yoò kuu nuu kasá`á djikuaàxi tuùn kuu nuú

Transcripción

Tu' un xí' ín ndia takuyº
Naa ñuu djªvi
lchi ndia djini ao
Kuia nuú
Secundaria
Esta primera edición fue elaborada en el marco del convenio de colaboración celebrado entre la
Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas y la Secretaría de Educación Pública
para impulsar el enfoque incercultural y bilingüe en la educación.
Es ce programa es de carácter público, no es patrocinado ni promovido por partido po lícico alguno y sus recursos
provienen de los impuescos que pagan los concribuyences. Escá prohibido el uso de esce programa con fines
polícicos, electorales, de lucro y orros distintos a los establecidos. Q uien haga uso indebido de este programa
deberá ser denunciado y sancionado de acuerdo con la ley aplicable y ante la autoridad competente.
--
=~--
Educación básica. Secundaria. Lengua y Cultura mixteca de Úl Mixteca Baja) Oaxaca. Guia diddctica para el
maestro) Primer gratÚJ fue supervisada por personal académico de la Coordinación General de Educación
Inrercultural y Bilingüe de la Secretaría de Educación Pública.
Primera edición, 2006
Sylvia Schmelkes
Coordinación General
Alonso López Mar
Ana Laura Gallardo Gutiérrez
Maria Inés Yr.ízar Rojas
Coordinación académica
D. R.© Secretaría de Educación Pública
Coordinación General de Educación
lntercultural y Bilingüe
Av. Insurgentes Sur 1685, piso 1O
Col. Guadalupe Inn. C.P. 01020 México, D.F.
Tel. (55) 3003 6000 exts. 24822 y 24834
http://eib.sep.gob. mx
Correo-e: [email protected]
D. R.© Comisión Nacional para el Desarrollo
de los Pueblos Indígenas
Av. Revolución 1279, Col. Tlacopac
Delegación Alvaro Obregón
C. P. 01010 México, D.F.
http://www.cdi.gob.mx
Jovito F. Santos Reyes
Autor
Raquel Ahuja Sánchez
Coordinación editorial
ISBN: 970-814-107-0
Impreso y hecho en México
Distribución gratuita. Prohibida su venta.
Presentaci6n
Esta Gula pretende auxiliar al profesor de Lengua y Cultura Indígena de nivel secundaria
en su delicada responsabilidad de propiciar el conocimiento, la valoración y el aprecio por
la lengua y la cultura de su localidad. Esta asignatura, obligatoria desde 2006 para todas las
secundarias que trabajan en localidades donde cuando menos 30% de la población vive en
hogares cuyo jefe es hablante de una lengua indígena, viene a responder al ordenamiento
legislativo de la Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas, que en
su Artículo 11 señala que éstos tienen derecho a recibir educación en su propia lengua a
lo largo de la educación básica. Dicho artículo es fortalecido por el Artículo
fracción
N de la Ley General de Educación, que estipula que el sistema educativo nacional tiene
entre sus fines el respeto a los derechos lingüísticos de los pueblos indígenas.
La asignatura de Lengua y Culrura Indígena está destinada a todos los alumnos de la
secundaria, hablen o no una lengua indígena. Partimos del supuesto de que, si un alumno
o alumna vive en una comunidad donde tres de cada diez habitantes hablan una lengua
indígena, debe acercarse al ap rendizaje de esa lengua, al conocimiento de la cultura a la
que expresa y al respeto y la valoración de la diversidad cultural de su comunidad. Con
ello, queremos que la escuela secundaria contribuya a la convivencia respetuosa de carácter
intercultural entre miembros de diferentes culturas a nivel local, regional y nacional.
La asignatura de Lengua y Culrura pretende también que los estudiantes indígenas, al
tener la oportunidad de conocer mejor su culrura y de hablar y escribir mejor su lengua,
fortalezcan el orgullo de su propia identidad y sean dignos portadores de su cultura de
origen. En sus relaciones con los no indígenas deberán mostrar este orgullo, y deberán
poderse relacionar con respeto con personas de otras culturas, tanto en su comunidad
como en cualquier orro espacio donde lleguen a convivir.
La asignatura de Lengua y Cultura indígena busca que la lengua se enseñe a propósito
de la cultura. No es una asignatura de gramática de la lengua indígena. Es una asignat~ra
que invita al alumno a conocer mejor su cultura mediante conversaciones con sus
r,
famili as, con sus ancianos, con otros miembros de su co munidad; mediante observaciones
cuidadosas en las festividades locales; mediante sus propias reflexiones sobre lo que los
propios alumnos ya conocen de su cultura; mediante el diálogo entre los alumnos y
alumnas -en ocasio nes pertenecientes a culruras diferentes-, tendiente a comprender y
a valorar otras culturas. Los resultados de estos ejercicios deberán expresarlos en lengua
indígena: los que la hablan mejor ayudarán a hacerlo a los que la hablan menos o no la
hablan. Esta expresión deberá de ser tanto oral co mo escrita. El maestro, al escuchar o leer
estas expresiones, irá corrigiendo el uso de la lengua y propiciando como consecuencia
una reflexión sobre la misma.
El material que tiene en sus manos fue elaborado por maestros indígenas conocedores
de su lengua y d e su cultura. Co n mucho cariño y generosidad estos maestros han
querido con tribuir a fortalecer las lenguas y culturas que nos identifican com o un país
pluriculrural, y han querido propiciar el conocim iento, el respero y la valoración de la
diversidad cultural en la escuela secundaria y, ojalá, en la vida misma.
Este m aterial ha sido piloteado en varias secundarias del país. Eso no signifi ca que ya
sea defini tivo. Con el afán de seguir mejorándo lo, nos gustaría invitarlo(a) a en viarnos sus
críticas, comentarios, sugerencias y recomendaciones a:
Coordin ació n General de Educación lntercultural y Bilingüe
Insurgentes Su r 1685, piso 10
Col. Guadalupe In n
Del. Álvaro Obregón
01020 Mexico D.F.
[email protected]
SYLVlA SCHMELKES
Coordinadora general
7
Djia' a kaa tu ti yo' o
Ndia kaa tuti yo' o ....... ................... ..... ...............
... ...... ..................................... 8
TEMA IIN: Iin ñuyíví djin, kuu Ñuu Ko'oyo ................. ...... 25
Tu'un kuu nuú dj indaku ndia djikua'ao ndi'i ñaa
na'ao aan ka'ao xi'in tu'un dj.ª-vi aan,ru'un djá'án
aan ndi ivi tu' un . .. ....................... ............ ............ .............. . ... ..... ...................... ....... 1O
TEMA M: T-ªa Ñuu dj.ª-vi xi'i ñuu .... .... .. .... . . .... .............. 38
N dia k u ni kachi ka' avio ta taao
TEMA O NI: Ndia ndatakayo xi'in djavaka ñuyivi
.... .. ... .. . . .... . ............ . .... . .... .. . ..... . 46
djavaka ñu u ... .
......................................................... 11
Ndia ka'avio ta taao ru'un dj.ª-v.i ta na kachuuo ndi'i
ñaa na' a nayivi ñu u dj.ª-v.i ..... . . ............. ...... . ...................... . ............. 12
TEMA KOMI: Kuria'ao nuu ta iin ta iin n.ª-5.ª-taku
,
aan n.ª-táku .
. .............
54
TEMA U' UN: Ndia xitina nyn.i ta djikeena níi ........... ....... 62
N dia kachuuo xi'in tu' un kuu nuú dja kian na
ndadjita ta'an mian nuu djikua'a ta kuachi
13
TEMA IÑO:Ñuu ndinu'un Ñuko'oyo
Ndia kunina djina'ao nuu rakauchi ...............
15
Tu'un kokuundaa indio nikian ka'an
73
Ñaa nd uka'anuka ru'un djikua'axi ..................... - .............. ..
20
Tuti nuu ku'undo ka'avindo djaa kuu ndaa inindo
74
Yo'o kuu nuu kasá'á djikua'axi ru'un kuu nuú
24
Ndia kunina keeo dja kunda indio aan ni kuri'ia ta
kuachi
24
Djia'a chikavao ñaa ko'o djina'ao nuuxi
. 24
...
70
8
1
TU'UN xf'fN NDIA TAKUYO NM ÑUU DJAVI
NDIA KAA TUTI YO'O
Ta saa yoo u' un ciento kuia, ka'ana ñaa koo ndaki'i ta'an tu'un na ñuu dú!v.i xi'in na ñuu djá'án sa'a
ñaa djiin ka'an iin iinna djiin taku mvio na ñuu dj-ªvi ta djiin takuti naa dja'án, djiin xini mvio ñayíví,
aan yúkuyo ta tu' un na ndinu'u ndei nuu ñuu ndé' ei mvio, ñaa nduku mvio na ñu u ndinu'u kian
na koo ñaa ñú'úo xi'in ndi'i ñaa taku xi'io; aan kútó yítQ, aan kútí kiti, kuian mii ñu'ú ndé'ei ta
yoo ñaa ñú'úo xi'in ndi' i ñaa tako xi'io, chii ñaa ii kian sa'a ñaa ñuu xitoo ñaa. Sa'a ñaa ñuu ka'an
mvio na ñuu djªvi nánáo kuu ñu'u chii ndatiin ña'an ta nikakuio, xe'ena ñaa saxio ndi'i kuia takuio
ta ni'i xi'io djiun tukuni ndaki'in ñaa ñu'ú ndé.i. Djiun Ta'anni ndo'o xi'in nuu djikua'ao ta ndakani
ini na dja'án kava ndakani indio ta tu'un djina'an djiun djina'ao ta uun djivi djiun kuti'ia mvio na
ñuu djEyi. Sa'a ñaa ñuu na kQ'Q ndukuio ndia iin djavani djikua'ao ta naa djiinva kuio.
Viti chaava nikasá'á ndakunina kua'a ndava na djiin taku, na djiin ndakani ini, na djiin ka'an,
na djiin ndixi ndei Ñuu ko'oyo. Sa'a ñaa ñuu ndakani inina na djikua'ao tu' un ka'ao ka' avío nikian
ti'iao kuva'ao ta tu'un ñuu dj-ªvi na kachoo yo' o kuu nuu ko'o ka'avio ni kian kuu kumio, ni yoo
nuuo, ni kian na'ao ta tu'un ñuu ndanu'u.
Ndiyika ta kuachi ka'avi secundaria djikua' axi ka'anxi ta taaxi tu'un dj-ªvi ndi uni kuia dja kian
itan aan idja kuxi naviyi ñuu kunuu chii tu'un mvio ndiya'avi ta'anian ta tu'un ndiya'avi ndi'i tu'un
ndatu'unna yoo iini ñuyíví.
Ta tu'un kachio ka'ao, ndi'i ta ka'avi kunixi, ndakunixi ta ndunuan nuuxi, ka'ao sa'a ñaa na taaxi
ta ka'avixi tu'un dj-ªv.i, ta kasá'á ka'axian djikua'axi xi'ian dja na uun naan. Sa'a ñaa ñuu kunio na
kuu nuú ta'anni ru' un ka'an mvio ndaa nuú kachuuoña dja kundeeo ndiyikayo chuunyo ta tu'un
iindjavani nuu djiin, djiin ka'ao, taao tidjo kundaan indio.
Na chuun kian kee ta djinª'ª ta na kasá'á djikua'a ta kuachi ka'avixi tu' un dj-ªvi, ñaa keena kian
ndiyikona ndia kuti'iando, ndakanina nuundo ta ka'anna xi'indo ndia nikuti'iando ka'anndo tu'un
9
djavl aan tu' un djá'án, kunde'ena chidjo'ona dja ka'anna aan ke'ena tu'un nuu takuachi dja ka'axi,
aan ndakani inixi aan ndadjama ta'anxi tu'un ndakani inixi, koo ndiyikana ka'anna ñaa ni xinu
tu'un aan sayoo va' a ndiyikana kundatina na ka'an ndi'i ta kuachi dja kian ndi' inxi ~'ªn. Djiun
ta'ani ndiyikona dja ndi' in takuachi kachuun ta komi aan ta uun ndiani kuni ñaa ku'uxi ka'avixi,
dja kian na kuu nakani inixi sa'a ñª'ª- ka'axi, dja kian kuu ndata'avi djinnixi ni kianka keexi.
Nuu kasá'á djikua'axi yo' o, tuti nuu ka' a ndia djin-ª'ªo kukuian iin ndichuun ñaa kachuun na
djin-ª'ª nuu takuachi ndia kasa'a ndakunixi tu' un ka'anxi nikian ti'iaxi ndia takuxi ta tu'un naa ñuu
djªvi, tuti yo' o chinedee naa djin-ª'ª ini ve'e nuu djikua'ana, ñª'ª- kuu ndadjamayo kuu tuti yo' o,
tidjo kuu nduva'akan ta na keeni ñª mª nl chindeeni ndy' u na ndukikan, dja na kukukan iin tuti
kuu nuJ.
Ndiyika ndakundio xi'in ndi'i xini tundio ñaa nda'a nuu tuti yo' o kuu ñaa kumio ñuu djªvl
kuni kachian ñaa n.aa ñuuyo kuti'iana ta djin-ª'ana xi'in tu'un ka'ana xi'in ndi'i ñaa ná'áná.
U'un ta'aunu ndata'anda tuti yo' o; ñ-ªª nuú ka'an ni kian kuu ñ-ªª djinndaku dja taao ta ka'avio
tu' un djªvi, kuni kachian tu'un djikua'ao kachuuoña ndiyikao tandó'ó ndo'o, kachuoña nuu taao,
nuu ka'avio, nuu ka'aQ dja djikua'ao ka'avi tu'un djªvi, dja na xino koo tu'un ka'ao ka'avio ivi ru'un
aan ivi yu'y ka'a mii naa ñuuoka. Ñaa koo ivi kuu ñaa kuni na kasá'á djing'ªo nuu takuachi tixi
Tu'un kuu nuú dja kian ndadji ta'ani miian kua'an, nuu ndaka tu'un, nuu kastu'una xi'io, nuu ka'avi
tuti, nuu ndakani indio, nuu ndaru'un ta'ao, nuu taao, ñaa kundio kian takuachiyo kuu ta ndiyika
ndakani va' a ini dja kuti'iaxi. Ñaa koo oni ndakani ni kian kuu ñ-ªª kuu nuú yoo nuu ñuuyo na
ndaki'ioña ta na ko'o xi'ia ve' e djikua'a takuachi. Ñaa koo komi kuu ñaa djókQ ni kian kuu djin-ª'ªo
nuu takauchi, ndia kasa kiavi ru'un kuu nuú, ni kian taao, ni kian ka'avi, ndia kachuuoña ndikivlni.
Ñaa nuu ndí'íka kuu ka'an ndia kundaa indio aan nikuti'ia ta kuachi aan koó.
10
1
TU'UN x1'fN NDIA TAKUYQ NAA ÑUU DJAVI
TU'UN KUU NUÚ DJINDAKU NDIA DJIKUA'AO NDI'I ÑAA NA'AO AAN KA'AO
XI'IN TU 'UN DJAVl AAN , TU'UN DJÁ 'ÁN AAN NDI lVI TU'UN
Ñaa djina'ao tu'un dj~vi xi'in ñaa na'ao, kuu kachuuoña ta tu' un iin ñaa chindee ña'a nuu djina'ao
nuu takuachi. NakQ'Q kunde'eo nikian kuu nuú ka' avío sa'a tu'un ka'ao.
Tu'un ka'ao ñaa kuu nuú ndava'a kuian, sa'a ñaa ñuu taku tu'un dj~vi chii ndei kuaava ñayivi
ka'an ta kachuunna ndikivini nuu ndatu' un ta'ana, nuu ndayikona tando'o ndo'ona.
Kutia'a takuali ka'axi ru'un dji!vl ta ru'un iin xindiani ta kuu yachi ndava'a, ta viti ñaa kumªni kuu
ñaa na kuti'iaxi ka'avixi ta taaxi tu'un dj~vl ta tu'un nikutiaxi nltaaxi ta nlka'avixi tu'un djá'án.
Ndeecha yoo chuun dja kuri'iao tu'un dj~vl, sa'a ñaa ñuú takauli uun kuu kutiaxi chaa kivi,
djachi ta koo kachuuoña ndikivini uun kuti'ia yachioña, dja ñaa kuti'iao tidjo kukue, kukue, ta
tu'un kuti'iao djiinka tu'un.
Ndi'i ru'un kachuun tachio dja kana ñaa ka'ao, djina ñu'unka ndudji ñaa yo' o ndakuita yikoan
ndaki'in ta'an dja kana tu'un, ndakuta'an ru'un dja kundaa indio nikian kunina aan nikian ka'ao, ta
ndi' ian yoo ñaa kuni kachian.
Tu'un ka'ao xi'in ñaa keeo kuu ñaa kee dji ña'á ndi'io, djiin ka'an ndi'io, djiin yoQ ta ñaa yo' o
kuu ñaa kuu nuú. Ndayikao kachuuo, tu' un dj~vi kuu nuú kakao ñaa kasa'ao, nuú sadjikio, nuú
ndatu' uo xi'in nave'eo, dja kian ta lo'Q, ta lo'Q kuruo ka'ao tu'un mvio.
Ta kasá'áo dj ina'ao tu'un dji!vi xi'in ñaa na' a naa ñuu dj.avi ndiyikao ka'aoña nuú xinañu'uan dja
kian chindeea mvio ndiyikayo ñaa kundio ta chindee ña'a nuú djikua'ao takuachi dja kian yachi
kuti'iaxi. Ka'axi, chidjo'oxi, ka'avixi, ta taaxi chii ndidjaa ta'an xini rundio kuu ñaa chindee ña'a dja
kama kuri'iao.
Na ndakani indio xi'in tu'un dj.aviyo dja kian ndikivini kuti'iao chii ndikivini ndaru'uo, ta ñuu
kuu nuú ndiyiko va' a tu'un dja na kuti'ia ka'an ndisa'anuo chii yoo ora djiin ka'ao chii koo ni kuí:i'iao
NDIA KUNI KACHI KA'AVIO TA TAAO
ka'ao nda kivi sakuio takuali, sa'a ñaa ñuu ndakani inina na djikua'a ta kuachi xika ka'avi secundaria.
Kuu nuú ndava'a tu' un djªvi chii ndikiv.iní kachuunxian dja ndakanixi, nuú yooxi, ndakanixi
nikian sayoo kuia yata n.iya'a ta tia'a ka'anka kuu ta ná'á aan ka'an va'aoña aan koo ka'an va'aoña.
Ndi'i ñaa yoo chuuan, yoo ndudji ru'uo, yoo ndia ndakuta'an, yoo ndia raao ra ka'ao ta vii
ndakuita yiko tu'un ka'ao, ndi'i ñaa yo' o kuu ñaa chindee ña'a xi'in ndi'i ñaa na'a takuachi kuu
yachiva kundeeo kutiaxi, ndakunixi xi'in xini tunixí dja kian kyn.ixi tu'un miixí.
Saa djiun kama ini takuachi kuali ta naka'akao xi'inxi nandakani va'a inixi ta nakunixi ru'un
djªv1. nadjiku'axi ndia taaxi ndia ka'avixi chii ñaa ñuukani kuu ñaa kumani, djiun nakeo dja miixi
ná'á ndiaka keexi dja kuti'ia va'axi, kuna'axi mii kuu nuú kuu ka'axi ndia ka'axi aan ndia ndatu'unxi
.,.
, .
X1 m nave eXI.
NDIA KUNI KACHI KA'AVIO TA TAAO
Ka' avio kuni kachi na' ao ta kundaa indio nikian kuni kachi ñaa nüaao; ta taao kuni kachi k un da
indioi ñaa taao djiun ta'ani kundaa indio nikian kuni kachian ta sakavan nuu ruti, uun djivi mia
ndakuira yiko ndudji kian chii miian ndusa yoo ñaa kuni kachian ru'un kachuuo kian.
Sa'a ñaa ñuu ndyika takuali ka'avi primaria kasá'á kavixi tu' un djªv.i, djiun ra'anni ndiyika
rakuali ka'avi secundaria ka'avi ndi oni kuia. Sa'a ñuu kian ka'ao ñaa raao ta ñaa ka'avio uun djivi
ñaa kude'e uundio kian chii ñaa kuu nuú ndava'a kian nuu nda tu'un ta'ao, ta ru'un nuu ka'avio
ndukio nikian kuni kachian, ta nuu taao kastu'uo ndia kuni kachian ñaa nda'a nuu tuti.
Ta ru'un nuu ka'avi nuu ndei kua'a ñuu na djiin ka'an, ndi'iva ta kuali ti'ia ka'avi ru'un djá'án, sa'a
ñaa ñuu ta n!saaxi ka'avixi secundaria sa ti'ia vaxi kavixi. Sa'a ñaa ñuu yachiva kuti'iaxi kavixi ru'un dj-ªvi·
Nuu kasá'á ndadjamaxi tu' un djá'án xi'in tu'un djªvi, yo' o kuu nuu nakunde'eo aan kundaa
inixi nikian kachian, ni kia nukuan kasru'un nuu na koo nakaa ka'avian na kachooni.
11
12
TU'UN x1' fN NDIA TAKUYQ NAA fWU DJAVI
Na taa ná'á, chii yo'o kuu nuú sakava ndi'i ñaa ti'iana ndia kaana ru'un djªv1 djiun ta'ani ta
ka'avina kachuuna ndi'i xini tunina xi'in ndi'i ñaa ná'ána ndikaa kakuu tu'un kunuka chikava nuu
tu ti chii ñaa yo' o kuu ñaa ka' an ndi'i ñaa kundio.
Ta nakasa'a taa va'ao kuni kachi ti'iao taao ñaa kundio nakuu ndaa inina, tjido ndiyikao
kachuun va'acha xini rundio dja chii ndiyikao kuu na'ao ndia taao, ndia ka'avio, nikian kuni kachi
..
..
ta un, ta un tu un.
Kuu nuú ndava'a ta kivi kasa'a djikua'axi ru'un djªv1 kunde'e va'ani nuu ka'avixi koto ka'avixi ta
tu'un, tu'un djá'á chii ta saa na'axi iin tu' unta kachuuxian dja ka'avixi aan taaxi aan kuu ndaa inixi,
sa' a ñaa yo' o kian kamacha nakoo nuu ka'avixi aan nuu taaxi, ta koo ka'avi djá'áxi tu'un djªv.i, ta
ka'avixi tu'un djªvi ta ru'un tu'un djá'á.
Koo ndiyikaxi taaxi ru'un djªvi ta tu' un taao tu'un djá'á, chiin djün kuu ndaa indio ta keo
djiun. Tu' un djªv.i kasa'a taaoña xi'in ñaa kundio nakeena, kuu ndiyoo kuuna ta kuu nuundika
kua'a djavaka ru'un, ta koo ñaa ka'axina artículo nuu tu'un djªv.i.
)
NDIA KA' AVIO TA TAAO TU'UN DJAV! TA NA KACHUUO NDI'I ÑAA NA'A NAYIVI
ÑUU DJAVl
NDIA NE'E TA'AN XI'IN ÑUU
Na kasa ndakani indio ñaa ta kutia'axi taaxi ta ka'avixi tu'un djªv.i kuni kachi ñaa kuñu'u va' a indio
ndia ndeiyo ve' eo, ndia neiyo nuu ñuuyo chii djiunvi djaa kuu kuti'ia ta kuachiyo iin xoo kuu
nuu ka'ao sa'a ve'e djikua'a ta iinka xoo kuu nuu ka'ao sa'a ñuu nuu ndei takuali ndia kutia'axi nuu
ve'exi ta ndia djina'ao nuuxi ve' e djikua'a.
Ñaa kundio kian na ndaki ta'an ñaa yoo ve' e djikua'a xi'in ñaa yoo nuu ñuu dja na kuu ka'avixi
NDIA KACHUUO XI'IN TU'UN KUU NUÚ DJA KIAN NA NDADJITA TA'AN MIAN NUU DJIKU.NA TA KUACHI
m
tu'un dj.a.vi. Sa'a ñª-ª ñuu firu! yo' o kuu ñ.a.a kasá'á ndaki ra'a, ta nuu kasá'á ndaki ta'an kuu nuu
kana nikian ñaa kuu kasá'á dji kua'axi, nikian djina ñu'uka keeo, nikian koo ivi djaa ta'ani ndia
keeo djaa na xino tu'un ka'ao.
Ñaa yo' o kuni kachi, ta kasá'á djina'ao nuuxi ndayikao kuu nde'eo nikian na'axi yoo ñuuxi, ni
kian kuu ñ.a..a. s.a..a. kuu keexi ta yo' o kuu nuú kasaá'á ka'avixi ta tu' un ka'ana ñuuxi, ndia takuna,
ndia kuu ti'iana.
Ndi'i ñ.a..a yoo ini ve' e djikua'a kuu ta'ani kachuuoña nuu ka'avi takuachiyo, djiun ta'ani kuu
kachuuo ñ.a..a. na' a
takuachi ta tu'un ndia ka'axi kivi ndichuun yoo ve'exi, ndia sayoo vikQ ñuuxi.
Kotoo ndi'i fiaa kachuuo nuu ko'o djikua'ao takuachi, vii ndato na koo ve' e nuu ku' uxi ka'avixi,
na koo ndi'i tuti, aan kaa, aan ni kianka kuni djaa na koo djiixi nuu djikua'axi.
NDIA KACHUUO XI ' IN TU ' UN KUU NUÚ DJA KIAN NA NDADJITA TA'AN MIAN
NUU DJIKUA'A TA KUACHI
NDIAA KEEO DJINA'AO
Ta kuu nuú ndava'a kuu takuachi nuú koo ka'avio tu'un djª-vª- xi'in ndi'i ñaa tia'ana na ñuu djª-v.i,
djachi miixi na' a miixi tia' a chii yo' o kuu nuú yoxi, ñ.a..a keeo kian nuu ndi'ixi na ko'o nduva'a ñaa
ka' axi aan fi.a..a. taaxi.
Sa'a ñ-ªA ñuu ndi'i ñ.a..a. tia'a rakuachi kuu ñaa kuu nuú djachi tu' un xinixi chindee va' a djaa
kutia'a va'axi chii ñaa yo' o kuu ndi'i ñaa taku xi'inxi, fiaa na'axi n e'exi xikanuuaxi, sa'a ñaa ñuu
kuian ñaa kuu nuú.
Ta djiun kundaa inidio ndia kutia'axi dja kian kuu kundaa indio nikia kuu ñaa kuu nuú nuxi ta
1
13
14
TU'UN x1'fN NDIA TAKUYO NM ÑUU DJAVI
xi'in ñaa kunixi kutia'axi. Kuni kachia ñaa nakQ'Q djina'ao nuuxi nuu yoo mii ra'ando aan nuu yoo
mii ñaa kuu chindee ña'a dja nakutia'axi.
Ñaa ndakundio ta kachuuo ñaa na'a rakuachi kuu ñaa kuu nuú djina'ao nuu rakuachi chii ña'a
yo' o kuu ñaa kunina kachuuo dja nakuria'axi ndakunixi ndia yoo nave'exi, nikian ndakani inixi,
nikian kunixi ku'uxi kutia'axi.
Ta djiun na kasa'a djina'ao nuuxi viti ñu'un kundaa inixi chii ñaa xini runixi kian, ñaa taku
xi'ixi kian, ra sa'a ñaa fiuu miixi kuu ndakaru'un ta miinixi kuu kastu'un nikian kuni tu'un ndaka
ru' unxi, djachi koo iin ndakani ini miivaxi kuu ra ndakani ini sa'a ñaa fiuu miivaxi kuuni kastu' un
ta' ani nakacho.
Nda kuanda yo' o, tu' un kuu nuú kuu ñaa kasá'á kachuun xi' in xini runixi dja kasá'á kutia'axi,
kuni kachi ñaa chu'un inixi ta tu' un kaa nu tuti, dja kian miinixi nduva'a aan kasru'unxi ta tu' un
kuni ru' un ndaka ru'ún.
Tu'un yo'o kuu ñaa kuu nuú chii xe'ean xini runi nuu kundaa indio ndia rakuyo nikian kumani
nuuo djiun ta'ani ndakani ta'an nuu ndaku ta'an na kachuuo, ta kasá'á ka'ao sa'a vikQ ndi'i kuuvana
kasá'á kachuun.
Ñaa kundio na kundaa indio kian "Ndia rakuyo nuu ñayíví" nikian kuu ñaa kuu nuú
ndakura'an dja xe'ean xinituni ndia ndeiyo nuú ñayíví, nikian ka'ao, nikian keeo nikian kundio
djaa kundeyo nuu ñu'uyo.
Ta kasá'á ndakundio ñaa kuu nuú tu' un djav.i xi'in ñaa na'ana ñuu djav.i djiun ta'ani xi'in ndia
djinª'ao ra ru'un keeo xi'in ru'un djá'án xi' in ndi'i turi ka'avina nuu secundaria, sande'eo ndia
kasá'á djina'ao xi'in tu'un kuu nuú ka'anu dja kuu ndadjita ta'anni miia ta kuu sakutia'a takuachi
kua'anxi, nuu kuu taaxi nuun kuu ka'anxi ra ru'u kuni mii tuti yo'o.
Tixi ñaa ka'an xi'io na chuun va'a ru'un na'a takuachi aan ñaa xinixi nuu ndi'i ñaa ria'axi
kuu ndaan nuu kasá'á djikua'axi xi'in ru' un kuu nuú ve'e djikua'axi, ridjo djiun ta'ani, ndiyikaxi
NDIA KUNINA DJINA'AO NUU TAKAUCHI
kunde'exi chii koo invakavi kuni tu'un mvio, tanda chaava nayivi ka'an ru'un dj.avi, sa'a fiª-ª. ñuú
ndiyikaxi ndakani va'a inixi dja kachuunxi xi'ian, djaa na uun kudjiki ña'ana.
Nuu yo' o kuu nuú kuu ndaa indio ndia keeo dja djikua'ao ka'avio djina ñu'unka tu'un mvio
djaavi tu'un djá'án; ta tu'un kachio djina ñu'unka kundiofia, ndakundioña dja kuu ndaki'ivi indio
sa'a ña'a chii fiª-ª. mvio kuian, nuu kuu ndakani indio xi'ian, nuu yoo ñaa kuni kachian, nuu yoo
ñaa ko'o ndaka tu' uo, nuu yoo ndia kastu' uo, nuu yoo ndia xinu tu'un ka'ao, nuu kuu ndasaa va'a
indio ta nduva'aoña ta tu'un ndia na'ao na kachoo.
Nuu ko'o ka'avio tu' un dj.avi kunina na kasá'á taao tu'un kuu nuú ka'anu dja kian na ndadjita
ta'an mian ta djiun ta'ani ndatu'uo xi'in takuachi dja na kundaa indio nikian kunixi kutia'axi ini
ve'e djikua'axi, nikian kunuú, djikua'axi, ndia djiku'axi.
Ndayikao ndakundio tu'un kuu nuú nuu ndakani nikian kuu ñaa ndaa, nikian kuu ñaa kuni
takuachi, chii ñaa yo'o kuu ñaa kundee kundaka ña'an ko'o ndandukio ñaa kuudee kastu'un xi'io
djaa kuu ndaa indio nikian kundio. Müan ndaa kuiti nuu n.ikuva' a tu ti yo' o n.ikachuun ndi'i na a
ná'á ka'avi tu'un dj.avi, tidjo miini naa djina'a nuu ta kauchi kuu ndadjamanian xi'in takuachi, ta
ndatu'uni xi'inxi nikian kuu ñaa va' a ka'avindo uundjivi ñaa ka'an tu ti yo' o.
NDIA KUNINA DJINA'AO NUU TAKAUCHI
Ñªª yo'o kuu fiaa kuu nuú kachuuo nuu djina'ao nuu ta kuachi.
l. Iin ta ndo'o, iin ñaa koo kuu ndaa indio, iin ñªª kundio ñaa kana nuu ka'avio ñaa yo' o kuu
nuu kasá'á ka'avio na kachuuo, chii kuu nuú ndava'a ñaa kumi xini tuni takuachi dja yachika
kutia'axi djiun ta'a chindeea nuu t.aa djina'a nuuxi.
Ndaa kuiti ndiyikao kasá'á djina'ao nuu takuachi sa'á ñaa tia'axi, ta mvio kuu na ndiyika
1
15
16
TU'UN :x1'{N NDIA TAKUYQ NAA IQuu DJAVI
chindeeoxi dja na ndakunixi ñ.a_a va'a yoo nuu ñuuxi, ta nikian kuu ñ.a..a kuu ka' avío ve' e
djikua'a.
• Ñaa tu'un kuu nuú nuu kasá'á ka'avixi kuu kuní na kutia'axi tu'un ka'an miixi djaa
kuu tia'axi tu'un djá'á aan ndiakani tu'un kuni djikua'axi tu'un kuu nuú yo' o kuu
ñaa kundee kastu'un nikian kundio kundaa indio.
• Ñaa kuika ndava'a ndiyika kukuu tu'un kuu nuú dja kian kuu kana chaka ñª-ª
kundio kutia'ao nuuan talo' o, talo' osa ndukanuan kua'an ndakuando mii koo
kuka dja kian sa'a ndaka ru' un tukio. Nuu nduva'aoña kuu ñª-ª chindee ña'a nuu
takauchí ka'avi kaa, dja ñuu kuu nuú ndukuxi kua'a ichi dja kundeexi xinoko
ru'un kunixi, ndia kunixi kooxi, ndia kunixi keexi, ndia yooxi, ndia kunixi koo
djgxí, tidjo ñaa kunikao kian ta k!vl ta kivi na kunikaxi tu' un djªvl ka'axi aan ka' a
naa ñuuxi. Sa'a ñaa ñuu na djina'a nuuxi kuu na ndiyika ta tooni kunde'ena ta
ndadjamana ndi kian kunixi djikua'axi.
• Ka'an rukio sa'a ñª-ª sanika'ao chaka sata nuu nikacho ñaa ki'io tu' un kuu núu kana'á
takuachi dja kian kuu ndukio kua'a ichi nda kuanda ndani'io nikian kundio kuti'iao
ta tu'un kuni tuti yo' o.
• Ndia kuu keeoña. Ñaa kuu nuú kuu ndia keeo dja na kutia'a takuachi, na kundaa
inixi ndia keexi nuu djikua'axi. Sa'a ñaa kian ta djina'a nuuxi xi'in ndi'i takauchi
ka'avi kuu ta ndakani ini nikian kuu ñaa ndaa kuiti kuu keexi ta nikian koó, nikian
kuku ñaa djina ñú'ú, nikian kuku ñaa nuu ndi'ika.
2. Mii kuu nuú yoo tando'ó. Ñuu kuu nuú kunde'eo mii va'a ñaa na'a takuachi ka'avi dja kian
kuu na'ao. Ndiyika kendusa chao sa'a fiaa na'axi nuu ñaa ndaa kuiti nuu ndeexi chii ñuu kuu
nuu nakaa tu'un ñaa xini runixí ta ñaa yo' o kuu ñaa chindee nuu sakutia'axi kua'axi. Ñaa
NDIA KUNINA DJIN&\.0 NUU TAK.AUCHI
ndiyika ta kuachi xi'in taa djina'a nuuxi kian ndaka tu' unta djiun ta'ani ndaka tu'unxi nava' ato
ta nasa'a ña'a kian kuu nut! tu'un ka'avixi, aan va'ati kuu nuú ñaa nadaka tu'uxi.
3. Kua'acha ñaa ndiyikaxi keexi, ndiyikoxi djaavi xino kooxi ka'avixi ta tu'un kuni tuti yo' o.
Tu'un ndiyiko ndia ka'avio tu'un dj-ªv!, kuu nuu ndakuu ta'an nuu ndatu'unna aan, sa'a ñaa
ñuu ndikiv!ni ndiyikao kunde'eo aan yoo va' a aan nikian kum-ªni ta tu'un yoo mii tu'un dj-ªv!
xi'in ndi'i ñaa tia'a na ñuu dj-ªv!. Nidi'i ñaa ndiyikao keeo djava xino koan ta tu'un ndikani
indio tidjo djavaka koó ndadukio ni kian nikum-ªni.
4. Ñaa kunixi, ñaa kum-ªni nuuxí kuu ndi' i ñaa na ndakuita yiko djaa kian ndi'io kachuun
xi'in ñaa ñu' un, xi'in ndi'i ñaa uun ti'iao. N da kuanda kasá'á tanda kuanda xinuan kachuun
takuachi djiun ta'ani kachuun ta djina'a nuuxí djiun kasá'á ndi'ian ta kuu djiun ta'ani xinuan.
5. Ñaa keeo nuu djikua'axi.
Nuu tu'un kuu nuú ka'anu kachio ndiyikao ndandukio ndia djina'ao ta tu'un.
Ndia kasd'd ka'ao sa'a tu'un kuu nuú. yo' o kuu nuú ndata'anda nikian keeo,
yo' o kuu nuú kuva'a ndi kian keeo yo' o kuu nuú kundaa indio nikian tia' a
takuachi nikian kuu ñaa u un tia' axi.
Djiun kasá'á ka'avixi ru'un kuu nuú. Kasá'á ndaka tu' uxi, kasá'á ndakani
inixi, kasá'á chikavaxi nuu tuti, ta kasá'á ndadjiku ta'anxi tu'un ndaki ta'an
djaa kian ndaki'in ta'an xi'in ndia takuyo nuu ñuyíví, ta kasá'á ndakani indio,
1
17
18 1
TU'UN x.f'fN NDIA TAKUYO NAA ÑUU DJAVI
ndia taao, aan kasá'á ka'avio ndidja kuva xini tundio kachuun dja ka'avio
tu'un dj-ªv!.
Ndadjita ta'ao ñaa kutia'ao. Nuu ndi'i tu'un sa kundaa indio kua'ao,
djiuni kasá'á ta djiun ta'ani ndadjian, kuu djiun ta'ani ndaka ru'uo sa'a ñaa
n.ikutia'ao, ndaka tu'uo, kastu'uo ndaka ru'uo mii djiun keeo dja xinu tu'u
kundio na kundaa indio.
DJIA'A DJINA'AO
Tu'un nuú ko'o djikua'ao sa'a tu'un djªvi kasá'á kachuuo xi' in tu'un kuu nuú dja chii ñaa yo' o kuu
nuú ndakuu ta'an xi'in ñaa keo dja kutakuio nuu ñuyívi, ta vii ndava'a ndaka ta'an ta ka'ao sa'a iin
tu'un kuu ka'an ta'andio sa'a djavakan.
Ka'ao sa'a ñaa ndia ndakani ini raa ñuu dj_av! ta tu'un keeo inii ñuyívi, kuni kachian ka'ao sa'á tu'un
ndaki'i ta'an ndixi, yo' o kuu nuú ndakuu ta'an ndia ndaka indio, ndia kotoo ka'ao, ndia kotoo kasá'áo,
nuu ndaki'in ta'an ndi'i ñaa kumvio. Kuian nuú kasá'á ñaa kundio ka'avio ndi'i ñaa kundio ka'avio.
Nuu ru'un dj_gv.i ndandukio nda tu'un kuu ñaa ki'in djava xi'in tu'uo, keeo kuenda nuu ndaku
ta'an ñaa kundaa tachi nuuo, ñuu kuu nuú ndatuti ndi'i ñaa kundio kutia'ao ta tu' un yoan nuu
ñuu djªvi. Ndi'i kuu tu' un yo' o takuian xi'i ñaa ndiya'avi yoo ñaa ñu'u.
Nuu inii ñuyíví dj_av! ndi'i tu' un ka'ao keeo kuenda ndakiki ta'anvian. Ta sande'e uuo dja kian
xindio ñaa tu' un djiin kian, tidjo ta nde'eo ta ru' un inü ñayíví dja kian keeo kuenda kava nuu
kuitian ta n.ikiki ta'an ta djiun ne'e ta'an xi'in djavaka fiaa kuu nuú ndei nuu ñuú ta'an ñaa kava
nuu kachuo uun dj.ivi mii nayívini kuu naa ne'e ta'an xi'ian, djiun ta'anni ka'an sa'a fiaa yoo nuu
ñu'u ndéi ñaa ndakuatina, ñaa yukú xi'in ndi'i ñaa ndakanina nuuo, ta yoo ñunu yoan ta djitao iin
ndaa lo' o kuu ndi' inva djita ta'an.
NDIA KUNINA OJINA'AO NUU TAKAUCHI
Kuu ka'ao fiaa ndadjama tu'un kuu nuú ndia kaa ta iin ta iin ñuu dja chii yoo djavana ñaa kuu
nuú kuu ndia xitina nuni ta djava kana koo, ñaa kuu nuú nuuna kian tiina tiyaka, djava kana, ñaa
kuu nuú nuuna kuu ñaa chindee ta'ana, chii ñaa yo'o kuu chuun nuu xito ta'ana dja na uun kuu
naaná ta kuu ndeena kachuunna ndik!vini. Djiun ta'ani nuu ne'ena chuun, nuu djikona ña'a, nuu
kachuun intu'unna, nuu djikua'ana kutakuna nuu ñuyíví, ndia korona tu'un ka'ana dja naa uun
naán, ndia korona takuií dja naun ndi'ita, ndia kotona ñu'un, ndia korona vikQ ñuu, ndia kotona
yaa xitana, ndia koto ñaa xita sa'ana. Saa koó kunuuka ndia xitina nuni vici, ñaa kuu nuú kuu nuá
sa'ana kachuuna ichi maá, ñuu kuu nuu kana ka'aka djiun uundjivi kunina nuni, djavakana kuva'a
ndichuun kuali aan yoo djavana tia' a kee ndaka chuun dja ne'ena lo'oka djiún.
Ta tu' un nikachio ndave'e, sande'eo ta nadakani indio nuu nikian kuu nuúka ñaa tia'a naa
ñuu dj.ª-vi, ñaa kuu nde'eo na kachio ta tu'un ñaa kachuuo iini ñuu. Djiunvi nikeei dja ndaku'un
nuu ndaku ta'an ndixi kuiti ñaa kuu nuú nuu tu'un dj.ª-v.i ñaa kachuo dja djikua'ao nuu takuachi
secundaria.
NDIA TAKUYO NUU ÑUYM
Na va'ati niki'in tu'un yo'o kukuu ñaa kuu nuú kachuuo djina'ao nuu takuachi secundaria sa'a
tu' un dj.ª-vi xi'in ndi'i ñaa na' a naa ñuu dj.ª-v.i.
Chii yo' o kuu nuu ka'an '(ndia takuyo nuu ñuyívi" yo' o kuu nuú kasá'á ta djiun ra'ani ndi'i
ñaa ii xi'in ndi'i ñaa tia'ao. Nuu ndatati na sa'anuyo na n.ikee ñª-mª-n.i n.ichiva ndia kuta mvio na
ndei viti yo' o, ta yo' o kuu nuú ni kucia'ao ndakani ndichio nuú tu'un ka'ao, ta ñaa yo' o kuu ñaa
kachuuo dja koo ñaa ñu'uo xi'in ndi'i ñaa ndeei xi'io.
Djiun ta'ani, kuian nuu ndatu' uo xi'i náná ffi.ª-ni ñu'u ((naa ndakuaku ña'a ta n.ikakuo, naa xe'e
ñaa sasa'ao ndi'i k.iv.i kutakuio ta ni xi'io djiun ta'ani ndaki'i ñlan" nuu xitio ra kachuuo chuun
1 19
20
TU'UN x1' fN NDIA TAKUYQ NAA ~UU DJAVl
mvio ñayivi yo'o, nuu kuva'a tªa yoo xini tuni xito ñuu, xito nave' e, tidjo kuu nuúka ñaa kuni
ndi' ina uundjivi ñaa kuni iin aan ivina, djiun ta'ani xitona nuu yoo ñaa ii xito ve' ena, ñaa xito
ñuuna, ñaa xito ichi xikana, ñaa xito nuu yúky, xito ndo'oyo.
Ñuu kuu nuú ninduxi landiyo. Sa'a ñaa kian kuu nuúa nuuyo djaa ndasaa indio nikian niya'a,
nikian yoo, xi'in.
nikian koo kuia vaxi, tu'un yo' o kuu ñaa kundee ndaku'un xini tuni takuachi ndasaa inixi ndia
sayoo tátáxi ta ndaku'u inixi, nikuu ñaa kuu nuú, ndiyoo sandee xi'ina nuu ñu'u ndé.i ta nakundaa
inixi ñaa ta djina ñu'uka na kukuxi naa ñuu ko'oyo ndiyikaxi kukuxi t¡a Ñuu Nudiva djavi kukuxi
r¡a ñuu djªvi ñaa yo' o kuu ichi nuu ndeixi takuxi nuu ñuyívi.
ÑAA NDUKA'ANUKA TU ' UN DJIKUA'AXI
Ta nindi'i ndandukui tu'un kuu nuú, dja nikasa'a ndukui ndia ta'ai nuu ndakani ndia ndakani
ini naa tu'un djªvi, ta tu'un kuu nuú djindaku ñaa keena dja kutakuna nuu ñuyíví yo' o. Nuu
ndakuta'an yo'o kuu nuú ndane'ean xini runian, aan ndia kuni kachian ini nuu va'a kachuoña.
Na ko'o kunde'eo navati kundio ka'ao sa'a ndia rakuyo nuú ñuyíví, ndia taku ndi'io, ndia
ndakani indio ta ndeiyo nuu ñu' u ndéi. Ta sa'a ñaa ñuu kian nindaka tu'ui nakQ'Q kunde'eo.
N IKIAN KEE MVIO NA ÑUU DJAVl OJA NA KUTAKU VNAO NUU ÑUYM
Nuu ndaka ru'uo yo' o kuu nuú ndakundio mii ndaku ta'an ñaa keena ñuu djªvi djaa kutakuna nuu
ñu djªvi. Ta sande'e uundioña keeo kuenda ñaa djiin kuian tidjo koo chii ndi'i kuuva ñaa yoo ñaa
taku ndee xi'in mvio, yoo nikian ka'ao xi'ian, yoo naa ndakuati djaa kundaa indio nikian yoo va'a,
ndaru'un ta'ao na kachoo.
~AA NDUKA'ANUKA TU'UN DJIKUA'AXI
Ñaa yoo xini tuni kuiian kachoo chii djindakuia ndi'i ñaa keeo djaa kutakuyo nuu ñuyíví, djiun
ta'ani nuu kachuuoña nuu kuu nuú kundaa indio nikianka kumªni djaa ndaka tu'uo na chiindeena
mvio ndiyikao tdun kundio kundaa indio. Sa'a ñaa ñuu kachio va'acha kama koo indio djaa kian
kundaa indio nikian kachi tu'un yo' o, djiun ta'ani kundaa indio ni kian kuni ta kuachi kucia'axi.
Sa'a ñaa ñuú ndiyfkondi ndidjaa kuku ña ka'avixi, ta ñaa yo' o ndiyikaxi kuu na'axi mii kuu
ka'avixi, mii ku'uxi ndaka tu'unxi, aan ve'ena ku'uxi, aan nuu yúku ku'uxi, chii ñ.aa kundio kian
tu'un mvio xi'in ñaa na'a mvio kuu ñaa na kuu nuú vici.
Ñaa yo' o kuu fiaa ku' un ta kuachi ka'avi kuian nuú ve' e secundaria:
Tu'un kuu nuú kuu: Ndia takuyo nuu ñuyívi
Tu'un koo ivi:
• Ñaa takuyo kuu nuni.
• Ñaa xindio xi'in ñaa cia'ao.
• Nave' eo xi'in na Ñ uuyo.
• Djiun yoo ta djiun keeo.
• Djavaka ñayivi, djavaka ñuu.
Tu' un koo oni:
• Iin ñuyíví djin, kuu Ñuu Ko'oyo.
• Tªa Ñuu Savi xi'i ñuu.
• N dia ndatakayo xi'in djavaka ñuyivi djavaka ñuu.
• Kuria'ao nuu ta iin ta iin nasataku aan nataku.
• Ndia xitina nuni ta djikeena níi.
• Ñuu ndinu' un Ñ uko'oyo.
NUU NDATU'UNNA XI'IN NDICHUUN AAN XI'IN ÑAYIVI
N uu ndaru'unna kuu keena ña' a aan ka'ana xi' in yúky aan ka'ana xi' in kici, aan ndakautina,
ndi'i ñaa
- keena kuu ñaa
- kuu nuú. Yo' o kuu nuu kuu kunde'eo ndia keena, ndiaa ka'ana, ndia
ndakaucina, ndia kuu nuuna ndidjaa ta'a n ñaa keena ñakachoo.
21
22 1
TU'UN xf'{N NDIA TAKUYO NM ÑUU DJAVI
Tidjo mii kuu nuu xindio ñaa yo'o na ko' o kunde'eo:
TEMA IIN: Iin ñuyíví djin, kuu Ñu u Ko' oyo
Ndaa tu'un ka'an mvio. Ndaa tu'un ka'an djavakana.
Ndia ndadjama tu'un ndinu' un kuia yatá n.iya'a.
Nachuun djikua'atio tu'un dj.av.i.
Ta sa'andana ndjidji djaa keena vikQ.
TEMA M: Tª a Ñuu dj-ªvi xi'i ñuu
VikQ to'ó, ndia keena nduka'anuna vikQ nd.ii.
Aan yoo ñaa ñu'una ta sa'andana ñuu.
Va' a yívi saanu nuu to'ó ta va'a ta'anian djinduxina nan.ixú.
TEMA ONI: Ndia ndatakayo xi'in djavaka ñ uyivi djavaka ñuu
Sadjikina pelota kiv.i yoo vikQ.
Sayoo yaa :xi'in ndi'i ñaa tia'ana kuva'ana ndi'i kivi yoo vikQ.
Sayoo nªxitasá'á vikQ Tátá M.an.i.
Sayoo ñaa ka'an xí'ínna ((nakanakunu xi'in bicicleta".
TEMA KOMI: Kutia'ao nuu ta ün ta iin nª sªtaku aan n.atákú
Kuva'ana mvélo nuu yoo kua'a kQ'QyQ.
Djíin kutátána xi'in tªtª mvio.
Ndé.i kuva'a naa Ñuu Ñudj.av.i.
Naa ñuu dj.avi, kutátána kue'e ndiyu'ú.
ÑM NDUKA'ANUKA TU'UN DJIKUA'AXI
TEMA U'UN: Ndia xitina nuni ta djikeena níi
Sandei djiina sasa'ana, ta djina ñu'u chi'ina tata, djiun ta'ani ta djikeena.
Ta kasá'á kutina sa'ana xikata'avina djaa nakuu djªvi.
Chindee ta'anna ta kasá'á kutina djiun ta'ani ta nindi'i nixitina.
Yoo djíndaku ndia kuun djªvi.
TEMA IÑO: Ñuu ndinu'un Ñuko'oyo
Ndia takuyo viti. Aan iinva kaan xi'in ñuu nda'avi.
Yoo ta'ani naa nda'avi mvio xi'in na ñuu djá'án.
NDIA KEEO DJAA NA NDUYIKO TU'UN KO'O DJINA'AO
Kuu nuú ndava'a ndasaa indio ñaa ta iin ta iin tu'un yo' o xi'in mii ka'ao aan nikian keeo kuu
chindee ña'a djaa xiniko ru'un kuni ruti yo' o.
Ni kian djina ñu'unka keeo: Yo' o kuu nuú kuu nuú va'acha.
l. Na ko'o ndakani indio nava'ati xi'i na sa'ai kian ka'avio tu'un.
2. Na kunde'eo ni kianka kumªni kundaa ini ta kuachi dja kian kuu ndakani inixi:
a) Ni kian ko' o keo.
e) Ni kian kum~i.
b) Ni kian ne'eo kundio.
/) Ndia keeo djaa ne'eoña, ta ni kian kee ta kuachi.
e) Ndia keeo ñaa.
g) Ndidjaa k.ivi kachuun ñaa.
d) Na ama keeo ñaa.
3. Ta ni ndi'i dja ndaka ru'uo ni kian ni kutia'ao ni kiaka kum~i.
23
24
TU'UN xf'fN NDIA TAKUYQ NAA ÑUU DJAVI
YO 'O KUU NUU KASÁ'Á DJIKUA'AXI TU 'UN KUU NUÚ
Yo' o kuu nuú kasá'á djina'ao nuu ta kuachi ta tu'un ndakani indio ta ndakata yikoo ñaa kutiaxi,
ñaa ku'uxi ndaka tu'uxi, nuu ndadjama ta'axi tu'un ndakani inixi.
Ñaa kuu nuú ndava'a ndasaa indio ndakuanda ni kasá'á tu'un yo' o ndiyika kuu ñu'un indio ni
kian keeo ta ni kian keexi djaa:
•
•
•
•
Na kuu ka' axi.
Na kuu ka' avixi.
Na kuu taaxi.
N dakani inixi sa'a tu'un ka'axi.
NDIA KUNINA KEEO DJA KUNDA INDIO AAN NI KUTI'IA TA KUACHI
Yo'o kuu nuu ndadji tu'un ni chikavao djina ñu'u uiti chii kasa'a kundaa indio ni kian kuu ñaa ni
kutia'axi, tidjo yo' o ta'ani kuu nuu ndaka tu'un tukuxi ndaa iinka ñaa kunixi kundaa inixi.
DJIA'A CHIKAVAO ÑAA KO'O DJINA'AO NUUXI
Ndi'i kuuvao ndukio ndia keeo dja djina'a va'ao nuu ta kuachio, vii ndakata tu'un ka'ao xi'ixi,
ndakani indio ndia ka'ao xi'ixi ndukio ndichuun chinde ñaa dja kama kundeo kuunda inixi.
TEMA IIN
lin ñuyíví djin,
kuu Ñuu Ko' oyo
Nikian kundio na kutia'axi:
• Ndandukio ta ndaku'un indio djiin ka'a
ta iin ta iin ñuu ini ñuyívi ñuu Ko'oyo
xi' i Nuu Ndiva.
• Ndakundio ndia yoo tu' un ndinu' u ndei
nuu ñuu mvio.
NDAA TU' UN KA'AN MVIO. NDAA TU'UN KA'AN DJAVAKANA
NDIA DJINA'AO
Nikian kuu ñ~ ncliyika t_aa djinaa nuu takuachi keeta kivi núú, ta kasá'á kachuunta xi'in takuadú
djaa kuu ka'avita tu' un ndanda nuu tuti ta kuachi ñaa ka' a: Kuika ndava'a Ñuu Ko'oyo chü yoo
kuaa ru'un kakian nclidjá ñuu ndinu'un, oni djiko uxi wú tu'un xi'in ndaa tu'un djaan nakacho,
ta iin ta iin tut'un djin ka'an, djin ndakani ininina, djin nde'ena ñaa takuyo djava tu'un yo' o kuu:
tu'un djªvi, zapoteca, náhuacl, tének, purépecha, rarámuri, wixárika, tseltal, tsotsil, mazateca, cho'l,
ñahñu, maya o cuicateca, etc., kuika ndavaa mvio naa Ñuu ko'oyo chii kuaa kue'eva tu'un ka' a
nayivi ndeei nuan, ta djin nde'ena ñuyíví, djün yoo ñ_aa ñu' una xi'ian, ta viti naa kudj!!n iniclio
chiin kQ'Q ne'e ta'ao xi'in tu' un mvio, xi'in nclia tia' a mvio, naa kQ'Q ndakani ta'ao djaa naa kuciaao.
Ta ni ndi' in nika'avixi djaa ka'ani xi'inxi na keexi ta tu'un ka'an nuu tutixi n dakani sa'a
miun, ñaa kunclio kian ndi'ixi na ka'an. Ta nincli'i djaa nakaavixi chaaka ninu nuu ka'an, ta viti
ndatu'undo nikianka kunindo kundaa inindo saa tu'un nclinu'u kaan ncli'in nandei nuu ñuu
26
TU'UN JÚ'{N NDIA TAKUYQ NAA ÑUU DJAVI
Nundiva aan Nuu ko'oyo. Ta viti Ka'ani xi'inxi:
• Ndakani inindo nikian keendo djaa kundaa inindo ndia kaa djavaka tu' un.
• Kunde'endo nuu mapa nuu nda'a kivi ñuu ndinu'u Nuu Nuu Ko'oyo xi'in Nuu Nundiva.
• Taando nuu tuti ndi'i k!v! tu'un nda'a nuu mapa Nuu Ko'oyo.
• Taando nuu tutindo ndi'i k!v! tu'un nda'a nuu mapa Nuu Nundiva.
Ta n!ndi'i djaa ndatu'unndo xi'in tªa djini~ nuundo nikiana keendo djaa naa kutia'a va' ando:
• Nikiaan kuu ñaa satia' ando nuu ñaa ka' ao.
• Nikiaan kuu ñaa uuntia'ando sa'a ñaa ka'ao.
• Mii ku'unndo ndukundo naa ndakani nuunndo.
• Ka'avindo ndi'i k!vi nitaando ndakuanda kutia'a djinindo.
Ndaka tu'unndo sa'a tu'un. Naa ndiyikani keeni kuian, kunde'eni na kachuun ta kuachi ka'avi,
na keexi ñaa ka' an nuu tuxi.
Ndaki'in ta'an ta oni aan ta komindo ta kua'anndo ndaka tu'unndo ndidaa tu' un ka'anna
nuu ñuyíví Nuu Ko'oyo ta chikavando nuu tuti kivian ta djiun ta'ani ndi'i tu'un ka'anna nuu
Nuu Nundiva:
• Ndakani inindo mii ndukundo naa ndakani nuunndo, aan tuti, aan tªa djina'a nuu rakauli.
• Ndakani inindo ndiyoo ku' unndo ndaka tu' undo.
• Ndakani inindo ndia taando ñaa ndaka tu'undo.
• N dakani inindo ama ku'undo ndaka ru'unndo.
Ka'avindo ndia ka'~ ta iin ta iin ndudji tu' un djªv!.
Yoo kuu nuú kunde'eni xi'i ta kuachi ka'avi mii kuu nuu ka'ana ta iin ta iin ndudji ka'ao.
28
TU'UN xf'fN NDIA TAKUYQ NAA froU DJAVI
NakQ'Q kasá'á kaavio mii kana ndudji tu'un djªv!, djina ñú'úka nakunde'eo: ndia ndika
yu'uyo, ndia ndikutaan ndidjaa ta'an yu'uyo, ndia kee ñií yu'uyo, ndia kee k-ªa lo' o ta kaa
ndaandao dja kana tachiyo. Ndia ndika yu'uyo kuni kachi ndia kee yu' uyo: súnú kó'ó yu'uyo ta
ka'anyo ndudji /al, ta chaani ndikao yu'uyo ta ka'anyo ta ka'anyo ndudji /e, o/ ta ndadji yu'uyo
ta ka'ayo ndudji /i, u/. Ndia ndikuta'an kuni kachi, mii kuu nuu kana tachi djaa ka' ayo ndudji:
ndudji kana ndika ndaanda kuu /e, i/, ta ndudji kana me'ei yu'uyo kuu ndudji /al ndudji kana
sata nda'andoyo kuu /o, u/, ndudji kana inchi ndaanda xi'in ñªª kana me'ei yu'uyo kakuu koo
ndutitinduu yu' uyo djaa ka'aoña /i, e, al, ta ñaa kiao xi'in sata nda'ao ndutinduu yu'uo djaa
ka'aofia /u, o/, fiaa kaanna sa'á k~ lo' o ta kaa ndaandao, ndi'i ndudji ka'an xi'io vocal fiaa kadji
kuu ndi'ian.
Djiun ta' ani kunde' eni xi'inxi nuu tuti.xi nuu ka' an djia' a nani ndudji yo' o, ta fiuu kuu nuú
na ka' avi.xi ta na kutia a djinxi ndia nani ta iin ta iin ndidj:
Ndaa ndichuun kum_an!:
• Tuti nuu nda'a ñaa nani mapa Ñuu Nundiva, xi'in Ñuu Ko'oyo.
Ndia kundaa inio ñaa ni kutia'axi:
• Ta ndakunixi tu'un ka'axi, tu'un ka' a inka ñuu.
• Ta ndakani inixi ñaa yoo kua'a tu'un.
• Ndakuni.xi nuu mapa mii yoo fiuuxi , na tu' un kaxi.
• Ndia taaxi tu'un kiaxi.
• Ka'avixi tu'un kiaxi kivi ndi'i fiuu n!chikavaxi nuu tutixi.
• Ndakunixi, taa.xi, ka'avixi ta chidjo'oxi ndi'i nduji nani: ((a'', ((e", "i", "o", "u", mii kuu nuu
kana ndudji.
TEMA IIN1 IIN :troYfv1 DJIN, KUU ~UU KO'OYO
NDIA NDADJAMA TU'UN NDINU'UN KUIA YATÁ NlYA'A
NDIA DJINA'AO
Djina ñu'uka kaao xi'in takuachi na kaavixi nuu tutixi nuu ka'an naa ko'o ndaku taao xi'in
tu' un ndinu'un mvio.
Kuu nuu ndavaa ndakanini nuuxi ta ki.vi ndakunina tu' un djá'án tu'un ndinu'un kaao
Ñuu Ko'oyo djaa nitivi tu'un mvio chii ñaa kuun nuuka ninduu tu'un djá'án nakachoo, saa
ñaa ñúu ni kasaa kiana xi'in tu' un mvio kuu ñaa uun va a. Yoo tando'o ta kaao saá tu'un uun
xi'in tu' un djá'án, djavana kaan ñaa tu'un djªvi tu' un yatá ndavaa kuian chii mii nªve'eni xi'in
n~uuni kaku n~aan, djiun taanni kaan djavakana ñaa tu'un kunuu ndavaa kuian ndukuika
ndavaa ñuyívio kean. Yoo tando'o ta kaao chii uundjivi tu'un ndinu'uka kian djakavao tu' un
ka'ao, kasá'á ka'ao tu'un djªvi kuu kaantio tu' un djá'án ndadjamao ndia kaao.
Ta nindi'i n!kava'avixi dja ndaka tu' unixi nikian nikundaa inixi ñaa kian tuti:
Ka' anda taando ivi ta'annu iin taandando kachuun xi'in ñaa kaan sa'a tu'un yatá ta iika
ta'andando kachuun xi'in ñaa kaan tu' un kunuu ndava'a kuian ta ndukuika ndava ñuuyo. Ta
kivi ku' unndo ndatu'unndo djinañu'unka:
• Ndatu' unndo natiempo kachuunndo nuu ku'unndo natiempo kaan ta iin ta iinndo.
• Ndukundo ndiyoo djindakuu nuundo ta yo' o kuu ta ke'e tu'un nuunndo dja kuu ka'anndo.
• Ndi'indo ndiyika ka'an.
• Ta nindi'i ndªtu' unndo dja chikavando nuu tutindo ndia nixinokoo tu'un ndatutu' unndo.
Kunuu ndava'acha ñaa ta nikasá'á ndakani inindo, ndatu'undo kama koondo chii kuu ta'ani
kastu'undo nikian kuni ñaa ndakatu' un ndanda ninQ:
29
30
•
•
•
•
N día ndakani ini ndd ó sayoo Ñ uuyo ta t~a' aka kasaa ta Ñuu yatá ñuuyo.
Na chuun va'ati tu' un nda'avi mvio ta t~a'aka kasaata kandata ñu'uyo.
Nava'ati nidjina'-ª11-ª tu'un dja'a nuu mvio.
Ndia yoo tu'un nda'avio viti.
Nava'ati kunina ñaa ndi'i mvio na Ñuu Ko'oyo ndiyikao kuna'ao, kundio ta ndakuunndio
ndi'in tu'un ndinu'un ka'ao kivi viri.
Ta nlndi'in nlkachuun ta ta'andando djaa ndakanindo nuu ndi'i rakuachi nikian kuu ñaa
n!kundaa inindo:
• N a sa'a ña'a nlndatu'unndo.
• Nikian kuu ñaa kunuuka n!ka'an takuachi.
• Ndikaa ta ndata'an ini djiun ta'ani ta koo ndata'aini.
• Ndia n!xini koo ru'un ndaru'unndo.
• Ta nlndi'i n!ka'an ta iin ta iin ta'anda djaa nlndi'i nuu ndaru'unndo.
• Ka'avindo tuti nunda'a mapa Ñuu Nuundiva xi'in Ñuu Ko'oyo.
• Na chikavaxi kivian nuu tutixi.
Ndaa ndichuun kumi!fl!:
• Kumi!fl! iin mapa Ñuu Ko'oyo nuu nda'a ndi'i k!v! ñuu yatá sayoo.
• Kumani ra'ani mapa Ñuu Nundiva nuu nda'a ndi'i k!vl ñuu yoo viti.
• Tuti nuu nda'a ñaa ka' a sa'á ndia ndadjama tu' un ka'ao xi'in ru'un djá'án, ndia ndadjama
dja' ama ndixio, ndia ndadjama ñaa saxio.
TEMA IIN: IIN ÑUYM DJIN, KUU ÑUU KO'OYO
N día kundªª inio ñaa ni kutia'axi:
• Na Ndakanixi nuuni aan nuu ta djikua'a xi'ixi navati ndadjama tu'un ka'ao ta kivi, ta kivi
ya' a kuia kua' an.
• Na taaxi tu' un djavi xi'in tu'un djá'án ta naka'avixian nuuni, dja na kundaa inini nikian
kuu ñaa ni kutiaxi.
• Kunde'eni aan chidjo'oxi ndia ka'an ta djikua'a xi'inxi, aan kundaa inixi nikian ka'ani
.,. .
X11UX1.
• Na ndakunixi ñaa tu' un kunuu kuu tu'un ka'axi, djiun ta'ani tu' un ka'an djavakana.
NACHUUN DJIKUA'ATIO TU 'UN DJAV!
NDIA DJINA'AO
Ka'ani xi'ixi naka'avixi nuu tutixi nuu ka'an nakoto ru'un djªvi mvio, ñuu kuu nuú nachuun
va' a tu' un djªvi mvio.
Ndi'i tu' un djªvi ka'ao kuu ñaa djina'a ndia sande'eo ta ndakundio ndia takuyo nuu ñuyíví.
Ndi'i tu'un kachuuo djaa ka'ao kuu ñaa ndakani ndia nde'eo ta xinio ndia ndeeyo nuu ñuyíví
taku. Sa'a ñaa ñuu kian ta kivi kutia'ao ka'ao tu' un djªvi djiun ta'anni kutia'ao kunde'eo ndia
takuyo nuu ñuyíví, keo kuenda djinka lo'olo kachuuo nde'eo, djaa chii ta iin ta iin tu'un
kutia'ao va' a kachuuo ndatu'un ta'ao, va'an ndakan inio, va'an djaa ndakuni ta'ao , va' a ta'anian
ndakanio nikian ndo'o nandio, aan navati kidjii inio. Djia'a kuu talo' o, ta lo' o sanduan tu'un
mvio, sa'a ñaa ñuu kian ka'ana ta n!xi'in iin ñuyivi xi'.inª xi'in ndi'i ñaa tia'ana. Ta viti na kotoó
tu' un mvio ta djika'a ta'anndio tu'un dja'an aan inka tu'un, kutia'akao kua'ao, nuu sa'a ñaa na'ao
nakacho, sa'a ñaa ñuu kian kunina ñaa na djikua'ao ka' avío ta tao tu' un djªvi ka'ao.
31
32
TU'UN xf'fN NDIA TAKUYQ NM ÑUU DJAVI
NAKOTO TU'UN DJAVI MVIO
Kunuu ndava'a tu'un djªv! mvio djaa chii fiaa yo' o kachuuo djaa ka'ao nikian ndakani indio
sa'a ñuyívi aan sa'a ndia takuyo nuu ñuyívi, na ndakandio xi'in na koku na ñuu djªv! djaa na
kundaa inina ñaa tu'un kuika ndava'a kuu tu'un mvio, yoo ta'ani ndia nanita iin ta iin tu'un,
ta iin ta iin ndudji keeo kuenda tu'un dja'a iini ta tu'un ndidjaa ta'an tu'un ndei ini ñuyívi.
Ndatuti ndi'indo ta kuva'a iin tikatª ta ndatu'unndo sa'a ñaa yo' o:
• Nakanindo nuu ta djikua'a xi'inndo mii nika'anndo tu'un djªvi, aan ve' e nuu kutátána,
ve' e ehu un, aan ve' e djikua' a.
• Ndakanindo mii kuu nuu n.ikadja kue'ena xi'inndo sa'a ñaa ka ando tu'un mvio, ta djiun
ta'anni mii kuu nuu n.ikandusana xi'inndo ka'anndo tu'un djá'án.
• Ndika ñaa ndivi tu' un yo' o kuu ñaa va'aka kachuun djaa ka aun ñaa ndakani iniun,
navati.
• Ndia kachun viti sa'a ñaa kunina na djikua'aun tu' un djªvi, tu' un djá'án aan djavaka
tu un.
)
Kuika ndava'a tu'un djavi nakQ'o kunde'eo.
Ndive'e tu'un djªvi kuu ndakani indio ndia takuio nuu ñuyíví. Djiun ta'ani ñu'un inio chii
ndakani indio, kutia'ao ta sande'eo ñaa va' a kian keeo xi'in tu' un ka'ao. Kunde'endo chii kuu
ta' ani ka avío tu' un mvio.
TEMA IINr IIN ÑUvfVf DJIN, KUU ÑUU KO'OYO
Nakoto yukuyQ
Ta kuáaun yuky kama koun,
Ta nindi'in nisa'amaun ñu'un
N!djaa dj!r-ª s-ªdje'eun, ca n!ndi'i
Ndava'a ndi'i ünduu ñu'un, koco
Kei yuku keun, ca kadja ku{~
N-ªne' e eh u un xi'iun, ca ndaani
Ka' ana chii kua' a yi CQ kuii kuali
Kéi, ca sa' a ñaa ñu u koo kunika
Dj-ªvi kuunca, ca koo kuva' aka
Ici, koo kuva' aka nduchii aan cindui.
• Ka'avi ndi'indo ta kunde'endo aan i'ivika ka'avio tu'un djªv! aan tdun djá' án.
• Ka'an ta iin ta iindo nikian kuu ñaa koo kutoondo djiun ta'anni nikian kutoondo.
N daa ndichuun kum~!:
• Tuti nuu taaxi nclia ka a tátáxi sa'a ñaa aan va' a taao ta ka'avio tu'un djªvi aan va'aka tao
tu'un djá'án.
• Ta ka'avixi tu'un djªv! nda'a nuu tutixi.
• Ta taaxi tdun djá'án aan tu' un djªv! ndakani nave'exi xi'inxi.
• Ñaa ndusa ka'axi tu'un djavi aan tu'un djá'án chii yoo djavaxi kuu koo kunixi ka'anxi.
• Mii ñaa ndusa ndiyikaxi chiyo'oxi ndivi tu'un dja kian saa kivi kutoxi djika'axian.
33
34
TU'UN xf'fN NDIA TAKUYQ NM ÑUU DJAVI
TA SA'ANDANA NDIDJ! DJAA KEENA VIKO
NDIA DJINA'AO
Ka' ani xi' in ndi'i ta kuachi na ka' avi.xi nuu tutixi ta na ndakanixi xi' ini nikian kuni kachi
ña ka'avixi. Ndi'i Ñuu Djªvi ndinu' un keena vikQ chii kudjii inina ñaa sakuu ka' anda ndidji
kaxina xi'i dje'e kualina sa'a ñaa ñuu ndaka ta'avina nuu náná m_ani ñu' u ndive'ena nixito iti ta viti
sayoo ndidji yuta chii ñaa yo' o kuu nde'e, ñaa yo' o xe'e tondi ini nuuna djaa katakuna, ta iin ta
iin ñu u djin ndukanuna vikQ: kuia na' a kaa tátá sa' anuyo ndatuti ta' ana ndatu'un ndia ndukanuna
viko ñaa kivi oko usa yoo koo ona ndi'i kuian sa'ana sande'ena itina ta kuu ndukutina xi'in ita
kaa mü nuu itika aan ita kaa yu' u yee'ena, ta kasa'a ndukutina ndidji dja kasá'á ndakuatina aan
ka'ana tu'un tiñumi, yoo davana ni'i ndakuatina ta kundaa indio nikiaan ka'anna ta djavakana
naa intu'un miina na' a nikian ndakuatina aan ka'anna djiun ta'ani uun xindio nuun ña'a
ndakata'vina.
Ñaa yo' o kuu ñaa ndakuatina ka'an yY' u ndive'eni nanámani, ndive'eni tatámani, n!xitoni
itii, nixe' eni djªvi, sa' á ñañuu vii ndatu nisa' anu itii, kudjii ndava' a ini sa' a ñaa ñu u vaxi
ndakata' avi nuuní, taa djiun ta' anni ka' andain iin, aan ivi ndidji lee kaxi dje' e kuali.
Ta n!ndi'i ndakautina djaa sátána ndutª nuu ñu'u djaa xi'i ta'anni miina lo'ota, nindaa
nuuna indivi ndaka ta'avina djaa nuu ndika djaavi sa'andana ndidji kene'ena nu'una ve'ena djaa
djicho' onan ndiani kunina aan ndiana kutona kaxinan.
Talo' o ta lo'Q n.ikasá'á ndadjamana ndian nduka'anuna viko, nuu kuiti navenina ndukánu
viko ta viti kuu ini ñuuvi kee vikQ, ta viti djiun ta'anni nduka'anuna VikQ Tatá m_ani San
Miguel Arcángel kuu ini ññuvi nduka' anu vikQ.
TEMA IIN: IIN ÑUYÍVf DJIN, KUU ÑUU KO'OYO
NACHUUN VA'AKA NUNl AAN NDIDJI
Ñ aa kunuu ndava' a kuu nuni_nuu ñuyívi m vio, ta koo ñaa nda avi yo'o kuu xindiakoo
kutakuio, ta koo nuni yo' o kuu ndadjamao: nda kua anu chakao, djinka ndakani indio, djinka
koo indio chii ndadjama ñaa kaxio, ndadjama taani ndia kutakuyo nuu ñuyíví dja chii ñaa
saxio kuu ñaa kunuu n!djinaa tátáyo nuo, djiun ta'ani chiindee ñaá nuu ndeio, ndia takuyo.
Saá ñaa ñuu kian kunii ndatutindo ta ndatu'un ta'ando ndia ku'undo ndaka tu'undo ndia kena
nduka'anuna vikQ ta kivi sa'andana ndidji dja kian uun ka' anda ndi'inan nakacho djindakona
ñaa va a na' anuka kuu tata, ñaa kuali ckaaka kukuu nuni chQ'Q ndaku kuku yusa taana djita
kaxina. Ta viti kuu nde'endo nikian ka'an tu' un ndanda ninu, aan tu'un ndaka tu'ún:
• Ndakanindo nuu ta ka'avi xi'indo nikian kuu ñaa tia' ando sa'á ñaa ku'undo ndatu'undo.
• Nikia'aka kunindo kundaa inindo sa'á ñaa ka'avindo, ndia keena xi'in ndídji.
• Ndakuu na ku'undo ndaka tu'undo ta mii kundo ndandukundona.
• Ta kunindo ka'avindo tuti ndichi mii ku'undo ndandukundoña.
Ta iin ta iin ñuu djªvi kuata ndidjavi lo'oan djin yooan djin ta'anni djin ndakuatina aan
ndakana ñam~i nuu tátá mªni, aan náná m~! dja kuu ka'andana ndidj!. Ta naa na' a tu'un
ndinu'un kuu na tia' a ndei ñuuyo. Sa'a ñaa ñuu kua'anndo ka'anda ta'ando ta ku' undo ndaka
tu'undo nuu ñayivi na'anndo ñaa tia'ana ndakuatina ta sa'andana ndidji.
Ñaa kee miini kian ndiyikoni ta ka'anni xi'inxi na kee va'axi chuun, chii ñaa va' a miivaxi
kian, ta kutia'a va'axi miivaxi kuu ta kundoo va' a uun djivi mvio ta djinª'~ nuuxi:
• Ku'unndo ndaka tu'undo na sa'anu ñuu chii na ñuu kuu na na' a ndia sakena chaka sªtª.
• Ku'unndo ndaka tu'unndo na ne'e chuun ñuu djiun ta'anni ndaka tu'undo na ne'e chuun
sa'á ñu'yn djaa na ndakanina nuunndo sa'a ñaa ka'avindo.
35
36
rn_ __
TU'UN xf'{N NDIA TAKUYQ NAA t«JU DJAVI
• Ndaka tu'unndo djava .fiayivi nikian ndakani inina ta sa'andana ndidji ni lcian .fiu'un
inina, djiun ta'ani nilcian nakaa xini tunina ta ne'ena ndidji kuanu' una ve'ena.
• Ndaka tu'un ta'anindo aan yoo ta'anni .fiaa ndakuatina ta nindi'i chQ'o ndidji dja kasá'á
kaxinan.
Nikian na'akao sa'a tu'un mvio. Taando nuu tutindo ndidjaa ta'an .fiaa ndakanina nuunndo:
• Chikavando nuu tutindo ndi'i tu' un djava kuiti ndaa.
• Chikavando nuu tutindo ndi'i tu' un .fiªª djama chaa.
• Ka'avindo tu'un nda'a ninu ta kendusando ndakunindo tu'un iin kuiti kaa tidjo djiin
kuni kachan:
Ko' o ko' ó kando .fiu' u ini kQ' o yaa.
Nixe'eun náná sa'anu. Ta nindi'i dja.
Na ko' o chidjo'o yaa tativi ve' ei.
Ndo'o takani tambora chii veeto ndidjota.
Ndo'ó koo kuni kuku ta tivi ñuundo.
• Taando tu'un .fiaa iinkuiti ndaa djiun ta'ani tu' un djama chaa.
Ñªª iinkuiti ndaa
Ñaa djama chaa
37
TEMA IIN1 IIN ÑlJyfvf DJIN, KUU ÑUU KO'OYO
• Taando djavaka tu' un ñ.aa koo nda'a nuu tuti.
Ndaa ndichuun kum.an.i:
• N dukunndo na ndakuati.
• Ndukundo nilcian kachuunna: djusa vidji, iti, nduta, nd.ivi.
• Ñu' un nuu kaa ndidji, ita, ñu u.
• Ta ka' avi va' axi ñaa ndakuatina nuu sa' andana ndidji.
• Ta taa va'axi nuu tutixi ñaa ndakuatina ta kivi sa' andana ndiji.
• Nikeexi ta tu'un ka'an tuti ñaa na taaxi nuu tutixi ndi' in ñaa ndakanina nuuxi kuuni taaxi
ndivi tu' un.
• Ta ndakani inixi ndia va'aka taaxi tu'un djªv.i.
-- ----
Djiun yoo ta djiun keeo
TEMA lVI
Ni kian kundio na kutiaxi:
• Ndakunixi na chuun va'a ñuu nuu ndia
raku nayivi ñuu dj.avh
• Nakani inixj nava'ati kuu nuú
nduka'anuna ñuu djªv.i viko ndii.
VIKO TO'Ó, NDIA KEENA NDUKA'ANUNA
VIKO ND!I
NDIA DJINA'AO
Ka'anni xi'in ta kuachi na ka'avixi nuu tutixi ndi<
nduka anu naa ñu u djªvi viko ndii.
N daa k u anda kuia na' á ndakanina ñaa ndi' i na Ñ ut
Djªv.i saa ndakani inina ñaa ndiina ñu'u tixi ñu'un tí
takuia takuia i' ia kuu naa ka'an kua'anndo nde'end<
aan ndei va a nave' endo ndei nuu ñuyívi ta kundei dji
toondo xúna. Djiun n.ikandoan ta ndaa kuanda vit
nduka' anuna viko ndii ta kumani sa' aun aan onª k!v
kasá'á chindee ta' ana nuu xi'i tindiki, tixu'u, tikachí, t
nixikoo kivi vikQ ndiyikona nuu tó' óna, kuva' ana nde;
TEMA lVI: TAA ÑUU DJAVI XI'I ÑUU
cuva' ana yusa yaá, kadji kªa, ti vi tativi, kandi kuete kudjii indio chii ndasaa nave' eo na n.ixi'i. Mii
tan ta'anu ñaa ñuun djiun ta'ani nduka'anuna ndaa kuanda mio ta kachuun ta'aun, chiendeun
:átáun aan nánáun, ndakani nuu ta ka'avi xi'iun xaan.
Nikian kuu ñaa keena ta taña'aka ndasaa animª nda'avi.
Kuva'ando iin tikata nuu ñu'un ta ñuu kundeindo ta ndatu'undo xi'in ta ka'avi xi'indo.
\.1iini kuu na ndiyika ka'an xi'in takuachi na keexi ndi'i ñaa ka' a tuti, chii yoo djavaxi uun
:ia'axi keexi chuun:
• Nakanindo nikian kuu ñaa na' ando keena ta taña' aka ndasaa animª nda' avi.
• Nikian ndatu'unna ta kasá'á ndiyikona viko kivi ndii.
• Ndia ndatu' un ta'ana nave'e djaa kundatina ndasaa animª.
• Ndikian kee nayivi ñuu.
• Ta ni ndi'i n.indatu' undo ñaa uun va' ata koo kundio ndiyikao nuu tó'ó, ka'anna ñaa
ndukue'e animª ta kuu yachika ndaki'in ña'ana. Ka' anda ta'anndo ta ndatu'undo ni kian
kuu ñaa kuu keendo.
• Ndia keena djaa taxiva'ana lo' o djiun dja ndukanuna vikQ.
• Mii sa'anna kachuuna dja kayana djiun djaa keena viko ndii.
• Nikian xiina djaa ndukutina nuu tó' óna.
• Nikian kee naa ñuu ndei Ñuu Ko'oyo djiun ta'ani na kasa'a ñuu maá.
• Nava'ati kundee naa n.ixi'i ndatutina naa taku n.ikana kua'a kachuun iinka ñuu.
• Ndiyoo sa'an nduvi nuu ñaña.
• Na ama ndasaa animª leé ta ama nu'uan ndasaa animª ka'anu.
• Na ama ndasaa animª ka'anu ta ama nu'uan.
A.an kee indio ta tu' un sakena sana' á.
39
40
TU'UN xl'fN NDIA TAKUYQ NAA ÑUU DJAVI
Ka' anda ta' an ta komindo aan ta uunndo ta ka' avindo ñaa nindo' o iin nayivi kivi koo
nanduka'anuna chii ndasaa animª na ve'ena na nixi'i:
Ndakanina ñaa ndasaa rachi, ndasaa anima kaxian ndei koo kandisa nave' e ta ndakuanda
yuku ne'ena dji'ivi tindiki n!kasaanª ta n!chinunan nuu tó'ó djiun ta'ani ne'ena yYU ta
n.ichiinunan nuu tó'ó ca tu'un keso, ta n.ikaana nuu yaka kunde'ena nikian ya'ata tu'un kaa
uxi ivi ñuú n.ichidjo'ona kasa ta n.ika'ana aan ndasaana ta n!ndasaana yu'u yé'é djaa n.ikachi
nasayoo ve' e yo'o, ko'o kunde'eo ñaa nduyikonave'ei ca n.isaana nuu naa aan nuu tó'ó
kunikacho ta n.ixinina dji'ivi ch~e xi'i yYU nikunda'avi inina, nikian n.ikee dje'ei xi'in yY'y,
xii ndiakeo djiun ndakani ini.xi nikachi na kua'an xi'ina, na' a nakQ'o ve' e yY'Y ñuu kian yoo
ñaa ñu'unxi xi'indo.
Na kunuu nuu yaka n!koo ña'a n.ixinina, miian xidjo uunni ini ve' e sa'a ñaa ñuu kuu
nixini tunicha anima- nda' avi, va'aka kua'ana inka ve'e ñu u kian saa
- ndati ña' ana na' a chii
yo' o kian saa ndati ña'ana vene, ta djaa kian nikasá'á sasa'ana ñuu kian viicha sandeina tidjo
yoo iin anima nikendo nda'ayacha inian. Ta vici ca' a anima koo nindakuri nuu naª nikachi
ndakuanda virivi kian kandisai ñaa ndasaa animª ta virivi kian nakoo ona kivi djaa kian
mia uun ta'anu ndukuti nuu tó'ói. N.ixiinna ndi'i ndachuun: tiñuu, dji'iva, djita va'a vii
ndukutina nuu naª.
Tidjo xi'in nikian n.iya'a, sakua n.iki'in ña'a kue'e djaª ta nirivi n.lli.l kivi i.in saa n.ixi'ivana
chii koo nakindisana. Ndukuri uun nuu nag.
Ta nindi'i n!ka'avindo dja ndakanindo ta iin ta iin tu'un ndaka tu'ún. Ta koo ndasaa inindo dj<
kian ka' avi tukundo iin aan ivi yiko ñaa ndakani:
• Nava'ati koo nindakutina nave'ena nuu tó'óna.
• Nikian ndakani ini animª ta n!xinian ñaa koo tía' a kuu nuu nuu n~.
TEMA IVI1 TA.A ÑUU DJAVI XI'I Ñllll
• Nclia nikachi iinka anim~ ta n.ixinian ñ.aa koo ñaa ndandodjo nuu tó'ó ünka anim.aka.
• Nikian n!djiniª ñaa ndakani yo' o nuo.
Ta viti ndatu' undo saa ñaa kaan ñaa nika'avindo:
• Nclia kua'an kivi nakunuú ndakani ñaa nika'avindo.
• Ndia nani nuu niya'a ñaa ndakanina.
• Nikian ndakania saa ñaa ka'an.
• Nclia n.incli'in ndakanina.
NDIA NDAKUTINA NUU NAA VIKO NDII NA ÑUU DJAVI
Ka' anda taando ta ndukutindo nuu tó'óndo nduka'anundo viko ndii ini ve'e djikua'ando.
Djiun ta'an chindee ta'anndo ta tu'un ke'ena ve'endo aan nayivi ñuu chindee ta'anna dja kian
yachi ta kama kana chuun keena. Ta viti kunde'e va' ando ni kian keendo:
• Ndatu'unndo mii ndatutindo ta na ama keendoan.
• Djava kuiti ka' andani eh u un nikian kee ta iin ta iinxi.
• Ndi'ixi ndayika kachuun.
• Ndukunni ta ka'avi xi'in ta djindaku nuu chuun.
• Ndidja k!vi na kundodjo nclichuun nuu tó'ó.
• Nava'ati ndukuti nuu tó'ó viko ndii.
Ndaa nclichuun kum~i:
• Kum~ ncli'i ndichuun ndukuti nuu naª ta tu'un: yito, ita, yívi, íti, kui'i, kuño, yá'-ª·
• Kum~i To'ó, xi'in djusa vidji, ta kuií ii, tindQ'o.
41
TU'UN xf'fN NDIA TAKUYQ NM truu DJAVI
42
• Ta kasá'á ndajama ndia keexi yoo ñaa ñu'uxi viko to'ó.
• Taaxi ñaa ndakani, ñaa ka'an djikí, ñaa nindo'oxi xi'in viko ndi'i.
• Kuva'axi ün tuti nuú kukava ndti ñaa n!taa ta kuachi djikua'a xi'inxi.
• Ta na'axi mii kuu nuu kundaa ta iin ta iin ñaa yo' o: (,.;: ).
• Ta ndakanixi na chuun va' ata iin ta iin fiaa kachuuo nuu taao.
AAN YOO ÑAA ÑU' UNA TA SA'ANDANA ÑUU
NDIA DJINA'AO
Ndakanina ndaa sa'a ta sakoo fiuyíví ñaa kunuu ndava'a kuu ñuu ta kua'ana ka'andanan
ndakuatina, xika ta'avina nuu tátá mandio naa uun ka' andana nda'ana, naun kaxiña'a tidjii,
t!ñu'u, t!ndoo, koo ñ!ll!, koo káá, koo kua' a, ndidaa kiti kuali yo' o ndei tei xe' e ñu u, djiun ta' an
xika ta'avina naa uun naa inina chii ta naa inina kuu sa'andana na'ana, ndikutivina kuu viivi
kuu ñu'uinina dja kQo ñaa ndo'ona. Kuundena sa'anda usª aan Qnª yo'Q ñuu kuii dja xidjo kuei
aan burruna djaa ndasaana ve'ena djaa chiindeinan yu'u yé'éna ndaichian, iin yo'Q ñuu komi
u' un djiko ñu u aan iin ciento ñu u ndikani kunda ini miindo.
Ndiaka keo dja kundaa inio na chuun va'aka ñuu:
• Kua'ando ndaka tu'undo na sa'anu ndei ve'endo.
• Nikian kachuunna nuu sa' andana fi!ll!.
• Nikian ndakuatina aan koo ndakuati kana ta sa' andana ñu u kuii.
• Ta saxi ña'a kiti yuku kalika nikian kutátána.
• Ndakanini nikian kuu ñaa kunuú keo dja na ku'un kuekuendio ka'ando ñuu.
TEMA lVI: TAA ÑUU DJAVI Xl'l Ñl.ru
..J"dakanindo nuu ndú ta ka'avi xi' indo ñaa ndakanina nuundo:
• Ka avindo ñaa n!taando nuu tu rindo.
• Ndakanindo nikian kuu ñaa koo nikundaa inindo ñaa ndakanina nuundo.
• Koo iin djindee ñuu koo iin xitian nakachoQ.
• Ni iin uun xini ndidjaa kuia sataku too ñuu.
(uaando ndaka tu' undo nuu tu ti:
• Nava'ati ta taao tu' un djªvi koo kachuuo ñaa ka'an xi' io tu' un djaa admiración aan
interrogación.
• Kua'ando ka'avindo tuti djindaku ndia taao tu'un djªvi.
\Jdaa ndichuun kum~!:
• Ñuu kuii.
• Ñ u u ichi, yo' o ñu u.
• Tuti ñaa djindaku ndia taao ru' un djªvi.
~día kundaa inio ñaa ni kutia'axi:
•
•
•
•
•
Ku'unxi kandaxi ñuu kuii djaa na kundaa inixi ndia ndo'o na saanda ñuu.
Na taaxi ndia ndo' o nanina na sa anda ñu u.
Na ka' avixi ñªª ni taaxi nuu tutixi.
Ndakanixi aan yoo aan koo ñaa ndakuatina djaa ka' andana ñuu.
Na ndakanixi aan yoo ñaa kahuunna djaa ndaka ru'un aan mil ñaa ñú'úni kuu ñaa kuu nuú.
43
44
TU'UN xf'fN NDIA TAKUYO NAA 1inJU DJAVI
VA' A YÍV! SAANU NUU TO'Ó TA VA' A TA'ANIAN DJINDUXINA NAN!X!'!
NDIA DJINA'AO
Ka'anni x.i'in ndi'i takuachi na ka'avix.i nuu tutix.i nuu ka' a sa'a yívi, ta nindi'i djaa na keexi tu'un
ka' an tutix.i.
Ñ.aa kuu nuú ndava' a kuu yívi ndakani kua' ava ñayivi ñu u dj.avi, yívi yo' o kachuun saanu
nuu tó'ó kivi ndukanuna vikQ ndii, ñaa iinva kuian, chii yoo djinian, yoo sa'an, yoo tix.ian,
yoo satan, yoo ndia kundu'uan djaa kukQo nuuan, djaa kudjio nuuan, ta koo chindu'u va'aoña
ta kidjio nuan, x.ika ta'avian na kuu kio kana, yax.iva kuio chii koo ñaa ñu'uo x.i'in yívi. Djiun
ta'ani kachuuna yívi ta kaku talee, ta xi'ina djiun ta'ani va' a yívi kavanuva dja djinduxina
na nda'avi nixi'i. Viti chaava nikasa'a kachuunna sato nuu djinduxi ndii ñaa yo' o kunikachi
ta kuian ya' a ndadjama ndia ndakani indio djavao kuyatao kua'ao, djavakana saa sa'anuna
kua'anna:
• Ndatuti ta'anndo ta ndakani inindo ndia keendo dja kundakª inindo sa'a ñaa ka'avindo.
• Djina ñu'unka nkanindo nuu ta djikua'a xi'indo nikian na' ando sa'a yívi.
• Kua'ando ndaka tu'undo na sa'ano ndei iiuundo aan na ndei djavaka ñuu yati ndei
x.i' indo na eh uun kachuuna yívi.
• Djavana ka'an ñaa va' a nuu ndajarna na ne'e chuun, djavana ka'an ñaa va'an nduxi nd!i,
djavana ka'an ñªª uun xinina, nikiakani ka'anna x.i'indo ta tªando nuu tutindo.
Ndi'i ndatu'undo ve'e djikua'ando nikian kuu ñaa nitaando sa'a fia'a nisa'ando nindaka tu'undo:
• Chindee ta'ando taando ta ka'avindo tu' un djªvi ndo'o na tia' a ka'anvi ta taa chindeendo
ta u un úa' an taa ta ka' avi.
TEMA lVI a TAA filUU DJAVI XI'I filllll
• Ndaka inindo ta taando iin ñaa ka'an ndodjondo, aan ñ.§la ka' a djikindo sa'a yívi.
• Ta nixini tutindo ta ka'avindo nuu ta kuachi ka'avi xi'indo.
Ndaa ndichuun kum~!:
• Ñuu ichí.
• Yív!.
• Yúchi.
• Nayivi tia' a kuva' a yívi.
• Na nkanixi ndia kuva' ana yív!.
• Na taaxi ta ka'avixi ndia ndakatina ta kasá'á kandana ñuu.
• Na nduva'axi iin ñaa ka' a ndodjóxí sa'a yív!.
• Na nduva'axi iin ñaa ka'an djikí sa'a yív.i.
• Na ndakani na ehu un va' a yívi.
45
Nave'eo xi' in na Ñuuyo
TEMA ONI
Ndia ndatakayo xi'in djavaka
ñuyivi djavaka ñuu
Ni kian kundio na kutia' axi:
• Kunde'e nava' ati yoo kua'a ndia keeo
dja kundei djio, ta tu' un iin ndia takuyo
nuu ñuyíví.
SADJIKINA PELOTA KlVl
YOO VIKO
N DIA DJINA'AO
Ka' ani xi' in takuachi na tavaxi
tutixi ta na kunuxí nuu ndakani
na ama nikasá' á sadjikina pelota, ta
naka'avixi ta nindi'i dja na ndakanixi
nikian n.ikundaa inixi; djiun ta'anni
na ka' avixi ñaa ndaka tu' un nda' a
chaka ninQ.
Uun djivi vitiva sadjikina pelota,
ndakuanda kuian yatá ta sakoo sa' a
ñuyíví ndakauanda dja sadjikina,
TEMA ONI: NDIA NDATAKAYO Xl'IN DJAVAKA ÑUYIVI DJAVAKA ÑUU
dja kian kundei djina nuu yoo viko, yo'o kuu nuu ndatu'un ta'anna, ndakuni ta'anna, ka'ana
ndisa'an xi'in djitona, xi'in ñaniña, xi'in tátána, vii ndato sayoo viko ta sadjina, ta n.indi'i
sadjíkína dja kua' ana ve' e to' ó aan ve' e ehu un, aan ve' e djikuana, ñu u kuu nuú xe'ena iin djita
lo' o xi'i iin yaxi takuií ko'ona ndavi sadjiki, ndiani yoo na ñuuka djavana kuva'ana nduta kuá'á,
ndidji, nduta xe'ena nuú nasadjíkí ta kuita kuu viti ñu'uni kuu xinivana. Tidjo ta tu'un nikeena
xi'in kixi viko yo' o djiun ta'ani djin~a ta kua'ana viko iinka ñuu, sa'a ñaa ñuu kian vii ndato na
kundeiyo xi'in ndidja ta'anna nasaa sadjiki ñuuyo chii nasaa nduka'anu viko sadjíkí kuuna.
Nikia keo dja kuu ndaa indio nikianka sayoo kivi sadkinina pelota ñuu dj.avi:
• Ndaka'anda ta'ando ta ku'undo ndaka tu'undo nuu nasa'anu ndei ñuundo nakeena ñaa
m.ani ndakani nuundo nikianka sayoo.
• Ndi'indo niyikando taando nuu tutindo ndi'i ñaa ndakani nuundo.
• Ta ndasaando ve'e nuu djikua' ando dja ndiyikondo ñaa ndakanina nuundo dja kuu
ndake'endo kuenta nuu djavaka ta ka'avi xi'indo dja nakundaa inixi.
Aan ndadjama kiti sadjikina ta tu' un ya' a kuia kua'an aan sadjiki iná pelota ñuu dj_av.i:
• Djina ñu'uka ndakani ini miindo aan ndadjama aan koo, nava'ati.
• Tukuni ndaka'anda ta'ando ta tu' un n!keendo xi'i chuun niya'a, ta kua'an tukundo ndaka
tu'undo, tidjo viti ndaka tu'undo ngsa'anu, tátándo, nánándo , djirondo, ñani kuachindo,
ta yií kuali, ta djí'í kuali ndi'i kuuvana dja kundaa va' a iniun.
• Aan na' a ndia sadjikinati aan ti'iando kudjikindoti.
• Taando nuu tutindo nikian n.ikundaa inindo, djiun ta'anni nikian koo nikundaa inindo.
• Kua'ando inka ñu u ndaka tu'undo ndia sadjikinati.
• Taando ndia sadjikinaci.
• Ndaru'un ta'anndo ta kasa'a kudjikindoti.
47
48
Ndaa ndichuun kum.ani:
• Pelota na Ñuu Djªvi.
• Nadji na' a nuu takuachi djia kudjíkixi.
• Nuu kuu kudjíkixi.
• Taaxi ndia kudjikixiti.
• N.ika'axi nuu ndatu'un ta'axi nava'ati sadjikinati.
• Nikian ndakani inina ta sadjikinati.
• N!taaxi nuu tutixi ndi'i tu' un koo kundanixi ndia kachian ta nisa'axi n!ndaka tu'unxí.
SAYOO YAA XI' IN NDI'I ÑAA TIA' ANA KUVA'ANA NDI'I
K!V! YOO VIKO
NDIA DJINA'AO
Ka'anni x.i'in ndi'in takuachi na tavaxi tutix.i ta naka'avixi nava'ati sayoo yaa xi'in ndi'i ñaa
tia' ana k uva' ana ndi' i k!vi yo o vikQ, ta na ndakanixi nuu ndi' i takuachi nkia nikundaa inix.i.
Kuu nuú ndava'a ndatuti ta'ao chii yo' o kuu nuú kutiao ndia ndakani ini ta'ao ndia yoona,
ndia kunina koo ñuuyo, aan ve'eo, aan viko, ndia ndiyikao koo ñaa ñu'uo xi' in djavaka nayivi
ñuu djiin, djiun ta'a kuti'iao ndi'i ñ-ªª kuu nuú dja kutakuyo nuu ñuyíví, ta tu' un saka'an
nasa'anu, ñaa ñu'ú kuu fiªª ndiya'avi, kuni kachan ñaa vii ndato na kundeyo xí'í ñanio, ki'iao,
ndi'i nave'eo, ndi'i na fiuuyo , ta sayoo viko djavi kian ndatuti ta'ao, yoo ve' e nuu sayoo ta
djika'a, x.itana, xita sa'ana, kudjii inina ndakui ta'ana na ndei Ñuu Djee, na ndei Ñuu Nundiva,
na ndei Ñuu Ko'oyo, djavaka ndasaa na sa'a ichi maá.
TEMA ONizNDIA NDATAKAYO XJ•IN DJAVAKA ÑUYM DJAVAKA ÑUU
Miika kuu nuu na' aun ñaa sayoo yaa ta djikona ndidja ndichuun kuali kuva' ana:
• Djina ñu'uka ndakanindo nuu ta kuachi ka'avi xi'indo ni kian kuu ñaa na' ando.
• Ndaka'anda ta'ando ta korni ta u'un, ta ku'undo ndaka tu' unndo ndi'i nayivi nuundo.
• Iin ta'anundo ndaka tu'un sa'a yaa.
• linkando ndaka tu'un sa'a dja'ama sandixina ta yoo viko, dja'ama sandixina ta sa'ana
kachuunna.
• Djavakando ndaka tu'un ta sayoo viko nikia kuva'an djiko, aan mvélo kualini aan yooka
ñaa tianda kuva' ana xi' in ñu u.
• Ndaka tu'undo chii yoo la kuva'a kidji, ko'o kuali, tindjo'o, leka kuali.
Ta viti ndia keendo dja ndakanindo nuu ta djikua'a xi'indo:
• Taandoan nuu tutindo ta chinda'andoan ndika ve' e dja ndi'ixi na kuni, dja kasa'a
ndakanindo aan ka' avindo.
• Aan ndi'i ñuu yati xita inuu yaa.
• Nikian kutoo ñuu miindo, ñuu djavaka ta ka'avi xi'indo.
• Aan yoo djava ñuu xita tu'un djªv! taando nuu tutindo kivi ñuu xita tu'un djªv!.
• Ndakanindo aan iin djavava dja'ama sandixina aan djaman nuu ñuu ta ñuu aan ndeikana
namadjio.
N daa ndichuun kum~i:
• Kito djiká' a.
• Ñuu, kiti kuali kava'ana xi'in ñuu.
• Dja' ama sandixi nañuuxi.
• Yata kuali.
49
50
N dia kundaa inio ñaa nikutia' axi:
• Ta nitaaxi nuu tutixi ndia nani yaa djika'a nave' exi aan nañuuxi.
• Ta n.itaaxi nuu tutixi ndia sakªa dja' ama sandixi nañuuxi ta iin ta iin vikQ.
• Ta n.itaaxi ta nika'avixi nikian kuu ñaa nikutia'axi kuva'axi xi'in ñuu aan nde'ei.
• Ta nduva'a tuti nitaaxi, sa'a ñaa ka' a tutixi.
-
SAYOO NAXITASÁ'Á VIKO
- TÁTÁ MANI
...... -
NDIA DJINXAO
Ndi'i takuachi ndiyika ka'avi nuu tutixi nuu ka'an sa'a n~tasá' á viko Tátá M~i ñuuxi, ta na
ndakanixi nundo nikian nikw1daa inixi.
Ndakanina nda kua'anda sata na' a kaa, sayoo naxitasa'a nuu yo' o xi'inna va'acha kama
ka'an nakaa kuu na saa nduka'anu saa nduka'anu viko, nda kuanda viti ndei na nda'avi kee ñaa
mani aan nda kookana ñuundo tidjo sa'a ñaa ñuu víti kian na ko'o kunde'eo ndia keeo dja na
ndukunuu ñaa tia' a na ñuu mvio, ñaa keena ñuu mvio, nava'ati ni inka koo kuni ñaa kumi
ñuuyo. Ta sayoo viko ñuuyo miandusa kua'akao inka ñuu ndukio na kee ñaa maní kixi kata sa'a
viko tátá m-ªJl.iyQ. Uun va' a keeo ndandodjo ndi'i ñaa djina'a tátáyo aan nánáyo nuuo, ka'ao ñaa
vaxi inka xooka kuu ñaa va' a uun xinndio chii ñaa kuuka kuu ñaa ti'ia nave'eo.
Ta nindi'i nika'avindo dja nikiaka kuu keendo:
• Djina ñu'unka kachi inindo ndasaa inindo nikia kuu ñaa saa na' ando ta ndakanindo nuu
ta djikua'a xi'indo.
• Ndaka'anda ta'ando ta kua'ando ndaka tu'undo nuu nayivi ñuundo aan na inka ñuu aan
yooka n~tasa' a ta kivi nduka' ano viko tátá maní aan náná maní ñuundo.
TEMA ONI: NDIA NDATAKAYO XI'IN DJAVAKA :L'lUYIVI DJAVAKA ÑUU
• Kamacha koondo ta taando ndi'i ñaa ndakanina nuundo ndi'i dja ndiyikondoan dja kuu
kastu'undo nuu ta kuachi ka'avi xi' indo.
Nikianka kuu taao aan ndakandio sa'a 11-ªXÍtasa'a:
• N di' indo ndiyika taa iin ñaa ka'an djikí, ñaa ka'an ndisa'anu.
• Yoo djavando kama xini tunindo kuu taando ñaa ka' an ndodjondo.
• Ndavakando kuun ndakanindo nikian n.i.ya'a na n.i.xitasa'a viko inka ñuu.
• N ikian kachuun n-ªXÍtasa'a mii n.i.kutia'ana ndiyoo n.i.djina'a nuuna.
• Aan kuu djikua'a ta'a mvio katasa'ao.
• Aan iin djava xitasa'ana viko ñuu xi'i viko tanda' a, viko kunduta ta lee.
Ndaa ndichuun kum~.i.:
• Ndi' i ndichuun kachuun n-ªXÍtasá' á.
• Nd.i.sª, mvélo, sati, dju' unu, pañito.
• Djio, dju'unu nadji'í, pañu, djiki, kito djo'o.
N dia kundaa inio ñaa n!kutia' axi:
• Ta n.itaaxi ta n!ka'avixi ndia ndakanina nuuxi sa'a ñaa ndia xitasá' ána viko Tátá M~ aan
djavaka vikQ sayoo ve'exi aan nuu ñuuxi.
• Ta nitaaxi ndi'i ñaa nika'ana xi'ixi, ta tu'un ñaa ndakani, ta tu'un ñaa ka'an djikí, aan ndia
nindo' o miixi vikQ.
• Nuu ndi'i ñaa nitaaxi nikuúa'axi ndakuxi ndudji <<a, e, i, o, u," xi'in ndudji «aa, ee, ii, oo, uu".
• Ta xitasá'áxi ta tu'un kee nañuuxi aan ta tu' un nidjina'ana nuuxi.
---
51
52
SAYOO ÑAA KA'AN XÍ' ÍNA " NAKANAKUNU Xl'IN BICICLETA
NDIA DJINA'AO
Ndi'i kuuva ñuu sayoo viko ta miandusa sayoo nakanakunu xi'in bicicleta, ñuu dja'an aan
ñuu nda'avi ndi'i kuvan, ñaa kundio kundaa indio kian ndia n!kuu ndadjarna kua'an chii
djinañu'unka sakanakuna sa'ana, ta kivi nisaa kiti nda'avi xidjo kaa aan kuuti burru aan
kuei, ndakuanda dja nikasa'a sayoo nuu kanakunti kivi sayoo viko, ndia ndakaniti inina ñaa
su'unitina yo' o ta ñu u chitakana chele, dja kian ta kunuu kuika kuaa kuieta kuati ta djitata
djiko ehele taa kuunde taa ñu u kuu ta kee va' a nakachoo, chii xe'ena djiun aan listoni chikaa
nana linata yu'undikata, ndaa chava ñuu kanakunu kuei ta sayoo viki, viti ndaa bicicleta kaa kuu
kito kanakunu xi' inna.
Nikianka kuu ñaa kuu nuu keena kivi kanakuno bicicleta:
• Aan ndasaa inindo kivi nixii tátándo iin bicicletando aan ta ña' aka kuinato.
• N día ndakani inindo keendo kivi na ka' anna xi' indo ñaa ndo' ó kuku na djindako nuu
ku' un na kakanuna xi' in bicicleta.
• Sa'a ñaa ñuu kua'anndo ndaka ru'undo ndia keena mii kuu nuu kana kununa, nava'ati
kanakuna.
• Nikian kuu ñaa ndakani inina ta kanakununa kua'ana.
• Mii kuta' a na takue' e.
• Mii kee ñaa sasa' ana, mii kee ñaa xe' ena nuu ta kee va' ana aan ta nikundatina.
TEMA ONI: NDIA NDATAKAYO XI'IN DJAVAKA I'lUYIVI DJAVAKA '&UU
Nachuun va' a tu'un ka'ao nuu kanakuna:
• Taa nuu tutiun ndi'i kivi ñuu nuu keena viko ta sayoo nakanakuno xi'in bicicleta.
• Kua'a ndaka tu'un iin djava keena viko ta nava'ati kanakuna xi'in bicicleta uun djiví kuei
aan burru.
• Aan tu'un dj-ªvi ka'anna aan tu' un djá'án.
• Ta kuachi kuali na tu'un ka'axi.
• Na sa'anu na tu'un ka'ana.
• Ta djí'í kuali na tu'un ka'axi.
• Nakanindo nuu ta kuachi ka'avi xi'indo nikian nisa'ando n.indaka tu'undo.
Ndaa ndichuun kum~i:
• Bicicletas, xi'in ndYi ñaa kachuun ta kunuu satatQ.
N dia kundaa inio ñaa n.ikutia' axi:
• Ta taaxi tu'un djá'án xi'in tu'un dj-ªv.i.
• Ka'avixi ndivi tu'un kivi viko to'ó, kivi ñuu nuú kakakununa xi'in bicicleta.
Ta ka'anxi ndia sayoo viko nuu kanakuno kue.i, ta ndakanixi nava'ati sadjitana djiko chele.
• Ta nadakunixi ndudji na'anu ta tu'un ((K, M, N, CH," djiun Ta'ani ndudji lo' o ((k, m, n,
eh" nuu tuti ni taxi.
• Ta ka'avixi tuti na Ve'e Dj~wi ta na'axi na chuun va' a ndi'i ndudji, xi'in ndi'i ñaa kunuú
dja taao tu'un mvio.
53
Ñ aa xindio xi' in ñaa tia' ao
TEMA KOMI
Kutia' ao nuu ta iin ta iin
nasataku aan natákú
Ni kian kundio na kutia'axi:
• Ndaki' io ñaa na'ana, ñaa ciáana, ñaa
kuu keena, ndia ndaku' un inina.
• Na djikua'ao ta ru'un djináa na ñuu
dj-ªYh
KUVA'ANA MVÉLO NUU YOO KUA'A KO'OYO
NDIA DJINA'AO
Ka'anni xi' in ta kuachi na ka'avixi nuu tutixi nuu ka'an na kuva'ana mvélo nuu yoo kua'a ko'oyo,
kunde'eni na ka'avi ndi'ixi, ta ndi'i dja ndaka tu' unni nikian nikundaa inixi djiun ta'ani keexi ñaa
kunika tu' un ndanda ckaka vaá.
Ndive'ena sandei na'á n!djinª'~ª nuu tátáyo, nuu nánáyo aan nuu ndidja ta'an nªve'eo sa'a
ñaa ñuu ndi' io ti'ia kuva'a mvélo, nda kuanda viti yoo ñuu nuú kuva'ana iin yávi ka'anu, ñuu
kuu nuú yoo kua'a ko'oyo djaa kuu kuva'ana mvélo chii i'ini ndava'a ta ichi ñuu ta ki'ivian djini
nda'a n~uva'a mvélo. Ta kasá'á kuva'ana mvélo kuu ndandodjona tando'ó ndo'ona, nikoo xini
tunina ndia yá'a k!vi kua'an, kuu ndandodjona mii i'ivi, mii ki'ivi, sa'a ñaa ñuu ta koo ñuu kuu
djana djinina xinina, chii n!kaana kuva' ana mvélo, kuata nuu ya' avia tidjo kuva' a iininan.
Ta djavakana kundaana takui nuu ñuu ichina dja kuu kuva'ana mvélo kualina, yoo ñuu
nani yoo ñuu kuali, ñuu nani kachuunna nuu kasá'a mvélona, ta nuu kana yu' uan kuu nuu
kachuunna ñuu kuali.
TEMA KOMir KUTIA'AO NUU TA IIN TA UN NASATAKU AAN NATÁKÚ
Va aka na ndakatu' uo odia kuva' ana mvélo:
• Djina ñu'uka ndakanindo nilcian na' ando odia kuva'a mvélo.
• Ndaka'ando taando ta kuaando ndaka tu'undo nave'endo odia n!kuu dja nikutiaana
kuva ana mvélo.
• Ndidja ñuu ki'ina dja xino iin mvélo.
• Ndidja mvélo kuvaana iin k.ivi ta yoona ve' e.
• Ndidjá mvélo kuvaan ta saana xi'i kiti kualina yuky.
Nilcian kuu ñaa ndiyikando keendo dja kuva ando mvélo:
• Kua'ando ndaka tu'undo aan kuu djina'ana nuu kuva'ando mvélo.
• Nikian kuu ñaa kumani.
• Ama kuu djikua'ando ndatando ñuu dja kasá'ándo sa'a iin mvélo.
Ta saa tia' ando taando ta kaavindo tu'un djªvi:
• Ndi'i tuti nitaando kunde'endo ndikaa ñaa kaan saa nayivi.
• Ndikaa ñaa kaan ya a yito, saa kiti.
• Kunde'e va' ando nilcian kuu ñaa ndadjama ta kuu djikª kuni kachian.
• Mvélo ndee kuvaana.
• Ñw nani, fiyy kuali.
• Yuchi.
55
56
TtrUN xf•fN NDIA TAKUYQ NM fWU DJAVI
N dia kundaa inio ñaa nikutia axi:
• Ta n.ikutiaxi kuva,axi mvélo.
• Ta nakunixi tu,un ka'an saa kiti "tt, saa ñayivi ta tdun "y1lu, yo,ó, miixi, mvio , nddó,
..
muna.
• Ta nikutia'axi taaxi, kaavixi tdun djavi xi,in tu,un djfán ndi,i tu,un ndakanina nuuxi
ndia kuva ana mvélo, mii kuva ana mvélo.
))
DJÍIN KUTÁTÁNA XI 'IN TATA MVIO
NDIA DJINA'AO
Ka ani xún ta kuachi na tavaxi tutixi ta naka' avixi nuu ka, an ñaa djíinva kutátána xún tªtª
mvio, ta nindi,i n.ikava,avixi dja na ndakanixi nuuní nikian kuu ñaa nikutiaaxi.
Ndiavi kumani kundaa indio ndia kutátá ta,ao, kuaava ñanio, kua,ava ki,iao, kua'ava nave,eo
n!xf i sa'a ñaa koo yoo kama indio ndaka tu,uo, na kue,e kian ndo,ona, ndia kutátáona, djavao
sa,a ñaa kuka'an nuuo ndakandio ni kian nddo, vaaka x(!nina ta uun ka,anna, uun va,a keena
chii koo ndakanina ni kian ndd ona. Djiun n.indo,o iin ñanio nani Tino, n.isa ana nuu u ni aan
komi Tªa djíkó tªtª djf án ta nikoo na nduva,ana, ta tu,un oni kivi ta oni ñuu sandduna ni ldo
djitª ni ld o takui ni ckikaana animanª, saa ndi'iva taanna ndataka ndatina kuuna dja ku,unna
djinduxi ña,ana, dja nikachi ñadjfina na ku,uin ka,ain xú mvalio na keena ñamani kixina
kutátána ta Tino yo,o, djiun nikuu dja nisaa mvaa Diego nitavana ndatina ta nikachina yoova
kuia mvaai, nitavana ini lekana lasa ndiwaí, lasa ndikuii, lasa tiñi'í, lasa tina, lasa chito, dja
nikachina kua'ando ndadukundo iin chito taku, ta nisaana xi'in chito dja nikachina xi'in mvaa
Tino Ndakooni mvaa na kQ,Q ko'ó nduta, dja nitiin chito nikasfá djinunati inii yikí kuño na
TEMA KOM1: KUTIA'AO NUU TA IIN TA IIN NASATAKU AAN NATÁKÚ
k.Civika, ta chito kaa kuu ñi'i ndisaanu ña'ati dja talo' o talo' o n!kasfá ndaku'un inina, n!kasá'á
djikuna nda a kualina, kua acha ndakuati mvaa Diego tidjo n!kundeena ndakoo mvaa Tino kuu
xikana nisaana xi'in ndi'i dje'ena. Miina nakani ñaa djiun nindo'ona. Saa ñuu kachina vaaka
tªtª mvio u un djiví tªtª djá' án.
Nikian keeo dja kundaaka indio na kue' e yoo ta ndia kutatao:
• Djina ñú'únka ndakanindo ni kian na ando saa kue'e yoo ñuundo ta ndia keena dja
kutátána.
• Nda ka anda taando ta kuaando ndaka tu'un nuu ti'ia kutátá yoo ñuundo aan djavaka
ñuu yoo yati nuu ndeindo.
• Chikavando nuu tutindo ndi'i ñaa kaana xi'indo, ndi'i dja kuva'ando iin tuti ka'anu
chaaka nuú chikavando kivi kue'e ta ndia kutátáo.
• Yoo djava tu' un djªvi kundaa indio nikian kachian ta djavakan koo, saa ñaa ñuu kuaando
ndaka tu' undo na djinaa nuundo, aan na ti'ia kutátá.
• Ndia nani }'llku kachuunna kutátána.
• Nikian kuu keo dja na kuti'iao kutátáo.
• Aan ndiyoo n!kuva kuu kutátá.
• Ndiyikondo ndi'i ñaa nikastu'una nuundo dja ndakanindo nuu ta kuachi kaavi xi'indo.
Na ku'unxi kunde'exi nuu kutátána dja na kunde'e va'axi ndie keena ta na nakanixi nuundo.
N daa ndichuun kumani:
• Yuku kutaátána ta tu'un; toyúxí, yuku lotá, yuku má'á, kito ndiyaa, tonduku ñu'uma.
• Ndi'i ndichuun kachuun na kutátá.
57
TU'UN xf'(N NDIA TAKUYQ NAA ÑUU DJAVI
58
N día kundaa inio ñaa n.ikutia' axi:
• Ndakunixi yYku va' a nuu kutátána.
• Ndakanixi tu' un djªvi xi'in tu'un djá'án, ndia nani yYky ta na chuun va'an.
• Taaxi iin tuti ka'anu nuu chivaxi ndi'i kue'e na'axi ta ndia nani yYku kutátá.
NOÉ! KUVA'A NAA ÑUU ÑUDJAV!
NDIA DJINA'AO
Kauani ka'ani xi'in ta kuachi na tavaxi tutixi ta na ka'avixi nuu ka'an ndia kuva'a naa Ñuu
Ñudjªvi ndéi, kunde'eni ta ndi'ixi na ka'avi dja na kutia'axi, djiun ta'anni ndaka tu'unni nuuxi
na ndakanixi nikian kuu ñaa nikundaa inixi.
Ñaa kuu nuú kuva'a ndéi naa ñuu djªvi kuu ñaa kana nuu ítí, ta tu' un yiva iti, yiva chik!tQ,
yiva toyoó, vi'indª, nduchi, ndichi, vaya, yíki, tindui, yiki ña'ami, ta yutan djiin djicho'onan,
ta nisisan djiin cho'oan. Ndakana tiñuu, koni, kolo, kochi, ndidjí'í, tikachi, tidjo ndaa nikuuví
dja sa'anina iinti aan iviti kaxina, kayanati dja djikonati, djiún ne'ena xiina dja'am dje'e kualina,
aan ndisaxí, aan mvéloxi sa'a ñaa ñuú kian koo saxinati. Ta sayoo viko to'ó, viko tandiª' aan ta
kunduta dje'ena dja kian kuva'ana ndéi tuún kolo, ndéi tuún tiñuú, djiun ta'ani xe'ena kuñu
xitó: ndidjí'í, tikachí aan kuñu tindiki. Ndei ta'ani kiti yukú ta tu'un, idjo, sakuaa, jako, ma'a,
ndo'on pindo, ta'aya yákua, ndi'i kiti yo' o kuva'ana dé! na ñuu djªvi.
Nikian kunuu djikua'ao dja ndakunio ñaa déi va' a ta'ani kuu ñaa saxio:
• Djina ñu'unka ndakanindo nuu ta kuachi ka'avi xi'indo ni kian kuu ñaa ti'iando aan
na' ando sa' a ndéi na ñu u djªvi.
• Taando nuu tutindo ni kian ku'undo ndaka tu'undo nuu ti'ia kuva'a ndéi va' a.
TEMA KOMia KUTIA'AO NUU TA ITN TA IIN NASATAKU AAN NATÁKÚ
• Ndaka tu'un ta'annindo nánándo, náná sa'anundo ncli kuva'ana déi xi'in ncli'i yYku kuali
aan kiti kuali ndakana aan k.iti kuali ndei yukuna.
• Taando nuu tutindo nclia ku'uvan ndé.i saxina k.ivi uunni, ndia kuva'a ndé.i sayoo viko,
kuva'ando iin tuti ka'anu nuu chindaando ndi'i ñaa nisa'ando nindaka ru'undo.
Na kunde'eo ñaa kuu nuú ndava'a kuu tu'un ka'ao:
• Ta kama taando dja k.ian koo kunindo kaa ñªª kuu kukaa tachi naa ndakani nuundo kuee
taando dja k.ian ndukundo kaa kune'endo kundo dja k.ian kuu ndaka tu'undo ta undusavi
taando.
• Chidjo'o va' ando tu'un koo kundaa inindo ni kian kunikacha ta kuva'ando iin tuti nuu
na kundaa ncli'i tu'u kachuna taa kuva'a ndéi.
Ndaa ndichuun kum_a.n.i:
• Ndi'i ndichuun kachuunna nuu kuva'a ndéi ta tu'un: yá'ª , ñ.i.i, dja'an.
• Nuu kuva'an ta tu' un tisa'an, ko'o, kuchara.
Ndia kundaa inio ñaa n.ikuria'axi:
• Ta kuva'axi ndéi ve' e nuu djikua'axi.
• Ta taaxi tu'un kuu nuú kachuun nuu kuva'ana tuti ndichi.
• Ka'avixi ndia kuva'ana ta iin ta iin ndéi saxi naa ñuu djavi kachuunxi nclivi tu'un.
59
60
TU,UN xf•fN NDIA TAKUYQ NAA ÑUU DJAVI
NAA ÑUU DJAVl, KUTÁTÁNA KUE'E NDIYU'Ú
NDIA DJINA'AO
Ta kuachi ndiyikaxi tavaxi tutixi ta ndakuxi nuu tutixi nuu kaan saá Naa ñuu djavi, kutátána
kue'e ndiyu'ú, ta nindi'i dja kaanni xi'inxi na ndakanixi nikian n!kundaa ini nuu ndidja taa
takuachi, djiun ta'ani na kaavixi djava tu'un ndanda tixi nuu nikavixi ta na keexi ñaa kaan.
Ndive'e ta'ao n_asataku djiun taanni n.adei viti kuaa ñaa va a djina'anna nuuo, miivao kuna
ndiyika koto ñaa n!kuti'iao, dja djiun ta'anni djinaao nuu dje'eo na kutiaxi kotoxi miixí, koo
ndiyikaxi ka'an kinixi xi'in nandaaví kutátá djachi chuun vaava keena, ñaa rn_an.iva keena xi'in
taao ki'ivi xi'in kue'e ndiyu'ú. Kiniva chuun kue'e ndiyu'ú chii viiti ñu'uni inchina kuu sa
kulacasana kua' ana, koo kuikona, takidjina ndoto djanana, ta kuu nuu lo' o lona ta kidjina, mii
chuun kudjini keena. Sa'a ñaa ñuun ta kua'ana nuu t-ªa tia' a kutátá xi'in t-ªt-ª djá'án kuu viti
ñu' uva xi'ina, sa'a ñaa ñuu na ñuu dj-ªvi kuu na ka' a djina ñu'unka na kutátáo xi'i t-ªt-ª mvio
nuundika dja ko'o xi'in tªtª djá'án.Ni kian kuu ñaa yu'una; koo, ndiwuaí, ndikuii, chito, tina,
takuií, tondocha kue'e ndiyu'u chii kuu saaniva ña'an.
Nikianka na ando sa' a kue' e ndiyu' ú:
• Djinañu'unka ndakanindo nuu ndi'i ta kuachi kaavi xi'indo, djiun taanni nuu ta djinaa
nuundo.
• Kuu ndakanindo ni kian n!ndo'o rniindo, aan n!yu'undo, aan saki'ivindo, ndia n.ikuu dja
n!nduva' aun.
• Kuu ta' anni ndakanindo ndia nindo' o tátándo aan nánándo aan ndi' in nave' en do.
• Ndaka'anda ta'ando nuu komi aan uundo kuaando ndakatu'undo nuu na ti'ia kutátá,
nuu na na' a miindo kuu ndakanina nuundo ta ne' endo ñaa kuunindo.
TEMA KOMI: KUTIA'AO NUU TA IIN TA UN NASATAKU AAN NATÁKÚ
Ndia keendo dja na kundaa ini ndi'i takuachi ka'avi xi'indo:
• Kastu'undo xi'inxi na taaxi nuu tutixi ndikaa ichi nuu ndiyikando ku'undo dja uun
ya ando nuu kue'e, ta uun ya' ando ra'ando.
• Taando nuu tutindo ndi'i ñaa ndakanina nuundo.
• Ndandukundo ndia ka'ana ta kuaa aan chaa kuu ñaa ka'avina.
• Ndandukundo ndiyoo sa'a ña'a ka' ando taa ni kian kee sa'a ñaa ka' ando.
• Ka avindo ra taando nuu ta kuachi ka avi xi' indo.
Ndaa ndichuun kum-ª11!:
• Yuku kutátána.
• Djusa vidj!, ndivi.
• Ndi'i ndichuun kachuun naa kutátá.
N día kundaa inio ñaa n!kutia' axi:
• Ta ndakanixi mii kuu nuú kue'e, kuni kachi nuu yú'ú ta kualia aan rakuachi, aan mvio
>
nasaanu.
• Ta taaxi tu' un djªvi kivi kue' e, kivi mii niyu'úxi.
• Ta nitaxi ta nika' avixi nuu tutixi ndi'i ñaa ndakanina nuuxi.
• Ta nixinini ñaa ndakani inixi sa'a ñaa nika'ana xi'ixi.
• Ta saa ndakunixi tu'un djavi mii nda'a ru'un ka'an "kuaa, chaa, ivi, uni, komi ... "
-
-
---~
--- - - ----- ---
61
N dia takuyo nuu ñuyívi
TEMA U'UN
Ndia xitina nunj
ta djikeena n íi
• Ndakunindo ndia keena nuu xirina
nuni ra ndia keena ra djikee na ñuu
dj.!!vi ta ru' un ndivi vii taku na.
• Ñu u dj.!!vi.
SÁNDEI DJ.UNA SASÁ'ANA, TA DJINA ÑU'U
CHI'INNA TATA, DJIUN TA'ANI TA OJIKEENA
NDIA DJINA'AO
Miini kuu naa ndiyika ka'an xi'in takuachi na keexi ñam~.i tavaxi
tutixi ta nakasa'a ka'avixi nuu ka'an Sándei djiina sasa'ana, ta djina
ñu'unka chi'inna tata, djiun ta'ani ta djikeena, ta nindi' i nika'avixi dja
nandakanixi nuuni nikian ndakani tuti nuuxi.
Djina ñu'unka sa'ana nduvina nuu ñu'y , kunikachan ñaa sa'andana
yito kuii kaa nuu ñu'u, tavana )'1!U na'anu ndei, kuva'ana koQ dja na uun
tani ñu'y, ya' a iin aan ivi yoo dja kua'ana djikueina yiti n!ichi, ta ndatina
dj~vi nuu dja kua'ana xi'i yuntana ndata'avina ñu'u, ta ni ndi'i ndata'avi
ñu'y dja sandei djiina, tidjo nda kua'anda kivi nuu kuiti ni kasa'a nduvina
ñu'y sandei djina ñaa yo' o kuni kachi ñaa sayoo ndé.i lo'Q, sayoo nduta,
TEMA U'UN: NDIA XI TINA N!.lNl TA DJIKEENA Nfl
sayoo nduta v.idj.i, dj.itª kuu ñaa kuu nuú. Tidjo djiun ta'ani kuu nuú ndava'a ñaa ndakuatina,
djina ñu'unka ka'ana xi'in ñu' u ndé.i xikana ñ-ªID-ªPl na uun ndo'ona ta'andó'ó, na uun ta'anu reja
yªtªna, na uun kandidjo kueina, ndi'i na ve'ena na cheindee ña'a na kasa va'ana ta na nu'un va'ana
ve'ena, chii xiti sa'aña koo nun.i kaxi dje'e kuali. Ta kuu ñaa kaxivai kukuan uun djivi ña djikoi:
djiun ta'ani ndakuatina ta djikena ndaka ta'avina nuu indivi nuu ñu'u ndé.i ñaa n.ikana niiná, vii
ndava'a kee djavana chii na djikee ta n.ine'ena nií djªv.i kuu na yo' o kuku tátá lino na yo' o kuu na
kee viko chiendee ta' ani nave' e tidjo kuu sa kuu mvaa ta' ana vikovi keena ta djikeena.
Nikian keena na ko'o ndaka tu'uo:
• Kua'ando ndaka tu'undo nikian ndakuatina kasá' á xitina.
• Nikian ndakuatina ta kasá'á djikeena.
• Naa va'ati kuu nuú ndava'a kundeei dj.i.inna k!v.i chi' inna tata xi'in k!v.i djikeena.
• Taando ñaa ndakautina taa ti'ina tata djiun ta'ani taando ñaa ndakautina ta djikeuna,
kachuundo ndivi tu' un, tu'un djªv.i xi'in tu'un djá'án taando ta ka'avindo.
Nikian n.indaka tu'uo na ko' o ndakandio:
• Kuva'ando xi'in nde'ei, aan ndakeina ñaa xiindo nakacho, aan nikiankani yoo nuu
ndeindo dja ndakanino ñaa n.ikuti'iando (maqueta).
• Kuu ta' anni taando nuu tu ti nanuka dja kuu ndakanindo nuu ta kuachi ka' avi xi' indo dja
na kundaa inixi.
• Ndandukundo nuu ñaa n.itaando nuu nda'a ndudji kachuun ndidji yo' o: a'a, e'e, i'i, o'o, u' u.
• Taando nuu tutindo ndudji kaa dji'ia: aan, een , iin, oon, uun.
• Djiun ta'ani kasá'á k uva'ando aan ndaka yikondo ndi'i ndudji kachuunndo taando tu'un
djªvi.
63
64
TU'UN X1' fN NDIA TAKUYO NM ÑUU DJAVI
Ndaa
•
•
•
ndichuun kum.ani:
Nuni tátá, ndo'o aan miikani keean, ndi' i ndichuun kachuunna nuu chi'ina tata.
Níi, ndo'o tiyika ndi' i nndichuun kachuunna nuu djikeena.
Ndudji Tu'un Dj-ªvi.
N di a kundaa inio ñaa nikutia' axi:
• Na djina'axi ndia chi'ixi tata.
• Ta nitaaxi ñaa ndakuatina ta kasá'á chi'ina.
• Ta nitaaxi ta nika'avixi ñaa ndakuatina kivi kasá'á djikeena.
• Ta nitaaxi ta nika'avixi ndi'i tu'un nindakanina nuuxi ta kachuunxi ndivi tu' un.
• Djiun Ta'ani ta saa ndakunixi ndi'i tu' un nuu nda'a ndudji "a' a, e' e, i'i, o' o, u' u" djiun
ta' ani ndudji "aan, een, iin, oon, u un".
• Ta saa nikundeexi n_ikuva' axi ndudji tu'un djªvi ñuu miixi.
TA KASÁ'Á KUTINA SA'ANA XIKATA'AVINA DJAA NAKUUN DJAV!
NDIA DJINXAO
Sa ndatu'uvani xi'in takuachi ndia keena sa'ana xikata'avina djaa kuun djªvi ta kasá'á kutina,
sa'á ñaa ñuu kian ndiyikaxi ka'avixi nuu ndanda ñaa ndaka tu'un ta keexi nikian kunian. Djiun
ta'ani kuu ka'avixi tu'un ndanda ninQ.
Ndakanina ñaa yoo iiva ñuu nuú sa'ana nuu yuky xika ta' avina dja nakuu va' a djªvi, iini ñuu
sa'a na ne'e chuun xi'i na ve' e to'ó kuu na ndiyiko, nukuna ta tíví, ndukuna naa ku'un ndakuati,
xiinna nduta vidj!, nduta djeen , xiinna kuete, kuva'anna ndéi, ndéi tiñuú, ndéi kolo, aan kando
TEMA U' UN: NDIA XITINA N!.INI TA DJIKEENA Nfl
tindiki, tidjo ñaa kuu nuúka kuu ñaa ndakuatina, ndikaana nd.iyoo kiana xi'inna, ni kian
ndakani inina ta ndakautina, ni kian ndakani ini naa chidjo' o, na ndiyiko ndia koo viko, naa
ndiko, naa táa dj!tª, kuva a ndéi, ndidjaa ta' an ñuyivi kachuun dja sayo o vikQ.
Niki'ianka kuu kutiao ta nandaka tu'uo:
• Nkian kuu ñaa na aun keena ta xika ta'avina dja na kuun djªvi.
• Mii sa ana xika ta' avina, nuu yuku, ve' e ñu' un, nuu xitina, nuu kava.
• Ni kian kachuunna, aan djusa, iti, nduta, va a kuaando ndaka tu'undo.
• Ta koo sa ana kaka ta' avina ni kian sayoo.
Na chuun va a tu'un djªvi:
• Aan va a tu'unyo ndatu'un uund.io, aan va' a taanian kaka taavio nuu ñu'u ndéi dja na
kuu djªvi.
• Ni kianka kachuundo dja kuu kaanndo xi'in taando, aan ka ando xi'in tátá m-ªll!, aan
xi'in náná ffi-ªIlÍO , dja na koo va'ao .
• Aan vaa ta'ani kuñu'uni indio aan miian ndusa kaao aan ndakuatio.
• Taa tu'un djªvi aan tu'un djá'án ta ndakukuno ndi' i tu'un ñaa kia ni kian kuu ñaa keo.
• Ta n!ndi'i djaa ndakanindo nuu ndi'i ta kuachi djikua'a xi'indo, ta nduva' ando tucindo ta
koo kaa va an.
Ndaa ndichuun kum-ªIl.i:
• Nuni tátá xi'in níi.
• Ndi'i ndichuun kachuunna nuu chi'ina tata djiun ta'ani nuu djikeena.
65
66
TU'UN x1'fN NDIA TAKUYO NM ÑUU DJAVI
Nclia kundaa inio ñaa nikutia'axi:
• Ta chivaxi nuu tutixi ndia chi'ixi tata djiun ta'ani ndia djikena.
• Ta ndakanixi nikian ndakuatina kivi kasá' á xitina.
• Ta taaxi ta ka'avixi ñaa ndakanina xi' inxi ndia ndakuatina ta keena ta iin ta iin chuun.
• Ta ndakanixi ñaa sa na'axi ndandukuxi ndi'in tu'un ñaa ka'an nikian keeo, nikian keena,
nikian keeti.
• Ndandukuxi nuu tuti ndichi ve' e tu' un djªvi nikian kuni kachi tu'un kokundaa inixi.
CHINDEE TA'ANNA TA KASÁ'Á KUTINA DJIUN TA'ANI TA N!NDI'I NlXITINA
NDIA DJINA'AO
Djina ñu'uka na ka'avixi tutixi nuu ka' a sa'a ndia chindee ta'ana ta kasá'á kutina djiun ta'ani ta
nindi'i nixitina, na ndakanixi nikian kuu ñaa nikundaa inixi nikian kuu ñaa koo nikundaa inixi,
djiun ta'ani na ka'avixi djava tu' un ndaka tu'un ndanda tixi nuu nika'avixi.
Ncli'iva miio na ndei nuu ñuu djªvi na'ao ndia chindee ta'ao ta kasá'á xitina ndia chi'ina
tata, djina ñu'unka ndakanina ñu' unta nindi'i dja satana xíkQ, ndi'i nave' e kachuun ta djí'í
kuali kua'an ki'in ta kuií, ta yií kuali kua'a kundaka kiti, ta kua'a kuu dje'ena djava kaxi ku'un
chi'i tata xi'in nánaxi, ta ndei nasá'ánu, djiun ta'ani chindee ña'ana kune'ena ta lee, sa'amana
ñu'u aan djicho'ona nduchi aan ni kiankani kuu ndéi kuva'an kasa'an naa kua'a kuti na kacho.
Ta nincli'i ni xitina kua'anna chindee ta'anna xi'in na nichindee ñá'á kivi ni kachuunna nuu
iitina. Vii ndatu ndatu'unna nuu kachuunna, chii ñaa ñuu kuu ñaa ndiya'avi, djiun ta'ani kuu
nuú ñaa chindee ta'ana, aan djama ta'ana yoo na yoo kua'a ñu'y ta xe'ena ñu' u kiti na yoo chee
ta kua'ana djikeena dja kian ndata'anda djava niína, ndata'anda djava ndídji ndata'anda djava
TEMA U'UNz NDIA XITINA Nl.!Nl TA DJIKEENA Nfl
ndiyo' o, ta kana yiki, aan nduchi, aan tinduií, djiun ta' anni nda ta' anda djavati, ñaa yo' o kuu
ñaa ka' an xi' inna xi ti ndivina.
Kumanika kuu ndaa indio nikian keekana. Sa'a ñaa ñuú na kQ'Q ndaka tu'uo ndi'i nayivi ndei
ñu uyo aan djavaka ñuu dja na kuu ndaa va' a indio ta nataoña nuu tutiyo:
• Ann chindee ta' anna viti aan sa kua' an ndadjama ndia kachuunna viti.
• Aan kachuivana kuikuali aan burru kuali nuu xitina.
• Djiun ta'anni ndaka tu'undo aan chiya'avina ta ndidja chiya'avina nuu na sa'an kachuun.
• Ta ni ndi'i nindaka tu'undo djando nuu tutindo dja kastu'unndo nuu naa djina'a nuundo
djiun ta'ani nuu ndi'i ta kuachi.
Ndaa ndichuun kum-ª11!:
• Ndichuu ki' inna ta chiindee ta'anna.
• Yata, chee.
N dia kundaa inio ñaa n.ikutia' axi:
• Na ndaakanixi nuundo ama chiindee ta'anna.
• Ama djamana chuun sa'á nun!, sa'á nduchi.
• Ta n!taaxi ndi'i ñaa ndakanina nuuxi nava' ati chindee ta' ao mvio na ñu' u ndéi yo' o.
• Ta tia'axi ndandukuxi k!v.i ñayivi, kiv.i kiti, k!v! ndichuun, k!vi ndidja ta'a ña'a nuu ndivi
tu'un, tu'un djavi xi'i tu'un djá'án.
67
68 1
TU'UN xf'fN NDIA TAKUYO NAA ÑUU DJAVI
-
--
YOO DJÍNDAKU N OlA KUUN DJAVI
NDIA DJINA'AO
Ñaa kundio kian na ka'avi takuachi saa ñaa ñuu, na tavaxi tutixi ta na kaavixi nuu kaan, yoo
djíndaku ndia kuun dj-ªvi. Ta nindi'i nikaavixi dja na ndakanixi nikian kuu ñaa n.ikundaa inixi,
djiun taani kaavixi djavaka tu'un ndaka tu' ún ndanda ninQ.
lin kivi xika nuu ivi t-ªa kaavi ndia kee iindivi ta kuun dj-ªv!. Ta nisaata nuu ndei na saanu
ta nayo'o n.indaka tu'unna mii ku'undo sa n.ikuaava aan uun xinindo ñaa sa kuaan kuuva
djªvi, koto chiindo nikachina sa' anu, aan u un kuunta ni kachi taa xiku nuu ka' avika, aan va' a
kuaando tajda nikachi na sa'anu ni ki'inta kasaanta, tooni nisa'ana teei yukú tidjo saa ñuuva
kuian dja kana kunuta nindikota ve' e na saanu dja ni kachita keeni ñ~ªn! kununi ve'eni na
ndi'ivindí chii kuucha djªvi, dja ni kachi tªa saanu koo kuachi ndu'u chii sa nikaandi xindo
ñaa uun ku'undo chii kuu djav! náná saanu yo' o xi'indo, djo dji'iavi ndeita ñaa vixi xinita,
dj a nikaan t-ªa saanu na' ando ko'ondo lo' o nduta nanduva'a inindo. Ta saa níxi'ita nduta dja
nindaka tu'unta ndia kee miini kundaa inini ñaa kuu dj-ªv! aan chidjo'o va' ando na ndakanii
nuundo, tasa vaxi kuu dj-ªv! ndi'i kiti kauli ndukuti xe'e nuu kudjiti ta kakuti kochi aan tina,
tiñuú kuali ndandukuti nánáti, burru kasaa nde.i, ta djiun kaketi ta nikasaa miindo ve' e yo'o,
djiun ta'ani sande'e va'andi ndia xika yoo kiti yo'o kuu kiti kunuuka, sande'e vaandi ndia kuu
nuu viko mii vaxi viko sa'a ñaa ñuú kian ni ka'ai xi'indo ñaa kuu djªv!. Ñaa yo' o kuni kachaan
ñaa naka miini na koo nika'avi uun djiví ndu'u na n!ka avi. Nive'eni n!djinaani nuundi kachita.
Nikian keena ta vaxi dj-ªv.i:
• Ndatu'un ta'ando ta kua'ando ndaka tu'undo ndi'i na sa'anu ndei ve'endo na keena
ñªm-ªDi kastu' unna nuunda ni kian kuu ñaa kuu nuú ndiyikana keena ta vaxi dj-ªv!.
TEMA U'UN: NDIAXITINA NUNI TA DJIK.EENA N1I
• Djiu ta'ani ndakani miindo aan na'ando ni kuu ñuu ká'á, aan mii naylo uun ti'iando
kundixindo.
• Taa ta'anindo ndia ni kuu ta koo ni sa'ando :xi'i ñuu ká'ándo.
Aan kuu nuú ta'ani tu'un ka'ao dja kundaa indio ama kuu dj-ªvi:
• Ta kokuu ka'ao ndia keeo kastu'uo ñaa sa nikana yoo sáá.
• Ndia kachoQ ñaa kuuti yoo djava ta ndia keo kundaa indio ñaa ndakati takuií.
• Ta ni ndi'i nindaka tu'unndo dja taando nuu tutindo ndi'i ñaa ndakanina nuundo.
• Ta viti ndakanindo nuuna djin-ª'ª nuundo aan nuu ta kuachi ka'avi xi'indo.
• Yoo, viko, dj-ªvi.
• Na kastu'unxi nuundo ndia sakaa yoo, aan v.ikQ djaa kuu djªvi.
• Ñaa kundio kuu na kunde'exi ndia xita yoo, nava'ati kuun djªvi.
Ndia kundaa inio ñaa nikutia'axi:
• Ta ndakanixi ndia kaa yoo ta ndidjoti djavi, ndia kati ta ndidjo tªchi.
• Ta nitaaxi ta nika'avixi ndi'i ñaa ndakanina :xi'inxi.
• Ta nduva'axi tuti nitaaxi ta kachuunxi ndivi ru' un.
Ta saa ndakunixi tu' un ñaa ka'an sa'a ñayivi, sa'a kiti ta tu'un: na kini kuuna, kiti nde'ei
kuuti.
69
TEMAIÑO
Ñuu ndinu' un Ñ uko' oyo
• Na kunde'eo ndia ndadjama ñuuyo
ru' un ka'ayo, ni ki an nuu ñuyívíyo.
• N a ndakundio ni kian kuu ñaa kee djiin
ña'a nuu ñuu ndinu'un.
NDIA TAKUYO VITI. AAN IINVA KAAN XI' IN ÑUU NDA'AVI
NDIA DJINA'AO
Keeni ñaa mani ka'anni xi'in rakuachi na tavaxi tutixi ta naka'avixi nuu ka'an ndia takuyo viti. Aan
iinva kaan xi'in ñuu nda'avi. Ta nlndi'i nlka'avixi dja ka'anni xi'inxi nikian nlkutianxi ta na ndakanixi
nuu ndi'indo, djiun ta'anni keexi xi'in ndi'ika tu'un ndanda n!nQ.
Ndi'io ná' á fíaa ndik!v!ni ndadjama ndidja ta' a kúú ñaa taku ndei nuú ñuyíví, djiin sandeina
nda kua' an sa' a fíuyívi, djiin ñaa sasaxina, djiin ñaa sandixina, djiin sandakani inina, ta viti
ndi'ivan ndadjama, djiin ndatu'uo, djiin ndakani indio, djachi kua'ava tu'un saka'ana sa
n!ndi'ivan n.inaa, djachi saka'ana xi'io, tu' un nuu kian, tu' un uun kian uun va'an saka'ana xi'io,
sa'a ñaa ñuú koo iin kunika ka'an tu'un djªvi djian ta lo'Q, ta lo'Q sanaán kua'~, kua'ava tu' un
ñuu djªvi ninaa ta xi'i iin nayivi, xi'i tu'un xi'i ndi' i ñaa ti'iana. N di kuvan ñaa va'a kachuunna
ndadjama ndikivini.
TEMA IÑO: ÑUU NDINU'UN ÑUKO'OYO
Kua'ando ndaka tu' undo nasa'anu ñuundo aan tuti nuú ka'an ni kian djama:
• Taando nuu tutindo nikian ku'undo ndaka tu' undo aan nikian ku'undo ndandukundo
nuu tuu.
• Ndakani inindo mii ku' undo, ta ndiyoo ku' undo ndaka tu'undo, mii ku' undo ndukundo
tuti ka'avindo dja kundaa inindo nikian ndadjama.
• Taa ta ka'avindo tu' un djªvl aan djá'án dja kundaa inindo ñaa tu' un djiin kian.
Na ta'axi nuu tutixi aan na ndukuxi na'ana nuu nda'a ndia satakuna dji'ina ta ndia takuna viti.
Ndaa ndichuun kum~i:
• Tuti nuu ndeei naa ñuu djªvi.
Ndia kundaa inio ñaa nikuria'axi:
• Ta tia' axi ndakanixi nunndo ñaa djiin ka' an ta iin ta iin ñayivi.
• Ta saa tia'axi taaxi ta ka'avixi tu'un djavi xi'in dj á'á chii tu'un djiin kakuian.
YOO TA'ANI NAA NDA'AVI MVIO Xl 'IN NA ÑUU DJÁ'ÁN
NDIA DJINA'AO
Ka'anni xi'in takuachi na ka'avixi nuu tutixi nuu ka'an yoo ta'ani naa nda'avi mvio xi' in na ñuu
dj á'án, na ka'avixi ta nindi'i dja na ndakanixi nikian nikundaa inixi nuundo, djiun ta'ani na
ka'avixi ndi'i tu'un ndaka tu'un ndanda n!nQ:
71
72
Káavi n?yivi ñuu dj.avi ndei ñuu djá'án, ndi'i na yo' o kachuun ivana tu'un
dj-ªv.i miikani xika nuuna ni kiankani keena, djiun ta' ani koo ndadjamana
ndia takuna, ndia sasa'ana, ndia ndakani inina, yooni ta'an ñaa djama ta
tu'un, dja'ama, ndisa, koo kachuunkana mvélo, koo sa'aka yúku ka' andana
tito, kachuunna tachi ñaa kee xi'i kaa. Djiun ta'an kuu ka'ao ni kian kuu
ñaa djama xi'in na ndei ñuu dj_av.i: djavana koo kunikana kaxina tayá'á
nitadji, tayá'á likuadora kunina, ta kuachi djí'í koo kunikaxi ndikoxi va'aka
xinxi djita ñaa kuva'a kaaka, djavaka koo kunikana kutina Y-ªt-ª xi'in cheena
va a xinndodjona tractor xiti ñu' unna.
Nikian kuu ñaa kuu nuú kaa:
• Ndakani inindo ni kian ku'undo ndaka tu' undo dja kundaa inindo ndia ndei na ñuu
dj-ªv.i ñu una, ta ndia ndei na ñu u dj-ªv.i ñu u djá' án.
• Taando nuu tutindo ndi'i ñaa kª'_ann_a xi'indo.
• Ndakata yikondo ñaa ndakani na sa'anu xi'inndo aan ndiyokani kee ñ.am.an.i chindee ña'a
dja ka' avindo.
~
Ndanduku nuu tuti ni kian kumi na ñuu dj_avi nei ñuu djá'á xi'in na ndei ñuu dj.av.i.
Ndaa ndichuun kum_ani:
• Tuti nuu nda'a kivi ñuu djªvi.
Ndia kundaa inio ñaa n.ikutia'axi:
• Ta saa tia'axi ndakanixi mii ndei na ñuu djavi, ca mii ca'anni ndei na ñuu djavi nuu ñuu djá'án.
73
Tu'un kokuundaa indio nikian ka'an
Chindee. Kuni kachi koo kundeeo kachuuo djaa ka'ao xi'in ta'ao djaa ku' unna kachuunna xi'io.
Ndiya'avi. Kuni kachi ñaa va' a, na kuu nuú, na ndisa' anu.
Ñamg,_ni. Kuni kachi ka' ao xi'inna na ndakanina nuu ñaa u un xindio ni kian kuni kachian.
Ñayivi aan nayivi. Ndivi tu'un kuni kachi mvio na taku xikanu.
Ñuyívf. Djiun ka'ao xi'in ndi'i ñuu ndei nuu ñu'un.
Tu'un djá'd. Tu' un ka'an na koo ka'an tu'un djªvi.
Tu'un Djgpj. Kuu tu'un ka'an mvio na ndeei ñuu djªvi.
74
1
TU'UN xf'fN NDIA TAKUYO NAA ÑUU DJAVI
Tuti nuu ku'undo ka'avindo djaa kuu ndaa inindo
BRADOMíN, José María, Historia antigua de Oaxaca, México, Tradición, 1978.
0AH LGR.EN,
Barbro, La mixteca: su cultura e historia prehispánicas, México,
UNAM,
1990.
Normas de escritura de Ve' e Tu' un Savi, A.C. (Academia de la Lengua Mixteca), H. C iudad de
T laxiaco, Oax. , diciembre de 1999 (Documento de Trabajo)
La edición de las Guías didácticas y de aprendizaje de la
asignatura Lengua y Cultura Indígena para secundaria estuvo
a cargo de un equipo de colaboradores integrado por:
Agradecemos a todas las personas e instituciones que generosamente
colaboraron en la obtención de las imágenes utilizadas.
pp. 38 y 46: Fotografías cortesía de Jovito Santos Reyes. p . 62: Fotografía
cortesía de Secretaría de Agricultura, Ganadería, Desarrollo Rural, Pesca y
Coordinación editorial, revisión y corrección de textos
Patricia Rubio Ornelas, Ernestina Loyo Camacho,
Karla Sánchez Villanueva.
Investigación iconográfica
María Luz Casal Pagés, Alejandra Berancoun Castro,
Edirh Llamas Camacho.
Diseño de portadas e interiores y formación electrónica
Julio E. Ponce Ulloa, Bernardo Récamier Angelini,
Erika Romero Ruiz, Mayra Servín Meza, José Alonso
Salazar Torres y Oswaldo Sánchez Andrade.
Apoyo logístico
Luis Alonso López, Lericia Arésregui, Rolando Magaña,
Columba Trueba y Xavier Toscano.
Alimentación.
Agradecemos también a la D irección General de Culturas Populares
e Indígenas del Consejo Nacional para la C ulrura y las Artes su
autorizaci ón para adaptar y utilizar en estas guías el mapa La dit,ersidad
cultural de Méxiro.
Guía didáctica para el Maestro
Lengua y Cultura Mi.xteca de la Mi.xteca Baja
Secundaria. Primer grado
Se imprimió por encargo de la
Comisión Nacional de Libros de Tcxco Graruiros,
en los [al! eres de Trazo Binario, S.A. de C. V.,
con domicilio en Calle Campesinos No. 223-E,
Col. Granjas Esmeralda,
C.P. 098 10, México, D.F.
El [Íro fue de 1 000 ejemplares.
BLOQUE 4 NÚM. 71
TEMA: Guía Didáctica
SECCIÓN: 59
TÍTULO: TUÚN XÍ'ÍN NDIA TAKUYO NAA ÑUU DJAVIICHI NDIA
DJINA'AO KUIA NUÚ SECUNDARIA
LENGUA Y CULTURA MIXTECA DE LA MIXTECA BAJA* GUÍA
DIDÁCTICA PARA EL MAESTRO * SECUNDARIA 1"
CLASIFICACIÓN: 01
•
CGEII
-
=:-.....................

yoò kuu nuu kasá`á djikuaàxi tuùn kuu nuú

Transcripción

Documentos relacionados

satu`un chi chindo

Behua xiñá` Saa: xti` guidxi - Site - INALI