nairaina iyakino

Transcripción

nairaina iyakino
KAI KOMINI JITAIYAKINO
YOFUEYENA UIEKODO JIBUIYAKINUAI
BIBIRI, NAIRAI MAIJIANO
Murui Nairai, Uyokue Iemo Uifidimani
grado
NAIRAINA IYAKINO
Kai komini uaido uruiai yofuerabiai
Daje amari duiyano
Uzuma yetabaiya
Nagaamaga duiyano
Nairaina iyakino
Dabekuro duiyano
Eimie jafaiki anamo itikai
Nairaina iyakino
Komini iyakino fueuano naiemo komini gairiya, mai kai taineye kai uruiai, danomo kai iyena.
Abina uiñoikana kai uiyena, raize gino monaitajano uiyena kai jaijiakaiyitinona.
Daje izoi riama ikino kai uiíñoyena, íemo nana kai nairai uiñoyena.
Komini kanua diga, eimieni diga, yofuerani diga uiñoitikai iya enue.
Raize kakaraide kai bakaki, eimo uiñoitikai ninomona kai uzutiai ari bite. Biruimona ikaremona
kai juziñarainina nana jaitikai.
Da izoí kai zedaitino jenoitikai, ie izoi iyaikominina jaitikai, kaijonega kome uaina iinoitikai, raize.
Kai iyena ie kai motodo itikiniai finokano uitikai.
Kai komini jitaiyakino
Yofueyena uiekodo jibuiyakinuai
Bibiri, nairai maijiano
Murui nairai, uyokue iemo uifidimani
Nairaina Iyakino
Nagaamaga duiyano
ISBN
Naie kuetino
Kai nairai moniyamani abi imaki yofuetino
Maijia, dajena ieze:
Iyaima iemo eimiiai
Moniyamani jereimo dajena ite Murui nairai
Iyaikomini iemo rakuya mamenoga nairai
Kai nairai uiekomo itino
Nairai motiai iemo eitiai fetokano
Nairai yofuetino, jofoitino, iemo oni yofuetino diga
Moniyamani yofuekino yiide
Kai iyikino naizo finode
Kai komini jitaiyakino, nagafebekuiro iemo daje yofuerabiaimo finua
Bikinuai joreñuai
Kai nairai einamaki, uiekomo itino iemo yofuetinuai diga, ieye uyokue iemo uifidimani
Uieko ibe joreño iemo nanorabe: yofueraima Fernándo Hichamón.
Kai komini izaiai fo irano iemo oni yofuerako
Fo irano yiidimie iemo komini yofuerakino yiidimie: P. Juan de Jesús Monsalve.
Rakuiya yofuerakino moniyamani jereimo yiide
Rakuiya yofuerakino yiide: moo uai yotimie: Monseñor Jose de Jesús Quintero
Kakuiya yofuerakino yiidimie abimo mamenomie: Orlando Pérez
Kai komini jaitaiyakino kanodiñaino iemo jibuidinaiño: Felisa Ramírez
Kai iyikino naizo finode: Adán Martínez
Uyokue iemo uifidiimani diga yofuia izoi bibirimo joreño kanode: Alvaro Rodríguez
Nanora rabeniko fakaja
Maijidino
Diógenes Magallanes Ordoñez
Alex Morales Vargas
Gonzalo Guerra
Feliciano Rentería R.
Feliciano Vargas P.
Miguel Mora Inuma.
Diego Edison Guaman Jota.
Davis Roy Manrrique
Elsa Torres Guetty
Narel Hernández
Javier Sanda
Pedro Guamán T.
Pedro Guamán T.
Royer B. Guamán
Boxander Cote
Fernándo Hichaman
Nubia Chiago
Luis Antonio Payeu
Máximo Guetty
Elvira Cabrera
Alba J. Agga
Beatríz López
Cesar A. Eracaise
Julio Bombaire
Alfredo Macanilla
Nuncio Achanga
Francísco J. García
Nora Luz Riecoche Matias
Camila Garcia T.
Blanca I. Guzmán Nieves Guzmán
Pastor Gebuy
Gregorio Roman
Arnaldo Guerra M.
Freddy Candre Román
Clever Román García
Marly Román García
Eulalia Guety
Miguel Pérez
Bernardino Gaike
Juan Felix Hichamón
Angel Ortiz
Arsecio Umbre
Harvis Robinson Romero
Flor Alba Attama K.
Eulalia Nekarema
Julian Diyirima
Raulison Rimabake
Francísco Acipadi Gómez
Jennelli Nepayanuba Teteye
Noel Santo Giduyama
Helmer Cote Guamán
Antonia Guamán
Tarsicio Jaito Fiama
Baldemar Díaz
Carlos Andrés
Humberto Cote M.
Octavio Davalos S.
Abel Marquez B.
Hna. Nancy Mendoza S.
Felix García Guerra
Rafael Altamar
Rosa Marvel Muñoz Agga
Rawson Yaci
Daniel Ortíz
Nelson Hichamón
Narciso Yací
Tito Hichamón
Luz Nereida Narvaez
Felipe Rios
Martha Erisa Payeu L.
Jacob Gaike D.
Carmen Cote
Jorge Antonio Valencia
Rita Calderón
Jesús Gustavo Sánda S.
Elvira Lourder Conchique
Alcibar Sanda S.
Abelardo Achanga
Manuel A. Guamán
Nidia M. Narvaez
L. Gilma Tejada
Ramón Dario López
Pedro Tames Hichamón
Carlos Sapuyes
Edgar Garcés Mendoza
Juan Bastos
Marleny López
Querubín Zambiato
Jorge Jairo Pere
Alirio Pérez Atama
Rosa Dahua Guerra
Naber Hichamán
Mircey Hichamón F.
Melida Biquidima K.
Melecio Torres E.
Hailer Romero ...
Wilder Miguel
Alber Pérez
Elsa Nonokudo Rupi
Lindalba Pérez Pinedo
Elaine Rupi
Gonzalo A. Maldonado P.
Miguel C. Sanchez T.
María Fabiola Vera Moncada
Luz Amanda León Rubio
Fabio Linares N.
Olga Lucia Teteye Silva
Floralba Marquez R.
Henry Gitoma Romero
Dolores Yaci
Marceliano Castillo
Abel Marquez T.
Lucila Candre Román
Nora Rosalba Anibal
Nelson Kumimarima
Noe Estela Gedua
Clementina Botyai
Luis Agga G.
Mireya Riecocho Matías
Alexis Agga G.
Florentino Yaci Charri
Neftali Biguidima
Ivan Monsalve Granda
Dolores Elba Ortiz Yaci
Alirio Estela Gedua
Washington M. Agga G.
Camilo Suarez Torres
Celestino Calderón
David Farekaide M.
Angel Fernándo
Rusbel Hernández Tejado
Nilver Alvaro Hichamón
Isidoro Hernández
Ananias Guetty
Valde Tereira
Lamberto Jaitofiama
Felisandro Dutcha
Luisa Mendoza G.
Adolfo Sanda
Trinidad Guamán
Benilda Yukoteka
Gloria Janeth Riecoche
Glindis Cabezas Guzmán
Otoniel Rojas
Ider Kuiru
Arelis Erazo Menitofe
Edgar Ricardo Sanda
Baltazar Magallanes
Sonia Aydé Riecoché
Cruzdelino Tejada
Silverio Olaya G.
Gladys Romero
Gregorio Gaike
Bagner Sanda
Aidé Bacca
BraulioErazo
Juan Carlos Hichamón
Lilia Miryam Zumaeta
Angel Kombamillama
Alexis Agga E.
Felisa Ramirez
Alvaro Rodríguez Rueda
Oracio Sanda A.
Isidro Greffa A.
Armando Criollo S.
Nestor Hichamón
Luis Zueroque
Tito Hichamón
Tiberio Olaya Grefa
Milder Pinedo R.
Paulina Mainihuari B.
Diana Marcela Manihuari
Elaine Ruppi U.
Isaac Salazar D.
José Salazar D.
Amorosa Riecoche K.
7
Benilda Kuyoteka C.
Romulo Riecoche N.
Fernándo Torres
Valerio Grefa
Celso Piccocha
Miquelina Flores Cuellar
Fernándo Quintero
Samuel Ruiz Gere
Margarita Ortiz
Walter Agga Arteaya
Evangelina Ayama O.
Alirio Pérez Atama
Ramses Riecoche M.
Cecilia Jurafo Chepes
Darcy Gaike
Gregorio Román
Felipe Tangoa
Ana Elvia Cabrera
Julian Diyirima
Rosa Dahua
Nieves Guzmán
Camila Garcia
Horacio Bautísta G.
María Gasilda Manaidego
Marly Román García
Carlos Andrés Sanda G.
Aide Baca Guzmán
Fidelina Naci
Francisco Chuña
Luis Alberto Menitofe Muñoz
María Ofelia Torres S.
8
9
El área de territorio y comunidad busca que los estudiantes
piensen y comprendan que pasa en su vida personal y comunitaria y
desarrollen habilidades que les permitan fortalecer su identidad, defender
su territorio y participar activamente en el gobierno propio y en el mantenimiento de la armonía
social de su comunidad y de su pueblo indígena.
PLAN DE ESTUDIOS
CUARTO GRADO
PROCESO UNIDAD
Página
1. Unidad familiar y comunitaria
Kai jebuiyikino 11 - 16
Rescate de la historia propia y Nairai mairiki fuiyakino 17 - 24
de
la identidad.
3. Respeto del Gobierno propio Kai nairai uiekomo itino
25 - 30
participación.
4. Defensa del territorio y la
Nairai Jaiania feie
31- 38
autonomía.
4a. Población.Nairai
32 - 35
4b. Emigración.
Jaiania feie36 - 38
5. Unidad familiar y comunitaria Nairai komeki fakajakino 39 - 44
6. Rescate de la historia propia Una luz en la selva 45 - 48
y de la identidad.
7. Respeto del gobierno propio Kae juziñaja uai
49 - 52
y participación.
8. Defensa del territorio Jaekagima iniaziki
53 - 61
y la autonomía.
Biruiraziki (Uidano)
8a. Territorio ancestral. Jaekagima iniaziki
54 - 57
8b. Territorio actual.
Biruiraziki (Uidano)
58 - 61
y
10
Kai jebuiyikino
Uibiñoyega Jikano
11
- ¿Nieze o nairai mameki?
- ¿O iyaima mameki bumie?
- ¿Omozie motomo niga jiaizie imie ite?
- ¿Niga yofueraima ite?
- ¿Omoi uaido raize ñaite o nairaimo?
Gikanoga uibiñoga
- ¿Bue mameki nairai?
- ¿Niga nairai uiñotio?
- ¿Nie dieze ite omoi?
- ¿Nano dofo bu ari atika?
- ¿Ninomo o yafuerako duide?
Maijirakino
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Iraredino eruaizaiye kai iyanomo.
- Yoitikue kue komeki yua izoi akie uaiogai.
- Jiaie nairai finoyeza.
Crucigrama
12
Danomo jaiyena rafue finoyeza.
- Kai jaijaikaiyakino danomo.
- Raifitayeza kai mairikido.
- Kai nairai iyaima.
- Bue mameki OIMA.
- Yoiji mameki.
- Nairai yoraimie.
- Onoyi nagafebeyi iemo naga amani kai nairai.
- Kai rafue kai nairaimo.
6
5
8
4
3
2
1
Nie izoi jaie
organización - cacique - trabajo - lider - alcohol - estatuto - cultura - cabildo
- Danomo itimaki ananekomo.
- Jakiruiga naiko jeraimo.
- Daako jerei itimaki.
- Dajena maijidimaki.
- Yoeji iñede.
- Yoga ia inonega.
Bie fakai
13
- Imaki fekariya maiyodo yoejiyai iya.
Jakikino atide
- Imaki uai muidona abina
uiñoñede.
- Kai komini uai yofuerakino faifide
koniruenimo.
- Yoeji eo iya jira
jakano konirueni
uiñoñede birui.
- Iyaikomini,
komini ueko itino jifuezite.
14
15
Marekino
- Jiaimamo yokana uiyeza, komeno oniba jiainomo.
- Riñoniaimo yoyeza.
- Komue nairai finokana uaiga.
Nieze kaimo fiebite
- Jenoye yoeji ninomo naikino zuide.
- Danomo uaidua yoyeza uruiai yoeji imaki jaiyena.
- Nairai rafue finoia yoyeza danomo jaiyena.
- Kai iyakino atideza raize kai nairai iyeza.
Yetarafue
- Raize fueoyeza iima iena iemo rino fakai.
- Faikaiyeza yoeji jiruano.
- Abi jifuetañeiyeza jiaimana.
- Taino yogikino yoneiyeza.
- Kaimare iyeza yofuiano iemo nabai diga.
Maijidino
Angel Santos Giduyama, Miguel Costancio Sanchez Torres, Antonio Flores
16
Nairai mairiki
fuiyakino
17
Jikanotikai uibiyena
- ¿Nimaki kajue maijika kai eniemo?
- ¿Ninomo kai kajue eo maijika?
- ¿Nino Julio Arana, nieze ie?
- ¿Nikinuai zuiya bie fakai?
- ¿Kajue maijia fakai nie nairai eo ibabiya?
- ¿Ninodo bite iemo buedo bite Julio
Arana?
- ¿Naga fiemono maijika kajue?
- ¿Nieze jae kai nairai okuidimaki iemo zedadimaki?
- ¿Nieze ibaka iemo ninomo fekaka?
- ¿Nie ie ukube ie fakai iya?
- ¿Buedo maijia iemo nieze maijia?
- ¿Buedo uiga fekayena jiainomo?
18
Komeki fakayena
- ¿Nikimo muidona jofo Arana benomo
bite?
- ¿Kajue majia nue marekino atide?
- ¿Buemo maijide Julio Arana?
- ¿Bue de naimie uie maijiado?
- ¿Bu yogidoga naimie nairai?
- ¿Komekina nieze fakade kai iyaima?
- ¿Nikino muidona fuiride bibei imaki iemo ruikadi bimaki?
- ¿Nie fiemona mo raize jobide?, ¿ninomona, nieze naikino finobite?
- ¿Kai nairai nieze komeki fakade bie muidomo?
- ¿Nikinodo inuano kai kajue maijika?
- ¿Nieze jikuiyamona kai eniemo maijiaibide?
- ¿Kauji maijia meino bue fuebiya?
- ¿Kauji maijia fakaize nie yuaue nairai dakinomo rariya?
Maijirakino
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Kaimo bikino zefuidenia nieze nibaidikai.
- Nie raite a komeki ikino.
- Kuiano nabaimo kuega uai oreitikue zefuidikino yokana.
- Kuiano jaieraguimano kuega uai yoitikue niezede birui.
- Fakajano ibanimo kueitikue riezede jaie iemo birui.
Jae kai iyakino
19
Jae kai nairaima inia fakai daje kai rafue joide.
Iyaima di monari maijia dibei mo eruaide, nimairama naimie nairai raize iyena, jebuiyena, iniyena
iemo eruaide, marainede jafaiki naimie zedaka nairamo foo jai raiyano. Nimairama maraiñeno
ñaiñede, jiaiza uruena faitañede, marekino yiide.
Daje jifokoti anamo uainino itimaki eime yogakino inotimaki. Naga nairai naize uruiai zedade
mareno jebuiyena.
Korega Buinaima,
bie kojue kofiakino
atia aana diga nimairama
jibibide, ie mona kai nairai
jafaiki fuite iemona jaienitaidikai dinomona jai kai
mairiki iñede.
Jiaie nimairama Peruano
naimaki eniemo gaikiano
uiga, jiano abido aizidimaki jaziki mo reiritimaki, iyekuera muiduemo, jorai abiemo.
Bikino zuiyena nimairama naikino na jae kiode. Jifaiya ana, uuñotimaki naie emodomo, jiaie
riama biyena, Juziñamui ikino atiitino.
Nieze biruido ite
Bie fakaize ite eimie, iyaima noiriñena muidona, fimañena, ie moido na ibabide.
Jae naikino yotino fimaide ieri naimaki uruiai raize uikeide. Biruido ite iyaima naimie abina uiñoakinodo raifide nairai jereimo.
Jae di nimairama urudu jaka nimairama, iyaima uruiai jaka iyaima, biruido di koregi Buinaima
biya ana kai enie riidoyena, rabemo kai kuianono kai iraika. Ie izoide aiyuena mamekina kai
kuega iyaima na rainadate.
20
21
Bie fakaize jiaino rafue kaimo riya ana yetarakino riya ana kai uei feioikaide, ie moido na
biruido ite bigima eimie yoga inoñede.
Kai finoka (ananeko) jifokoti, nai finoakino dofinoñega jiaikaño ukube do finotaga (proyecto,
transferencia).
Jiako nairai niga ietadi dani imaki zedaka, imaki
kakajadino imaki zedaka.
Kai uzutiai eifoki
Biruido ite jitokomu bitofe abina uiñoikayado,
naimaki kiodi uzutiai eifoki kaimo duiñede
raiya anamo jai danomo mebiiyanomo.
Jiaie dibei ie jitokome uiñoga danomo atika ieze uai mameki dajemo yinokaida daje uaina
jonega, kai, enie, riidoyena dakinino kai jonega. (Organización, Crima, COIDAM, ORUCAPU).
Bie fakaize kai nairai zedajakino zedadimie iyaima mamekidi Capitán. Bie fiemonano, 1.983
nafiko (Chorrera) jai nairai mebiide naga nairai diga: Muruima, Muinama, Boraima, Adokima,
Karijona iemo jiaino, etc.
Benomo kai enie rabe fekajakino naimaki, naikimona jai kakade.
Naikinona kakajanona kai enie kaimo iyena
naga nairai naimaki enie jonetimaki (cabildo)
nanodi aiyue diezi dinedo yinoga bie izoi: Ikato,
Arica, Nofiko, Pedrera, Alegría iemo jiai nairai.
Benómona kai enie atuedo kai botaka kuina
dofodo (kilometro 44 actualmente) biruido.
Jaededi mania dofodo kaimo duide (kilometro
18 actualmente) kai bikomo itino (COIDAM)
diga rabeniai finodimaki ukube oyena uainino.
Naimakinona kakajano jai dani kai abi
oni tibedikai, dani jiaiferei dine ukube
(plata) kai jenoyena.
Jai daje fiemona jaide, kai iemaki
(COIDAM) kai nairai raifitayena ite
(personería jurídica), kai jonega iyaima
(presidente) kai kanoyena, iemo oni
jiainomo kanuakino kai jikayena (ONG)
bie kai nairai kueiñeiyena.
Bikino kai uibiya fakaize nano fueiño
kaimo meine jodate nairai ie muidona
dani nairai dani abi bokoidikai. Biemo
kai komeki fakajano dani kai yetarakino yoyena ikino jenodikai benomo
rakuiya kai kanua, nimairama, iyaima
(autoridades tradicionales) riama iemo
nimairama, iemo FUCAI ONG.
Uaiyotaia
- Nikinodo jae naimaki nairaina naimaki zedade.
- Natai ai fekajakino.
- Nairaina iniakino feiya.
- Jiaifo komeki fakaja.
- Kai rafue feiya.
Kai uai jaiyakino
22
23
-
Arina uiñuakino.
Kai enie abido kaimo iga.
Kai jitokome finodotikai.
Kai jitokome bai kai akataja.
Dani raana jai finobetikai.
kino
Ibabi-
- Rakuya maijiakino kai
motomo riyaakino.
- Kai rafue feiyaakino.
- Kai raifiyakino feitatikai.
Maijidino
Pedro James Hichamón, Leogilma Tejada, Felix Mochoa, Nancy
Mendoza, Gloria Riecoche, Floralba Márquez, Angélica Hernández, Josue Torres, Neftalí Biguidima, Alirio Stela, Bernardino
Gaike, Fernando Hichamón, Lucio Agga, Clementina Botyai, Isidro Hernandez
Kai nairai
uiekomo itino
24
25
Komeki fakakino
- ¿OIMA kaimona nieze raiakade?
- ¿Birui nieze itikai?
- ¿Nie izoide OIMA komuiyano?
- ¿Kai jaie iyakino nieze ite nairaino kai ia?
- ¿Nie izoi konimamo duide kai iyakino?
- ¿Ninomona abi uñuakino bite kai nimairama?
Komeki uibiyakimo
- ¿Nie rafue
iaimeiaimo
iya?
- ¿Bue ñetimaki ei namaki?
- ¿Konimamo
duiyano?
- ¿Bueri kai iyaima mairiñede?
- ¿Buena gitaide iyaima naimie iyena ieze kai uiyena?
Maijirakino
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Dakañoire komini uiyana uiñotimie dine makajaye
rafue uiñoyena.
- Komeki fakajano yofueraimano ra jikanoye.
- Dajena dakino jonetikai.
- Jofomo roitikai kai jueogaraiai.
- Yofueraima kanuana dakino kuerabemo kuetikue.
Jaie nie izoide
Jaie jaidino iya fakai rafue nie izoide rafue dajena joide. Dajena iyaima okuika.
Ejemplo:
Maijia: naimie fueogakino iyaima gino aketote
naimie mairiki iyaima bairede.
Uiñogakino doferaiyena: noga uiñogakino doferaiyena abi zedayikino.
26
Jaie kajue kofiamona riama:
Fuiriyamona naga raa, kai rafue, kai nimairama
uai faifide. Iemona dazarie fiebite.
Ie meina koni danomo ofiyano jai iyaimana
jonezide.
Nanoraje iyaima: Jorge Pardo.
Jiai gueyi iyaima.
Belisario Hichamón- De San José
Marcelino Gaiki- De San Rafael
Ie mei jai ari cabildoai komuide imakimona jai ua kaimona duide enirue dibei komuide (zona) 1.988.
Nano baiga mameki CRIC, ie mei OZIMA, ie mei OZINDE iraikaño birui jai OIMA.
Nie izoide birui
Birui OIMA raiya mameki naga febe kuiro emodomo naga amyamie iyaima jonega, naga iyaima imani abi imaki iyaimaiai iemo uyokue abi imakiJaiedi dajede riño iñede iyaimona daje nimairama iya iemo nimairaño (rafue finaoie).
Naga kome danomo gairide maijiyikino genoyena.
Maijia aiyie okuiya iemo ekayikino ite.
Gairiyafue mare raa oyena, genoyena, baiyena marena kai mamekiyena, abi kai inoyena.
Jaie maki baite.
Nikino atide birui kai iyafue
- Jiamaki rafue abimo (atimaki) otikai.
27
- Birui OIMA raiya, naimaki jaiyakinona uñoziñede.
- Biruido ite iyaima jiaimaki yetarafuedo nairai zedade.
- Bikino muidona kai nairai rafue fekoizekaide.
- Birui ite nimairama mairizeñede mei iyaikomini naimakina riire yetañede.
- Yuakino kaitade, konima, aiifuedo, komeki fakañede, nairai naimaki kañoñede.
Birui kaimo ride marekino
- Kai nairai marena iyena ñejofo dibeji dime iemei yofuerakino
dibene.
- Kai rafue dani kai yoyena.
- Kai nairai kai uiyena.
- Rakuya riya ia-di kai rafuena feitañedikai.
- Jiaima kai iziruyano kai kanua.
Komo meidogakino baifebei bue atide
- Jai ua kai kominina iyakino faifide.
- Jai ua kai enie faifide iemo efoidoganiai. Ie gira finoritikai.
- Raa finuakino iemo abi uiñu akino maraiñeno kakaja muidona.
Komini iyakino finorakino
- Nai finorakino jiyaki uiñua baife. Kai Murui biyakino.
- Raize iyakino genua naga kome diga.
- Komini ifoiraima komini zedaifena dani kai rafue diga.
Buena gitade iyaima joneyena
28
- Marena itimue.
- Nasa fieñe kai komini dibekino uiñua iemo riaima dibei.
- Kai nairai iyakinona uiñoite iemo jiai komini.
- Mare iyaima janoñeite kai nairaimona.
- Uiñoñede ia uiñote ia jaka yetarafuena iñote.
Nairai
jenoka
- Birui iyaikomini jonega danomo gairiyano.
- Nai yainani ite marefodo nairai oyena.
- Nai yainama uinote maijiyikinona.
Dani naimaki genoka
iyaima
- Danomo gairiyano jonega iemo daje fiemona
raifi jonega.
- Birui ite iyaima yofuete kaiena riama ie diga.
Kai yetarafue fueoite
- Uruiai fueoite “yofuerakino” nana.
- Mei konirueni yetarafue fueoite iyaimana jaitena
jibibirimo.
29
Riama uaido yofuega
- Daje riama uai.
- Ominemaki yofuerakino motodo feiñoga iyaimana jaiyena nairai jitaiya raa jikayena,
raize naie zedayena, rabemo finuano jonega ieze yoyena.
Uruiai yofuera nairaimo
- Uruia kakareide eimiemo jiaie komeno, naikinona raize imaki uiñoyena.
- Birui ite konirue jibie jarikina dunide uiñonede duana.
- Konirueni meiruiteza ruiñozi urukinia riama rafuedo yetaka.
- Naimaki einaki eifoki (predio) ruidoite.
Maijidino
Germinio Biguidima, Nober Gino Hichamón, Hirley Hichamón, Hailer Romero
Nairai
Jaiania feie
30
31
4a. Nairai
Komeki fakakino
- ¿Nieze ite jaiai kai nairai raize imaki iniazikimo?
- ¿Nieze kai nairai raize danomo izoidimakikai nairai iniazikimo?
- ¿Nieze kai nairai konima diga ñaite?
- ¿Nieze maijirakinona yonetimaki naga ziemo?
- ¿Nieze maijirakinona maijiti redimaki?
- ¿Buena rinonia maijifiredimako?
- ¿Buena uruiai maijifiredimaki?
- ¿Niga nairaino uiñotio?
Komeki uibiyakimo
- ¿Jaiai kai nairai nieze ite raize kai iniazi kimo?
- ¿Nieze jaiai nagazie ite?
- ¿Buedo jiaizie diga ñaite?
- ¿Buoi majirakino jonebuiga?
- ¿Buoi finobuiga naie maijirakinuai?
- ¿Burue riñonia finobuide?
- ¿Bue jaeragimana jiai komogima?
- ¿Ninoma kai jaerigima ite daje izoi konogima?
- ¿Bue finobuide mootiai uruairi?
Maijirakino monaitajanaino
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Iraiziyafue komini ifue funoye.
- Ruaniai onoyido fino karuiai.
- Kai yofuerakino yofueye jibibirimo.
- Naga nairai fakadoye fakaduano kueye riabemo
kueye bie izoi.
a. Niga eimie ite kai motono 25 a 45 fiemona.
b. Niga konirue 15 a 24 fiemona itimie ite.
c. Niga urue 6 a 14 fiemona itino ite.
d. Niga jogobe iza janizai, dajeizoi komo komui32
dino 5 fiemonano itino ite.
Finoye dane imaki iya fiemona diga.
Jaiebe niie izoide
Kai nairai jaibe eo aiyo zienaite. Iemo nairari, danirie yazi kirede, imaki iyaima diga. Raize
uikaiyena imaki nairai.
Birui niie izoide
Oiyuena kai nairai faifide, iemo diga izie jaianitimaki naimaki eniruemona izie nairai diga
iemo kueide naimaki abi zedajakimo, yiaie naira riyamona.
Rafue taiyakino
- Riama biyamona kai nairai iyakina mairiñede.
- Eniruemo uai fuaifiya kino manoriyakino, yofuerakino, konima diga, ñaiakino
jainomo jairaiya, iyaimaiai, jofoniai, kai
riga raa.
Ogakino
- Kai nairai abido jebuide.
33
- Jiaie nairai uaiyaino uinotikai.
- Jiaie nairai fibiyakino fueotikai.
- Diga nairai iyakino diga ite.
Aki dinomona zuidikino
Kai iyikino mairiñena iyakino, iyaimaiai kai fibiyakinuai diga.
Kai iyakino
finoyikino
- Kome abina uiñoyena yofuerakino
kai nairaimo.
- Komini maijia jenuakino iemo dajena uri
kai iyena.
34
Biemona kai uruai yoyikino
- Uruiai yofueyena jenuakino.
- Einamakimo jikanoye uruiai yofuerakino.
- Uruiai abi uiñoyena iamki jaianiiñeiyena. Uiñora
kinodo yofueye.
Maijidino
- Gobernadores:
Celestino Calderón
Blanco
(Encanto), Gregorio Roman Casto (Faraón), Cesar Augusto Emokaike
(Santa María), Nestor Hichamon Kianuya (San José).
- Ancianos traductores: Luis Zueroque (Tercera India), Pastor Gebui
Kandre (Faraón).
- Redactores Español: Walter Agga Arteaga (Santa María), Harvis Robinson Romero (San José).
- Redactor tradicional: Angel Gabriel Rombarillama (Tercera India).
- Ilustraciones: Ramses Riecoche Matias (San Rafael), Clever Román
Castro (Faraón), Horacio Bautista Monaidego (Ñeque).
4b. Jaiania
feie
Komeki fakajakino
- ¿Ninomo jaianitimaki?
- ¿Nimaki jaiania?
- ¿Bue jaianiana?
35
- ¿nizie imie uruairi jiaimo iya?
Komeki uibiñuakino
- ¿Bue fakaize nano fueño jaianitimaki.
- ¿Ninomona jaiani rimaki?
- ¿Niga jaianiafue ite?
- ¿Ninomo jaianitino riide?
Maijirakino monaitajanaino
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Maijira kinona iga nairai motomo.
- Dajena uaiogai maiji, nieze uibidiomoi.
- Nieze nibaitikai naikino finobiyena.
- Kuerabemo jubekuirodiga yetarafue kuetikue.
- Kuerabemo kuetikue fueogakinuai.
- Kuerabemo kuetikue eo gaiakino bikino ie.
Jae niie izoide
- Jaiae kai nairai marekinodo juianitimaki. Imaki iyaikomini o kuiya izoi.
- Jaiaziemo riño uamona.
- Jizie diga jobariyamona.
36
Birui niie izoide
- Biruido kai jainuafue, jiaziemo airenamona.
- Majirakino iñena jira.
- Jiazie diga uaietaiyamona.
Rafuetayakino
- Kai jaeragima jaziki fiebiya.
- Kai manuiai faatiya daje izoi, kai
riarenia diga.
- Kai jaeragima iyakino mairiñede.
- Kai nairai judaiziya.
Ogakino
- Diga nairai iyakino diga ite.
- Riama ikinona uiñua.
- Riama efoiduakinona uinotikai.
Aki dinomona zuikino
- Jaera ima jaziki feeitatikai.
- Riama kai jazimo riyamona.
37
Kai
iyakino finorakino
- Uruiai yofuekana uiyikino.
- Jenotikai, jofuerakinuai, abido kai nairai iyakinona.
Uiñoyena uruiai iena.
- Yofueitika abi uiñorakinona uruiaimo.
- Efoidoitikai jaianikinona, yofueitikai.
- Einamei komeki ikino jikanodoitikai.
Maijidino
- Gobernadores: Celestino Calderón Blanco (Encanto), Gregorio Roman Casto (Faraón), Cesar Augusto Emokaike (Santa María),
Nestor Hichamon Kianuya (San José).
- Ancianos traductores: Luis Zueroque (Tercera India), Pastor Gebui Kandre (Faraón).
- Redactores Español: Walter Agga Arteaga (Santa María), Harvis Robinson Romero (San José).
- Redactor tradicional: Angel Gabriel Rombarillama (Tercera India).
- Ilustraciones: Ramses Riecoche Matias (San Rafael), Clever Román Castro (Faraón), Horacio Bautista Monaidego (Ñeque).
38
Nairai komeki
fakajakino
Jikianote uibiyena
39
- ¿Niga kome ite o jofomo?
- ¿Dani komini konima kanode?
- ¿Ninomona urue abina uiñote?
- ¿Bue maijiakino o iyanomo iya?
- ¿Omui iyanomo riai omoina jibuide?
Komeki fakayikiino
- ¿Omoi jofomo abino uiñuakino ite?
- ¿O uinotio jaziki ramo zuidinona?
- ¿Bue riaimona kai kominimo eo janaide?
- ¿Omoimona nieze jibie mameide?
- ¿Bue kai komini ifogi ñaiakinona?
Maijirakino
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Kuerabemo kuetikue fueogakinuai.
- Kuerabemo kuetikue eo gaiakino bikino ie.
Finokakino fakakana uiga
40
- Nana bite jifanuakino.
- Uruiai naimaki uiñoiakagano jikanote
einamaki diga.
- Marekino jikanote naikino uibiyano.
- Naikino jikanuano eimie rauna ite.
- Uruiai gairirafomo uiga.
Jaie nie izoide
Jaie kai iyakino, jinobi jaziki diga dajena
iyiue zedakoo.
Jifokotigai jeueimo nana jofueziga
naimaki anana biya izoi nana danomo
itimaka ieze danirie maijizite.
Rotino, manodino yofuetino jibie, yera abi zedazite naiedo kai jafaiki a atidikai. Naredi kai einamaki uinikaiga, naimaki ieta maijia nigikino iñede.
Naimaki komeki eo kai moo diga raize jaide marena monaiyena.
Nieze birui komini ifogi ñaite
Kai komini birui kai anana biyakino a oikade. Kai birui naga nairai danomo rafue yuakino kai uai
yofuiakinodo naga nairai naimaki iyakino iere ote. Kai iyakino eo jitairede einamaki yetayena.
Kai iyakino riai iyakino raize iyikino genodieai komo ite komini fakaina.
Kai iyikino feiñede, jamai naikino a raikonoitikai komono fakaina.
Riai iyikinodi danirie kai ra abimo oiakadimaki naimaki raize iyena.
Kai komini komeki danomo kai iyena feitañede.
Birui riaimo mena mairiki aiyue ite.
41
Kai ra fekaiakade raize imaki iyena jiaiedi kai enie zedaiakade, bi kaii komini.
Komeki ñaia izoi kai onibi jazikimo duidikai azikidi kai komini mo duide raitimaki.
Ieri einamaki kai iyikinomo raite kai abimo kajedino nana yonerairede ie muidona naga ra raize
zedaka bie eniemo.
Ie muidona kai enie raize zedaiakadino.
Kai komini amatiai ieta naimaki diga.
Kai motomo ite ra zedaitikai naikino atona jaiyena. Kai riamo jai naimaki moo Buinaima komeki
duiñede ieta naimaki yofuerakino jai raize baiñede.
Kai komo komuidikaiza kaikinona inoitikai.
Diona jibina jafaiki diga. Ieri iima oizi ibaibia abi jifuetate.
Komini jitayakino
- Omoi iyaima ite.
- Omoi abi riiduakino ite.
- Omoi moo diga iyakino ite.
- Omoi dani abi zedajakino ite.
- Dani omoi enie ite.
- Dani omoi iyakino ite.
Rafuetayakino
- Kai rafue raize iñeda.
- Kai komini uiñoñede uiabe yiiyana ieta.
- Jiaie nairaimo riride.
- Kai iyakino jai mairikinide.
Kai uiekomo uiekofide
42
- Kai uaikini ite naga rafue uiñote ie fueoitikai.
- Naie uaikima yofuete uairiko izoi itino, rafue jikanoitimaki.
- Naga motiai uruiai diga kaikino zedaite.
- Birui riaitiko kai iyakino raize ote ieta kai kanoite.
- Jibie duanomo uruiai yofuianomo eo mairikina jonekana uiga kai iyakinodi.
- Kai nairai iyaima kai iyana jai uiñote kai dani iyakinona.
Kaimo zuidikino
- Kai komini komeki jai jiaifodo dobañoga riaitiko kai motomo akatagado kai koniruemo dajerie einamaki.
- Daforie jiaino uai jai feide riai kai motomo riyamona.
- Jai jiaifo ite birui jaie kai iyakino.
- Birui jiaino dani naimaki iyino jenode ukube diga.
- Jiaie jitokome kai iyakinona jai uaitate raize jibie duana.
- Jiaie kome kai iyakinona jai murena jaiñede jai yokana uiñega.
Rafue raize joneite
- Jofo ananeko ite.
- Komeki fakadimaki komue ananeko finoyena.
- Yofuerakino mairi einamaki jone komini iyanomo.
- Naikino yinuano joto ana zuitatate naie mameki euai.
- Naga kome danomo majizite.
- Uruiai uzuma yogakino inoite ieze jibie duranomo jaite.
Yofuete
43
- Einamaki yogakinomo kakaueiye.
- Einamaki jakiruiyeza.
- Maijia konima kanokana finoka.
- Yogakino dajena finoka.
- Konima ñaiakino jakiruye.
- Einamaki yogakinomo kakarefiye ieze naiedo makaye.
- Gairirafomo nana rafue feñoga.
Maijidino
Antonio Flórez (cacique), Margarita Ortiz (traductora), Feliciano Vargas (cacique), Miguel Mora (secretario), Alex Morales (secretario), Lindalva Pinedo (secretaria), Dario López (secretario), Nesser Garcés (secretario), Juan Basto (secretario), Elisban Carvajal
(expositor).
Una luz en
44
la selva
Komeki fakajakino
45
Ver traducción en español.
Komeki uibiyakino
Ver traducción en español.
Bieze maijiitikai
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Moo uai yoitino fetoye.
- K ai moo uai ik ino k ai yoiadi
urue motomo ite nagamono.
- Daje ruarae kuetikue yofuetimie kuemo yoga ieze riotikai. Naie ruaraie yetarakinona uiñotikai.
- Fakajano ibanimo kueitikue riezede jaie iemo birui.
- Fakajano ibanimo kueitikue a jaiyakino iemo anajaiyakino.
- Yofueraima kue maijia jibuite.
Jaie nie izoide
Jae nairaina kai inia fakaize kaidi jaka yotikai kaimo ite, naimie mameki moo Buinaima.
Moo uai riya fakaize nano nofikomo naga eimie urue, danomo iraika ie fakaize kai mameki imaki
jonega jaieniki uruiai jai jiai fiemona 1.932-1.960.
Iemona ari bene jai fekabide, beniai jaidimaki: Ikato - Arica, Alegría, Araracuara, yemo Leguizamo.
Jaai en 1.964 kai benomo riya ie fakaize eeimieai nano yofuia iemeifo uruiai, naie rafue atidimie
mameki Padre Javier de Barcelona, monayai enefebe imie.
Ie meifo bite Padre Juan Antonio nagagobe ie jitokome fetóde, bie mo uai ikinona finodoyena
naikina bai uiyena.
1.970 Padre Miguel riide naimie iyedo jaide uruiai ifogi jokode, oirenakino, mare jafaiki feiñuakino. Naimie makariya nodo
riama yofuerakuai finotakana uite.
Bimie fokaize jai beno fuidodino naimaki yofuiakino, bai
46
jaiyena jai kanode. Jae kanokana jai biruido
kainairai motomo maijia yofuerakuaimo.
47
Biemona ari bene kai nairai dani riama nimairamana jonete bimaki diga ñaiano. Bimaki kai
nairai kanuado FUCAI, Vicariato eimiiai jitokome, riama nimairamo.
Kai yofuerakino raize jaiyena iemo jodafiyena
moo uai yotiñañuai riya fakaize komini uruiaina
naimakidi eo maraiñeno uiuikaide kai uaina
naitatañede, efoidoiga iemo inoñedinona,
zechetatimaki, riire maijifatimaki ekañega,
nofikino yiitanona, naidanega. Eo duere finokainaki, jitokome jitaño uiekonio erodañede
bokoikamaki.
Kai muruimona abido naikino uibiya izoiede kai komini naiikinomo komeki fakañeitikai kaidi
ari bene uieko dine komeki fakaitikai nieze kai iyikino.
Uaiotaiyakino
- Kai yetarakino dafofiya.
- Jiaifo kai komeki ñaite.
- Jiaie nairai joreño kai motomo riya.
- Kai yetarakino kai meidoga jiaiena.
- Jiaie dibeidine kaimo uai yotino
riiya.
- Jae dibeidine kaimo uai yotino riiya.
- Jae naikino atidino yua izoi biruido yonega.
Kai yinogakino
- Kai mo uai kimona feiñede.
- Konirueni finorikana jaide kai moo uai yoyena.
- Naganairaimo kai moo ñairako finoka.
- Yofuia dibeidine kanoka.
Kai iyakino
- Moo uai yotino kanokano uiye.
- Kai yetarakino abida kai fueoye.
- Naga nairaido moo uai yotino jaite jiboite.
- Naga yofuerako jeraimo moo uai faikaiñeno yoye.
- Faikaiñeno, airenakino. ifogijokuakino.
- Mare jafaiki feiñuakino fakaiñeno yofueye.
Maijidino
Pedro James Hichamón, Leogilma Tejada, Felix Mochoa, Nancy Mendoza, Gloria Riecoche,
Floralba Márquez, Angélica Hernández, Josue Torres, Neftalí Biguidima, Alirio Stela, Bernardino Gaike, Fernando Hichamón, Lucio Agga, Clementina Botyai, Isidro Hernandez
Kae juziñaja uai
48
49
Jikano uñoyeza komeki fakayeza
- ¿Nieze jaie kai komini juziñate?
- ¿Nieze zirokotaidimie jaie kai komini juziñate?
- ¿Jaie bu naie naie zirokotaidimie juziñaga nairaimo?
- ¿Niga juziñarakinona uiñotio jaieramaki iena?
- ¿Naikino finobia nieze kai jaieragima ibade?
Jikano komeki fakayeza
- ¿Nieizoi uiñotio kai juzinajakinona?
- ¿Kai juziñajakino birui ari orede, bue ñeyena?
- ¿Kai juziñajarakino birui meidorede?
- ¿Naikino ogadena juziñakino bu juziñaga?
- ¿Jai birui ari zirokotaiya rayakino dajena eruaiñede ikino kueno?
Fakajakinuai
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Juziñaja uai rakuya yofuerakomo yoye.
- Rakuya yofueranomo uruiai fetuano damaki, juziñaeriyakino yoitimaki, komini zedayena.
- Rakuiyabemo efoidorakino bai yofuerakomo zirokino kiua.
- Juziñajauai feitajano birui rakuya akariramo zirokina kiua.
- Jaiyano jibibirimo jiaikaño eimiiamona juziñaja uai
kakareitimaki.
- Rakuiyabemo kuega “kai iyikino” dinomona kai juziñaja
uaina fueotimaki.
- Kuerabemo jubekuirodiga yetarafue kuetikue.
- Kuerabemo kuetikue fueogakinuai.
Niezoi jaie kai komini juzinate
Yofuerakino iemo yetarakino moo Buinaima kaimo fieka,
nairai raize iyena, daje izoi kai ama diga iyena, raize nairaina kominietariyena.
Iyaima nimairama diga jibibirimo yofuega, jibina diona uai motodo. Naikino iyaima nimairamamo diga duide, yetarakino inodimie baife jifeka. Eo zirokotaidimei jiaizeimo fekaka, baima riga.
50
Birui nie izoide
Kai juziñaja uai komini iyaima eimiiai diga juziñaga, naikino eo fodonia riama juziñaga. Muruima
dibejimo juzinajakino birui nairaimo ite, naimaki fetuano joneganomo, komini dibejido uiñotinomo diga, riama juziñaja uai diga, imaki dajena juzinaga. Colombiamo itino efodorakinuai,
artículo 246mo raya izoi. “Dani komini juziñaja uai”.
Uaiogai birui dobairiyano
Uaiogai
Kai juzinaja uaido birui juziñañega, rakuya juzinaja uaido birui juziñatikai, fekode iadedi,
jiaikaño jaka finobiñede.
Birui nairai zedajakino jai feide, jiaifebejimo kai fakaoikaya meifokomo zirokino riya.
Uikofaiyakino
Birui kai dobairiyano uiekofiyakino,
mena juziñaeriya uai joide.
Riai juziyaja uai, Colombia nairaimo
duide, komini marena iyena ayuikino
naimaki etamaiai ari monaitate.
Kai komini juziñaja uai, Colombia
nairai efoidorakinuaimo yoga, dani
kai juziñayena, kai aui diga, kai izoiya, akuie naikino kaitania, ieze ekido
51
joñenia eimiemo komini riiduakino enenoruñenia.
Ibarakino birui dobairyauai
Birui mena ibarakino kiiua, mareñedikino iemo merekino.
Kai komini birui, rakuiya juziñaja uaimo abi nitade, kai juziñajauai feitajano ie jira jaieragima
juziñaja izoi juziñajeriñena.
Colombia efodorakinuaimo, kaino dani jaka jaie kai juziñaja uai izoi juziñaeritate, yetarafuemo itikino diga kaino itatate, marañedikinuai finobiyena.
Kai marekinuaimo komeki fakaja
- Kai juzinajeriya uai makataye nairaido, rakuya efodorakomo diga.
- Kaikino abido oitikai, ieze ari monaitaitikai.
- Janozamo yoye, kai juziñaejeriya uai feitaja muidona birui eo zirokino kiiua a kokino rakuya
kakatara iemo eruairamo akataga.
- Uruiaimo yofueye, kai juzinaja uai, nairaimo marena kominijeritaya.
Maijidino
Lucila Candre, Nelson Kumimarima, Nora R. Aníbal, Carmen Kote.
Traductores: Norberto Muñoz, Melida Biguidima, Tito Hichamon, Julian Castillo
Jaekagima
iniaziki Biruiraziki (Uidano)
52
53
8a. Jaekagima iniaziki
Komeki fakajakino
- ¿Niie o jaeragima iniaziki?
- ¿Niga jaeragima jazíkina uiñotio?
- ¿Nie jaeragima iniazikimo itio?
- ¿Buoi jaiie inaiazimo izoiya?
- ¿Bueri zefoidoga kai jaeragima iniazíki?
Komeki uibiyakino
- ¿Jiaizie iniazíkina uiñotio?
- ¿Buoi jaeragima iniazíki zeedabuiga?
- ¿Buu feekaka kai uzutiai iniaziki, naga ziedo?
- ¿Niie nagazie inizikina?
- ¿Nigakinuai jaeragima iniaziki, eefoiduakinona uiñotio?
- ¿Ninoma uzutiai jazikina zeedade?
- ¿Nieze kai uzutiai jazikina mamedote?
- ¿Niga efoidora kinodo uiñuano jiaimomo jaizoiya?
- ¿Ninomona kai jazikina akata tikai?
- ¿Nieze nairai konima diga raize izoíde?
Maijirakino monaitajanuai
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Urue komeki ikimo, naimee jazikina uinotaye.
- Naimie enie jooreño finoite riabemoo ieta naimie uzutiai
jaziki, uidano ite. Ieta naimie nabaimo yoite.
- Jibuiyano fueoano yogikino yoitikai.
- Rabemo kuetikue eimiemo jikanogakino.
54
55
Jae nie izoíde
- Kai narai jaeragima, jazikimo eo ite.
- Naie nairai diga izie boojode.
- Naie jaziki eefoidokana majika, naizie iyaima okuiya izoi.
Iemo kai nairaidi iyekuera arifedo iyina finode.
- Naga nairai naimaki nataina eefoidote.
Biruí nie ízoide
- Biruiyuido jiaizie jazimo itikai, kai enie jeraimo.
- Birui kai nairai, riama jonega kino okuiya izoi itikai.
Naga nairai daziena itikai.
- Danirie itikai iemo danirie majidaikai kai jaziki
efoiduakino nia, dajerie inokana uiga.
Rafuetaiyakino
- Jiaizie jaziki zaizia.
- Iye fia.
- Iaima oore.
- Jiaizie amena jíbiia.
Ogakinuai
- Kai
moiraimo duide jaziki
zefoidobuide.
- Kai nairai
ayoziena izoide iemo
kaijazikimo ayo nairai izoide.
- Naga nairai.
Aki dimoma zuidikino
- Jobairiya jiazie jaziki maiñoyena.
- Peruanuai Colombia diga jobairiya muidona. Kai enirue ziaduano.
- Kai Muruima riikinodo Peruanu uiya.
Komini yoyikino finorakino
56
- Kai einamaki uruiai yofuekana uitimaki, kai jae jaziki eefoidua kinodo.
57
- Naiyi kai jebuiadi, kai uzutiai jazimo jaitikai.
Maijidino
- Gobernadores: Celestino Calderón Blanco (Encanto), Gregorio Roman Casto (Faraón), Cesar Augusto Emokaike (Santa María),
Nestor Hichamon Kianuya (San José).
- Ancianos traductores: Luis Zueroque (Tercera India), Pastor Gebui Kandre (Faraón).
- Redactores Español: Walter Agga Arteaga (Santa María), Harvis Robinson Romero (San José).
- Redactor tradicional: Angel Gabriel Rombarillama (Tercera India).
- Ilustraciones: Ramses Riecoche Matias (San Rafael), Clever Román Castro (Faraón), Horacio Bautista Monaidego (Ñeque).
8b. Biruiraziki (Uidano)
Komeki fakaja kimuai
- ¿Nie biruikaziki?
- ¿Nieze biruido jaziki booga, riama abido kaimo iyaziki?
- ¿Nieze biruido kai jaziki okuika?
- ¿Buoi biruido o iyazikimo iya?
58
- ¿Biruido kai iyaziki, bie izoi booka ika?
Komeki uibiñuakino
- ¿Nie izoi, kai jaziki jooneziga?
- ¿Nigazie bokoika riama biyaziki. Abido kaimo igaziki
- ¿Ninomo riaina abido kaimo igaziki? Iite: riama o okuika ziki
(Departamento, jeraimo)?
- ¿Riama abido kaimo igaziki (Predio Putumayo)
- ¿Riama abido kaimo iyaziki natai, ninomo ite?
- ¿Kai Muruiziki natai ninomo ite?
Mijerakino monaita
- Kuerabemo kuetikue nanorakino.
- Riama kaimo enie iya rabe (resolución 030-057) ie jibuito.
- Oo jaziki joreño fino (resguardo).
- Oo aiyomienia ninomo iakado.
- Kuerabemo kuetikue fueogakinuai.
- Kuerabemo kuetikue eo gaiakino bikino ie.
Biruiraziki (Uidano)
Daje regional naie mameki COIDAM, zonales cabilduai diga.
Riama abido kaimo igaziki (Predio Putumayo).
Bie izoi kai booga, COIDAZIKi, regional, biruido nagaamaziki
bojode (zonales).
Naie mamekiai kai jaziki jaanamo ite (mapamo).
- Firibibegobemo jimekiye Cahuinarí iyekuerado duide.
- Jitoma biya dibegobe dine, uriyamanido.
59
- Jitoma uaiya dibegobe dine moniyamanido.
- Afaibigobe dine caucaiya Tagüita iyekuerado.
Muruiziki natai, Jitoma biya dibegobe nofiko nairai
diga. Jitoma uaiya dibegobe dine, jitikiye afaibi
begobe dine, iyekuerai nofie ikie tooye diga
fiiri bibegobe dine monaiyamani.
Rafuetayakino
- Riama kai motomo iya
- Efoidoga raa maijia.
- Konima diga, raize rainaidakaida: kai nataimo duieizie diga
raize joneye.
- Kai jaziki zedajakino mairiñena.
- Kiama kai jazikimo biyikino.
Marekinuai
- Raize efoidoga riama riya iemo rafue atidino.
- Kai jaziki abido uiñua.
- Riama jaziki efoidotino kai motomo riya.
Aki dinomona zuide
- Amena deganuai jibiai.
- Kai jazikimo diga raiko riya.
- Riamaui maraiñede, fuirirani kai jazikimo riya.
Kai iyikino ninoyikino
- Amena deganiai abido riya, rakuiya riya anamo kaimo jonega
natai nairai diga.
- Kai iyamaiai naga nairai eiuamaki diga, nataiai raize joneitima60
ki gairikana.
61
Maijidino
- Gobernadores: Celestino Calderón Blanco (Encanto), Gregorio Roman
Casto (Faraón), Cesar Augusto Emokaike (Santa María), Nestor Hichamon Kianuya (San José).
- Ancianos traductores: Luis Zueroque (Tercera India), Pastor Gebui
Kandre (Faraón).
- Redactores Español: Walter Agga Arteaga (Santa María), Harvis Robinson Romero (San José).
- Redactor tradicional: Angel Gabriel Rombarillama (Tercera India).
- Ilustraciones: Ramses Riecoche Matias (San Rafael), Clever Román
Castro (Faraón), Horacio Bautista Monaidego (Ñeque).
62
63

Documentos relacionados

Tiempo y cielo

Tiempo y cielo Norberto Muñoz Alfonso Pinedo Antonio Florez Luis Menitofe Rafael Perez Walter Agga Ofelia Torres Alvaro Calderón Nair Tay Lucio Agga Ana Ortiz

Más detalles