Document

Ke ka lebaka la eng go le bohlokwa go nwa dihlare tša
kalafo ya TB bjale ka ge o laetšwe?
?
Go nwa dihlare tša kalafo bjale ka ge o laetšwe go thuša go fokotsa
maatla a twatši ya bolwetši bjo go ba go fihla e e hwa. Ge o ka
tsahediša go nwa dihlare tše, le ge e ka ba ga tee fela, twatši ye e
kgona go ikoketša ka pelapela.
?
Go nwa dihlare tša kalafo bjale ka ge o laetšwe go thuša gore t w a t š i
e se ke ya fenya dihlare gore di palewe ke go go fodiša. Ge o
tshediša go nwa dihlare, o ka ba le twatši ya TB ye e palelago dihlare
tsa TB tšeo o di nwago gammogo le dihlare tše dingwe tšeo o sego
wa tšwa o di nwa.
Na o ka dirang gore o nwe dihlare bjalo ka ge o di
ngwaletšwe?
?
Enwa dihlare ka moka tša TB bjalo ka ge mooki a go laetše
?
O swanetše go tlogela go nwa dihlare tša gago fela ge mooki a go
netefaleditše gore o fodile.
?
Ge o ka lebala go nwa dihlare tša kalafo, o re ka nako yeo o ka
gopolago ka yona, o nape o di nwe.
?
Ge ka nako ye nngwe o ka ba le mathata ka dihlare tša gago tsa
• Balwetši ka tlwaelo ga ba ke ba kwešiša maitšhwaro a twatši ye mo
mmeleng ya bona. Go bohlokwa kudu go botšiša mooki wa gago ka
ga kalafo ya gago.
• Balwetši ba lebala go nwa dihlare tša bona goba ba diega go boela
kliniking/bookelong gomme ka morago ga fao ba tlogele go nwa
dihlare. Ge o ka tshediša go nwa dihlare se boife go boela kliniking
ka gobane ga se o fole.
Na ke dithulaganyo dife tšeo di lego gona tša go go
thuša gore o tšwele pele go nwa dihlare tša gago tša
kalafo?
Ka lebaka la gore kalafo ya TB e tšea nako ye telele ka tsela ye, e bakela
batho matshwenyego gomme ba bangwe ba ka feleletša ba lahlegetšwe
ke tshepo, go bohlokwa gore go tloga kua mathomong, o ikgethele motho
yo o mo tshepago, yo a ka go thušago mo nakong ye boima ye.
Lenaneo la Bosetšhaba la taolo ya TB (The National TB Control
Programme) le tutuetša gore batho ba kgathe tema mo thekgong ya
temogo ya kalafo ye e Nepišitšwego (Directly Observed Treatment) (DOT).
Mothekgi wa DOT e ba yo mongwe le yo mongwe wa ba ba latelago:
TB, tsebisa mooki wa gago ka bonako ka ga taba ye.
?
Se sengwe sa dilo tše bohlokwa tše o ka di dirago ge o dutše o
enwa dihlare tša kalafo ka go bolela le mooki wa gago ka ga
dihlopha tša go thekgana mabapi le bolwetši bjo. Yena a ka kgona
go go botša ka gadihlopha tša go thekgana tšeo di lego tikologong
ya lena. Dihlopha tše di tla go thuša gore o be le bakgotše ba o ba
nago le bolwetši bja go swana le bja gago, e bile mohlomongwe ba
enwa dihlare tša go swana le tša gago. Dihlopha di go thuša gore o
be le batho bao o bolelago le bona ka bolwetši bja gago ntle le go o
nyenya.
O tla thoma go ikwa bokaone mo dikgweding tše pedi tša mathomo tšeo
ka tšona o tla bego o enwa dihlare tša gago TB, dika tša bolwetši di tla
thoma go nyamelela, fela lemoga gore o tla ba o šeso wa fola. Oswanetše
go nwa dihlare tša gago go ya ka nako yeo o e laetšwego yeo bonnyane e
ka bago dikgwedi tše di tshelelago.
Ke ka lebaka la eng batho ba bangwe bao ba swerwego
ke TB ba sa fetše dihlare tša bona tša kalafo?
?
Ke ka gobane ba thoma go ikwa bokaone mathomothomong a kalafo
(go gohlola go a nyamelela, kudumela ya bošego e a fela, takatso ya
dijo e a kaonafala le mmele o thoma go kokotlela) gomme ba tlogela
go nwa dihlare pele ditwatši tša TB di ehwa.
?
Mohlankedi wa tša maphelo
?
Modirelaleago wa tša maphelo
?
Mothwadi/mothwalwa
?
Morutiši
?
Wa leloko
?
Goba yo mongwe le yo mongwe yo a nago le boikarabelo
Mothekgi wa DOT o nyaka go go fa thekgo e sego go go šala morago.
Kotsi ya go se fetše go nwa dihlare tša kalafo ya TB
?
Oka se ke wa fola gomme e bile o tla feleletša o hwile
?
O ba le ditwatši tša TB tše maatla tšeo di sa alafegego
?
O tla fetetša twatši ya TB go maloko a kgauswi a lapa
Go hwetša tshedimošo ye nngwe:
?
Ikopanye le ba kliniki ya kgauswi
?
Go hwetša tshedimošo, ikopanye le [email protected], goba
National TB Control mo nomorong ye (012) 312 0106.
This fact sheet is developed by TASC II TB Project of URC, supported by a grant
from USAID, for people at risk of TB infection because of their HIV status.
URC
Department of Health
USAID
FROM THE AMERICAN PEOPLE
Na ke mo kotsing ya go tsenwa ke TB ka lebaka la ge ke
na letwatši ya HIV?
Ke nnete. HIV e fokodisa mašole a mmele gomme e bile e oketša
kgonagalo ya gore o hlaselwe ke malwetši a mangwe. Malwetši a mohuta
wo a tsebja ka gore ke “malwetši ao a emelago sebaka” (opportunistic
infections) ka gobane a emela sebaka sa ge mašole a mmele wa gago a
fokola. TB ke ye nngwe ya malwetši ao a emelago sebaka se.
Bontši bja rena mo Afrika-Borwa re na le twatši ye ya TB, fela ka gobane
mašole a mebele ya rena a sa tiile ga re na bolwetši bja TB.
Na ke tla tseba bjang gore nka swarwa ke bolwetši bja
TB?
Dika tša gago tša bolwetši di tla ya ka gore ditwatši tša TB di gola kae mo
mmeleng wa gago.
Ditwatši tsa TB gantši di gola mo maswafong. TB mo maswafong e ka
hlola:
?
Go gohlola ga bohloko ga go ka tšea dibeke tše pedi (2)
?
Go kwa bohloko mo mafahleng
?
Go ntšha madi ge o gohlola
Dika tše dingwe ke :
?
Go felelwa ke maatla goba go lapa
?
Go ota
?
Go se be le kganyogo ya dijo
?
Go tšhabelelwa ke phefo
?
Phišo
?
Go fufulelwa bošego
Na nka itšhireletša bjang gore ke se swarwe ke TB?
?
Ge o dula mo ngwakong o tee le motho yo a swerwego ke TB, o
swanetše go yo hlahlobya mo kliniking ya kgauswi le moo o dulago.
?
O se ke wa šoma mo lefelong leo le oketšago kgonagalo ya go tsenwa
ke twatši ya TB, bjalo ka mafelo ao a sa tšenego moya, mafelo ao go
wona go thušwago balwetši bao ba nago le TB, bjalobjalo.
?
Hlokomela gore o ja dijo tše di lekanetšego tša phepo e botše tšeo di
tlogo tiiša mmele wa gago gore o se swarwe ke TB.
Na ge ke na le bolwetši bja TB, bo ka alafega?
Ee. Bolwetši bja TB bo kgona go alafega le ge o na le twatši ya HIV. Dihlare
tše di nwewago go Iwantšha TB di kgona go šoma gabotše le go batho bao
ba nago le twatši ya HIV go no swana bjalo ka ge di dira go bao ba se nago
HIV.
Go na le dihlare tša go fapana tša go alafa TB. O tla swanela ke go šomišsa
dihlare tša go feta mohuta wo tee mo lebakeng la bonnyane bja dikgwedi
tše di tšhelelago. Dika tša bolwetši di ka nyamelela mo dibekeng di se kae
ka morago ga go thoma go nwa dihlare, fela lemoga gore ditwatši tša TB ga
di hwe gabonolo (ditwatši di hwa ka go nanya,), ka fao o swanetše go
tšwela pele go nwa dihlare go ya ka fao ngaka goba mooki wa gago a go
botšago ka gona (dihlare tše di lekanego, ka nako ya maleba le ka
botelele bja nako ya maleba) go ba go fihla o botšwa gore o fodile.
Na nka fetetša batho ba bangwe ka TB?
Ee. Ge o na le bolwetši bja TB ya mašwafo, go na le kgonagalo ya go
fetetša batho ba bangwe. O ka no swanelwa ke go dula gae wa se ye
mošomong goba sekolong goba go direng dilo tše dingwe dibeke di se
kae. Ka morango ga go nwa dihlare dibeke di se kae, go na le kgonagalo
ya gore o ka se fetetše batho ba bangwe ka TB, fela o swanetše go tšwela
pele go nwa dihlare tša gago lebaka la bonnyane bja dikgwedi tše di
tšhelelago gore o tloge o fola fodi fodi. Ngaka goba mooki wa gago o tla go
botša gore o ka boela neng mošomong le sekolong, le gore o ka kgona
neng le go dira mešomo ye mengwe. Dihlare ga se tša swanela go ama
maatla a gago, go dira tša thobalano , goba go šoma. Go nwa dihlare go ya
ka fao o laetšwego go tla dira gore o fole.
Ke šomiša kalafo ya Antiretroviral go Iwantšha twatši
ya HIV. Na nka kgona go nwa gape le dihlare tša go
alafa TB?
Ee. Ngaka ya gago e tla tšea sephetho sa gore ke motswako ofe wa
dihlare wo o tla šomago gabotse mo go wena.
ART e tšewa bophelo bja gago ka moka gomme kalafo ya TB yona e tšea
bonnyane dikgwedi tše di tshelelago.
Na ke dikotsi dife tšeo di lego gona ge o ka tlogela
kalafo ya TB pele o fola?
Ditwatši tša TB di ka se fole ge balwetši ba sa nwe dihlare go ya ka lebaka
leo le beilwego goba ba sa nwe bokaalo bja dihlare go ya ka fao ba
laetšwego le go ela šedi nako ya go nwa ya maleba. Taba ye e tsebja ka la
gore ke “sepalela dihlare” go TB. Latela ditaelo tšeo ngaka goba mooki
wa gago a go fago tšona mabapi le go nwa dihlare.
Na go na le dihlare tšeo nka di nwago go nthuša gore ke
se ke ka swarwa ke TB?
Ee. O ka nwa sehlare se ge fela o dirile diteko gomme wa hwetšwa gore ka
yona nako yeo o na le bolwetši bja TB. Botšiša ngaka gago goba mooki wa
gago.
Go hwetša tshedimošo ye e tletšego:
?
Ikopanye le bakliniki ya kgauswi le wena
?
Go hwetša tshedimošo, ikopanye le [email protected], goba
National TB Control mo nomorong ye (012)312 0106
This fact sheet is developed by TASC II TB Project of URC, supported by a grant
from USAID, for people at risk of TB infection because of their HIV status.
URC
Department of Health
USAID
FROM THE AMERICAN PEOPLE