versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

Transcripción

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary
A Pàulu Pillonca, amigu coriale
e cumpanzu ‘e chentu chertos
in sa difensa de sa Limba nostra
© Domus de Janas 2004
Antoninu Rubattu
Sos diccios non sun… fae
ISBN 88 88569 12 X
Febbraio 2004
Realizzazione editoriale
Domus de Janas
Via Monte Bianco, 54
09047 – Su Planu – Selargius
Tel. 070 5435098 Fax 070 5434105
www.domusdejanaseditore.com
Disegni di copertina
Gian Vittorio Vacca
Realizzazione grafica della copertina
Supporti Visivi
Stampa e legatura
Grafiche Ghiani, Monastir - Cagliari
Jogos de sabidoria
Chi sos dicios potan esser totu foras che fae est una veridade
cumproada ma est beru puru chi Antoninu Rubattu los manizat comente
chi sian ranos. Pius de rosariu, forsi, chi no de fae, dia nàrrere: chene fadiga
e cun lestresa ma in su matessi tempus cun tota sa seriedade chi lis deghet
ca sun una sienda lassada a nois dae sos mannos nostros, in séculos e séculos
de tribulascione.
Custu aparitzu deghile, chi sa mente sua semper in muta justa at
printzipiadu a ponner in pe’ una deghina de annos innanti ’e oe, est
restadu remonidu pius de cantu dimis aer chérfidu ambos duos, isse e deo.
Cheret narrer chi no fut s’ora sua de nd’’essire a lughe. Como, si Deus
cheret, cuss’ora paret lòmpida e duncas lu ponimus in campu ambos a
bonu coro: isse chi at tentu s’idea e como la podet bider cumprida, deo a
coro gratu pro s’onore mannu chi m’at chérfidu istrinare.
Est unu jogu literariu, custu de s’amigu-frade Antoninu Rubattu,
ma est finas unu jogu chi annanghet a sa sabidoria de su pòpulu sardu
criadore de dicios sa sabidoria sua: de poete, de interprete de poetes
istranzos famados meda, de istudiosu de limbas e de autore –pro
ventomare s’ùrtimu aparitzu sou in sos annos– de unu ditzionariu de sa
limba nostra chi finamentra a oe no tenet s’uguale e nemmancu su
simizante.
Joga-joga, Antoninu Rubattu nos istrinat unu trabagliu chi est una
prenda de tenner in contu mannu ca costoit unu siddadu bundante: no in
dicios e modos de nàrrere ebbia, chi puru dian bastare, ma de
connoschentzias e de connoschimentos meda pius largos, in sas peràulas e
in s’ispìritu de sa limba nostra e de àteras limbas puru.
6
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
No b’at imparu chi intret mezus in sa mente e in su coro de chie si
bi ponet a prope de cussu chi ti presentat su chi ti cheret nàrrere in manera
dìliga e lèbia, che unu contu bene contadu: in sa funtana de custa
criassione de Antoninu si bufat abba frisca e bona, un’abba de salude
ispirituale e in su matessi tempus de ispaju: virtude chi no noghet,
màssimu in tempos de tristura e de gherra che-i sos chi nos sun rutos in
fadu in custos annos mùrinos.
S’ispera mia est chi custu jogu literariu de Antoninu tenzat sa
bonasorte chi meressit in manos de sardos mannos e minores, in famìlias e
in iscolas de sa terra nostra chi est comintzende a intrare in amistade cun
sas siendas de su tempus coladu: siendas de no lassare cuadas in sos chizones
pius segretos de su coro ma de nde ’ogare a pizu pro sos sardos chi deven
bènnere.
Paulu Pillonca
Dìccios
8
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Cando si tenet su ‘entu est pretzisu ‘entulare
(Intregu)
Pàulu caru, amigu coriale,
si mi l’atzettas, custu mattuleddu
t’offero ‘e rimas in sardu faeddu
brotadas, che bena manantiale,
tottu paris in custu istadiale
caldu e alluttu, a sa moda ‘e Cubeddu,
de Pirastru, de Còntene e de Piras
ch’amas a tales ch’a boltas nde giras!
Cheriamis giogare... oh impícciu!
cun sos treghentos e prus díccios tuos
chi as regoltu in NARAT SU DICIU!
E imbiadu ti nd’aia duos
de “nigheleddos”, pensende ch’ispícciu
mi risponderas. Ma bidu, a concluos,
chi fis malu a sighire, apo pensadu:
-Cussu ‘e trabàgliu est che saccarradu!Ma deo fia in tira... e iscurrizare
in cussas tancas cheria cuntentu,
ca b’at chie at nadu chi ‘entulare
est pretzisu addaghi b’at su ‘entu!
E fattu apo gai... accoti chentu
de cuddos “nigheleddos” tott’umpare,
intregados a tie, amigu ‘onu,
ch’amas s’olostru e s’ílighe a cunsonu!
Tue biadu, c’as àpidu chie
istimare t’at fattu sa Natura
fin’a cumprender chi non b’at cultura
foras d’Issa! Cant’assimizo a tie!
Gai fit babbu, ch’a notte e a die,
finas in rima, cun puntíglia e cura,
sas criaduras -tottu- fattu amare
m’at de sa terra, de chelu e de mare!
(14 de Austu de su 1994)
9
DÌCCIOS
* Cando si tenet su ‘entu est pretzisu ‘entulare
Quando si ha il vento a favore conviene separare il grano dalle loppe
-
amigu coriale: amico cordiale, del cuore
mattuleddu: mazzolino
brotadu: scaturito
bena manantiale: sorgente inestinguibile
istadiale: estate
alluttu: infuocato
Cubeddu, Pirastru, Còntene, Piras: poeti estemporanei, tra i più rinomati della Sardegna, così cari all’amico Pillonca
a tales ch’a boltas nde giras: al punto da perdere la testa
Narat su diciu. Proverbi del popolo sardo, di Paolo Pillonca, Edizioni
Della Torre, Cagliari 1987
nigheleddos: avevo inviato, infatti, alcune “cosettine” all’amico Pillonca
(vedi le ottave n. 2 e 3) senza ottenerne risposta
ma deo fia in tira...: io avevo l’uzzolo della poesia, avevo l’ispirazione che
mi pressava
intregados a tie: dedicati a te
olostru e élighe: agrifoglio e leccio
10
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Narat su dìcciu...
(Ottavas a marrania... chena risposta)
Treghentostrintatres nd’as postu in riga,
Pàulu, ‘e dìccios in NARAT SU DICIU,
e donzunu, che santu intro su nìcciu,
est molimentu ‘e sabiesa antiga!
Como però, addaghi ses ispícciu,
ti dao deo un’àtera fadiga
chi tue e tottu ‘ettadu a s’ilventa
m’as unu die in Casteddu, t’ammenta!
Ischinde ch’a s’ottava tenzo improntu
(ma non l’isterro “a bratzos” che a tie)
m’as nadu a marrania e rie-rie
che-i su grodde finghéndeti tontu:
-S’est ch’a improvvisare non ses prontu,
giogamos, o Rubattu, deosie:
Ordinza calchi rima e mi l’imbia,
c’as aer pronta sa risposta mia!“E’ su tema?” -ti nêi. “Faghe tue!”
-m’as rispostu cun ojos de dultzuraAmigu ‘onu, est donu ‘e Natura
sa Poesia, inoghe che in tottue,
ne in manos sa pinna amos segura!
Siat comente... it’ ‘alet chi mi cue!
Si d’ambos duos est sa Musa amiga,
giogamos... già est dulche sa fadiga!
Pro ch’in sas tancas de sa poesia
non tucchemos però a brìglia isolta,
faghimos goi: da-e sa regolta
ch’as tue iscrittu, de sabidoria
leamos calchi dìcciu, a bolta-’olta,
e l’isterrimos, postos che a porfia.
E ite nâs? Ti paret pensu ‘e giudu?
A cosa fatta non balet impudu.
(14 ‘e Trìulas de su 1994)
11
DÌCCIOS
* A cosa fatta non balet impudu (penettu)
A cose fatte non vale vergogna (pentimento)
-
-
dìcciu: proverbio
nìcciu: nicchia
molimentu: monumento
addaghi ses ispìcciu: giacché sei spiccio, sbrigativo
improntu: attitudine, predisposizione
ma non l’isterro “a bratzos” che a tie: Paolo, oltre che bravo poeta, è anche
un buon improvvisatore, cosa che invece a me riesce molto difficoltosa
a marrania: in atto di sfida, di provocazione
grodde: uno dei tanti nomi tabuistici della volpe
a porfia: a gara
siat comente...: ad ogni buon conto
tuccare: procedere, avanzare, andare
de sabidoria leamos calchi dìcciu: il “tema” delle nostre dispute in versi
avrebbe dovuto essere quello trattato da Paolo in Narat su diciu, per l’appunto “i proverbi”
pensu ‘e giudu: pensiero assennato, meritevole di attenzione
impudu: pentimento, vergogna
12
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Nachi tirat de fémina unu pilu...
Addoroju! Già nd’ ‘enin a cherveddu
a boltas d’oriolos! Signatilu
su ‘e oe e risponda, Remundeddu!
Nâchi tirat de fémina unu pilu
prus de treghentos giuos tott’a filu!
Est gai o no? Cun su coro a toccheddu
non mi lasses in custa mala duda,
ne de mi narrer s’est beru t’impuda!
Tue ite nd’ischis de cussas fainas?
Ti resultat o no, mi lu cunfessa.
Nachi b’at chie istat messa-messa
sighende de sas Evas sas muinas!
Mi paret de t’intender:-Nde la sessa,
o Rubattu, de sanas raighinas
mi ‘anto d’esser, cun tegus innante,
ne mi crêttas che àteros menguante!
Deo ‘e femìnas in sa vida mia
a narrer pagu nd’ap’amadu…chentu!
Mi so campadu cun tottu cuntentu
chena las tzirigare...abberumia!
Da’ duas d’issas s’amore apo ottentu:
da’ sa pobidda e da’ sa Poesia.
Las apo amadas sempre, notte e die,
e ambas duas an amadu a mie.Una balla... o duas... pr’ammasettu!
Però mi ses amigu e che dischente
dia cherrer chi m’atzettes, o balente!
Ordinza adducas... as aer rispettu
e fide da-e me. A ponner mente,
mancari a brincos da-e lettu a lettu,
so dispostu. Ma non fettas su maccu!
Intertantu m’arrodo su... pinnaccu!
13
DÌCCIOS
* Pius tirat de fémina unu pilu chi no treghentos giuos tottu a filu
Ha più potenza un capello di una donna di trecento gioghi di buoi tutti
in fila
-
addoroju: ahimè, urlo di lamento
oriolos: pensieri assillanti e affannosi
Cun su coro a toccheddu: Con le palpitazioni, col cuore in gola
duda: dubbio, incertezza
messa-messa: mietendo, fecendo strage di cuori
tzirigare: toccare leggermente, sfiorare
ottentu: ottenuto
pobidda: moglie, padrona di casa
ammasettu: ammansimento, domatura
intertantu: frattanto, nel frattempo
arrodare: affilare
pinnaccu: roncola, falcetto
14
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie aisettat su piattu anzenu...
Bae e isèttande aggiudu o sulenu
si t’agateras in bisonzu, afflittu!
A un’amigu ch’at s’isgarzu pienu
deo in debadas so un’annu appittu!
Chie aisettat su piattu anzenu
-narat su dìcciu- lu màndigat frittu!
Ma de retzire frittu calch’alliccu
finas pérdidu como apo s’afficcu!
Disprèssiat su famidu chie est attatu,
e si li fùliat, a boltas, calch’ossu
est pro s’innettiare su piattu!
A sa lerta però! Ca s’unu mossu
in bula ti s’arrêt, crê’ a Rubattu,
bucca e nare ti tuppo in s’accossu
finas a t’ ‘ider che rana unfiadu
a ojos foras e mortu crebadu.
Su ch’as lassadu pustis ti nde leo
e in sa picca lu ponzo ‘e sas puddas
ch’as pasturadu, chena ponner tuddas,
in chentu e prus trighinzos! Finas crêo
de mi nde gigher calicuna ‘e cuddas
pro ch’apa in càscia sos ôs friscos deo!
A tales chi a donzi... fadigada
sambajone non manchet ne frullada!
E daghi penso chi tue pudende
ses in sa losa, de bermes pastinzu,
m’isbùddigo ‘e su risu... ammentende
a cando ‘e liccantzias a mischinzu
fia deo, ‘addinosu, a imbaddinzu,
fàmine e sidis che simmai patende!
Ma pustis... mi penento, o mariane,
e naro:-A mossu ‘e cane, pilu ‘e cane!
15
DÌCCIOS
* Chie aisettat su piattu anzenu lu màndigat frittu
Chi attende il piatto altrui lo mangia freddo
* Chie est attatu disprèssiat su famidu
Chi è sazio disprezza l’affamato
* A mossu ‘e cane, pilu ‘e cane
Contro il morso del cane (occorre curarsi con) il pelo del cane
-
sulenu: sollievo, lenizione, conforto
isgarzu: esofago, gozzo, gola
so appittu: sto appresso
alliccu: lusinga, allettamento, assaggio
a sa lerta!: all’erta!
accossu: necessità, bisogno
picca: pila, mangiatoia di pietra, truogolo
tudda: setola
trighinzu: borgo, quartiere, rione povero
sambaione: zabaione
pastinzu: pasto
m’isbùddigo ‘e su risu: mi sbellico dal ridere
a mischinzu: in miseria, alle strette
mariane: uno dei tanti nomi della volpe
16
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A boltas un’istrobbu ‘attit fortuna
Inte’, Pillonca, su bandu ch’in bidda
deris bettadu at su tamburinaju:
-Sennaresos, furadu sa pobidda
m’at a s’iscuja unu puddedru ‘aju.
Deo mi nd’accunorto de su raju,
ma sun sos fizos pistidda-pistidda
pro sa mama in prenettu e suddu mannu
timinde li sutzedat calchi dannu.
A boltas un’istrobbu ‘attit fortuna.
Già est gai... ma bae e ispiegabilis!
Issos pretenden chi su maccu ‘e Silis
chirca-chirca che pighet a sa Luna!
Chie cheret arantzu andet a Milis,
ma si de brùscia nde bramades una
deo bos dao lumen, sambenadu,
edade, intinnu, ratza e parentadu.
Braccotta ‘e petza, pro non narrer nana,
un’oju lerzu, s’àteru ‘e cristallu,
in pilucca, sas ancas che frullana,
mannas sas tittas che unu timballu;
s’alenu est putzinosu e sa cuartana,
si l’abbojades peri calchi ballu,
bos pítzigat, creide, che... tudones,
ca issa est fittiana ‘e sos vegliones!
M’azis a narrer: ello tue tzegu
fis incosciende sìmile iscurtone?
Tzegu pàbaru! E pro cuss’intregu
mezus fini trint’annos de presone
e-i su mezus cun su ‘addagone
segadu a trinchis! Ma de s’arrennegu
sa ‘e oe est s’ùltima forchidda:
muzere e giuos lèalos in bidda.
17
DÌCCIOS
* A boltas un’istrobbu ‘attit fortuna
A volte un disturbo porta fortuna
* Chie cheret arantzu andet a Milis
Chi vuole arance vada a Milis
* Muzere e giuos lèalos in bidda
Moglie e gioghi di buoi sceglili nella tua città
-
a s’iscuja: sommessamente, di soppiatto
accunortare: confortare
pistidda-pistidda: insistentemente, in maniera martellante
prenettu: preoccupazione
suddu: assillo, pensiero, apprensione
brùscia: meretrice, donna di mal’affare, fattucchiera
sambenadu: cognome, casato
braccotta ‘e petza: bassa di statura
oju lerzu: dagli occhi storti, strambi
pilucca: parrucca
frullana: frullana, furlana, falce friulana dal manico lungo e taglio ampio
(dal toscano “frullana”)
tudone: colombaccio
iscurtone: animale favoloso a guisa di rettile che avrebbe il potere di pietrificare chiunque gli si avvicini
tzegu pàbaru: orbo del tutto (completamente “appannato”)
addagone: dagone, coltellaccio
segadu a trinchis: tagliuzzato
18
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Mossu partitu, bene ‘odidu
In t’intender miàula-miàula
m’ ‘enit boza su cane ‘e t’aunzare.
Ses bàrriu che ou e furare
mi cheres su recattu, conca ‘e tàula!
Una cosa est a nàrrere una fàula,
un’ateruna est a si cagliare.
Tue dare non dias un’atzua,
si nde tenzeras milli, a mama tua!
Preighende che Cristos ses in terra:
giamas che Issu “frade” o “sorre” a tottu,
s’isciau abburris, su famen, sa gherra,
non negas a sos pòberos s’accottu.
Ma torras, posca e sempre, a su connottu:
su tou est tou... emmo... e si una perra
b’at de dare ‘e chivarzu est de... s’anzenu!
Bastat chi s’órriu tou abbarret prenu!
Mossu partidu -nân- bene ‘odidu!
Ma tue ‘e dìccios, bah, non nd’ischis nudda!
E tando inte’: ti s’ ‘oltet in chibudda
sa conca manna ch’as e siat nidu
de terpes e de ‘ulpes! Un’ispidu
posca in sa limba a colpos de turudda
chi ti craven alluttu e a bistrale
mutzos orijas, nare e onzi casciale!
Intr’ ‘e su coro (si puru nd’as unu!)
fettat su bugnu sa ‘espe terranza;
ismurzes sempre ritzu de castanza,
a bustu e a chena ti lessan deunu.
Sa muzere che corru bidas lanza,
nanos sos fizos, ti ruspiet donzunu!
Assiat limba, nâ’! Ma s’est gasie,
su ch’augùro a tie ‘enzat a mie!
19
DÌCCIOS
* Una cosa est a nàrrere una fàula, un’ateruna est a si cagliare
Una cosa è dire una bugia, un’altra starsene zitto
* Torrare a su connottu
Tornare al “conosciuto” (alle buone esperienze del passato)
* Mossu partitu, bene ‘odidu
Il boccone diviso è ben goduto
-
miàula-miàula: miagolando
su cane ‘e t’aunzare: aizzarti il cane
bàrriu che ou: pieno come un uovo
recattu: cibo, pastura
conca ‘e tàula: testa di legno
isciau: schiavo
accottu: zeppa, sostegno
su connottu: il “conosciuto”, tutto ciò che appartiene al patrimonio di
conoscenze e di civiltà di un popolo
una perra ‘e chivarzu: la meta di un pane di cruschello
órriu: granaio cilindrico per lo più di canne intrecciate
terpes e ‘ulpes: serpenti e mustelidi
turudda: mestolo
bugnu: bugno, alveare, favo
ismurzu, bustu e chena: colazione, pranzo e cena
lanza che corru: magra come un corno
20
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Crabittu rassu brincat in sa mandra
Crabittu rassu brincat in sa mandra...
ca già li curret s’ozu in sos trippales!
A cadramìncios peri sos pasciales,
lìeru ‘e travas, trobea o bilandra,
da-e chentales s’istat a chentales,
ne li friet in lumbos sa malandra!
Frittu non timet, ne bentu, ne basca,
ma finas pro a isse accùrtziat... Pasca!
E no est festa -cussa- chi che colat...
c’antzis proite s’abbizat, mischinu,
allevadu l’at s’ómine a chessinu!
E daghi, presu in ancas, l’ispojolat
chie mai creiat che Cainu,
de sos runzones ch’at non si consolat!
Bélidat che traittu pro su ‘anzu,
bramende che su corru ‘e s’ ‘ider lanzu!
Cantas persones che’ cussos, s’ischeras,
Pàulu caru, connosco e... crabittas!
Sempr’a mesa a pettorra, mai chittas,
untas sas manos, sestende violeras!
E si, a boltas, nd’arrejono ‘e veras:
Chentu concas -mi nân- chentu berrittas!
Moralista orijudu! E pensa a oe!
Màndiga, buffa, futti... e bonu proe!
E calicunu finas... ohi, ahi!
m’at nadu in cara, in prus chen’impudu:
Si campat una ‘olta... o non est gai?
E daghi crebas, non crebas... ossudu!
Giàganu sempre, preìderu mai!
acco’ sa sorte tua, tostorrudu!
As istudiadu a ite? Pr’esser mastru?
Ma... da-e chercu non bessit ozastru!
21
DÌCCIOS
* Crabittu rassu brincat in sa mandra
Il capretto grasso salta nel recinto
* Chentu concas, chentu berrittas
Cento teste, cento berretti
* Giàganu sempre e preìderu mai
Sempre chierichetto, mai prete
* Da-e chercu non bessit ozastru
Da una quercia non può nascere un olivastro
- trippales: le interiora, i muscoli addominali
- a cadramìncios peri sos pasciales: facendo capriole e saltelli da uno all’altro recinto coltivato
- travas, trobeas, bilandra: pastoie per bestie da pascolo (di ferro le prime,
di fune le altre; con la terza si usa legare una zampa anteriore ad un
corno del bue)
- da-e chentales a chentales: da un’alba all’altra
- malandra: guidalesco, scorticatura procurata dai finimenti
- allevare a chessinu: allevare in casa
- ispojolare: scannare
- a mesa a pettorra: con la tavola sempre imbandita
- chittu: soddisfatto, ripagato
- tostorrudu: testone, testardo, cocciuto
22
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Dolore ispinghet boghe
Dolore -nât su dìcciu- ispínghet boghe...
e si suspiro est ca suffro bastante,
a tales chi s’abbarro ancora inoghe
timo ‘e nd’ ‘essire ‘e su tottu mancante!
Lassadu solu, a su frie e coghe,
m’at sa ch’aia prus déchida amante,
fittiana in carignos, notte e die,
e s’est fuida... non isco cun chie!
In ite apo faltadu, prenda rara,
ojos de pinnadellu, ‘oghe ‘e ternura,
lughe de mill’isteddos pius giara,
bena manantiale de dultzura?
Si prus non m’as amore, mi lu nara,
pro chi m’avvie a sa sepoltura.
Ca morzo... emmo... si mi mancas tue!
Cun chie ses... faedda... nâmi inue!
Su prim’amore non s’olvìdat mai...
e tue fis, e ses, s’ùnicu ispantu.
Ma sun debadas pibios e prantu,
ca ses fuida cun s’amigu (est gai!)
chi tentu e gittu apo sempre a bantu!
E chie nd’ ‘essit da’ tant’arguai?
Mi’ chi perdo, pro summa disfortuna,
amigu e amante tott’in d’una!
E tue, Pilloncheddu ‘e chentu trassas,
chi giras che a bentu furriola,
duncas su mezus ranu, cando passas,
che frommija ti pijas da’ s’arzola
e-i sa reste a su massaju lassas
pro chi si campet! Assiat atzola!
Ma un’àteru dìcciu narat custu:
A pagare, si pagat a s’austu!
23
DÌCCIOS
* Dolore ispinghet boghe
Il dolore fa gridare
* Su prim’amore non s’olvìdat mai
Il primo amore non si dimentica mai
* A pagare a s’austu
Per pagare si può aspettare fino ad agosto
-
abbarrare: rimanere, trattenersi
mancante: pazzo, demente
a su frie e coghe: sulle braci ardenti, friggi e cuoci
déchida amante: avvenente amante. È la Poesia
fittiana in carignos: assidua nelle carezze
faltare: sbagliare, errare
ojos de pinnadellu: occhi di giavazzo (pietra nera che si mette al collo dei
bambini contro le iettature)
ternura: tenerezza, affettuosità
pibiu: lamento, mestizia
arguai: pena, sofferenza, affanno
trassa: inganno, macchinazione
chi giras che a bentu furriola: che giri come una rotella al vento
24
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A su bisonzu connosches s’amigu
Chie at pane, a boltas, no at dentes
e a chie at dentes faltat pane.
Benin sas dentes primm’ ‘e sos parentes,
s’ ‘ettat un’ossu finas a su cane!
E tue, Paulicu-mariane,
ch’attraessas sos chimbe continentes,
a risu in laras, a su nusca-nusca,
mancu m’as dadu unu piattu ‘e... musca!
A su bisonzu connosches s’amigu...
emmo ch’est gai... como l’isco e tottu!
T’aera a lùscias pretesu orzu e trigu
o infurradas medas de biscottu!
De m’imprestare pr’una notte azigu
un’acchetta cheria da’ su fiottu
chi tenes a s’iscappu in sas cussorzas
de Ichnusa e de bonas corzas!
Timias forsis mi l’êra mantesa
o de ti la torrare che maltratta?
Non siat mai! Ti l’aia ‘tatta
d’aligarza ‘e prima, sennaresa,
che cugùmene russa, e pane ‘e fresa,
fin’a benner a dólimas de matta!
E posca ‘e tres o battor buschistrìglias
torrada cun fiocchittos e ischìglias!
Ma tue a cuss’orija non b’intendes
s’est chi non miras bisonzu e attogu
e a s’amigu a deunzu li rendes
a mischintzia àteru... piogu!
Forsi su dìcciu chi nât non cumprendes
ch’a niune si negat abba e fogu?
O pensende lu faghes, a iscaddu,
ch’a paza sola ammasettat caddu?
25
DÌCCIOS
* Chie at pane no at dentes, chie at dentes no at pane
Chi ha pane non ha denti, chi ha denti non ha pane
* Innantis sun sas dentes e pustis sos parentes
Prima vengono i denti, subito dopo i parenti
* A su bisonzu connosches s’amigu
L’amico si conosce al momento del bisogno
* Abba e fogu non si negan a niunu
Acqua e fuoco non si negano ad alcuno
* A paza sola ammasettat su caddu
Tenuto a sola paglia, il cavallo diventa mansueto
-
a su nusca-nusca: odorando qua e là
lùscia: granaio cilindrico fatto di canne intrecciate
azigu: appena, soltanto
acchetta: cavalla giovane
cussorza: territorio adibito dal pastore per la sua attività
aligarza: carota
cugùmene: citriolo
dólimas de matta: mal di pancia, fitte allo stomaco
buschistrìglia: striglia, strigliata
ischìglia: sonaglino che si appende al collo delle pecore
26
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
E torrat su poeta a sa pesada!
Mizas d’isteddos coudos nottesta
rigan su chelu ‘e prata a gana a gana
e una fitta ‘e Luna risulana
ojittende mi nât:-Curre a sa festa!
T’accera, amigu ‘onu, a sa ventana
e calchi versu -si lu cheres- sesta!E torrat su poeta a sa pesada
che a sempre cun s’ànima ammajada!
Bena ‘e sas Musas mias, mi nd’onoro
de ti servire in cantu cumandas
e una ‘este ‘e ti tesser cun randas
de poesia, totta a filos d’oro!
Si faddit limba già non faddit coro
e tue l’ischis, Luna... tue ch’andas
peri sas baddes de sa notte, sola,
cant’isto pro a tie oriola-oriola!
Tue sas alas mi dae e sos brios
pro t’istèrrere rimas mai nadas,
pro ch’a pês tuos sos sentidos mios
ponzan su coro e, pro ondras sobradas,
milli isteddos coudos fattos fadas,
nd’ ‘attan sos chelos, sos montes, sos rios
e sas sirenas da’ sos oceànos
muttos t’intonen sos pius galanos!
Pustis lu muda custu poeteddu
in d’unu frore e ti lu pone in sinu
o ti l’inghìria in didos, che aneddu,
ch’est pro a mie dicciosu destinu!
E si che deras, caminu-caminu,
Luna donosa, finas a Casteddu
chirca ‘e Pillonca, ch’est amigu raru,
mi lu saluda e l’incorona ‘e laru!
27
DÌCCIOS
* Onzi bonu poeta torrat a sa pesada
Ogni buon poeta ritorna al prologo
* Si faddit limba non faddit coro
Se sbaglia la lingua, il cuore no
-
isteddu coudu: cometa
nottesta: stanotte
risulanu: ridanciano, sorridente
ojittare: strizzare l’occhio, far l’occhiolino
randa: trina, merletto
istare oriola-oriola: stare in pensiero, non veder l’ora
ondras sobradas: onori in abbondanza
muttu: strofa, ritornello
inghiriare: circondare, mettere attorno
dicciosu: fortunato
caminu-caminu: lungo la via, strada facendo
laru: alloro
28
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Amore e tùsciu non si poden cuare
E cantas bias -custu già l’ammittisnon t’apo nadu:-Lassa su “nighele”!
L’isco chi piaghet... ma ti cumprommittis!Non b’as intesu! Chie manizat mele
sos póddighes si linghet. A iscummittis
chi donzi linta como paret fele?
Ma a samunare a s’àinu sa conca
sabone e tempus si perdet, Pillonca!
“Órriu ‘e molente non pigat a chelu!
-m’as a narrer- Est solu disfortuna!”
E siat puru. Ma dìcciu e vanzelu
naran chi prima o poi nde pagat una
chie tantas nde faghet! E s’ammelu
fit ladinu, che de poeta a Luna!
E-i su tùsciu -torro a t’ammentaree s’amore non si poden cuare!
De sos sàbios un’àtera sentèntzia
nos ammonestat nênde:-S’est cuadu
su peccadu est mesu perdonadu!
Ma fit ciarra o rezelu... s’avvertèntzia.“Est malasorte, imbìdia...no imprudèntzia!
Como a sa trona ti che ses pigadu
e préigas che pìscamu, che santu!
Ma si non lassas morta in campusantu!”
“Deo rispetto a mortos e a bios,
non mi lu dias sìmile difettu!
Tenz’eo puru sos peccados mios,
ma da-e cussu vìsciu nde so nettu.
Sempre cun d’una mi corco in su lettu,
ti lu giuro subr’a... tias e tios!
Che a tie non so a brìglia isolta...
una nde porto a lettu... UNA... a sa ‘olta!”
29
DÌCCIOS
* Chie manizat mele sos póddighes si linghet
Chi maneggia il miele si lecca le dita
* Chie sàmunat sa conca a s’àinu perdet tempus e sabone
Chi lava la testa all’asino perde tempo e sapone
* Órriu ‘e àinu (de molente) non pigat a chelu
Raglio d’asino (di somaro) non sale in cielo
* Chie tantas nde faghet una nd’at a piànghere
Chi tante ne combina dovrà pur piangerne qualcuna
* Amore e tùsciu non si poden cuare
Amore e tosse non si possono nascondere
* Peccadu cuadu, mesu perdonadu
Peccato nascosto, mezzo perdonato
-
nighele: il “coso” italiano
linta: leccata
ammelu: incantamento, fascinazione
ammonestare: ammonire, avvertire
rezelu: gelosia, invidia
trona: pulpito
30
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chena ‘inari non si cantat missa
“Chena ‘inari non si cantat missa!”
-deris m’at nadu in su tzilleri ‘e Brotu
unu mastru ‘e muru, mesu cottu,
cun su ‘entone untu ‘e matzafrissa,
addaghi de mi pònnere un’accottu
li nêi in su cosciale ‘e sa pidrissa“Ello, vostè, non l’ischit ch’in debadas
mancu dana pius istutturradas?”
“Emmo chi l’isco... e mi paret giustu.
Ma regalias non nd’apo pretesu!
Benis a zoronada o in aggiustu?
Chistiones non nde cherzo pro su mesu.
A mie m’andat bene cudda o custu.”
“A zoronada.”. “A cras manzanu, intesu?”
E, su di’ infattu, accollu puntuale
a sas otto tzocchende su portale.
S’ausentat sos trastes a cunsonu,
faghet s’impastu... e sestat a puntinu.
A sas deghe mi nât:-O su padronu,
non si nde buffat inoghe de ‘inu?“Cantu nde cheres?” -rispondo- “‘E su ‘onu
unu fiascu -nât isse- ‘e vermentinu.”
Bi l’ ‘atto e, pustis pagu:-A su diàmine,
in custa domo si morit de fàmine!Cumandat duos panes e, pro aunzu,
nâchi l’aggradessiat suppressada.
Bi los dao... e nd’istudat su deunzu.
A cumpridura nât:-Sa zoronada
est trintamiza... già est tribulada!“Bìndighi! -li mutt’’eo- E a murrunzu
cuddu:-Ello comente?- “Prite mai
panes, binu e aunzu costan gai!-
31
DÌCCIOS
* Chena ‘inari non si cantat missa
Senza soldi non si canta messa
-
tzilleri: bettola
mesu cottu: mezzo ubriaco
bentone: camicia
matzafrissa: panna rimescolata con la farina nel fuoco
pònnere un’accottu: rinforzare, mettere zeppe
in su cosciale ‘e sa pidrissa: nello stipite della porta
istutturrada: schiaffo, sberla
zoronada: giornata di lavoro e retribuzione della stessa
su di’ infattu: il giorno dopo, l’indomani
s’ausentat sos trastes a cunsonu: si sistema gli attrezzi a dovere
impastu: malta
buffare: bere
pustis pagu: poco dopo
aunzu: companatico
suppressada: mortadella, insaccato di salumi
deunzu: digiuno
li mutt’ ‘eo: gli dico io, gli rispondo io
a murrunzu: brontolando
32
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Non faltat pena a chie est disdicciadu
Non faltat pena a chie est disdicciadu.
“Ch’est a narrer... a su toppu s’ispina!
-fit nênde Tzitzu ‘Irde a Mialina
in li mustrare su bratzu inghisaduOnz’ispiga at sa parte ‘e gianina,
su trigu meu est tottu bulvaradu!
S’in donzi trigu -naran- b’at mundaza
su meu est reste ebbia e solu paza!
Fortuna -nâchi- curret e non caddu!
A mie finas Murtinu m’est mortu.
Si chirco a unu, pro cosas d’importu,
o non l’agatto o mi pistat su ‘addu.
S’apo rejone mi dana su tortu,
si fatto ‘ene mi servit d’iscaddu.
S’ando a campagna mi chircan in bidda,
mi cojo e mi che fuit sa pobidda.
No agatto abba - crê’- si ando a mare!
In su puddarzu m’intrat su matzone,
a Pasca non mi campat un’anzone,
sos boes si m’iscorran ambos pare.
Sos fizos che los tenzo intr’ ‘e presone,
sas fizas fora ‘e domo a bagassare.
E si m’impicco sa fune si segat,
ca sa Morte pur’Issa si mi negat.”
“Faghe, Tzitze’, sa sorte, ‘ona o mala,
est dissignu ‘e su Deus meu e tou.
Nemos bi legget in s’ordinzu sou
e sighit s’istadea a s’altza e fala.
Chie non l’at in coddu l’at in pala...
Tue però... e proabei ‘e nou
cun sa fune a ponner s’iscummissa
a bider s’ ‘inches tue o perdet issa!”
33
DÌCCIOS
* Non faltat pena a chie est disdicciadu
Non mancano affanni a chi è sfortunato
* A su toppu s’ispina
Allo zoppo la spina
* Onzi ispiga at sa parte ‘e sa gianina
Ogni spiga ha la sua parte di chicchi abortiti
* In donzi trigu b’at mundaza
In ogni grano c’è mondiglia (scarto)
* Fortuna (sorte) curret e non caddu
A correre è la fortuna (la sorte), non il cavallo
* Andare a mare e no agattare abba
Andare al mare e non trovarvi l’acqua
* Chie non l’at in coddu l’at in pala
Chi non ce l’ha sulle spalle ce l’ha sul dorso
-
faltare: mancare
inghisadu: ingessato
trigu bulvaradu: grano nero come la polvere da sparo
iscaddu: scotto, punizione che serve da lezione
ordinzu: disegno preordinato
istadea: stadera
34
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A pèrdere sa coa ‘enit donzi matzone!
Cun sos maccos comente cun su fogu:
ne tantu accurtzu, ne tantu a lontanu.
Ma tue non ses maccu... e in su giogu,
si non bàjulas brullas, fittianu
non dês bintrare. Ti ses fattu grogu,
a narrer cantu a unu tanferanu,
in s’intèndere ch’a pèrdere sa coa
benit donzi matzone! Est cosa noa?
Assiat brincu a s’ala ‘e persegus
pro ti l’àere appenas fentomada!
Mancu sa balla d’un’archibusada
ch’istuppat gai fùrria o unu pegus
s’abbojat su leone! Ma cun megus...
l’attroghi... Sa padedda tinniada
chi si connoschet -naran- a su sonu!
Cunfessa, ajo’... ch’evìtas lampu e tronu!
Su vìsciu, dagh’est postu, -nâchi- durat
finas a mortu... però su tramposu
-ammonestat su dìcciu- at pagu gosu.
Duncas... faghimos contos: su chi furat
dêt torrare intertantu su trassosu
e s’interessu, si dannos procurat,
chi b’aggiunghet, mancari a malu coro,
in natura, in dinaris o in oro.
Tue a Murra t’at gittu da-e s’ ‘ama
profettende ‘e sa notte e ca est macca.
Torramila e, pro chi restet fama,
b’aggiunghe un’ ‘arveghedda chena tacca,
pilianeddada, e finas... sa mama!
Truvamindelas cun cussa teracca
chi mattanas debadas notte e die.
Cussa già ti la torro... crê’ a mie!
35
DÌCCIOS
* Cun sos maccos comente cun su fogu: ne tantu accurtzu ne tantu a
lontanu
Con i matti come con il fuoco: né tanto vicini né tanto lontani
* Chie non bàjulat brullas non b’intret in giogu
Chi non sopporta burle non entri in giuoco
* Onzi matzone benit a perder sa coa
Ogni volpe è destinata a perdere la coda
* Sa padedda tinniada si connoschet a su sonu
La pentola incrinata si riconosce dal suono
* Su vìsciu dagh’est postu fin’a morte durat
Una volta preso, il vizio dura fino alla morte
* Su tramposu at pagu gosu
L’imbroglione non gode abbastanza
-
grogu che tanfaranu: giallo come lo zafferano
brincu a s’ala ‘e persegus: salto all’indietro
pegus: bestia in genere
Tue a Murra t’at gittu da-e s’ ‘ama: Tu ti hai portato via la Grigia dal gregge
‘arveghedda chena tacca pilianeddada: pecorella senza macchia e riccioluta
36
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Mezus unu chivarzu in domo tua...
Mezus unu chivarzu in domo tua
chi non pane biancu in domo anzena.
-fit nênde Paulicu a Madalena
gioghende “a pira cotta e pira crua”- (*)
E tue ite nde nâs? A pane e atzua
ti piaghet a campare o a bentre piena?
S’intro ‘e domo non bi nd’as provvistas,
t’arrennegas, deunas e ti pistas!
Si m’agattera in tempos d’iscassia
finas foras lu chirco su recattu,
ca m’aggradat pienu su piattu
e no a mastigare sa salia.
Cun pan’ispeli e telau ebbia
ue si siat non m’intendo attattu.
E mascamente in domo, si pensera
ch’est nuda ‘e tottu e fritta che niera.
In domo sua -nâchi- est paba onzunu!
E siat puru... ma si non b’at chie
bustu e chena b’approntat die cun die,
paba lu giamas s’abbarrat deunu?!
Sa primma domo ‘e s’ómine, pro a mie,
est sa ‘entre... e non s’ispantet niunu!
Sa veridade no est che sa Luna
chi paret in su poju un’ateruna!
Una est pira, s’àteru est pirastru,
Chie cheret sorte la devet chircare
cun determinu, fide e atza umpare.
Coltzu, invece, a chie naschet in mal’astru,
ca si resessit a nde lu pesare
li ruet su palattu a unu disastru!
Sa domo est domo, emmo... ma su fadu
mudat, a boltas, chie giambat pradu.
37
DÌCCIOS
* Mezus unu chivarzu in domo tua chi non pane biancu in domo
anzena
Meglio pan di cruscello in casa propria, che pane bianco in casa altrui
* Onzunu est paba in domo sua
Ognuno è papa in casa propria
* In su poju sa Luna paret un’ateruna
Riflessa nel pozzo la Luna sembra un’altra
* Una est pira, s’àteru est pirastru
Una cosa è la pera, un’altra il perastro
* Chie cheret sorte la devet chircare
Chi vuole la fortuna vada a cercarsela
* Iscuru (coltzu) a chie naschet in mal’astru
Poverino (misero) chi nasce sotto mala stella
* Chie mudat padru, mudat fadu
Chi cambia luogo, muta il proprio destino
(*) Narat su giogu: -Pira cotta e pira crua / e donzunu a domo sua!- E, a
pustis, donzunu coittat a recuire
- pan’ispeli... telau: pane di ghiande e argilla... crusca
38
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
S’òmine chi de fémina si fidat...
Ahi dìccia, sa mia!... Un’ ‘attulina
daghi l’apo connotta mi pariat!
A sos carignos si mi tremaiat
che s’êrat bidu calchi mala avrina!
Sempre attaccada che un’erighina,
a perra ‘e gianna non s’acceraiat.
Maseda, cheja e domo, coro ‘e pudda,
daiat tottu chena cherrer nudda.
E deris... deris... che colpu ‘e fuette
già m’est faladu su raju a primore!
In sa mesa una punta de bugliette
cun subra iscrittu:-Amo su rettore!Da’ una rocca cheret chi mi ch’ ‘ette...
non b’at dinari chi paghet s’onore!
S’ómine chi de fémina si fidat
daghi drommit traittu si nd’ischidat.
Che-i sa mama at fattu, brùscia ‘etza,
e che’ sa donnamanna in assimizu.
Onzi fizu nde leat unu pizu...
tale sa pudda, a tales sa puddetza!
Accomi como che pische in sa retza
chena rimédiu postu in affoghizu.
Onzi linna at su tàrulu sou...
e finas custu est unu cumprou.
A mélidos, birbante, che crabitta
die e notte ‘antaiat a Babbai...
nâchi fit santu, chi fit goi e gai,
beneittu che-i s’abba beneitta!
Ismutzurradas como, che simmai,
s’agattet una e s’àtera... cabitta!
Nât su dìcciu: Amore e signoria
-già est beru- non cheren cumpagnia!
39
DÌCCIOS
* Non s’agattat dinari pro pagare s’onore
Non esistono quattrini che paghino l’onore
* Ómine chi de fémina si fidat, daghi drommit traittu si nd’ischidat
L’uomo che si fida della donna, quando dorme si risveglia tradito
* Onzi fizu nde leat unu pizu
Ogni figlio ne prende uno strato
* Tale sa pudda, a tales sa puddetza
Tale la gallina, tale la pollastra
* Onzi linna at su tàrulu sou
Ogni legno ha il suo tarlo
* Amore e signoria non cheren compagnia
L’amore ed il potere non accettano comproprietà
-
dìccia: fortuna, sorte
avrina: spirito maligno
erighine: zecca
affoghizu: soffocamento, affanno
mélidu: belato
40
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A tempus ismentigadu si còjuan sas battias
Posta cun posta a s’ùltimu mistériu
fit lómpida, resende, Peppa ‘Ittòria
(giamada “S’ ‘acca arza” a impropériu)
e già pesende fit su cantu ‘e Glòria,
cando sas palas li tzocchesit sériu
Babbai nostru, tales don Tzicòria,
chi li nêsit:-Emmo, est própriu ‘asie...
faghe su bene e non mires a chie!
Coita, sorre cara, a sagrestia.B’andesit sa bigotta e cuddu, airadu:
-In d’una ràglia dian aer nadu
ch’in custa ‘idda ch’istat una ‘attia
ch’a tempus s’est cojende ismentigadu.
E ite nd’ischis tue? Est ciarra ebbia?
Re nou, leze noa. Bellu raju!
Mortu murru, adducas, ‘enit baju.
Mi’ ch’onzi cosa lompet a remattu...
chi calchi mossu s’arrêt in s’isgarzu,
chi bicca inoghe o cue furferarzu
nd’ ‘essit pius iscuttu che attattu
e chi unu contu -nât su dìcciu isattufaghet s’àinu e unu s’ainarzu!
E Deus, na’? Deus non filat reste,
-t’ammenta- Issu mirat da’ u’este.“Babba’, assiat lana! E s’esserat?
Gosos e tragos Deus nos los mandat.
Mortu chene piangher non si ch’andat...
ma sos bios abbarran! Si cherferat
su ‘e sempre vostè e disizerat
àteros appiccònios... si cumandat
a Pepp’ ‘Ittòria, ajalla a pês suos...
deo già mi la poto pro ambos duos!”
41
DÌCCIOS
* Faghe su bene e non mires a chie
Fa’ il bene e non badare per chi
* A tempus ismentigadu si cojuan sas battias
Quando tutto è dimenticato si risposano le vedove
* Re nou, leze noa
Re nuovo, nuove leggi
* Mortu murru, benit baju
Morto il cavallo bianco, arriva quello baio
* Onzi cosa lompet (benit) a remattu (a finis)
Ogni cosa giunge (arriva) alla fine
* Unu contu faghet s’àinu, unu s’ainarzu
Un conto fa l’asino, un altro l’asinaio
* Deus non filat reste, Isse mirat da’ u’este
Dio non fila corde di palma, Lui guarda da dove si trova
* Mortu chena piangher non si ch’andat
Nessun morto vien portato via senza essere pianto
- resare: pregare, recitare il rosario
- giamada “S’ ‘acca arza” a impropériu: chiamata “La vacca pezzata” a
soprannome
- ràglia: ordine, fila dell raccoglitrici di olive
42
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Resessit pòberu chie drommit meda
Su dialu chi t’at inzeneradu...
pesa, Remu’, chi finas ses pudende!
Su sole ch’est in mesu fruschinende
e tue ancora no as ismurzadu!
Ite servimos: latte, mezoradu,
biscottos o it’àteru? Porrende
t’est sa saffatta mama tua a lettu...
màndiga como... e non ti lês apprettu!
E b’at chie at iscrittu chi resessit
póberu in canna chie drommit meda!
Conca ‘e napa! Si unu aggradessit
tramatta ‘e lana, lentolos de seda,
e pappat, buffat e buscat moneda
da-e sos suos e da’ domo ch’ ‘essit
e recuit a s’ora chi li piaghet,
naras ch’est vida ‘e póberu chi faghet?
E cuddos chi da’ lettu si nd’istràmpana
chen’isettare toccu de campanas,
chi de sa vida affrontan sas mattanas
e a mischinzu sa famìlia càmpana?
Ite sun cussos... frommijas lozanas
chi trisinone sas dies che tràmpana
finas a betzos... a mòrrere? Est gai?
Ma su mandrone no imbetzat mai!
Nàschere in bona dìccia -an fintz’iscrittuest a nàschere -mira!- cun sas dentes!
Tue, Remu’, già l’ischis ch’as parentes,
trigos in lùscia e casu in cannittu!
Chi ti siat pro como beneittu,
o fizu me’... ma pro intelligentes
non lês cuddos che tue de impitta!
Lettu caldu -t’ammenta- domo fritta!
43
DÌCCIOS
* Chie drommit meda, póberu resessit
Chi dorme troppo, finisce povero
* Zente mandrona no imbetzat mai
I poltroni non invecchiano mai
* Nàschere in bona dìccia est a nàschere cun sas dentes
Nascere fortunati è nascere con i denti
* Lettu caldu, domo fritta
Letto caldo, casa fredda
-
pudende: puzzando
fruschinende: guizzando, dardeggiando
mezoradu: yogurt
saffatta: vassoio
non ti lês appretu: non darti affanno, non aver fretta
conca ‘e napa: testa di rapa
tramatta ‘e lana: materasso di lana
da’ lettu si nd’istràmpana: si buttano giù dal letto
mattana: tribolazione, affanno
frommijas lozanas: formichine che nidificano a colonie
trisinone: strascinoni, con grande fatica
che tue de impitta: del tuo stesso mestiere
44
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie aggradat sonnu non si catzat fàmine
(Sos dìccios non sun fae)
Tales Zoseppe ‘e sos Tanchis Zuccones,
poeta ‘e Tissi, inte’ it’at cantadu:
-Si sas montagnas fin de maccarrones
e-i sos rios de ‘inu mudadu,
e ite vida sa ‘e sos mandrones
cun cuddos ch’ana pagu cuidadu!In custos battor versos, Remunde’,
nâmi, a ti b’annotas dae per te?
“Chie drommit non piscat!” S’ammonestu
est de Giuanne Ispanu... su piaghesu
no ischiat però chi ses mantesu
a petta e cordiale. Prus a prestu
non dia cherrer t’accrises, offesu,
s’aggiungo deo, in chirca ‘e ponner sestu:
-A chie aggradat sonnu, a su diàmine,
da-e perisse non si catzat fàmine!Sos dìccios, fizu caru, non sun fae...
sun sa sabiesa ‘e su gènere umanu.
Los isculta e, si podes, b’addae.
Unu narat:-Si cheres viver sanu
mezus ti pesa chitto su manzanu!
A si nd’istare a manos in giae
est, de sos tantos, su peus isbàgliu.
Sa giae de sa vida est su trabàgliu!
Chena chinnire oju, una mirada
m’ ‘ettesit Remundeddu e-i sa conca
bandiesit che a nàrrere:- Arronca,
poleddu meu... sa vida est biada!
Narat su dìcciu:- Si cantat sa tonca
faghet bonu!- Adducas temporada
nessi pro cras non nd’apo de timire.
Bae, como, e làssami drommire!-
45
DÌCCIOS
* Si sas montagnas fin de maccarrones / e-i sos rios de ‘inu mudadu,/
e ite vida sa ‘e sos mandrones/ cun cuddos ch’ana pagu cuidadu!
Se le montagne fossero di maccheroni/ e i fiumi di vino appena spillato,/ che vita quella dei poltroni/ e degli accidiosi!
* Chie drommit non piscat
Chi dorme non piglia pesci
* Si t’aggradat su sonnu, non ti catzas su fàmine
Se indulgi al sonno, non scaccerai la fame
* Sos dìccios non sun fae
I proverbi non sono fave
* Si cheres viver sanu, pesa chitto a manzanu
Se vuoi campare sano, alzati presto la mattina
* Si cantat sa tonca faghet bonu
Canto d’assiolo annuncia bel tempo
-
a ti b’annotas dae per te?: ti ci riconosci da solo?
los isculta e, si podes, b’addae: ascoltali e, se puoi, tienine conto
a manos in giae: con le mani in mano, senza far niente
chena chinnire oju: senza battere ciglio
46
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie no at bidu cheja a furru s’adorat
“Assiat lizu chi si nd’at carradu
Badore ‘e Lìgios da-e Terramanna!
Una ranòccia... ch’in perras de gianna
mancu passat! Già fit istenteriadu!
Fémina a tales fea e culimanna
in giassos nostros non che nd’at pesadu.
Ca chie cheja no at bidu mai
a su furru s’adorat. Própriu gai.”
“Coro ‘e cane... e pensa a runzas tuas!
Sas limbas malas mezus a su fogu.
Si ti mireran in conca su piogu
già ti nde cantan de cottas e cruas!
Chentu nde naras... e nde ‘alen duas
de sas ch’isparghes da-e logu in logu
paràulas de fele. Ello tue
cando l’as bida cussa “rana”? E ue?”
“In Santu Bustianu... in piatta
l’apo ‘ida a passizu cun Badore.
La fit mustrende a sa ‘idda... a primore!
A s’istrinta ‘e sa manu, paris patta
intesu de sa Morte s’astraore
m’apo in coro e una pena ‘e matta
chi non ti naro! A l’ischis, Giuanna,
chi nâchi est finas d’issu pius manna!”
“E de cantu? Su cuccu e-i sa cucca
fattos pàrene adducas a pinzellu!
Issu che-i su furru ‘ighet sa ‘ucca,
braccottu e baosu che bitellu.
Ma inte’... no est bellu su ch’est bellu
ma su chi ti piaghet! Una tzucca!
Però su dìcciu at sempre avvertidu:
muzere manna cuerrat maridu!
47
DÌCCIOS
* Chie no at bidu cheja a su furru s’adorat
Chi non ha visto una chiesa si prostra davanti ad un forno
* Limba mala a su fogu!
Al fuoco le male lingue!
* De paràulas tuas, chentu nde ‘alen duas
Delle cento tue parole, soltanto due hanno valore
* No est bellu su ch’est bellu, ma su chi piaghet
Non è bello ciò che è bello, ma ciò che piace
* Muzere manna cuerrat maridu
La moglie anziana protegge il marito
-
Terramanna: l’Italia (Terra grande)
ranòccia: rospo, ma anche grossa rana
istenteriadu: svampito, rimbambito
In Santu Bustianu: nelle carceri di San Sebastiano di Sassari
la fit mustrende...a primore: la stava facendo vedere... a vanto, come si
mostra qualcosa di prezioso
- paris patta: contemporaneamente, allo stesso modo
- astraore: gelo, freddo intenso
- cuccu, -a: il cuculo (maschio e femmina)
48
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Dìccios e... uras
A caddu curridore brìglia curtza,
a caddu ‘onu non li mancat sedda.
Sa trudda ischit su male ‘e sa padedda...
pitzinnos non si nd’ ‘idan a s’iscurtza,
tenzat pastore ‘onu donzi chedda
e-i sa Morte a s’incurtza-incurtza
s’ ‘idet sa fune sua malaitta
e s’ómine s’olvìdet sa vinditta.
Su fàmine est su mezus cundimentu,
ma non si negat su pane a niunu,
ue b’at fogu non si peset bentu,
mai s’ ‘idan sos males cantos sunu,
non manchet a sa domo fundamentu,
a sos chent’annos che lompat donzunu.
Fatta est sa galera pro sa zente,
mai b’intret però un’innotzente.
Abba cun bentu, trigos a muntone.
Abba passada non traet molinu.
Mai nascat pius unu Cainu
e, si nascherat, benzat che anzone;
apat su giustu sou onzi persone
e diat su ‘e su prus a su mischinu.
Fintzas chie ‘inchet la perdet sa gherra,
duncas imperet sa paghe in sa Terra.
Corvu cun corvu non si nd’ ‘ogan ojos.
Tenet donzi erva sa virtude sua.
Abbarren lìmpios mares, rios, pojos,
aera e terras non connoscan lua.
Torret su disterradu o chie est in fua
a logu sou chena pius trobojos.
Siat donzi animale rispettadu,
donzi pianta...e Deus laudadu!
49
DÌCCIOS
* A caddu curridore brìglia curtza
Al cavallo da corsa, briglie corte
* A caddu ‘onu non li mancat sedda
Al buon cavallo la sella non manca
* Su male ‘e sa padedda non l’ischit si no sa trudda
I segreti della pentola li conosce soltanto il mestolo
* Su fàmine est su mezus cundimentu
La fame è il miglior ingrediente (dei cibi)
* Su pane non si negat a niune
Il pane non si nega ad alcuno
* Sa galera est fatta pro sa zente
Le galere son fatte per gli uomini
* Abba cun bentu, trigu a muntone
Acqua con vento, grano in quantità
* Abba passada (minore) non traet (girat) molinu
Acqua passata (in piccole quantità) non fa girare il mulino
* Sa gherra la perdet fintzas chie la ‘inchet
Anche chi vince perde la guerra
* Corvu cun corvu non si nd’ ‘ogan s’oju
Corvo con corvo son si cavano l’occhio
* Onzi erva at sa vertude sua
Ogni erba ha le sue virtù
50
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Iscuru a chie naschet in mala luna
Che santu chena festa fit Nigola
séidu a manu in barra in su giannile,
ma sos cherveddos che fin in sa tola
de Sant’Àrvara, ue a s’impuddile
aiat dévidu isterrer s’arzola.
Tres piseddos sutt’a su campanile
agguantaian ancora gioghende
a bòccias de istratzu, abboghinende.
Unu lampizu... duos... pagu attesu
e rodulende calchi tronu infattu.
“Cras s’isfaghet su chelu a disbarattu!
Ello, non mi l’ischia... finas Gésu
est contràriu a sa terra! Mai attattu
chi s’ ‘idat su massaju! Amos cumpresu:
massaju cheret narrer disfortuna!
Iscuru a chie est nadu in mala luna.
Ràndine, nie, abba, fogu e bentu
paret nos sian da’ sempre fedales.
Nois santos in corte parinales
non nde tenimos -cust’est s’iscarmentu!e crebamos... e pro beffe e turmentu,
de mala morte tra mizas de males.
Si Deus non pagat su sàpadu ebbia,
e cando incunzat, nâ’, sa massaria?
Coltz’a s’arzola chi timet fromija!
-nât unu dìcciu- Emmo... e cussu esserat,
addaghi bundit s’ispiga e avverat,
su dannu nostru e-i su pija-pija!
Santu Sidore a-i cuss’orija
(ca crêt calcunu chi nos cunsiderat)
surdu dêt esser che craba ‘e monte
e finas isse che grunat sa fronte!”
51
DÌCCIOS
* Èssere che unu santu chena festa
Stare come un santo senza festa
* Iscuru a chie naschet in mala Luna
Misero chi nasce sotto cattiva Luna
* Chie tenet santos in corte non morit de mala morte
Chi ha santi nella propria corte non morrà di mala morte
* Deus non pagat su sàpadu ebbia
Dio non paga soltanto il sabato
* Coltza s’arzola chi timet fromija
Misera l’aia che ha paura della formica
-
tola: distretto di campagna
isterrer s’arzola: stendere i covoni nell’aia
fedales: coetanei
parinales: simili, di pari grado
iscarmentu: scempio, rovina
massaria: agricoltura
addaghi bundit s’ispiga e s’avverat: quando la spiga germoglia e si riempie
Santu Sidore: Sant’Isidoro, patrono degli agricoltori
grunat sa fronte: abbassa la fronte
52
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Onzi atzumbada a su póddighe malu
“Mira cant’est isfidiada a bortas
sa sorte ‘e s’ómine! A Totoi Dalu
gianteris l’ana isarchiladu e mortas
battor puddedras e de sues galu
furadas oe tres raras issortas!
Onzi atzumbada a su póddighe malu!
Che-i sa Luna mudat o che bentu
sa dìccia nostra a donzi momentu.”
“Già est gai, Lare’, corfu ‘e balla
a sos furones de cada zenia!
Ma si non la costoit in s’istalla
finas s’ebba li lean, berumia!
E cussa est curridora ‘e ‘alentia,
allevada a ligarza e a timballa!
E nd’agguantat, mancari archilifrighe,
latranga e seddas a su curre e sighe!”
“Non b’at istallas, camos o trobeas
chi l’ammasettet, Nena’, cussa brama!
Ne istudare li poden sa frama
su mere, si l’ ‘enzerat a bideas,
sos amigos, sos fizos, babbu o mama.
Chie nd’ada che pare de peleas
si diat cherrer mai ‘énnidu a mundu
o sepultadu ‘e calchi mare in fundu!”
“Càglia, Lare’, ti càglia! Già l’ischiat
cal’abba bi curriat in funtana!
Piliesse est Totoi... e li piaghiat
a si nde la buffare a gana a gana.
Si sonadu, inte’, non si cheriat
nàrami prite s’est fattu campana?
Su masedu non lasses pro s’areste!
-nât su dìcciu- o incunzas solu reste.
53
DÌCCIOS
* Onzi atzumbada a su póddighe malu
Ogni urto (va a finire) sul dito malato
* Chie non si cheret sonadu non si fettat campana
Chi non vuole essere suonato non si faccia campana
* Non lasses su masedu pro s’areste
Non lasciare la vita calma per quella avventurosa
-
isfidiada: spietata, crudele
gianteris: avantieri, ieri l’altro
isarchiladu: sgarrettato
sue: scrofa
issorta: branco
dìccia: fortuna, sorte
corfu ‘e balla: colpo di pallottola
furones de cada zenia: ladri di ogni risma
archilifrighe: dalle gambe storte
camu: camo, freno che si mette in bocca alle bestie
peleas: affanni, pene, tormenti
càglia: sta’ zitto
piliesse: testardo, arrogante
o incunzas solu reste: o raccogli soltanto resta (barba del grano)
54
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
S’est pagu ‘alet su ‘inu una chibudda
-E betta... chi non ti ‘essit da’ costazu!
Suppèsala e affiànzala s’ampulla,
tzilleraju iscabadu, conca ‘e mazu!
A mastr’Angioy non b’at Pedru Bulla
chi li reduat e sidis e frazu,
s’abberu lu fatterat o pro brulla!
S’est pagu ‘alet su ‘inu una chibudda;
ca issu cheret gai: o meda o nudda!
E it’est cust’ ‘ettare a ticcu a ticcu
che s’aera in sa ‘ucca postemettas?
Da’ unu rocca cheret chi ti ch’ ‘ettas
tantu non nd’as un’àteru d’afficu.
Própriu gai... Mezus chi lu fettas
o ti cundennas da’ per te a s’impiccu!
Aorrare in su ‘inu! Assiat neghe!
T’ammenta: Binu ‘onu fintz’a feghe!
It’est su ‘inu, tzilleraju maccu?
Risponda. Est su sàmbene de Cristos!
(ancu t’agattes sos póddighes pistos!)
Est su nighele de su deus Baccu!
De sos chi buffan non nde ‘ides tristos...
e su mundu si dêt boltare in laccu!
Deo buffo... e tue cólumas lamone!
Mi nd’affutto... un’àtera nde pone!
Mai sa ‘ula dêt restare asciutta!
Ma... pucci s’abba! -lu nât mastr’AngioyComo recuo... ohi sa conca... ohi...
e sa pobidda mi la ponzo sutta!
E si mi faddit... non mi leo affutta,
intantu dêt sutzeder primma o poi.
Pàssati notte ‘ona, tzilleraju.
A cras... si non ti falat unu raju!-
55
DÌCCIOS
* S’est pagu ‘alet su ‘inu una chibudda, ca issu cheret gai: o meda o
nudda
Se il vino è scarso vale quanto una cipolla, perché il vino deve essere
così: o molto o niente
* Binu ‘onu fintz’a feghe
Il vino è buono fino alla feccia
- E betta...chi non t’ ‘essit da’ costazu!: E versa... ché non ti vien fuori dal
costato!
- Suppèsala e affiànzala s’ampulla: Sollevala e stringila bene la bottiglia
- tzilleraju: oste
- conca ‘e mazu: testa di maglio
- frazu: consumo
- It’est custu ‘ettare a ticcu a ticcu: Cos’è questo versare a goccia a goccia,
questo centellinare
- postemetta: ascesso nella cavità orale
- Aorrare in su ‘inu!: Risparmiare col vino!
- su mundu si dêt boltare in laccu: il mondo dovrebbe essere tutto un
vascone (nel quale si pigia l’uva)
- Deo buffo... e tue cólumas lamone: Io bevo... e tu continui a riempire il
tuo contenitore (come a dire: io bevo e tu ti arricchisci)
- E si mi faddit... non mi leo affutta!: E se non riesco a soddisfare mia
moglie... me ne frego lo stesso!
56
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Segundu su pastore sas barveghes
-Già torrat a cuile su pettarzu...
già torrat... coibàsciu e faccimannu
a si pienner debadas s’isgarzu
decomente est faghinde da’ un’annu!
Ma custa ‘olta... o agontzat dannu
o bi remittit logu e remiarzu,
ca in tzelembros li ponzo una balla
e a ledamen lu lasso in s’istalla!
A s’anzonedda ‘e domo sempr’appittu
die e notte istaiat... su dimóniu!
Cale fit -como l’isco- s’appiccóniu...
ca Mesulina fit mossu licchittu!
E pappada si l’at su malaittu
e lassadu l’at finas... creschimóniu!
Segundu su pastore sas barveghes...
deo però non mi nde dao ‘e neghes!
Ca fit -sa mia- una saccajedda,
sa prus chena malìscia ‘e sa laghinza.
Ma be-i fit su màsciu de sa chedda
semper infattu, a s’arrinza-arrinza!
Gai intradu si ch’est su caddu in binza
e gitta si che l’at a s’isposedda!
Sa petta cotta non bi torrat crua
e ne su ‘inu a budrone ‘e ua!
Su tàppulu però cheret chi cosat
e in presse... mezus tardu che mai!
Intr’ ‘e su mese in cara a Babbai
dêt benner su matzone e si l’isposat.
Però chi siat... chi siat... E gai
finas su fruttu ‘e s’amore si gosat
su donnumannu... E s’esserat màsciu
mi cogo e m’isperdíscio su calàsciu!-
57
DÌCCIOS
* Segundu su pastore sas barveghes
A seconda del pastore le pecore
* Sa petta cotta non torrat crua
La carne, una volta cotta, non torna cruda
* Mezus tardu che mai
Meglio tardi che mai
-
pettarzu: carnivoro
coibàsciu e faccimannu: remissivo e sfacciato
remiarzu: bica, catasta di legna
ca in tzelembros li ponzo una balla!: gli ficco una pallottola nel cervello
appiccóniu: penzolo, qualcosa da mangiare, desiderio (fig.)
e lassadu l’at finas... creschimóniu!: e l’ha perfino resa incinta
neghe: colpa
saccajedda: agnellina, pecora o capra di un anno
laghinza: piccolo gregge di pecore che non hanno ancora figliato
su màsciu de sa chedda: il maschio del gregge, il montone
a s’arrinza-arrinza: sempre voglioso
a s’isposedda: seduta a cavallo come le spose
mi cogo e m’isperdìscio su calàsciu: mi sbronzo e mi spendo quanto ho nel
tiretto
58
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Paràulas de ladru non nde crêttas
Paràulas de ladru non nde crêttas,
ca est zenia -cussa- ‘e castanzeris,
de caras de cannau, imprabastuleris,
chi sas fàulas bettan che saettas.
A cumbenènscia naran “cras” a “deris”,
lanzu che corru a chie at bonas pettas!
A s’àinu che boe nân corrudu
e finas ti lu ‘iuran chen’impudu.
Issos chen’aer buttega ‘e pannia
possedin seda, fresi e tertziopelu;
non sun bintrados mai in sagrestia
ma tenen òstias, candelas, vanzelu;
petta e casu lis falan da-e... chelu,
prenos didos e tuju ‘e oraria!
Che a porfia mustran sos dinaris,
ne an suddu ‘e sa die ‘e partiparis!
E si, in arréjonu, ‘e custu o cuddu
lis pregunteras chena ‘adare a male,
a ti risponder non lis ponet tuddu:
-Custu est regalu de compare ‘Odale,
cuddu ‘e Fulana, cussu ‘e tales... Puddu
chi fit su frade ‘e su tiu carrale
de sa sogra ‘e su póberu bisaju!Pone in bértula! Chentu e unu raju!
Carvone an issos chena fagher cheas,
bonas tramattas chena tunder lana,
abba nde buffan da’ onzi funtana,
mesa non frunin ma tenen cadreas.
E, si ti fidas, fintzas sas bideas
ti lean da-e conca a gana a gana!
Ma nât su dìcciu:- Da’ ladros lontanos...
su ladru l’abbaidade sempre in manos!-
59
DÌCCIOS
* Giuramentos (paràulas) de ladru non nde crêttas
Non credere mai ai giuramenti (alle parole) dei ladri
* Su ‘oe narat corrudu a s’àinu
Il bue dice cornuto all’asino
* A su ladru l’abbàida sempre in manos
Al ladro guarda continuamente le mani
-
zenia: stirpe, progenie, razza
castanzeris: imbroglioni, trafficoni
caras de cannau: facce di canapo, spudorati
imprabastuleris: faccendoni, impiastroni
de bonas pettas: in carne, ben pasciuto, grasso
e finas ti lu ‘iuran chen’impudu: e te lo giurano perfino senza vergognarsi
buttega ‘e pannia: negozio di stoffe, di abbigliamento
fresi e terziopelu: orbace e velluto rosso-granato
sa die ‘e su partiparis: il giorno del giudizio
‘Odale... Fulana: Tizio... Caia
tiu carrale: zio carnale, parente stretto
de su póberu bisaju: del defunto bisnonno
cheas: carbonaie
mesa: tavola
60
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sa luna ‘e cabidanni lughet de piusu
Notte silena...isteddada...d’istiu...
notte majarza de grìglios e ranas,
notte ‘e suspiros d’abbertas ventanas
chi si che portat pàsidu su riu,
nott’ ‘e luna, de mùsicas arcanas
chi dan a su poeta frua e briu
pro isterrer sa ‘oghe in rimas d’oro
a sos toccheddos infattu ‘e su coro.
Luna ‘e cabidanni, e prîte mai
-comente naran- lughes de piusu?
Forsi in s’andera tua, da-e susu,
mezus li legges s’ìntimu arguai
a’ custu poeteddu? E s’est gai,
e ca t’appenas in l’ ‘ider delusu,
cun cant’as pôre lughes pius forte
pro chi ch’istorret su pensu ‘e sa Morte?
Cantas arrejonadas, si l’ischeras,
nos faghimos cun Issa, Luna ‘e prata,
a notte e die, cando sa suffratta
ti ‘errinat sas dìligas isperas!
E cando, cun su coro a una catta,
t’abbizas chi sas bramas sun chimeras...
ch’est unu bugnu bóidu sa vida
e t’ ‘enit boza ‘e pasu...’e recuida!
Ca cun sa Morte -nân- s’agabbat tottu
e torrat s’ómine a bidea pura,
a su mundu ue non b’at connottu,
ne deris oe o cras...a sa Natura!
Ma su brincu...su brincu... che a fura
damilu tue nottesta un’accottu,
Luna ‘e cabidanni, Lughe giara...
pustis mi pianghe...o rìemi in cara!
61
DÌCCIOS
* Sa luna de cabidanni lughet pius de tottu
La Luna settembrina risplende più che mai
* Cun sa morte s’agabbat tottu
La morte conclude ogni vicenda
-
silena: silenziosa, serena
notte majarza: notte ammaliatrice
ventanas: finestre, balconi
frua e briu: ispirazione e forza
in s’andera tua: nel tuo eterno camminare
s’ìntimu arguai: le intime sofferenze
cun cantu pôre: con quanta forza hai. Pôre, in sardo ha anche il significato, non qui intendibile, di “paura”
pro chi ch’istorret su pensu ‘e sa Morte: perché allontani da sé il pensiero
della Morte
sa suffratta ti ‘errinat sas dìligas isperas: quando la sofferenza tormenta le
già fragili speranze
cun su coro a una catta: col cuore oppresso, schiacciato
ch’est unu bugnu bóidu sa vida: che la vita è un alveare vuoto
recuida: ritorno (al nulla)
damilu tue nottesta un’accottu: dammi tu stanotte la spinta necessaria per
compiere il balzo (su brincu) per l’aldilà
pustis mi pianghe... o rìemi in cara: poi piangimi pure...o ridimi in faccia
62
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su chi sutzedit est ca cheret Deu
“Su chi sutzedit est ca cheret Deu!
-fit nênde Don Remundu a su teraccuE chie non bi crêt est pistaseu,
legu chi non cumprendet unu... cacu!”
“Própriu sempre, o su mere meu?
-li rispondesit finghéndesi maccu
chie li costoiat sas barveghesDuncas at Deus méritos e neghes?
Si lu narat vostè, chi est printzipale,
est verbu de Vanzelu! Eo creia,
che legu cale so, chi calchi ‘ia
poterat s’ómine, in bonu o in male,
sestàresi su fadu. E pensaia
chi su ch’aeret fattu, a s’Immortale
serverat -nâmos gai- pro medida
pro sa sorte ‘e nos dare in cudda vida.
Ca si non faddo... comente mesuras
-narat su dìcciu- t’an a mesurare!
Ma no est gai... de mortes e furas,
d’inzomos, trassas e malu passare,
de sas mizas e mizas d’amarguras
s’ómine ‘e neghe non si nde dêt dare!
E si riccu est vostè e teraccu eo,
l’at detzisu Su ‘e Susu... gai crêo!
E siat, don Remu’... ma nerzat finas:
si sos masones unu li furerat
o, peus, calchi fiza o li brujerat
sos laores, sas domos, sas cantinas
o corrudu, pro narrer, lu fatterat...
vostè, ch’at atza, oh...sas istentinas,
comente calchi ‘olta at nadu a mie,
nde los bogat a Deus... o a chie?”
63
DÌCCIOS
* Su chi sutzedit est ca cheret Deus
Tutto ciò che succede è volonta di Dio
* Comente mesuras t’an a mesurare
Con lo stesso metro con cui misuri sarai misurato
- teraccu: servo, domestico
- pistaseu: sciocco, ignorante (lett. “pesta sego”)
- legu chi non cumprendet unu... cacu: ignorante che non capisce un... caco
(nulla)
- Duncas Deus at méritos e neghes?: Ordunque Dio ha tutti i meriti e tutte
le colpe?
- printzipale: padrone, uomo importante e ricco
- sestàresi su fadu: fabbricarsi il proprio destino
- pro medida: come misura
- inzomos... trassas: bugie malevole... astuzie
- amarguras: amarezze
- Su ‘e Susu: Dio, quello che sta su
- masone: grosso gregge o branco di animali
- laores: i campi coltivati
- o corrudu, pro narrer, lu fatterat: o le mettesse le corna, tanto per dire
- vostè, ch’at atza: vossignoria, che ha coraggio
64
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie iscaddat in conca sua resessit pius sàbiu
De fagher òstias già non fit farina
Berteddu ‘Eruda... e sa mastra-badessa,
chi l’ischiat, in l’ ‘ider a s’arressa
e die e notte ‘e sighidu in ciarina,
l’aiat mandadu a segare chessa
e a nd’adderettare muridina
a su padente ‘e Sas Iscrianissas
ca b’aian possessos sas Clarissas.
Bi andesit Berteddu e pro una chida
cun rustàglia e pinnaccu e destrale
l’innettiesit su chessedu a tale
chi restada in sas majas non fit sida!
Nd’altzesit calchi muru e, puntuale,
s’appresentesit, a sa recuida,
da-e sa priorissa a relatare
e pro poder su dévidu incasciare.
“Ses dies... a dughentos...mill’iscudos...
Ma ca ses tue, toh, milli e dughentos.
-nêsit sa monza- E nàralis francudos
a sos chi biven inintro ‘e cumbentos!
Ca non tenias in domo alimentos
e fin sos fizigheddos mesu nudos,
a Peppa l’amos dadu su ‘inari.
Adducas...trespodrè...e semus pari!
M’a Berteddu un’istrina bi la damos,
ca no est maccu cando est conchisanu:
nois de ‘inu -già l’ischis- non nd’amos,
ma nos nde càrrana e fintzas... ermanu!
Tres fiascos ti nde dao e, si a manzanu
non los frazeras... torra e t’imbiamos
galu s’àtera chida a trabagliare:
in conca sua est sàbiu a iscaddare!”
65
DÌCCIOS
* No esser farina ‘e fagher òstias
Non essere farina da ostie
* Chie iscaddat in conca sua resessit pius sàbiu
Chi impara a proprie spese diventa più saggio
-
in l’ ‘ider a s’arressa: nel vederlo disoccupato
in ciarina: sbronzo, ubriaco
chessa, chessedu: lentischio, luogo di lentischio
adderettare calchi muridina: raddrizzare qualche muro
in su padente ‘e Sas Iscrianissas: nel bosco delle Allodole
cun rustàglia, pinnaccu e destrale: con la roncola, il falcetto e la scure
sida: ramo, sterpo
iscudu: antica moneta, equivalente a cinque lire
francudos: ladri, che sanno usare le mani
adducas... trespodrè... e semus pari!: Dunque... tre per tre... e siamo pari!
È un gioco di parole, in quanto il trespodrè è anche il nome della quaglia
- istrina: mancia, buona mano
- conchisanu: ben pensante, con la testa a posto
- e fintzas...ermanu!: e perfino... genuino!
66
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A chie at conca non mancat berritta
A chie at conca non mancat berritta...
e de conca nde tenet tiu Cadone
s’est ch’a improverzu li naran “Concone”
e, sos prus bonos, “Conca de giorritta”.
Como est betzu e in perra de contone
si nd’istat séidu in d’una banchitta
tra ammentos e ilventos d’una vida
inter sulcos e gherras consumida.
E a donzi istérrida de contu
bos ammanizat su dìcciu a puntinu,
abba-abba -nât issu- binu-’inu
pro nd’ischire, si no... fuste a su tontu!
Chie andat cun sàbiu -muttit prontubenit sapiente... e custu est ladinu.
E cuddos nd’ ‘essin galu da’ camurros
ch’assazan pane da-e sette furros!
Siat comente... ammonestat sintzeru,
e mascamente a calchi conca crua,
chi donz’àinu at sa vertude sua
e merìtat rispettu e cunsideru.
Ca frades semus tottu de abberu,
sende sos fizos de s’eterna Frua!
E si t’ammustrat sas manos gaddosas:
-Tribàglia -ti nât- e gai gosas!De sa gherra, -ti nât- ca l’at connotta,
chi la perdet fintzas chie l’at bissa.
Cun su ‘inari a non ponner cotta,
ca est cun su dimòniu a narrer missa!
A su carignu e no a s’atzotta
siat sa mente die e notte fissa.
E chi lasset donzunu bona fama,
ch’est doda ‘ona... che basu de mama!
67
DÌCCIOS
* A chie at conca non mancat berritta
A chi ha testa non manca il berretto
* Abba-abba, binu-’inu
Acqua all’acqua, vino al vino
* A su tontu su fuste
Al testardo il bastone
* Chie andat cun su sàbiu benit sapiente
Chi frequenta i saggi diventa sapiente
* Mandigare (assazare) pane de sette furros
Mangiare (assaggiare) pane di sette forni
* Onzi àinu at sa vertude sua
Ogni somaro ha la propria virtù
* Sa gherra la perdet fintzas chie la ‘inchet
Perde la guerra anche il vincitore
* Sa bona fama est una bona doda
La buona fama è una buona dote
- Conca de giorritta: Testa di giara
- camurru: rozzo, ignorantone
68
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Un’iscramentu balet pro chentu
Montes e montes non torran a pare...
ma già recuit Peddone a cuile!
Ca torrat a s’allicu... a si leare
custa ‘olta unu giobu in cannighile
o una balla in mesu a su attile!
Ca primm’o poi su ladru agattare
dêt su sou a iscaddu e pro chentu
cuss’unu chi li ‘alfat s’iscramentu!
Esserat -naro- istadu a pedde e ossos,
ca su famen no at leze e ne ojosma intr’ ‘e domo tenet trigu a mojos
e ne foras li faltan bonos mossos!
Ca sos lambridos che isse e redossos
isperrumados in sos calafojos
che dian cherrer tottu cantos sunu
pro ch’in su mundu non nde restet unu.
Cane imbitzadu a craba fin’a morte
non lu perdet su vísciu, manc’appena!
Ma s’est chi santu non tenet in corte
a s’àtera bi lassat s’argoena!
Ne b’at ispera chi mi nd’accunorte
si non lu ‘ido innanti a limba lena!
Nâchi ‘e pedde mala non nde morit!
Proamos si sa dìccia lu favorit!
Si faghet su dimóniu sas padeddas
non sempre b’ammanizat cobertores.
A sa lerta, Peddone, o sun dolores!
Da-e cras ti las sònnias sas cheddas
e sas iscurrizadas! E ch’ischeddas
pro sa vida iscummitto sos unores!
Ca s’abe addaghi punghet, paris patta,
-narat su dìcciu- nde perdet sa matta!
69
DÌCCIOS
* Montes e montes non torran a pare, ma ómines e ómines emmo
I monti non si incontrano fra loro, gli uomini sì
* Un’iscramentu ‘alet pro chentu
Una scottatura vale per cento
* Su fàmine no at leze (no at ojos)
La fame non ha leggi (non ha occhi)
* Cane imbitzadu a craba, fin’a sa morte nd’ada
Il cane avvezzo a sbranare le capre, non perde il vizio fino alla morte
* Tenner santos in corte
Aver santi in paradiso
* Pedde mala non nde morit
Gente cattiva non ne muore
* Su dimóniu faghet sas padeddas ma non sos cobertores
Il diavolo fa le pentole ma non i coperchi
* A s’abe chi punghet nde li falat sa matta
All’ape che punge vien giù la pancia
- cannighile... attile: canna dell’esofago... nuca
- calafojos: dirupi, burroni, catrafossi
- a limba lena: con la lingua penzoloni
70
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie sighit duos lèpperes non nde tenet manc’unu
“Bi lu narao deo:-O mariane,
tenta-tenta non bistes cun Nannedda,
ca no est furru ue bi coghes pane!
Tue, mancari abbistu, in cussa sedda
non bi rezes e... pustis, cara ‘e cane,
ojada non l’as già un’anzonedda?
E finas prus donosa! Ma, allimidu...
non timet fuste s’àinu famidu!
Che biscu, mira, appìtzigat su mele...
e si est mossu mannu e chi attogas
cantu su punzu sos ojos nde ‘ogas!
Fiaga-fiaga infattu a su “nighele”
àteros che a tie an suttu fele!
Ma ses redortu! Adducas chi cogas
cheret e tottu in sa bagna tua.
E pustis ti nd’isfranca da’ sa lua!”
“E faladu, coma’, nos est su raju,
chi non s’agattat de peus manera!
E si mama, per Deus, non l’essera
finas dia narrer “giustu!” a su pettaju!
Sa prima mi pariat prus sintzera
da’ sa mirada ebbia... nd’aia aju
de bi lu consizare a coro alluttu,
ma fit che pedra ‘ettada in su puttu!
Chie sighit duos lèpperes -nân tottunon nde tenet manc’unu. Ma sighidu
nd’at una e tentu su mal’attrividu!
Ma torras cun su dìcciu a su connottu...
e, infattis, bolada da’ su nidu
si ch’est Nannedda, addaghi su fiottu
d’amigos e parentes fit in cheja
pro ‘ider cuss’amore fattu a reja!”
71
DÌCCIOS
* S’àinu famidu non timet fuste
L’asino affamato non teme il bastone
* Si faghes mossu mannu e chi t’attogas, cantu su punzu sos ojos nde
‘ogas
Se ingoi un boccone grande e ti va di traverso, gli occhi ti usciranno
dalle orbite grandi come un pugno
* Onzunu coghet in sa bagna sua
Ognuno cuoce nel proprio sugo
* Chie sighit duos lèpperes non nde tenet manc’unu
Chi insegue due lepri non ne acchiappa neanche una
-
mariane: uno dei numerosi nomi della volpe
abbistu: avveduto, scaltro
allimidu: famelico, ingordo
che biscu, mira, appítzigat su mele: come il vischio, guarda, è attaccaticcio il miele
àteros che a tie an suttu fele: altri come te han succhiato il fiele
redortu: cocciuto, testardo
ti nd’isfranca da’ sa lua: scansati da quel guaio
pettaju: carnivoro
fiottu: frotta, torma, gruppo
fattu a reja: fattosi miele
72
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Curret a mare s’abba...
Curret a mare s’abba, notte e die,
da-e sempre, o Nina, e da’ tottue,
tales comente innanti currias tue
cun ojos de ternura accurtz’a mie,
ch’essera attesu, affacca, inoghe, incue,
fogu b’aperat, bentu, abba o nie!
Ca fis s’alenu meu e deo su tou,
su sole de sa vida sempre nou!
E sempre a sinu abbertu che su mare
t’abbratzaia che siddadu ‘e oro
e tue, nae in portu, in t’affianzare
ti m’istringhias sulena a su coro!
E mere m’intendia e re e moro,
tue reina e sirena umpare!
Ite dies d’ammaju e de consolu
che aes ambos duos sempre in bolu.
E sa ‘ucca... sa ‘ucca... unu ‘enale
de chentu accisos sos pius sobrados,
milli trainos d’abba manantiale,
mizas chentu de fogos allumados!
Che a nois cal’àteru mortale?
Sos fortunados de sos fortunados!
Como cumprendo prîte s’oro est caru,
ca est, che’ cust’amore, su prus raru!
Una mirada in ojos fit bastante
pro inchender sa die d’ermosuras,
pro mudare in ispera alluinante
de sa vida sas peus amarguras.
Deo lu poto narrer: cust’amante
at connottu ‘e su chelu sas alturas!
E si oe mi mancas... a s’ammentu
serro sos ojos... sònnio... e so cuntentu!
73
DÌCCIOS
* S’abba curret a mare
L’acqua scorre verso il mare
* S’oro est pius caru prîte est raru
L’oro è più caro perché è raro
-
cun ojos de ternura: con occhi di tenerezza
attesu, affacca, inoghe, incue: lontano, vicino, qua, là
alenu: alito, respiro
ti m’istringhias sulena a su coro: ti stringevi rasserenata al mio cuore
siddadu: tesoro nascosto
ammaju: incantamento, fascinazione
‘enale: sorgente, vena
accisu: incanto, abbaglio
abba manantiale: acqua perenne
inchèndere: accendere, incendiare, bruciare
ermosuras: bellezze, avvenenze
alluinante: abbagliante, risplendente
amarguras: amarezze
74
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie non timet no est òmine
Chie non timet -naran- no est ómine...
e deo che sa frea timo a mie
cand’a notte non drommo e penso a tie
chi mancada mi ses in d’unu dómine!
Ca duos nd’at faladu, unu perómine,
de rajos, a unu tzoccu, cussu die!
Ne s’esser galu in bida m’est cunfortu,
s’est chi mi trazo, in mes’a bios, mortu!
Su sole ‘e mesudie est luna fritta,
su risu ‘e sos piseddos tintieddu,
su cìulu ‘e sas aes un’appeddu
berrinosu che boghe attitta-attitta!
E de s’espe terranza in su cherveddu
sa mùida sighida e malaitta!
E unu manu addae, carignosa,
chi mi nât:-Beni... curre... ti reposa!E-i sa ‘oza est una... una ebbia:
de lòmpere a ue as fattu nidu
e in su sulcu tuvuccu ‘e s’olvidu
de mi perder pro sempre e chena ria!
E at a esser gai, ànima mia,
non b’at duda... e su coro istasidu
de si lograre at aer su consolu
pensende a tie in s’ùltinu ‘olu!
Cun su tempus sa chera ‘enit a fogu...
e cun su tempus no impitto arminzu;
e si frazende si ch’est s’istuppinzu
finas mi diat pàrrere unu giogu,
unu pàsidu dulche liscighinzu,
su lòmpere a s’eternu disaogu
ue ses tue in ténnaru isettu...
che cando m’isettais in su lettu!
75
DÌCCIOS
* Chie non timet no est ómine
Chi non ha paure non è un uomo
* Cun su tempus sa chera ‘enit a fogu
Col tempo la cera viene a fuoco
- e deo che sa frea timo a mie: ed io temo me stesso come uno spirito
maligno
- mancada mi ses in d’unu dómine: mi sei mancata in un attimo
- unu perómine: uno per uno
- tintieddu: fuligine, nerofumo
- su cìulu ‘e sas aes un’appeddu: il cinguettio degli uccelli simile ad un
latrato
- berrinosu che boghe attitta-atttita: insistente come il lamento di una
prefica
- espe terranza: vespe che fanno il nido per terra
- sa mùida sighida e malaitta: il ronzio continuo e maledetto
- addae, carignosa: lontana, carezzevole
- sulcu tuvuccu ‘e s’olvidu: solco profondo dell’oblio
- e chena ria: senza il lamento funebre
- coro istasidu: cuore affranto
- cun su tempus no impitto arminzu: contro il tempo non impiegherò armi
- istuppinzu: stoppino
- unu pàsidu dulche liscighinzu: un calmo dolce scivolare
- disaogu: divagamento, sollazzo
76
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
De su ch’as oe ti nd’arribba a cras
Aorra, fizu me’, e chen’impudu
ca su pensare a cras o a barigadu
est indìcu de ómine accabadu.
A soddu a soddu si faghet s’iscudu
e a iscudu a iscudu su siddadu.
Sa primma cosa -ammenta- est su saludu,
pustis su coro ‘onu, s’onestade,
su trabàgliu fittianu e s’amistade.
Ma finas s’aer cosa est importante:
daghi s’ómine s’intendet seguru
pensat mezus pro a isse e galu puru
pro s’àtere, s’at coro non menguante!
Su caminu ‘e sa vida cant’est duru
s’ischeras sol’appena... m’a innante
cheret ch’andes comente an fattu tottu.
Ma non lasses s’istiga ‘e su connottu!
De su ch’as oe arribbatinde a crasa...
faghe gai e non timas penettu.
Ma non sias avaru, ca est difettu
de zente tzega: sa vida romasa
che passas tue e sa família ch’asa
e moris míndigu! Giaru e nettu
lu nât su dìcciu. E peus non b’at sorte
de pedire pro pienner casciaforte!
Ca chie arribbat cando nd’at -mi crêamandigat cando cheret e ue bramat.
E a sa mesa b’aggiunghet cadrea
e a s’amigu o su parente giamat
e, s’est ch’a Deus intendet e amat,
finas nde dat a chie est in pelea.
A pagu a pagu s’aorrat moneda,
ca tantos pagos faghen unu meda.
77
DÌCCIOS
* A soddu a soddu si faghet s’iscudu
A soldo a soldo si fa lo scudo
* De su chi as oe arribbatinde a cras
Di quanto possiedi oggi conserva qualcosa per domani
* Avaru ses? Mìndigu moris!
Sei avaro? Morirai mendicante!
* Chie arribbat cand’ ada, màndigat cando cheret
Chi conserva quando ha, mangia quando vuole
* Tantos pagos faghen unu meda
Tanti poco fanno un molto
-
Aorra, fizu me’, e chen’impudu: Risparmia, figlio mio, e non vergognarti
est indìcu de ómine accabadu: è indizio di uomo sapiente
su tribàgliu fittianu e s’amistade: il lavoro continuo e l’amicizia
s’at coro non menguante: se ha cuore non meschino
s’istiga ‘e su connottu: le orme dell’esperienza consolidata
penettu: pentimento
vida romasa: vita di stenti
78
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Aeras rujas annùntzian bentu
Fit de cumprender da’ su sero innante...
e su dìcciu est sentèntzia in s’argumentu:
aeras rujas -nâchi- annùntzian bentu,
e pesadu si nd’at bentu bastante!
A Nadoriedda sua cun s’amante
Tzitzu at àpidu in lettu... e su chimentu
de custa ‘olta fit a tales forte
chi pariat de bi sutzeder morte!
E su fogu, sovente, ‘e su ‘ighinu
leat e brujat finas sos d’affacca...
e pro cantu apat fattu pittiracca,
si ti cuas, ti ‘essit da’ caminu!
Ma chi si l’intenderat cussa macca
cun su posteri, a tottu fit ladinu!
E finas isse l’ischiat s’allega
s’est chi unu non campat a sa tzega!
Su fatt’istat chi da-e su balcone
ch’at imboladu lettu e cantaranu,
cabidales, lentolos e cascione,
sartàinas, padeddas, calchi tianu
e chi, a boghes che tentassione,
a los istoccatzare, a leppa in manu,
fit detzisu, mentres cuddos cuados
si che fin in su cómmodu, iscorados!
Però a s’accudida ‘e sa Giustìscia,
mi’ a Tzitzeddu chi giambat umore!
Si dat pro cottu e, lecca e istrìscia,
nât a sa Fortza:-Emmo, unu fiore
est Nadoriedda... e chena malìscia...
e deo che a prima l’apo amore!E sa muzere ‘essende:-Brigaderi,
e l’est finas compare su posteri!-
79
DÌCCIOS
* Aeras rujas, annùntzian bentu
Nuvole rosse, annunciano vento
* Su fogu ‘e su ‘ighinu brujat sos de affacca
Il fuoco del vicino brucia quelli del vicinato
-
chimentu: chiasso, baccano
pittiracca: taglio delle sterpaglie che crescono lungo i viottoli di campagna
posteri: postino, portalettere
a tottu fit ladinu: era chiaro a tutti
ch’at imboladu lettu e cantaranu: ha gettato via il letto e l’armadio
istoccatzare: pugnalare, colpire con lo stocco
leppa: coltello a serramanico molto affilato
cómmodu: gabinetto, closet, sala da bagno
iscorados: scoraggiati, persi d’animo
Però a s’accudida ‘e sa Giustíscia: Però all’arrivo della Forza Pubblica
Si dat pro cottu e, lecca e istrìscia: Si finge ubriaco e, adulando e strisciando
80
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Fizu solu: o tottu malu o tottu o tottu ‘onu
Assiat raju! Che deris in tucca
bidu mai l’aimis a Pitzente!
In sumbreri, corbatta e pipa in bucca
si non pariat unu ‘e...Continente!
Dêt aer fiagadu mele ‘e... cucca!
Sos bestires cumponen su molente...
-nâchi an iscrittu- Ma si l’arrejonas
arroncat che a sempre, in orobonas!
De ‘inaris nde tenet in calàsciu,
domos e benes at in bidda e fora,
e calchi ‘olta ispendet a iscàsciu.
Ma de pobidda non nd’at bidu ancora,
prîte sa mama, sende solu e màsciu,
bi la pretendet de zente segnora!
Nât su dìcciu, non chie est bicchifine:
sas ricchesas cumponen su macchine.
Est custu est finas beru... ca si riccu
non fit bistadu Pitzente Marrosu,
a de comente est isimpre e pazosu,
finas lassadu b’aiat su biccu
e in prus chena lòmpere a s’afficu
de connoscher femìna a gosu a gosu!
Ca su ‘inari ‘e sos ómines loccos
si ch’andat tottu in fustes e in roccos.
Ammonestan sos Mannos: Fizu solu:
o nd’ ‘essit tottu malu o tottu ‘onu!
E Pitzente est goi: che su sonu
de padedda filada... e s’a isconsolu
si mattanat infattu a s’oriolu
d’una pobidda ‘e déghile consonu,
sa ura est chi la potat agattare.
Ma chen’alas non si podet bolare!
81
DÌCCIOS
* Sos bestires cumponen finas s’àinu (su molente)
I vestiti rendono elegante anche l’asino
* Sa ricchesa cumponet finas su macchine
La ricchezza fa apparire meno grave perfino la demenza
* Su ‘inari de sos loccos si ch’andat in fustes e in roccos
I denari degli stolti finiscono tutti in bastoni e sterpi
* Fizu solu: o tottu malu o tottu ‘onu
Figlio unico: o tutto matto e tutto buono
* Chen’alas non si podet bolare
Senza le ali non si può volare
-
in tucca: vestito con eleganza
corbatta: cravatta
dêt aer fiagadu mele ‘e... cucca!: deve aver sentito odore di...donna!
arroncat che sempre... in orobonas!: raglia come sempre... alla buonora!
ispendet a iscàsciu: spende senza mezze misure
bicchifine: prelibato, dai gusti raffinati
isimpre e pazosu: mezzo scemo e borioso
pobidda ‘e déghile consonu: moglie di pari rango
sa ura: l’augurio
82
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Fémina chena busciacca, fémina mesu macca
“Archibusada! A chie non piaghet
s’aliusta, sa trìglia mustatzuda,
su cugumeddu, sa gioga minuda?
E chie in salia non s’isfaghet
a fragu ‘e turtas? Sa ua corruda
sutt’a ispìritu ite balla faghet?
O forsis sa cariasa primadia
appitzigat pigotta o porcandria?
Massaja ‘ona est Tzitza Mudadu!
A nd’intendides, coma’, d’arrejónu!
Su maridu, s’iscuru, già est bonu...
issa lu lassat culi-tappuladu!
Eh, su cherveddu... cando est ghinduladu
non lu torrat in càscia corfu ‘e tronu!
Ca femìna chi non mirat busciacca
-nât su dìcciu- est femìna mesu macca!”
“Emmo, coma’... femìna chi non fedat
un’àteru at iscrittu, ma s’isbàgliatmai ‘ene ordinzat e meledat!
E s’aggiunghides poi chi non trabàgliat,
ch’istat fattu a inzomos e craccàgliat,
nâdemi ‘ois... e cando ammasedat?
Su ‘e non aer fizos no est neghe.
Nâmos ch’est... sa fortuna ‘e Pedrufeghe!
Liccarda est liccarda, non lu nego!
Ma muttide: dêt arribbare a chie?
In cosas gai a che minter a mie
però non bi torredas, bos nde prego!
E deo prîte non mi nde la sego
custa limba da’ una bona die?
Ponet tacca, coma’, sa limba mala
e chie non l’at in coddu l’at in pala!”
83
DÌCCIOS
* Fémina chena busciacca, fémina mesu macca
Donna che non cura il denaro, donna mezzo stolta
* Fémina chi non fedat, mai bene meledat
Donna che non ha figli, mai pensa bene
* Sa fortuna ‘e Pedrufeghe
La fortuna di Pietro Feccia (o dell’erba senecio, chiamata appunto
“pedrufeghe”. Trattasi di fortuna di poco conto)
* Limba mala ponet tacca, tales che-i s’ozu ermanu
Le cattive lingue lasciano il segno (la macchia), come l’olio genuino
* Chie non l’at in coddu l’at in pala
Chi non ce l’ha sulle spalle ce l’ha sul dorso
- aliusta, trìglia mustatzuda, cugumeddu, gioga minuda: aragosta, triglia
con i baffi, funghi, lumachine
- ua corruda: uva corniola
- appìtzigat pigotta o porcandria: contagia il vaiolo o l’ipocondria
- culi-tappuladu: con le toppe nei calzoni
- ghinduladu: rovesciato
- craccàgliat: gracchia, chiacchera malignamente
- e cando ammasedat?: quand’è che diventa mansueta?
84
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su male ‘alanzadu mai andat bene
“Mai andat bene su male ‘alanzadu...
e che sempre est su dìcciu ‘erdaderu,
e bene l’ischit Tzitzu chi lassadu
b’at cabidale, ‘alanzu e cunsideru!
Chi fit da-e sos dépidos ‘prettadu
Pera Pintore, aiat leadu seru
e lestru fit tuccadu a l’agattare
c’aiat calchi idea ‘e presentare.
“Tue s’ebba chi tenes curridora
mi das -li nêsit- e deo t’isfranco
da’ tottu sos incràstulos in s’ora!
A sa paràula ‘ettada non manco,
antzis, ca Murra est bona, aggiungo ancora
duos cossos de ‘inu. E un’oju tanco
s’est da’ tres meses chi non leat pannu.
Si lu fatto, est ca t’ ‘ido in affannu!”
“Ma Murra ‘alet tres boltas de piusu!
Ténelu contu, s’est tale, s’amigu!
Emmo... una balla sutta e una susu!
Ma s’apprettu -narat su dìcciu antigufaghet currer su ‘etzu. Dami ‘e trigu
galu tres somas e... amos conclusu!
A cabidanni ingràssana sos maccos...
Deo cun su sale bi perdo sos saccos!”
A sa “Festa ‘e sa ‘innenna” in gala
in Chilivani che fit già Tzitzeddu
cun Murra infiocchittada e in cherveddu
messeras de ‘ittòrias a donz’ala!
Ma in leare una curva ad aneddu
ch’ ‘essit s’acchetta e a s’imbruncada mala
tèttera restat cue, che a iscaddu!
Est beru: sorte curret e non caddu!
85
DÌCCIOS
* Su male ‘alanzadu mai andat bene
Il mal guadagnato non va mai a buon fine
* S’amigu proadu ténelu contu
Tieni in grande considerazione l’amico fidato
* S’apprettu faghet a currer su ‘etzu
Il bisogno fa correre perfino i vecchi
* Sos maccos ingrassan a cabidanni
Gli stolti ingrassano a settembre
* Pèrdere saccu e sale
Perdere sacco e sale
* Sorte (fortuna) curret e no caddu
E’ la buonasorte (fortuna) che corre e non il cavallo
-
‘erdaderu: veritiero, sincero
da-e sos dèpidos ‘prettadu: pressato dai debiti
aiat leadu seru: aveva avuto sentore
t’isfranco da-e tottu sos incràstulos: ti libero dai debiti
duos cossos de ‘inu: due ettolitri di vino
tres meses chi non leat pannu: tre mesi che non vince una gara
de trigu galu tres somas: ancora tre rasieri di grano
s’imbruncada mala: caduta rovinosa
restat tèttera cue: resta lì stecchita, rigida
86
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Mezus imbidiadu che lastimadu
“A ti càglias, Matte’, ch’est che frastima
su de piangher cando si at sorte.
Sa paràula già non battit morte,
ma che saetta ch’ ‘essis rima-rima
a donzi ‘olta chi ti nân ch’in corte,
gràscias a Deu, at benes prus de prima!
T’an forsi nadu o fattu a cumprender
chi sun furados e chi los dês render?
Su cuidadu -nân- faghet sa domo...
e tue già lu ses “pro domo mea”;
cantu fis prima a palacadrea
ses faineri e ispìcciu como!
A bonu tou! Ma non ti la lea
si calicunu de su “mement’homo”
t’avvertit che a mie... tantu peris
e che tottu “in pulvèrem reverteris”!”
“Emmo, babba’, però su caddu in binza
mi ch’istrampan sas limbas fogaresas.
Chi si la rattet, chie l’at, sa tinza!
Vostè ‘e niune però sas pretesas
diat dever leare, ca s’arrinza
in tottue ch’ispramminat malesas.
Chie at dolu ch’attittet...-ana naduImbidiadu... beh, non lastimadu!
Cantu a mòrrere, infinis, morin tottu
e non b’at chie non torret a piùere!
Ma Vostè, ca lu podet, prima ‘e rùere,
mi ponzat cun su Babbu bon’accottu;
pustis mi nerzat, tantu pro conclùere,
cant’est su contu, in cruu o in cottu.
Deo, intantu, pro non campare ‘e pula,
ue ponen s’oju bi ficco sa sula!”
87
DÌCCIOS
* Paràula non battit morte
La parola non porta la morte
* Su cuidadu faghet sa domo
La diligenza fa la casa
* Chie at dolu chi attitet
Chi sente il dolore pianga il morto
* Mezus imbidiadu che lastimadu
E’ meglio essere invidiati che compianti
* Inue ponen s’oju tue ficchi sa sula
Dove gli altri ficcano l’occhio tu conficca la lesina
-
ch’ ‘essis rima-rima: rispondi per le rime
a palacadrea: a predelluccia; letteramente “vivere a spalle altrui”
faineri e ispícciu como: faccendiere e spiccio adesso
“mement’homo”: “ricordati, uomo” (che devi morire)
“in pulverem reverteris”: ridiventerai polvere. Babbai, il prete, per essere
più autorevole parla in latino
limbas fogaresas: lingue che alimentano malignità
s’arrinza in tottue ispramminat malesas: l’invidia sparge ovunque malvagità
n cruu o in cottu: in crudo o in cotto
pro non campare ‘e pula: per non vivere di sole loppe
88
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su puddu a mesanotte, zente morit!
Fin duos meses chi Nofre ‘e Mamone
a bidda non falait da’ cuile,
chi drommiat in perra ‘e giannile,
bruttu e tristu che gianna ‘e presone.
In palas fittianu su fusile
e sa leppa in chintu pendulone.
Li mancaiat Moro, ca impiccadu
l’aiat in d’un’ùlumu agattadu!
A timer non timiat, ca de atza
nd’aiat pro nde dare, ma in suddu
fit pro su fizu... a boltas in catza
non b’esserat bintradu finas cuddu!
E a mesanotte, che corfu ‘e matza,
finas intesu aiat su puddu
cantende in su puddarzu e l’ischiat
chi fit signale chi zente moriat!
E accurtzu a sa Luna un’isteddu
b’aiat puru... e sos dìccios antigos
tantos teraccos, tantos inimigos
avvertin finas. Inintro ‘e cherveddu
unu nòmene... unu... su ‘e Taneddu,
chi da’ sa coa de sos crabufigos
podiat lòmpere a s’Ìscia ‘e sa férula
approfettende de sa notte ‘e néula!
S’appostesit in pinna a unu roccarzu
e l’isettesit a fusile in manu.
Poi ‘e calch’ora, acco’ su crabarzu
botti-lébiu, in caratza. -O su fulanu,
-nêsit Nofre- ses tue su dannarzu
chi mi devet bocchire? Cras manzanu
t’an a agattare in s’ùlumu de Moro,
cun custa balla in prus intro su coro!-
89
DÌCCIOS
* Tristu che gianna (porta) ‘e presone
Triste come la porta di una galera
* Su puddu a mesanotte: zente morit!
Il gallo canta a mezzanotte, morirà qualcuno
* Sa Luna est affacca a s’isteddu: ómine che ‘ócchini!
La Luna è vicina ad una stella: un uomo sarà ucciso
* Tantos teraccos, tantos inimigos
Tanti servi, tanti nemici
-
cuile: ovile
in perra de giannile: sull’uscio, dietro la porta
ùlumu: olmo
atza: audacia, coraggio
in suddu fit pro su fizu: era in pensiero per il figlio
da’ sa coa ‘e sos crabufigos: dalla striscia di terreno dei caprifichi
podiat lòmpere a s’Ìscia ‘e sa férula: sarebbe potuto arrivare alla Palude
della ferula
in pinna a unu roccarzu: a ridosso di una roccia
botti-lébiu: dal piede agile
in caratza: mascherato, col passamontagna in testa
fulanu: Tizio
90
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Betta sa pedra e cua sa manu
Betta sa pedra e cua sa manu...
e gai at nadu e fattu totta vida
e che su lodde, a boltas, divertida
ti ses finas cun risu beffulanu.
Como ses prinza! Ma si ch’est Bustianu
da’ un’annu in galera, l’at frundida
chie sa pedra e si ch’est cuadu
timinde de nd’ ‘essire iscobiadu?
E como a su pobiddu bi lu nara
chi est fruttu de... s’Ispìritu Santu!
O sos pilos t’istratzas e-i sa cara
che Madalena ti ràffias, in piantu,
e li pedis perdonu? Ca intantu
de s’amore est sempr’una sa fiara...
e, si l’as fattu, fit pro su bisonzu
d’aer in corte faltzu testimonzu!
O t’istrumas... e li cuas su fattu?
Tzertu ti dêt pesare sa... disgràscia!
Ma da’ su truncu -o faddo?- bolat s’àscia
e tenet sórighes su fizu ‘e s’ ‘attu!
Sa coltza ‘e mama tua, Peppa Gràscia,
fattu at sempre gai: a su barattu
bendiat sas ch’aiat mercantzias...
e l’an pudderigada sette ‘ias!
Ma su vìsciu ‘inchet su giudìsciu!
E galu custa est sentèntzia antigane b’at rejone, ammonestu o briga
chi potat bàlfere! Si non b’at frìsciu
-àteros naran- non b’at mancu chìsciu!
A preigare est debadas fadiga...
lassamos duncas e pedras e manos,
ca sun cosas de mundu, ‘e cristianos!
91
DÌCCIOS
* Bettare sa pedra e cuare sa manu
Tirare il sasso e nascondere la mano
* Da-e su truncu ‘olat s’àscia
Dal tronco vola la scheggia
* Fizu ‘e ‘attu sórighe tenet
Il figlio del gatto acchiappa il sorcio
* Su vìsciu ‘inchet su giudìsciu
Il vizio vince il senno
* Inue non b’at frìsciu non b’at chìsciu
Dove non c’è serratura non c’è cerchio
-
lodde: uno dei tanti nomi della volpe
cun risu beffulanu: col sorriso beffardo
Como ses prinza!: Adesso sei incinta, pregna!
iscobiadu: scoperto
O t’istrumas...: O abortisci?
e l’an pudderigada sette ‘ias!: e l’hanno resa incinta (col poledrino) per
ben sette volte!
- ammonestu: ammonimento
- bàlfere: valere
92
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su sale est bonu cand’est pagu
Lassa sos bantos... ca sos burtzighinos
non ti los dês lustrare tue e tottu.
Faghiat gai su coltzu ‘e Malutrottu
su curridore de caddos runzinos
chi ch’aimis in bidda e chi connottu
fit finas in sos trighinzos bighinos
non pro sos pannos chi si ‘alanzaiat,
ma pro sas ancas fàlchinas ch’ aiat!
Lea unu chìsciu tue e... l’immesa:
onzi perra un’anca paris patta!
Aggiunghibei chi fit chena matta,
bratzicurtzu, sa conca che suspesa:
unu bócciulu... o un’ou a catta!
Però sa limba cheriat intesa:
issu aiat bissu pannos e medàglias
in chentu galas, in milli battàglias!
Leat primu chie curret de piusu...
e sa sentèntzia no est cosa noa!
Isse curriat che su ‘entu ‘e Susu
ma, s’arriviat, che fit sempre in coa!
Una nd’aeret bìnchidu de proa...
chi nos l’aimis balladu che fusu
e finas postu in d’unu molimentu
pro chi eternu durerat s’ammentu!
Sos chi s’ ‘antan, però, male si sentin...
puden a boltas e lassan fiagu,
sun faularzos e lestros s’ismentin
ca sun che casu fattu chena giagu,
los iscòbias ma non si che penentin!
Su sale -crê’- est bonu cand’est pagu,
ma si l’aggiunghes a chie est istrambu
non nd’ ‘essit su matessi da-e bambu!
93
DÌCCIOS
* Chie curret de piusu leat primu
Chi corre di più arriva per primo
* Chie si ‘antat male si sentit
Chi si vanta male si sente
* Su sale est bonu cand’est pagu
Il sale è buono quando è poco
-
burtzighinos: stivaletti abbastanza eleganti
su coltzu ‘e Malutrottu: il defunto Malutrottu
trighinzos bighinos: nei paesini vicini
sos pannos: i trofei
ancas fàlchinas: le gambe a falce
Lea tue unu chìsciu e... l’immesa: Prendi tu un cerchio e dividilo per metà
ogni perra un’anca paris patta!: ogni metà era simile ad una sua gamba
bócciulu: cerchio con cui giocano i ragazzi
un’ou a catta: un uovo schiacciato
in chentu galas: in cento gare
casu fattu chena giagu: formaggio fatto senza il quaglio
los iscòbias ma non si che penentin: li scopri ma non si pentono
94
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Ferru non b’at chena ruinzu
Lèande e làssande, o Nigo’, eh raju!...
tantu su mundu non ti che lu tragas!
Andas e benis cun murru e cun baju,
inoghe assazas, cuddae fiagas,
bendes, incunzas, còmporas e pagas,
trattas, azustas cun mere e laccaju!
Su dimóniu! Sa pedra roddulana
l’ischimos chi non ponet mai lana.
Tue dês àere unu coro ‘e attarzu
s’est ch’a tales l’agguantas s’imbaddinzu!
Sempre pienu lu cheres s’isgarzu,
donz’affaru ti ponet manighinzu...
e tràvigas e sestas che dannarzu!
Ferru non b’at, però, chena ruinzu
e càncheru est cussu, crê’ a mie,
chi si lu màndigat die cun die!
“Su lassadu est pérdidu!” -m’as nadu
finas cumbintu ‘e tenner rejonee deo t’apo su dìcciu ammentadu
chi nât:-Deus non s’ólvidat persone!e, pustis galu, unu pagu airadu:
-Si Deus dat e leat, ingurdone,
cale merìtos li presentas tue
pro leare tottora e in tottue?
Deras nessi s’avassu a su mischinu
chi calchi ‘olta ti tzoccat sa gianna!
Si non gighes chereu a cheja-manna
ca times de frazare unu lominu!
Tue, e cuddos che tue, chena tinu
a unu deus cantades s’osanna,
a su ‘inari, chi ammuntonades
chen’importu e chi non bos gosades!-
95
DÌCCIOS
* Sa pedra roddulana non ponet mai lana
La pietra che rotola non avrà mai il muschio avvolto
* Non b’at ferru chena ruinzu
Non esiste ferro senza ruggine
* Tottu su lassadu est pérdidu
Tutto ciò che si lascia è perso
* Deus non s’olvidat persone
Dio non dimentica una sola persona
* Deus dat e Deus leat
Dio dà e Dio prende
-
non ti che lu tragas: non te lo ingoi
laccaju: servo, servitore, lacchè
imbaddinzu: capogiro, vertigini
manighinzu: prurito, solletico
e tràvigas e sestas che dannarzu: e traffichi e misuri come un dannato
Deras nessi s’avassu: Dessi almeno ciò che ti avanza
non gighes chereu a cheja-manna: non porti un cero in parrocchia
times de frazare unu lominu: temi di consumare un fiammifero
chena tinu: senza giudizio
96
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A su mindigu isfacciadu sa limòsina si negat!
Tottu s’istiu, che sa chiguledda,
est canta-canta Antoni Maria,
ammajadu, infattu a un’anzonedda
ch’at unu nomen dulche: POESIA!
Sa Luna, ca l’est caru, da’ innedda
l’ojittat totta amore e galania
e sas tres sorres de sos Istentales
basos li mandan sos prus coriales.
De lugores si ‘estit su ‘Udrone
e a cheddas sos isteddos coudos
l’imbian a porfia sos saludos
cun su Caminu ‘e sa Paza a cumone.
A tenore sos grìglios, prus atzudos,
l’intonan melodiosa una cantone
ch’intendet e cumprendet a primore
chie at coro ‘e poeta sonniadore.
Ma sa frommija, b’at chie l’ammentat,
chi cun suore si frunit sa tana
e, passada ‘e s’istiu sa caldana,
inintro suddisfatta s’ausentat
e finas a beranu s’alimentat
segura de su ch’at a gana a gana!
E calicunu a beffes:-Canta, cuccu,
-finas li narat- ca già pappas muccu!
Bae e pédili calchi ranu ‘e trigu...
bae... chi ti la torrat sa risposta:
si negat sa limósina a mindìgu
chi portat che a tie faccia tosta!
E s’as cantadu tando a barra posta,
bàllati como e creba che... ‘nimigu!Coltz’a mie, chi da’ cando m’agatto
àteru ‘e mezus no isco e non fatto!
97
DÌCCIOS
* A su mìndigu isfacciadu sa limósina si negat
Al mendicante sfacciato si nega l’elemosina
-
chiguledda: cicalina
ammajadu: ammaliato, incantato
da’ innedda l’ojittat: gli fa l’occhiolino da lontano
galania: avvenenza, bellezza
sas tres sorres de sos Istentales: le tre stelle della costellazione di Orione
coriales: cordiali, affettuosi
su ‘Udrone: le stelle della costellazione del Toro (alla lettera “il grappolo”
su budrone)
a cheddas sos isteddos coudos: a centinaia (a greggi) le stelle comete
Su Caminu de sa Paza: La Via Lattea (Il cammino della paglia)
a cumone: insieme, all’unisono
prus atzudos: più audaci
ca già pappas muccu: tanto già mangerai moccio
a barra posta: con le guance disposte solo al canto
àteru ‘e mezus no isco e non fatto: di meglio non conosco e non so fare
altro
98
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Annada ‘e ‘inu, annada ‘e pagu tinu
“Tue no isettas a Santu Martine
a minter sa ruffiana in carradellu,
ca nd’as unu, ‘errinosu, de ‘addine
chi ti mattanat che unu zuellu
e ch’a oros ti gighet de macchine:
siat ruju, biancu o muscadellu
dês iscettare primm’ ‘e s’ora... appuntu...
non si leeran a boltas s’ispuntu!
E occannu già est annada ‘ona...
gràscias a Deus, sas cubas sun prenas,
ma che a sempre, s’est chi non ti frenas,
paret galu annada ‘e pagu tinu!
Si ch’attogheras nessi in camasinu
addaghi a ojos foras ti ch’appenas
fatt’a pompas, imbudos, impagliadas,
fintz’ attittare ti dia in debadas!
Cun sas làgrimas mias, pr’accunortu
duos tres fiascos inintro sa càscia
t’aia postu... a boltas, pro disgràscia,
in su ‘iazu pro s’àteru portu
t’ ‘enzerat sidis e t’ ‘ideras mortu
un’àter’ ‘olta ancora, sorte bàscia,
chena s’amigu tou fittianu!
Ma finas cust’afficcu paret vanu!”
“Lassa sas litanias... non m’issurdas
chi non nde morit, crêami, ‘e burriccu
daghi cheret su corvu... orijas surdas
a paràulas maccas! Unu ticcu
mi nde torro a buffare e... s’a s’impiccu
las porteran tottu sas limbas burdas
che’ sa tua, non mi diat dispiàgher
su nodu in tuju debada’ ‘e lis fagher!”
99
DÌCCIOS
* Annada ‘e ‘inu, annada ‘e pagu tinu
Annata di vino, annata di poco senno
* Àinu non morit cando cheret corvu (a boza ‘e corvu)
L’asino non muore quando vuole il corvo
* A paràulas maccas orijas surdas
A parole sciocche orecchie sorde
- Santu Martine: A San Martino (11 novembre) -dice un altro proverbio
ogni mosto è vino (Da-e Santu Martinu onzi mustitzolu est binu)
- a minter sa ruffiana in carradellu: ad introdurre la ruffiana (una canna
spaccata in maniera da farvi risultare una sorta di piccolo bicchiere) nel
caratello, per saggiarne anzitempo la qualità
- ca nd’as unu, ‘errinosu, de ‘addine: perché hai un solo e martellante pensiero fisso
- zuellu: bernoccolo, lividura, foruncolo
- iscettare: aprire quella sorta di rubinetto di legno che si applica alle botti
di una certa capienza
- pr’accunortu: per conforto
- inintro sa càscia: dentro la bara
- chena s’amigu tou fittianu: senza il tuo amico costante
- sas limbas burdas: le lingue bastarde, spurie
100
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sa giustìscia tenet su lèppere a carru
“Prîte non bi lu nâs a Lelle Moro
chi non fit cosa ‘e fagher su ch’at fattu?
Gai comente si ch’at gittu s’ ‘attu
pijare ti podiat... prata e oro?
E tue partis cun isse su piattu...
Sa limba narat su chi b’at in coro...
ma, s’est muda, si faghet corcorija!
Ma non b’intendes tue a cuss’orija!
Bae e fídati de sett’ispijittos!
A sa cara già paret pittuleri!
A pones chi t’ilventat su trasseri
ch’in domo bi teniat sorighittos?
Ammustrabilu, proa, su paneri
si non nde tenes àteros d’appittos!
Ma custa est ciarra... totta limba pista!
Deasi t’andat bene? E gai t’ista!”
“Esserat s’ ‘attu su pidinu meu
e totta cussa sa fura e s’isgarru!
Su chi non tenzo est cussu pistaseu
ch’a donzi traste m’agattat s’ismarru!
Ma sa giustìscia su lèppere a carru
nâchi tenet... gai in su giobu, oddeu,
dês ruer su matzone cantu prestu
e tando nd’ ‘attit s’ ‘attu e-i su restu!
In su paneri, non fattas sa macca,
chi b’at infustu, già l’ischis, su biccu
e finas in sos giassos de affacca!
Como cheret però chi pro s’alliccu
sa fune ‘iusta agatte pro... s’impiccu!
E niune chi penset chi so istracca!
Ma cun s’iscuja ‘e s’ ‘attu, conca ‘e mulu,
mancu tue mi leas pro su culu!”
101
DÌCCIOS
* Sa limba narat su chi at in coro
La lingua dice ciò che ha in cuore
* Sa limba chi non faeddat a corcorija si faghet
La lingua che non parla diventa zucca
* Tottu est limba (ciarra) pista
E’ tutto un parlare (chiaccherare) vano
* Sa giustìscia tenet su lèppere a carru
La giustizia acchiappa la lepre anche servendosi d’un carro
-
pijare si podiat: poteva rubarsi
E tue partis cun isse su piattu: E tu dividi il piatto con lui
sett’ispijittos: occhialuto, dalla vista molto precaria
A sa cara già paret pittuleri: Dalle apparenze sembra un rivenditore
ambulante di chincaglierie
trasseri: macchinatore, intrigante
paneri: sedere, ano
si non nde tenes àteros d’appittos: se non hai altre aspettative
ciarra pista: chiacchere trite e ritrite, vane
pidinu: preoccupazione, assillo
a donzi traste m’agattat s’ismarru: sa spuntarmi ogni arma
in sos giassos de affacca: nei dintorni, nelle vicinanze
102
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Niune naschet imparadu
Si times s’abba no andes a mare
-nât su dìcciu- ... ma tue dias chèrrere
cun d’unu brincu a Roma ‘e che fèrrere
chena perìgulu ‘e t’iscaminare!
Crês chi si potat un’arzola istèrrere
chena las ponner sas mannas a pare?
Atzender fogu chena unu luminu
o chen’isterzu a remunire ‘inu?
Perun’ómine naschet imparadu...
imparare però podimos tottu!
E s’at s’umanidade mezoradu
est ca, como a passu, como a trottu,
su caminu si l’at sempre agontzadu.
A tottu custu li nâmos “connottu”,
ch’in paragone est unu mare mannu
chi non revudat abba in die d’annu!
Da-e nudda -t’ammenta- naschet niente!
E sos mezoros còstana suores,
fadigas e istùdiu ‘e tanta zente,
samben, a boltas, corruttos, errores!
Ma sas conchistas, fruttu de sa mente
e de su coro, mannas o minores,
bonas che pane isfurradu restan
pro chie at tinu e nos ammonestan.
Non dudes, duncas, de intrare in giogu...
da’ s’arzola che frundi sa mundaza!
Ca solu chie tenet coa ‘e paza
dês timire de s’accurtziare a fogu!
E t’at a parrer finas disaogu
sa vida chi non passas traza-traza
che tantas chi si nd’ ‘iden cua e fue,
ca donzunu est faber fortunae suae!
103
DÌCCIOS
* Si times s’abba no andes a mare
Se hai paura dell’acqua non andare al mare
* Niune est nàschidu imparadu
Nessuno è nato istruito
* Su mare non revudat abba
Il mare non rifiuta l’acqua
* Da-e nudda naschet niente
Dal nulla nasce il niente
* Chie at sa coa ‘e paza non s’accurtziet a su fogu
Chi ha la coda di paglia non si avvicini al fuoco
-
cun d’unu brincu a Roma ‘e che fèrrere: arrivare a Roma con un salto
iscaminare: perdere la via, uscire di strada
sas mannas: i covoni
chen’isterzu remunire ‘inu: conservare il vino senza avere i recipienti
mezoros: miglioramenti
Non dudes, duncas: Non dubitare, ordunque
mundaza: mondiglia
faber fortunae suae (lat.): artefice del proprio destino
104
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sos anzones si contan a santu Giuanne
A fagher contos lompet prestu o tardu
chie est che tue... perdezoronadas,
ca los perdes sos tres didos de lardu
ch’in custos annos as postu debadas!
Non t’avvìscies però, ca a su liccardu
sas liccantzias li ‘enin negadas
daghi s’abbizat unu chi su... mere
cheret tottu: su lettu e sa muzere!
Nâchi a Santu Giuanne sos anzones
si còntana... ca est tempus d’incunza!
A lu tenner arressu, e chen’assunza,
si ruinzat su tzappu ‘e sos mandrones!
E nâmi tando: it’est chi che pones
intr’ ‘e calàsciu: ‘entu, paza o runza?
Mira chi dêt s’ómine, a s’improntu,
de sa bértula sua dare contu!
Sa preìttia ‘occhit su preittiosu...
-e sa mia no est préiga ‘e trona,
ca lu narat su dìcciu introna-introna,
ma tue ‘e dìccios non ses amantiosu!A chie non dêt piagher, mi perdona,
a campare a s’arressa, in paghe e gosu?
A tie no? Segnor Giuanne Serra
frighet sa manu, la frighet in terra!
Bastat como... ca già b’est su cumprou
in custa vida chi nos ammasettat,
ne deo so narzende nudda ‘e nou!
Chie sèmene in terra non nde ‘ettat
toddit nudda... e cun cussu s’aisettat!
Donzunu pianghet cun s’oju sou,
ma làgrimas, pro lomper a concluos,
dia cherrer bider mai in ojos tuos!
105
DÌCCIOS
* Cherrer tottu: lettu e muzere
Volere tutto: letto e moglie
* Sos anzones si contan a Santu Giuanne
Gli agnelli si contano a San Giovanni
* Tzappu ruinzadu, padrone mandrone
Zappa arrugginita, padrone poltrone
* Onzunu dat contu de sa bértula sua
Ognuno risponde della propria bisaccia
* Sa preíttia ‘occhit su preittiosu
La pigrizia uccide il pigro
* Segnor Giuanne Serra, frighet sa manu in terra
Signor Giovanni Serra, strofini la mano per terra
* Chie non bettat sèmene, non toddit
Chi non semina, non raccoglie
* Onzunu pianghet cun s’oju sou
Ognuno piange con i propri occhi
- perdezoronadas: perdigiorno, poltrone. E’ anche il nome dell’airone
- assunza: sugna
106
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Si cheres ammasettare lea muzere
Tue già brincas da-e tanca in tanca
che su puddedru rude, gittu a bantu,
ch’in Sorso aiat Pantaleo Branca!
Nâchi curriat chi fit un’ispantu
da-e Mùrtina a Bàia, a dresta e a manca,
chi non lu poderait mancu santu!
Lu ferraian tres bias su mese...
ma, a su ch’intendo, a tie finas sese!
Chida cun chida fin sos barrantzellos
a nde l’ ‘attire s’acchettu a sa mandra
cun travas, cariasa o cun bilandra.
E Pantaleo, a prus de sos burdellos,
sas macchìssias pro cussa... pilandra
prontu a pagare... assiat zuellos!
M’ a contos male fattos si bi torrat,
prîte a bi perriccare unu s’iscorrat!
E daghi s’abbizesit su padronu
chi fit che a pistare abba in molinu,
lu crastesit e... ajallu runzinu
finas chie pariat caddu ‘onu!
Como tue, Vitto’, risponda a tonu
s’est chi cumpresu mi as a puntinu.
S’acchettu l’an crastadu, est deosie!
Ma tue e tottu ses crastende a tie!
Lea muzere, lea, c’ammasettas!
-lu nât su dìcciu, non l’imbento deo,
chi puru in su cojàresi bi crêoSos mios sun cunsizos, non minettas...
ma, pro sa cunfidèntzia chi mi leo,
finas ti naro ch’est mezus chi crêttas
a su dìcciu:-Onzi cosa a tempus soue tue ‘essende non ses da-e s’ou!
107
DÌCCIOS
* A contos male fattos si bi torrat
Ai conti sbagliati ci si ritorna
* Pistare abba in su molinu (pistone)
Pestare l’acqua nel mulino (mortaio)
* Onzi caddu ‘onu torrat a runzinu
Ogni buon cavallo finisce ronzino
* Si cheres ammasettare lea muzere
Se vuoi diventare mansueto prendi moglie
* Onzi cosa a tempus sou
Ogni cosa a suo tempo
- chi non lu poderait mancu santu: non riusciva a controllarlo neanche un
santo
- barrantzellos: barracelli, guardie campestri
- cariasa: mordacchia, così chiamata per la forma di ciliegia
- sas macchìssias pro cussa... pilandra: le multe per quel... ladruncolo
- prîte a bi perriccare unu s’iscorrat!: perché ad insistere uno si scorna!
- chi puru in su cojàresi bi crêo: che pure credo nel matrimonio
- e tue ‘essende non ses da-e s’ou: e tu non stai nascendo
108
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Iscuru a chie at mala lumenada
“Non b’at d’istare a s’intzerta-intzerta
pro narrer chi est fiza ‘e Tomas Piga!
Duos lùttios d’abba! Sa mirada amiga,
sos ojos sempr’abbistos, a sa lerta,
chiza, petza e andanta! «Mater certa,
pater nunquam!», su dìcciu ‘e Roma antiga
préigat malisciosu, pr’ammentare
chi de sos babbos podimos... dudare!
Ma non pigat a trona custa ‘ia
Roma sa manna, própriu gai, crê’
e, si mi faddo, ammitto, abberumia,
chi finas deo so fizu ‘e su... Re!
Fattu già nde l’at a caddu e a pê’
sa coltza ‘e sa muzere, già l’ischia,
ma si ‘e Tomas cussa no est fiza
est a sa fae a li narrer lentiza!”
“E tucca a Roma a ti nde penentire,
addaghi su cherveddu gighes leccu!
In bucca, su ch’as nadu, dês ischire
che ramagliette in coa de beccu
ti deghet! E ses tzertu ‘e non faddire!
Ma non ses fizu ‘e Re... giaghi su peccu
non fis cussu ch’aiat mama tua,
ma d’aer fedadu una conca... crua!
Iscuru a chie at mala lumenada...
e non fit santa ‘e nìcciu sa pobidda
si, a nd’intender, l’at iscurrizada
a narrer pagu su mesu ‘e sa ‘idda!
Cun sos connados finas s’est furriada,
bellos che sole, e calchi ischintidda
che a tie in sa fiza l’ ‘iden tottu!
E nos torrat su dìcciu a su... connottu!”
109
DÌCCIOS
* Andare a Roma a si nde penentire
Andare a Roma per pentirsi
* Dèghere che ramagliette in coa de beccu
Cader bene come un fiocco nel deretano di un caprone
* Iscuru a chie at mala lumenada
Misero colui che ha una cattiva nomea
-
a s’intzerta-intzerta: indovina indovina
chiza, petza e andanta: sguardo, statura e modo di camminare
Mater certa, pater nunquam (prov. lat.): La madre è certa, il padre mai
podimos... dudare: possiamo... dubitare
chi finas deo so fizu ‘e su... Re!: che sono anch’io figlio del... Re (in forza
dello Ius primae noctis, diritto della prima notte che avevano i re)
est a sa fae a li narrer lentiza: è come chiamar fave le lenticchie
leccu: brodoso
ramagliette: mazzolino, fiocco
su peccu... d’aer fedadu: il peccato... di aver partorito
l’at iscurrizada a narrer pagu su mesu ‘e sa ‘idda: l’ha cavalcata (posseduta) a dir poco la metà del villaggio
110
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A su mortorzu cùrrene sos corvos
Ancu ti curren che Giuanne Tolu
ch’imboladu si ch’est da’ una rocca!
Parias santa, ìnnida che fiocca
e finas cori-modde che crabolu!
Imbetzes nd’aias unu d’oriolu
su de m’ ‘ider per terra tzocca-tzocca,
su pe’ pro mi cattare in cannighile,
ca de sas viles ses sa pius vile!
Sos ojos ti nde ‘oghen a puntorzu,
ne ti goses sos benes chi mi furas,
ca l’as tue custu dulche... presorzu
chérfidu e trassadu... e fin lucuras!
Ma ses corvu... e che corvu a su mortorzu
ti ‘ettas como, allimida, e curas
soletantu su chi ti nât su coro
ch’est de píbera e malu che su Moro!
S’amparu tou fia, s’alapinna,
“s’ómine” ch’as sonniadu notte e die...
e sos annos ch’aia prus de a tie
nâchi fin... versos d’amorosa pinna!
E futtidu m’as cue! E pro a chie?
Como a s’àrvure rutta a fagher linna
curres cun sa ‘istrale e su pinnaccu
e rie-rie forsis mi nâs maccu!
In ódiu, a boltas, si ‘oltat s’amore...
e como l’isco, ca già t’apo amada!
In pedde anzena -nân- corria lada,
ma no est cussu ebbia s’amargore.
Est sa traittoria su dolore
o, mezus, su ‘e t’aer iscobiada
in trànsitos de morte. Ma t’ammenta:
sa Rughe est cun a tie a manu tenta!
111
DÌCCIOS
* A su mortorzu cùrrene sos corvos
Alle carogne accorrono i corvi
* In s’àrvure rutta cadaunu bi faghet linna
All’albero caduto ognuna va a tagliar legna
* In pedde anzena corria lada
Col cuoio altrui corregge larghe
- Ancu ti curren che Giuanne Tolu...: Possano inseguirti come il bandito
Giovanni Tolu che, per non farsi catturare, si buttò da una roccia
- ínnida che fiocca: immacolata come la fiocca
- tzocca-tzocca: crepando
- su pe’ pro mi cattare in cannighile: per schiacciarmi il piede in gola
- puntorzu: pungolo
- custu dulche... presorzu: questo dolce... legame d’amore
- chérfidu e trassadu: voluto e architettato
- lucuras: bagatelle, ciance
- allimida: ingorda, famelica
- S’amparu tou fia, s’alapinna: Ero la tua protezione, il tuo rifugio
- e rie-rie forsis mi nâs maccu!: e sorridendo in faccia forse mi consideri
finanche scemo
- su ‘e t’àere iscobiada in trànsitos de morte: quello di averti scoperta nell’affanno della morte
112
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Non nerzas “ciù” a cane pilicanu
Non nerzas “ciù” a cane pilicanu
ch’est che in s’abba a fagher unu fossu
e si, a boltas, ti paret malesanu,
daghi ti ‘ettas, ti lêt isse a mossu!
Isse t’annotat da’ mizas lontanu
mere o teraccu, sa petta da’ s’ossu,
e non b’at giassu de s’aidattone
chi non connoscat o grodde o anzone!
O, ca fit betzu, lu crêias maccu?
Como, a s’iscaddu, ti nde ses cumbinta?
Mai niune nàrrere dêt trinta
prima ‘e ch’ ‘ettare s’incunza in su saccu!
Forsi cherias chi t’essère linta...
ma si lu buffas su ‘inu in su laccu
as s’abbuccante... non est cosa fine!
Bùffalu, imbetzes, a Santu Martine!
Sos pilos no incanin tottu in d’una
e ne contr’a su tempus balen rusas.
Tue faghinde fis che sas malfusas
chi naran sole pensende a sa luna!
A boltas nde resessit calicuna,
ma est che abba in maju! De iscusas
-nât su dìcciu- non nde mancan mai
a sas barveghes tusas! Própriu gai!
Sàbios, dês ischire, si diventat
cummassende farina e telau.
A vìvere s’imparat, non s’ilventat,
si no abbarras sempre cun s’abbau!
Chie ‘e custas régulas s’ammentat
ischit ch’in donzi gianna bi at giau!
E cun sos pilicanos che a mie
isculta, mira e càglia... faghe ‘asie!
113
DÌCCIOS
* Non nerzas “ciù” a cane pilicanu
Non dire “ciù” al cane anziano (dal pelo canuto)
* Fàghere unu fossu (bucu) in s’abba
Fare un fosso (buco) nell’acqua
* Niune nerzat trinta fintzas ch’in saccu ch’intrat
Nessuno dica trenta fintanto che (la preda) non è nel sacco
* A s’ ‘arveghe tusa non li mancat iscusa
Alla pecora tosata non mancano pretesti
* In donzi gianna b’at giau
In ogni porta ci son chiodi
* Isculta, mira (abbàida) e càglia
Ascolta, osserva (guarda) e taci
- t’annotat da’ mizas lontanu: ti riconosce da molto lontano
- non b’at giassu de s’aidattone...: non c’è luogo del distretto che egli non
conosca o volpe o agnello
- a iscaddu: allo scotto
- s’abbuccante: il dolcetto
- rusas: astuzie
- malfusas: furbastre
- cummassende farina e telau: impastando farina e crusca
- abbarras sempre cun s’abbau: rimani sempre con la bava
114
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sa mela punta in s’àrvure non durat
Sas crabas andan da-e punta in punta
e-i sos cascos da-e ‘ucca in bucca!
E pro ti fagher mungher, bella cucca,
tuccas tue a inue? E pustis munta?
Iseriada! Si non benis unta
nâchi ticchìrrias che una carrucca
e isciumas che brou ‘e petta rassa
ca cheres pan’ ‘e póddine e pabassa!
Sa mela punta in s’àrvure non durat
e nesigada galu pares tue!
Narrer ti dia cherrer:-Mezus fue,
ca solu dannos cuss’arte procurat!
E maladia est chi non si curat
cun sùlfaru e cun ràmine! Una nue
pìghida est cussa che-i su trumentu
chi carrat a istròscias abba e bentu!
E, pustis rutta, da’ sos ch’as attattu
sas còscias isperriende a fortza o a gosu
cando pagada e cando a su barattu,
non as a bider mai carignosu
un’oju de ternura o lastimosu
nessi un’abbratzu! E tandu su ch’as fattu
l’as a intender che ispidu in pettu...
ma a cosa fatta non balet penettu!
Pensabei, si tempus b’at ancora,
ca nât ladinu su dícciu:-A su frìere
(mai siat però!) amos a rìere!Chi non t’avrescat -nar’eo- cuss’ora
e si serverat su ‘e ti l’iscrìere
(Deus lu cherfat e Nostra Segnora!)
custos versos t’intrego... cun sas uras
ch’apas sorte pro cantu in mundu duras!
115
DÌCCIOS
* Sas crabas andan da-e punta in punta, sos cascos da-e ‘ucca in bucca
Le capre vanno da altura ad altura, gli sbadigli di bocca in bocca
* Mela punta non durat in s’àrvure
La mela bacata non dura molto sull’albero
* A cosa fatta non balet penettu (impudu)
A cose fatte non vale pentimento (vergogna)
* A su frìere amus a rìere
Al friggere rideremo
- iseriada: svampita, sciocca
- nâchi ticchìrrias che una carrucca: dicono che cigoli come una treggia, un
ferro vecchio
- e isciumas che brou ‘e petta rassa: e schiumi come il brodo di carne molto
grassa
- pane ‘e poddine e pabassa: pane bianco con uva passa
- nesigada: malsana, malaticcia
- pìghida che-i su trumentu: scura come il nerofumo
- E pustis rutta...: E quando avrai toccato il fondo, da chi hai saziato, spalancando le gambe ora volentieri ora per forza, ora pagata e ora no, non
riceverai mai uno sguardo di affettuosa tenerezza o un pietoso abbraccio
di umana comprensione!
116
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sa die ‘ona s’ ‘idet da-e manzanu
Sa die ‘ona s’ ‘idet da-e manzanu,
ma oe podet piòere e niare.
Pesadu ‘e mala mùtria s’est Bustianu
ne b’at médiu ‘e lu fagher ismurzare:
isse che-i su cane ‘e s’ortulanu
ne màndigat ne lassat mandigare:
su latte est frittu, su tùccaru est pagu
e su gaffè at finas su fiagu!
In sa cìccara agattat una busca,
li ruet sa cucciara e, d’iscattu,
cun sa manu, pro tenner una musca,
a sa mama li ‘óltulat su piattu!
Est cun sa sorre che cane cun battu
e Toiedda in lu ‘ider nusca-nusca
e cun su nare candeladu ‘e muccu
li frigat su buttirru a cussu cuccu!
A su ticchìrriu finas s’ ‘attulina
si fuet, s’iscuredda, ispasimada.
Ruet sa donnamanna in s’iscalina
e si ch’agattat cun sa pala ‘ogada.
Sa mesa paret como triulada
che si b’aperet passadu un’avrina
e per terra una suppa de musinzu,
de zinziris, ismurzu e liscighinzu.
Ma, che bonu preide, Bustianeddu
cantu durat sa missa tenet cotta:
a sa sorre li frundit una botta
e la zembrat in punta de cherveddu!
Intrat su babbu in s’ora... e cun s’atzotta
bi l’irrujat che mai su... panereddu
e a pane e abba, pro non ponner vìsciu,
lu lassat totta die e sutt’a frìsciu.
117
DÌCCIOS
* Sa die ‘ona s’ ‘idet da-e manzanu
Il buon giorno si vede dal mattino
* Su cane ‘e s’ortulanu ne màndigat ne lassat mandigare
Il cane dell’ortolano non mangia né lascia mangiare
* Èssere (istare) che-i su cane cun s’ ‘attu
Essere (stare) come il cane col gatto
-
-
Pesadu ‘e mala mùtria: Alzato dal letto di mal’umore
ne b’at médiu ‘e lu fagher ismurzare: non c’è verso di fargli fare colazione
busca: fruscolino, una cosetta da niente
li ‘óltulat su piattu: le rovescia il piatto
nusca-nusca e cun su nare candeladu ‘e muccu: odorando qua e là e con
una candela di moccio al naso
li frigat su buttirru: gli stropiccia addosso il burro
ticchìrriu: urlo
ispasimada: spaventata, atterrita
una pala ‘ogada: e si ritrova con una spalla slogata
avrina: un demone maligno, un folletto terribile
una suppa de musinzu, de zìnziris, ismurzu e liscighinzu: e per terra una
brodaglia di sporcizie, di cocci, di resti della colazione e di cose sdrucciolevoli
li frundit una botta e la zembrat...: le scaglia una scarpa e la colpisce sulla
punta della testa
118
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Zente cun zente, fae cun lardu
“Martina, non t’incantet Luisicu,
ca no est raga nostra! Tzappadore
est babbu tou, onestu ma non riccu,
e deo fiza ‘e teraccu pastore.
A isse, imbetzes, li nân segnoricu
e s’ómine, t’ammenta, est catziadore!
Zente cun zente e fae cun lardu.
Si faeddo est ca timo... s’azardu.
A su babbu, dimóniu!, a istivinzu
li naraian su Pìscia-’unneddas,
ca fit visciosu, sempre a fiaghinzu
mintende nare in chentu padeddas
e cun tzou fissu ‘e bonas seddas!
E sa muzere, cina, a imbaddinzu...
Àstula ‘ettat su truncu! -nât su dícciuE su fizu... chi siat santu ‘e nìcciu?
A ti contrariare s’amoronzu
non so pensende, crêa, fiza mia!
E, própriu ca so mama, cherrer dia
pro a tie, m’est Deus testimonzu,
un’amore chen’àteru... frionzu,
sìncheru, onestu, totta biadia!
Su samben no est abba... e su cumprou
a cando as àere unu fizu tou!”
“Decomente est su babbu sun sos fizos
pensas tue, o ma’, in bonu e in malu,
e s’at peccadu cuddu, peccat galu
s’àteru -est deasie?-... e sos fastizos
finas dên piangher ‘e su primu iscialu!
Luisicu perunos assimizos
at de su babbu e puru a sa mama,
chi nd’est cuntenta, nada l’at sa brama.”
119
DÌCCIOS
* Zente cun zente e fae cun lardu
Gente con gente, fave con lardo
* Truncu ‘ettat àstula
Dal tronco schizza via la scheggia
* Su sàmbene no est abba
Il sangue non è acqua
* Comente est su babbu sun sos fizos
Com’è il padre sono i figli
* Peccados de babbu e mama los piànghene sos fizos
I peccati di padre e madre li scontano i figli
-
no est raga nostra: non è del nostro rango
istivinzu: soprannome
Pìscia-’unneddas: Piscia-gonnelle
sempre a fiaghinzu: sempre odorando, subodorando
e sa muzere, cina, a imbaddinzu: e la moglie, miserina, continuanente a
mal di testa, impazzendo
- un’amore chen’àteru... frionzu: un amore senza altri... grilli
- sìncheru: sincero
- nada l’at sa brama: le ha manifestato il suo desiderio
120
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Da-e sa pedra non bessit ozu
Da-e sas pedras non nde ‘ogas d’ozu
ne tue e ne niune, ca mattana
est chena gosu, un’ispera vana,
unu ‘ettare trigu e còglier lozu!
Torra a sa terra... e si, a gana a gana,
che prima la trabàglias, calchi appozu
finas da’ Deus non t’at a mancare,
ca santa est sa terra che’ s’altare!
Pàstina ‘inza e màndigas fruttu...
-ammonestat una sentèntzia antigaBetta laore e carignas ispiga...
-nât un’àteru dìcciu sempre acutuE Deus beneighet sa fadiga
de cantos su suore, a coro alluttu,
ispràmminan per terra e los cumpensat
cantu s’ómine a boltas mancu pensat.
Chie at tanca, at banca in custa vida...
e tue nd’as calcuna, non lu neghes!
Ma s’aggradessis sa mesa frunida
cheret ch’ares, ch’ispédrighes, chi seghes
malesa e tuppas e chi t’assusseghes
in su trabàgliu fintzas ch’est cumprida
donzi faina e b’avreschet ranu
bellu che sole in die de ‘eranu!
Niune ‘ogat montes da-e fundu
ma sa patata si non nde la ‘ogas
non crêo chi nde seghes o nde cogas!
E donzi vìsciu malu de su mundu
cun su trabàgliu in mare ch’attogas
e in su t’ ‘ider sos tuos in tundu
cuntentos, as a narrer a iscancàgliu:
-Chi siat beneittu su trabàgliu!-
121
DÌCCIOS
* Da-e sa pedra non bessit ozu
Dalla pietra non si estrae l’olio
* Bettare trigu e còglier lozu
Seminare grano e raccogliere loglio
* Chie piantat binza, màndigat de su fruttu
Chi pianta la vigna, mangia il suo frutto
* Betta laore e carignas ispiga
Semina e carezzerai la spiga
* Chie at tanca at banca
Chi possiede tanche ha la tavola (imbandita)
* Bogare montes da-e fundu
Cavare grosse pietre (monti) dalle profondità
* Chie non bogat patata non nde segat
Chi non cava patata non ne affetta
* Su trabàgliu nde ‘ogat donzi vìsciu
Il lavoro scaccia ogni vizio
-
appozu: sostegno, aiuto
ispràmminan: spargono
ch’ispédrighes: che tu spietri, che tolga le pietre
malesa e tuppas: erbacce e arbusti inutili
a iscancàgliu: ad alta voce
122
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Nde ‘occhit prus sa limba de s’ispada
Mezus ti càglia, Paccicche’, e t’ammenta
chi nd’ ‘occhit prus sa limba de s’ispada!
E da’ manzanu chitto ‘en’arrodada
paret sa tua... appìtziga e ilventa!
Pustis mi naras e cal’est sa renta
pro ti nd’istare che a zoronada
pìttiga inoghe e berrina incue,
fiaghende pertusos, mue-mue.
“Frundat sa pedra -narat s’Iscritturachie est sena peccados!” E s’est gai
sa columbedda non nde frundit mai,
ca finas issa est pagu nîda e pura!
E si mirerat sol’appenas, ahi!,
a domo sua, ch’at sa cobertura
de ‘idru si diat finas abbizare
e pedras tando non diat bettare!
Chi l’avverto est sa ‘e duas bias,
ma issa sas campanas las repiccat
e sighit, che benale chi non siccat,
a bombitare milli... liccantzias!
Ma a sa ‘e trese s’àinu s’impiccat...
e s’iscetto sas cubareddas mias
s’abbizat chi b’at binu in domo sua
chi no est fattu tottu da’ sa ua!
E tue, Paccicche’, chirchende arrumbu,
addaghi non nd’aias d’istallone,
in sa funtana de Bachis Murone
calchi ‘olta buffadu b’as a bumbu?
Maridu anzenu -nân- paret columbu...
Bastat gai... o nde ‘ogo s’istuppone?
Tantu ‘e carradellos e mesinas
in camasinu nde tenzo a deghinas!
123
DÌCCIOS
* Nde ‘occhit prus sa limba de s’ispada
Ne uccide più la lingua della spada
* Chie est chena peccadu frundat sa prima pedra
Chi è senza peccato scagli la prima pietra
* Chie at cobertura ‘e ‘idru non bettet pedra
Chi ha il tetto di vetro non scagli pietre
* A sa ‘e tres s’impiccat s’àinu
Alla terza (volta) s’impicca l’asino
* Maridu anzenu columbu paret
Il marito d’altri sembra un colombo
-
appìtziga e ilventa: appiccica e inventa
renta: rendita
zoronada: giornata di lavoro e retribuzione della stessa
fiaghende pertusos: odorando pertugi, ficcando il naso qua e là
mue-mue: mormorando, parlottando malignamente
ma issa sas campanas las repiccat: ma lei si ostina a suonare le sue campane, continua a pettegolare
s’iscetto sas cubareddas mias: se sturo le mie botticelle
arrumbu: appoggio, sostegno
buffadu b’as a bumbu?: vi hai bevuto a bombo, a volontà?
o nde ‘ogo s’istuppone?: o cavo lo stoppone, il grosso tappo?
124
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Cane e matzone màndigan a cumone
Intregadu parias a su diàulu
a tales deris sero, chi crêia
chi t’esserat da-e s’iscuderia
fuida calch’acchetta, caru Pàulu!
Onzi faeddu fit unu miàulu,
onzi mirada un’ojada d’istria!
Ello pistadu a mazu t’an sos didos
o mandigadu at sórighes salidos?
Ti ‘errinait, nâmi, cale tzou?
A iscóntriu, che mastighende ‘elenu,
t’istaias chirchende pilu in s’ou
e finas a irroccos, d’ódiu pienu!
A faeddas? Sa busca in s’oju anzenu
già la ‘ides, però ch’in s’oju tou
b’as unu traitzellu non ti seras?
Duncas un’ebba t’an furadu ‘e veras?
Non mìnimat pro cussu su masone:
una nde fuit e una nd’acchistas!
Unu, che tue, balente agasone
ite bi ponet a fagher conchistas?
Bessit e messat... e ficchit isprone!
Ma non nde ‘alias de munzas e pistas,
ne ch’àtere, ch’at sa “vertude” tua,
ti ponzas caddu in fàccia, mancu a cua!
Bae chi ancora in cussas fainas
as puntu innanti...ne si b’ ‘idet chie
superare ti potat una die!
Pro ammajare coro ‘e... calarinas
mezus furone non b’at de a tie!
Ma si calcuna de cuddas runzinas
ti fuerat... supporta, ca a cumone
màndigana su cane e su matzone.
125
DÌCCIOS
* Chircare pilu in s’ou
Cercare il pelo nell’uovo
* Bìdere sa busca in s’oju anzenu e non su traitzellu in s’oju sou
Vedere un fruscolo nell’occhio altrui e non il travicello nel proprio
* Cane e matzone màndigan a cumone
Il cane e la volpe mangiano assieme
-
intregadu parias a su diàulu: sembravi posseduto dal demonio
miàulu: miagolio
a iscóntriu... t’istaias: te ne stavi... scontroso
‘e veras: per davvero
balente agasone: valido guardiano di cavalle
non nde ‘alias munzas e pistas: non sopporti batoste e pestate
ti ponzas caddu in fàccia: metta il cavallo innanzi al tuo, sia più bravo
di te
- in cussas fainas as puntu innanti: ancora in queste faccende sei il più
bravo
- pro ammajare coro ‘e... calarinas: per incantare il cuore... delle cavalline
- mezus furone non b’at de a tie: non c’è miglior ladro di te
126
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Mezus maridu malu chi non nudda
Mezus est caddu toppu chi non mortu...
narat su dícciu a chie at patidu
calchi disgràscia e finas pr’accunortu.
E siat puru... ma su ch’at suffridu
da’ cussu toppigone ‘e su maridu
Giara ‘Ittòria... eh, balla... non est tortu
ch’in s’arghentolu che falat degai!
Deo ‘aliadu non l’aia mai!
Appoi ‘e l’aer barriada ‘e fizos,
chi no ischit -s’iscura- cantos sunu,
como nde l’at carradu un’aterunu
de istranzu, su cane ‘e malos chizos!
E pro ch’in lumbos non l’avrescan pizos,
non li pretendet galu chi a cust’unu
l’atzettet intro ‘e domo e ch’a dovere
lu servat che teracca cun sa mere!
E cust’istranzu... cust’unu... est s’amiga!
Isperrumadu in calchi roccarzu!
A nd’intendes d’incunza... su listarzu!
Non la leas sa leppa e sa zibbiga
li sanas tott’in d’una a su dannarzu!
Àtere l’ana fattu. Ello a briga
cun isse fia istada? Mancu appena...
Nudda! Mutza e frundida in mesupiena!
Mezus maridu malu chi no nudda...
No, no est gai! Toppu, mudu o tzegu
finas s’atzettat... s’est de mala ‘udda
est ch’a si cundennare a s’arrennegu!
A isse s’aliusta, a mie chibudda!
Beste non faghet padre... ma s’est legu
e imbitzadu in prus a fragu ‘e monzas,
segadas cantu prima sas... birgonzas!
127
DÌCCIOS
* Mezus caddu toppu chi non caddu mortu
Meglio un cavallo zoppo che un cavallo morto
* Mezus maridu malu chi non nudda
Meglio un cattivo marito che niente
* Bestire non faghet padre
L’abito non fa il monaco
-
toppigone: vistosamente zoppo
arghentolu: gola, esofago
Deo ‘aliadu non l’aia mai!: Io non l’avrei mai sopportato!
barriada ‘e fizos: caricata di figli
su cane ‘e malos chizos: il cane dal cipiglio crudele
e pro ch’in lumbos non l’avrescan pizos: e perché non metta strati di grasso ai fianchi, perché non ingrassi
isperrumadu: buttato giù da qualche roccia
su listarzu: l’esattore, chi esige dei diritti
non la leas sa leppa e sa zibbiga li sanas: non tiri fuori il coltello a serramanico e gli fai passare i pensieri bizzarri
Mutza e frundida in mesupiena!: Tagliata e buttata nel canale di raccolta
delle acque sistemato al centro delle strade!
s’est de mala ‘udda: se è di gusti perversi
arrennegu: disperazione, rabbia
legu e imbitzadu: ignorante e avvezzo
sas... birgonzas: le vergogne, i genitali
128
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sa matessi ‘etzesa est maladia
Sa matessi ‘etzesa est maladia...
lu sustenen poetas e iscrittores
de onzi tempus, de cada nadia
e calcunu, pensende a sos dolores
de s’intrinu e timende sos ‘margores
de s’ ‘ider allizende a passu ‘e pia,
finas sa gràscia de no imbetzare
at chérfidu a s’Eternu dimandare.
E mancu male ch’ana puru iscrittu:
-Deus nos bardet da-e litteradu...
ca in su mundu un’ómine chittu
s’esserat gai non che fit bistadu!
Ma ch’est su caldu mezus de su frittu
b’at chie -mi dimando- che accabadu
diat poder sustènner persuasu?
O ch’est s’avrescher peus de s’occasu?
E s’istiu it’at prus de s’ijerru
o s’atunzu in mancu ‘e su ‘eranu?
Pro ‘enner pane, forsi a unu ranu
bettadu in su sulcu, de cuerru
bastat un’istajone? Malesanu
est chie si cherferat in s’interru
ca timet d’ ‘enner betzu e in suffratta!
Medas lu naran, ma... a ficca fatta!
E cale biadia est pius santa
che-i s’arvure ‘e s’ ‘ider rebuddende
e s’amorosa... cria tottacanta
de pesare, mancari tribulende,
finas a bènnere un’àtera pianta?
E nettas e nebodes... ciulende
no est gosu bastante pro affirmare
ch’est bellu e santu finas s’imbetzare?
129
DÌCCIOS
* Sa matessi ‘etzesa est maladia
La stessa vecchiaia è una malattia
* Deus nos bardet de oju ‘e litteradu
Dio ci preservi dall’occhio del letterato
-
de cada nadia: di qualsiasi stirpe
a sos dolores de s’intrinu: a dolori del tramonto
‘margores: amarezze, contrarietà
de s’ ‘ider allizende a passu ‘e pia: di vedersi appassire lentamente (a passo
di gallina)
un’ómine chittu: un uomo soddisfatto
che accabadu: come uomo assennato
O ch’est s’avrescher peus de s’occasu?: O che l’alba è peggiore del tramonto?
de cuerru bastat un’istajone?: basta forse (ad un chicco di grano) una sola
stagione di protezione sottoterra?
suffratta: disperazione, affanno, pena
Medas lu naran, ma... a ficca fatta!: Molti lo dicono, ma... fanno le fiche,
gli scongiuri!
biadia: beatitudine
rebuddende: tirando fuori i polloni
pesare: allevare, crescere, far grandi
ciulende: cinguettando
130
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A boza ‘e corvu non morit molente
A boza ‘e corvu non morit molente...
e custa ‘olta est ladinu su dìcciu
che simmai... e l’ischit (e comente!)
Badore ‘e Ruda, ch’altzende pinnìcciu
fit in s’isettu ‘e morrer su parente
betzu e bajanu, tales tiu Cìciu,
ch’a intender sa zente de su logu
aiat dinaris chi non brujat fogu!
Sende istudiende in s’Universidade
(ma ite fit s’istùdiu non l’ischiat!)
primu nebode e fizu de frade,
ritiradu su tiu si l’aiat
a domo sua e l’ammonestaiat:
-Si istùdias cun bona volontade
e lompes, fizu me’, a sos concluos,
non sun debadas sos suores tuos!Ma Badore faghiat che-i cuddu:
da’ un’orija l’intrait s’appeddu
e ch’ ‘essiat da’ s’àtera! Unu suddu
però l’aiat... e in su cherveddu
fit che mùida: su ‘etzu cadruddu
ue lu costoiat su “muntoneddu”?
E daghi cussu non cheriat crebare,
pensa ite gosu a bi nde lu pijare!
Nde lêsit tratta Cìciu ‘e su matzone
(ca non fit contu ‘e ‘etza bene fattu!):
nd’ ‘oghesit da-e sutta su mattone
cantu b’aiat, lasséndebi isattu
degh’iscudos e iscrittu:-Su battu
cun chie at presse che un’ingurdone
si nd’agabbat inoghe e... cuss’istrina
bastat pro su... cannau in cannighina!
131
DÌCCIOS
* Àinu non morit cando cheret corvu
L’asino non muore quando vuole il corvo
* Intrat in d’un’orija e da-e s’àtera ch’ ‘essit
Entra in un orecchio e gli esce dall’altro
* Su contu de sa ‘etza est bene fattu
Il conto della vecchia è sempre ben fatto
-
ladinu: chiaro, preciso
altzende pinnícciu: issando il pennacchio, mostrando boria
betzu e bajanu: vecchio scapolo
e lompes... a concluos: e arrivi alle conclusioni, alla laurea
appeddu: le parole dello zio, simili ad un “latrato”
suddu: preoccupazione, assillo
mùida: ronzio, rumore incessante
‘etzu cadruddu: vecchio cadente, bacucco
su muntoneddu: il gruzzolo
Nde lêsit tratta: Subdorò qualcosa Cicio
Su battu: il patto, cioè l’eredità in cambio della laurea
ingurdone: ingordo
e cust’istrina bastat pro su... cannau in cannighina: e questa mancia (i
dieci scudi) basta per acquistare... la corda per la gola
132
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sa bellesa non faghet domo
Bella ses bella, raju!... e sa bellesa
-lu naran tottu - est finas mesu doda,
faeddas bene... chi cheres intesa,
bestis che dama a s’ùltima moda!
Ammajados da’ tanta dechidesa
zòvanos meda ti faghen sa... roda
e cun s’ispera in cara pintada
chi lis intreghes nessi una mirada.
Donzi ‘olta però chi ti fentomo
un’ ‘uccone m’intendo in s’argoena
e intro ‘e coro, sùttile, una pena
ne su prîte cumprendo e ne l’inzomo.
Dêt esser ca ti naras Madalena
o proit’isco chi non faghet domo
sa bellesa, pro cantu siat rara
che-i sa tua, giovanedda cara!
Addaghi t’ ‘ido però milindrosa
tzocca e fue che su muscapia,
nusca e sue che una mariposa,
tando m’ammentas s’abe ‘e sa labia
ch’at Pisurzi cantadu in poesia,
chi pro esser liccarda e tirriosa,
surda a consizos bonos, presumida,
in sa saba lassadu ch’at sa vida!
Deo che Cuddu non pigo a sa trona,
ca chìriga non gitto e ne istola,
deo ti lu naro a s’intona-intona
che messaju chi connoschet s’arzola:
no istes che sa pula bola-’ola,
sias ranu... ch’est sa cosa prus bona,
su meressidu fruttu ‘e su suore,
su sale ‘iustu chi cundit s’amore.
133
DÌCCIOS
* Bellesa est mesu doda
La bellezza è mezza dote
* Bellesa non faghet domo
La bellezza (da sola) non fa la casa
- Ammajados da’ tanta dechidesa: Ammaliati da tanta bellezza
- zovanos meda ti faghen sa... roda: molti giovanotti ti fanno... la ruota, ti
ronzano attorno
- e cun s’ispera...: e con la speranza, dipinta sul volto, che tu possa degnarli almeno di uno sguardo
- un’ ‘uccone m’intendo in s’argoena: ogni volta che parlo di te avverto come
un nodo nella gola
- sùttile: sottile, lieve
- ne su prîte cumprendo e ne l’inzomo: non capisco il perché, né riesco ad
inventarmelo
- milindrosa: leziosa, schifiltosa
- tzocca e fue che su muscapia: scoppietta e vola via come un petardo
- nusca e sue che una mariposa: odora e suggi come una farfalla
- labia: grosso calderone
- Pisurzi: Pietro Pisurzi, poeta e sacerdote di Bantine, autore della poesia
in ottave “S’abe”, alla quale ci si riferisce
- Deo che Cuddu non pigo a sa trona: Io come Pisurzi non salgo sul pulpito, né ho la chierica o la stola
- a s’intona-intona: in maniera attonata, sicura, quasi recitando un salmo
134
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A donzunu s’arte sua
Nâchi Badore est de coro ‘onu,
ch’a una musca non diat fagher male,
ca pro a isse teraccu e padronu
sun cabales... e mastru e maniale
su pretzisu...e galu agu e didale!
A cunfunder però lampu cun tronu
est neghe ‘e tzegos, ch’a nudda s’attonat,
ca s’unu ‘occhit, s’àteru attuntonat!
E como ch’a s’incantu l’at sa Corte
domos e benes postu e... finas s’ ‘attu,
acco’ proite abboghinat forte:
còmporat caru e bendet a barattu
chie cumpanza non tenet sa sorte!
E custu est beru... ma istat su fattu
chi non podet niune andare a catza
chena fusile e a sa macconatza!
Nât su dìcciu:-A donzunu s’arte sua!
e isse, ch’est trapperi non menguante,
s’est fattu tott’in d’una commerciante
de bottos de arringada e de atzua!
Creiat isse ‘e los tenner a lua
ca teniat un’ìscia, ue bundante
curret su riu e b’at finas ambidda
e galu a duos passos da’ sa ‘idda!
Cantu a s’isterzu... beh, cussu l’ischiat
chi de linna s’impittat o de canna
ca in sa buttega ‘e Tomas l’aiat
bidu unu die in s’oru ‘e sa gianna.
Su sale... già non fit ispesa manna
e da’ Casteddu -nâchi- nde ‘attiat
nessi una tumbarella! Ma bastadu
non l’est mancu pro a isse, disgrasciadu!
135
DÌCCIOS
* Chie sa mala sorte giughet fattu còmporat caru e bendet a barattu
Chi è perseguitato dalla sfortuna compra caro e vende sottocosto
* A donzunu s’arte sua
Ad ognuno il suo mestiere
- cabales: uguali, precisi, la stessa cosa
- maniale: manovale
- neghe ‘e tzegos... ch’a nudda s’attonat: colpa grave, da ciechi, che non
regge confronti
- a sa macconatza: a casaccio
- trapperi non menguante: sarto non scadente
- bottos de arringada e de atzua: recipienti (di legno) di aringhe e di
acciughe
- tenner a lua: catturare con l’euforbia
- ìscia: ansa di fiume
- isterzu: recipienti
- da’ Casteddu: dalle saline di Cagliari
- tumbarella: carretta tirata dai cavalli con ruote molto grandi usata per il
trasporto
136
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Duos tzegos che ruen in su fossu
“Mai t’aera ‘idu e ne connottu,
cara ‘e feghe, sa beffe ‘e s’ereu...
galu istasero mi nde torras cottu
che una pipa, e mancu rezes reu!
Già mi lu naraiat babbu meu
e mama e frades e parentes tottu
chi carrende mi fia sos contones
lêndemi a tie... mortu a perdigones!
Ma mi piaghias tando e ti piaghia,
ca tzegu de su tottu est s’amore!
Como, imbetzes, t’ammajat su licore,
cannonau, vernatza e malvasia...
e deo, crê’, su coro ti nde dia,
in t’ ‘ider gai chena prus ardore,
istratzare tirriosa a mossu a mossu!
Ma duos tzegos che ruen in su fossu!”
“Ancu che ruas in d’una calanca
e chi mancu sos canes ti sebesten,
o, mezus, chi sa limba ti l’innesten
a oju o a isticcu a mura bianca!
Ma si bi tenes ch’in conca ti resten
sos battor pilos canos, a sa banca
t’accùrtzia e chena cun maridu tou!
E non mi nerzas chi ch’at torra brou!”
“Própriu gai! E paret finas leccu
che-i su brou ‘e sos cherveddos tuos!
Chena a su solu però, ca in duos
non mi torras a bider, conca ‘e beccu!
E si sighis ti ‘iuro in custu peccu
e nde recuis cras a ojos cruos
sa pìndula ‘e sos sórighes ti ch ‘ ‘etto
intr’ ‘e sa tatza e de vìscios t’innetto!”
137
DÌCCIOS
* Carràresi sos contones
Procurarsi le pietre (i massi per costruire la propria casa)
* Duos tzegos che ruen in su fossu
Due ciechi finiscono nella buca
-
cara ‘e feghe, sa beffe ‘e s’ereu: faccia di feccia, vergogna del casato
cottu che una pipa: cotto come una pipa, ubriaco fradicio
e mancu rezes reu: non stai nemmeno dritto, non reggi in piedi
mortu a perdigones: possano ucciderti sparandoti a pallettoni
tirriosa: con puntiglio e soddisfazione
Ancu che ruas in d’una calanca: possa sfracellarti in un dirupo
ti sebesten: ti ritrovino, ti scorgano
a oju o a isticcu: modi diversi di innesto: a gemma o a stecca
leccu: brodo leggero
conca ‘e beccu: testa di caprone
peccu: peccato, difetto
e ne recuis cras a ojos cruos: e rincasi domani con gli occhi crudi, da
morto, perché ubriaco
- pìndula ‘e sos sórighes: la pastiglia per i topi
- de vìscios t’innetto: ti mondo di tutti i vizi
138
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie andat a furare, su chi li dana leat
“A su malassortadu si li siccat
s’erva sutt’a sos pedes... -fit Tatana
nênde a Toedda in càntaru ‘e funtanaE-i s’àinu puru si l’impiccat
da-e perisse! E tottu su chi biccat
l’andat in oramala, a contragana!
Su coltzu su maridu ‘e Giara Manca
como finas truncadu s’at un’anca!
Deris sero, posca ‘e cussa muddina,
a fagher gioga lestru fit bessidu
e saltiende in d’una muridina
nâchi est ruttu e cue est ficchidu,
malancinidu... fintz’a ponner grina
solu e a ohis... nde l’an recuidu
in d’unu lettu ‘e sida a domo sua
sos barrantzellos... daghi si nât lua!”
“Deo, Tata’, imbetzes ap’intesu
chi no est própriu gai sa rejone!
Gioga non fit chirchende su matzone,
ma àteru in s’anzenu a biccu atzesu!
Ma l’an tentu e, pro iscaddu, presu
e pistu ‘ene a colpos de listrone!
Nât su dìcciu:-Chie andat a furare
su chi li dana si devet leare!
E carradu si nd’at isse una munza!
Chie leat s’anzenu, a su cumprou,
pius d’una ‘olta bi ponet su sou!
Chi si la rattet chie l’at sa runza.
Alleva puddas si bramas calch’ou,
giaghì sa cosa furada a s’incunza
non b’arrivit… e si a boltas fiorit,
no ingranit a bonu e si che morit.”
139
DÌCCIOS
* A su malassortadu si li siccat s’erva sutt’a pedes
A chi è sfortunato gli si secca l’erba sotto i piedi
* A chie andat a furare, su chi li dana leat
Chi va a rubare prende quello che gli danno
* Chie leat s’anzenu bi ponet su sou
Chi prende la roba d’altri ci rimette la propria
* Chie at sa runza chi si la rattet
Chi ha la rogna che se la gratti
* Cosa furada si fiorit no ingranit
Le cose rubate se fioriscono non maturano
-
in càntaru ‘e funtana: nella sorgente della fonte
da-e perisse: da solo, di per sé
a contragana: controvoglia
truncadu s’at un’anca: si ha fratturato una gamba
muddina: pioggerellina
malancinidu: miserino, povero disgraziato
fintz’a ponner grina: fino ai primi bagliori dell’alba
presu e pistu a colpos de le listrone: legato e pestato a colpi di listrone, di
bastone
- munza: bastonata, bussa, percossa
140
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sos maccarones frittos sun pius saboridos
Como fimis da’ meda chen’intender
lereddas de campanas a succuttu
in custu burgu ‘e viudas, de corruttu!
A chie est toccadu custa ‘olta a render
s’ànima a s’Eremigu? E a coro alluttu
a chie a piànghere e a pretender
àteru sàmbene, àtera vinditta?
Bidda ‘e mortos, erèscia malaitta!
Su fele est malu meda a mastigare...
ma, inoghe, a cherrer ingullire
un’isgrabbu est a si declarare
chena meuddos, zente d’abburrire!
Est neu e birgonza a perdonare...
e un’altzada ‘e conca su ‘occhire
no est mai in cust’inferru ‘e morte,
ma s’eredu fittianu de sa Sorte!
Sos maccarrones -nât calcunu a galasi sunu frittos sun prus saboridos!
Sos pinzos de su mortu remunidos
los tenimos finas a s’ora mala
de lu tirare a su mortore a pala!
E s’at custu parentes atzuridos
chi sigan sa perricca a moda antiga,
pro chi de rughes s’allonghet s’istiga!
Ohi samben furriadu a su barattu!
E ne si ch’ ‘idet de paghe intertantu
un’avréschida! Su peccadu fattu
non si ch’andat in bidda chena prantu!
E sighimos... sighimos a ispantu
a nos torrare paris su piattu!
Succuttade, campanas, succuttade!
E bois, mamas sardas, attittade!
141
DÌCCIOS
* Su fele est malu a mastigare
Il fiele è duro da masticare
* A bocchire est un’altzada ‘e conca
Per uccidere basta un attimo d’ira (un colpo di testa)
* Sos maccarrones frittos sun pius saboridos
I maccheroni, serviti freddi, sono più saporiti
* Peccadu fattu non si ch’andat chena prantu
Peccato commesso non se ne va senza pianto
- lereddas de campanas a succuttu: chiacchere di campane a singhiozzo
(cadenzate, come i rintocchi a morto)
- burgu ‘e viudas, de corruttu: borgo di vedove, di lutti
- Eremigu: il nemico, il demonio
- erèscia malaitta: stirpe dannata
- Est neu e birgonza a perdonare: il perdonare è una macchia disonorante,
una vera e propria vergogna
- eredu fittianu de sa Sorte: retaggio storico del destino
- sos pinzos: gli indumenti dell’ucciso, che si conservavano appesi dietro la
porta di casa fino al giorno della vendetta
- mortore: assassino
- chi sigan sa perricca...: che continuino nella faida
- Succuttade... attittade: Singhiozzate... piangete i morti
142
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Maccos e maccos s’intenden a pare
Appitzigadu, che musca a malandra,
si nd’istat Per’Antoni a sa teracca
die e notte, faghinde sa... chilandra,
ca cunfidèntzia l’est dende sa macca!
Si sighit gai, tacca poi tacca,
isse e tottu si sestat sa bilandra!
E inoghe est su dìcciu a faeddare:
maccos e maccos s’intenden a pare!
Sa lande, in gana, già paret castanza...
e segnoricu est finas famidu
s’est ch’a trint’annos non tenet cumpanza
e de fémina pilu no at bidu!
Imbetzes issa, ch’est totta maganza,
mes’ispettorinada a su lambridu
si li presentat e, in l’ ‘ider ruju,
s’altzat s’ ‘unnedda finas a benuju!
Si rattat su cambutzu e un’ojada
bettat a Per’Antoni, chi in suores
s’isfaghet tott’in s’ora, e ismalisciada
li nât chi si l’intendet a dolores.
“Ti lu frigo ‘eo! - muttit in buddores
su donnichellu. Ma, a s’impressada,
furriat a foras cudda, che timende,
e isse infattu sempre saliende!
Recattu non b’at malu a sonu ‘e matta
e ue non penètrat sa femìna
su diàulu non lompet paris patta!
E finit ch’a manzanu o serentina,
in binza, in s’istalla o in cantina
s’an a accorrare e... a cosa fatta
sa teracca at a benner segnorica,
cherfat su mere o fattat sa ficca!
143
DÌCCIOS
* Sa musca a sa malandra
Le mosche (corrono) al guidalesco
* Maccos e maccos s’intenden a pare
I matti si intendono l’un l’altro
* Lande, in gana, castanza paret
Le ghiande, quando si ha fame, sembrano castagne
* A sonu ‘e matta non b’at recattu malu
Per la pancia che gorgoglia non v’è cibo cattivo
* Inue non penetrat sa fémina, mancu su diàulu
Dove penetra la donna, non arriva il diavolo
-
appitzigadu: appiccicato
faghinde sa... chilandra: accovacciandosi come... un’allodola
isse e tottu si sestat sa bilandra: si impastoia da solo
ch’est totta maganza: che è una furbastra, piena di magagne
mes’ispettorinada: scollacciata in maniera provocante
lambridu: assetato, affamato (di sesso)
cambutzu: collo del piede, polpaccio della gamba
su donnichellu: il padrone di casa; il donnikellu era il figlio del Giudice
(su donnu o zuighe)
- saliende: emettendo continuamente saliva
- accorrare: sospingere in un angolo
144
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie est merda inoghe, est merda in Frantza
Como Toiedda si ch’at postu in conca
d’illanzigare nessi ‘e deghe chilos,
de si pintare sos ojos che tonca
e de si tingher a ruju sos pilos,
ca presentare si dêt sa bijonca
a “Miss Osidda”! E... ordinzende filos
est cun custu e cun cuddu in oriolu
ca da-e ‘idda dêt leare... ‘olu!
Sa conca ‘e sutta -li dên aer naducumandat sa ‘e subra... Adducas, bae!
Inoghe t’istes o tucches addae
tue ti portas fattu unu siddadu
e, si b’at chie nd’est indiosadu,
tue cuntratta su preju ‘e sa... giae!
Petta niedda, brou saboridu.
Do ut des... e battu concluidu!
E gai est faghinde sa pisedda
pro lòmpere a sa trona ‘e sa prus bella.
S’at postu mesu prammu de ‘unnedda,
una “T-shirt” ‘e seda e in girella
si nd’istat die e notte, a s’isposedda
de Tales e Fulanu, in gautella!
“Miss” non b’est bessida, ma su pannu
nâchi bi l’an a dare a... s’àter’annu.
E su siddadu? Già est sempre incue...
ma calches sas ch’est lênde sutt’a pantza!
E deris, trisinada a pesa e rue,
àpida si ch’est finas in casantza!
Pigare, o Toie’, cheres a ue?
Chie est merda inoghe, est merda in Frantza!
T’ammenta de su dìcciu, conca ‘e lua:
s’istet mezus donzunu in raga sua!
145
DÌCCIOS
* Sa conca ‘e sutta cumandat sa ‘e subra
La testa di giù comanda quella di su
* Petta niedda, brou saboridu
Carne scura, brodo saporito
* Chie est merda inoghe, est merda in Frantza
Chi è merda qui, è merda in Francia
* Istaresinde in raga sua
Starsene entro le proprie brache
-
illanzigare: dimagrire
pintare sos ojos che tonca: truccarsi gli occhi come... un assiolo
bijonca: cretina, sciocca
indiosadu: invaghito
Do ut des: Do affinché tu dia (prov. lat.)
a sa trona ‘e sa prus bella: al titolo di “Miss Osidda”
mesu prammu de ‘unnedda... una “T-shirt”: mezzo palmo di gonna (una
minigonna)... una camicietta (termine inglese)
- girella... a s’isposedda... in gautella: in giro... seduta sul sellino posteriore
come le spose... in continuo divertimento
- calches...: calci nel... sottoventre
- casantza: prigione, galera
146
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Saccu bòidu non rezet reu
Tragachelu cuss’ou, ddeddu meu,
mi’ ch’abbarras a mannu ‘e petza nana!
Su cordiale non t’intrat in gana,
su pische abburris e finas, oddeu,
sos dulches... e nde rùspias sa banana!
Saccu bóidu, inte’, non rezet reu!
Ite drìngula est custa? Una majarza
ti dêt aer ojadu o puntu un’arza!
Tue ‘e Mastru Giuanne ses su fizu...
emmo ch’est gai! Che isse ses lanzu
e s’in domo ti nd’istas che istranzu
patente est che simmai s’assimizu!
Pro donzi mossu... assiat marturizu,
ne sas prommissas balen o calchi ‘anzu!
Che s’ ‘ideras su fele ‘e su Messia
sighis a tìrria sa perregottia!
S’iscumpasseras chentu, milli mares,
unu che a tie -naro- non l’agattas!
Tue pappas bentu e d’ ‘entu ti tattas,
un’iscarenu, Deus ‘ardet, pares!
Su male -mira- intrat a cantares
e a untzas ch’ ‘essit... adducas chi fattas
cheret a fizu ‘onu e ch’ ‘ettas franca
a su chi mama ti ponet in banca.
Matta non nde pienan sas paràulas...
già l’isco, ma su meu est suddu mannu.
O sas chi ti so nênde sunu fàulas?
D’isganadittos ch’an àpidu dannu
s’ischeras cantos nde connosco in tàulas
furriados de lettu e in affannu!
Torra a sa tanca che Murru... e t’appretta,
ca non sun rajos pische, casu e petta!
147
DÌCCIOS
* Saccu bóidu non rezet reu
Sacco vuoto non sta in piedi
* Mastru Giuanne lanzu in domo si ch’intrat che istranzu
La fame (Mastro Giovanni magro) entra in casa come un ospite
* Su male intrat a cantares e ch’ ‘essit a untzas
Il male entra a cantari (molte libbre) e va via ad once
* Sas paràulas non pienan sa matta
Le parole non riempiono la pancia
* Torradu est Murru a sa tanca
Murru (cavallo grigio) è tornato alla tanca
- Tragachelu cuss’ou, ddeddu meu: Ingoia quell’uovo, piccolo mio
- mi’ ch’abbarras...: guarda che rimarrai nano da grande
- cordiale: sugo corroborante, ricavato dalla carne, che si dà ai bambini
restii al cibo
- dríngula: beffa, marachella
- Una majarza ti dêt aer...: Deve averti stregato una fattucchiera o punto
qualche tarantola
- sighis a tìrria sa perregottia: perseveri nella cocciutaggine
- un’iscarenu: uno scheletro
- ch’ ‘ettas franca: che tu allunghi le mani
- isganadittos: svogliati, senza appetito
148
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sos pensamentos pones pilos canos
“Sos pensamentos ponen pilos canos...
-fit nende Luisicu a sa muzeree non b’at chie, teraccu o mere,
fuat a custa leze ‘e sos umanos!
Ca sa ‘errina ‘e calchi dispiaghere,
de calchi suddu o de tempos metzanos
che l’allizat a cada siat zente
finas a che l’ ‘istruer coro e mente!
Capitadu t’est d’ ‘ider a babbai,
su sìndigu ‘e ‘idda, a duttor Tanca?
E ite no at issu, a dresta e a manca?
Domos, poderes, cantu non nd’at mai
àpidu niune! E galu sa Banca
nâchi est sa sua! E como est gai...
che un’istrigliafenu in assimizu,
tott’a pijas, tzumbosu, ‘e malu chizu!
Su prenettu ‘e sa fiza pius manna
(sa chi ch’est in América istudiende)
l’est, mischinu, sos mermos consumende
ch’est approbe a ch’ ‘essire a pês a gianna
da’ domo sua! Nâchi est... allevende,
chen’ischire chie cartùccia in canna
l’at postu e chi a bidda ‘e recuire
mancu a morta nde cheret ischire!”
“Mai andat sa petta chen’aggiunta,
Luisi’! Non s’agattat parentadu
ue non b’apat calcunu iscoadu!
Incue bi nd’at una ‘e mela punta
in mesu a su muntone seberadu!
Cosas de mundu! Ne balet pregunta!
Ma nâli a su duttore chi sa cura
est in s’abbratzu ‘e cudda criadura!”
149
DÌCCIOS
* Sos pensamentos ponen pilos canos
I pensieri fanno diventar grigi i capelli
* Sa petta no andat mai chena s’aggiunta
La carne non va mai senza aggiunta (frattaglie, ossa o altro)
* Non s’agattat perunu parentadu ue non b’apat calcunu iscoadu
Non c’è parentado dove non ci sia qualche sconclusionato
- ‘errina ‘e calchi dispiaghere: il tormento per qualche dispiacere, qualche
preoccupazione o paura di tempi difficili
- allizat a cada siat zente: appassisce qualunque persona
- babbai: titolo di rispetto dato ai preti e alle autorità
- che un’istrigliafenu in assimizu: magro, in paragone, come un fieno
- tott’a pijas, tzumbosu, ‘e malu chizu: rugoso, con la gobba, di brutta cera
- su prenettu ‘e sa fiza: la preoccupazione per la figlia
- approbe a ch’ ‘essire a pês a gianna: star per morire, per essere portato via
da casa con i piedi rivolti verso la porta
- chen’ischire chie cartùccia in canna l’at postu: senza sapere chi l’ha resa
incinta (chi ha messo la cartuccia nel fucile!)
- Non balet pregunta!: A che serve interrogare ed interrogarsi?
150
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Biver che porcu in lande
“Miràdelu, coma’, su facchiessu,
s’ómine prus a beffe de sa ‘idda,
su ch’at campadu totta vida arressu
su bene isperdisciende ‘e sa pobidda!
Trabagliare una e s’àtera massidda
fit s’impreu, cue non s’est acchessu!
Biver che porcu in lande... malaittu
mannale chi non bàliat caldu e frittu!
In sa mesa -nât isse- non s’imbetzat
e s’est a matta franca mezus puru!
Chie est redossu mai si bi setzat
o sa conca l’attappet a su muru!
Ma si b’est Deus... si b’est... ancu retzat
su turmentu ‘e s’inferru pius duru:
ch’a bucca a furru s’istat arrustende
sa carre sua e... àteros pappende!”
“Deus già b’este, cara ‘e iscurtone,
e in su coro legget de sos fizos
e sa cundenna o s’assoluscione
crêo non diat segundu sos pizos
de lardu de onzunu o s’est mandrone,
ma chi prus cunsidèret sos forchizos
de sas limbas de terpe che’ sa tua,
e diat tando sa sentèntzia sua!
Si calchi bene tenias -mi narases tue ch’as pensadu a l’aorrare?
Fizos non nd’amos e mi das in cara
de non m’esser bettadu a trabagliare!
In su bonu ognunu ischit istare...
ma tue mancu cussu, prenda rara,
resessis a cumprèndere e... arroncas,
ca ses sa prus bijonca ‘e sas bijoncas!”
151
DÌCCIOS
* Èssere (bìvere) che porcu in lande
Stare (vivere) come un maiale tra le ghiande
* Porcu rassu (mannale) non bàliat ne caldu e ne frittu
Il maiale grasso (porco mannerino) non sopporta né il caldo né il freddo
* In mesa non s’imbetzat
A tavola non s’invecchia
* In su bonu onzunu ischit istare
Nelle benessere ognuno ci sa stare
-
facchiessu: sfacciato, voltafaccia
arressu: disoccupato; qui vale “senza mai lavorare”
su bene isperdisciende...: sperperando i beni della moglie
Trabagliare una e s’àtera massidda: La sua occupazione è stata quella di
far lavorare entrambe le mascelle, senza stancarsi
a matta franca: mangiando e bevendo a scrocco
redossu...: cocciuto, ritroso, arrogante
sos forchizos de sas limbas de terpe: le lingue biforcute di serpente come la
tua
aorrare: risparmiare
e arroncas, ca ses sas prus bijonca...: e ragli, perché sei la più scema delle
sceme
152
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie filat fune pro àtere, s’istrangùgliat isse e tottu
Tue trassende de la trobeire
fis s’anzonedda nîda ‘e su fiottu,
ca ti pariat mele cun regottu
e boza aias de ti divertire!
Chie filat fune, però dês ischire,
pro s’anzenu, finit chi isse e tottu
s’istrangùgliat, ne balet posc’a prànghere,
ca prus niune nde lu podet frànghere!
S’arantzu agru faghet tzaccullittu...
como bi pensa e pónebi zinzìgliu!
T’accunorta, ti ninna su pupittu
e ti l’affianza a pettus che sustìgliu,
ca sas làgrimas de su coccodrìgliu
caldu non torran su piattu frittu!
S’ispiga si nde messat pro su ranu...
e messadu as tue... chittulanu!
Ello niune su contu t’at fattu
de cuddu sórighe imbitzadu a casu,
liccardu meda e galu mai attattu,
ch’a finitia b’at postu su nasu?
Non ses su primu, nd’ista persuasu,
ch’innanti ‘e s’ora chirchende recattu
in cussas tancas s’at chérfidu tèssere
sa trobea, ne s’ùltimu as a èssere!
Como però nd’agabba sa girella
e che pastore ti nd’ista in cuile,
ca b’at de fagher mannu su gerrile
e a chie t’at dadu cussa prella
de la campare in modu deghile!
E chi, manna, bi lugat un’istella
subra su nidu ‘ostru, carradora
de salude e de paghe a cada ora!
153
DÌCCIOS
* Chie filat fune pro àtere, s’istrangùgliat isse e tottu
Chi fila funi per gli altri, si strangola da sé
* S’arantzu agru faghet tzaccullittu
L’arancia aspra genera il singhiozzo
* S’ispiga si nde messat pro su ranu
La spiga si miete per il chicco di grano
* Sórighe imbitzadu a casu, prima o poi bi lassat su nasu
Topo avvezzo al formaggio, prima o poi ci rimette il naso
- Tue trassende...: Tu stavi macchinando come impastoiare la candida
agnellina del gregge
- ca prus niune nde lu podet frànghere: perché nessuno lo può più salvare
- zinzìgliu: sigillo
- sustìgliu: specie di corpetto a stecche rigide tipico dei costumi sardi
- chittulanu: di buon mattino, mattiniero
- chirchende recattu: cercando il cibo (cioè l’altro sesso)
- nd’agabba sa girella: cessa di girovagare
- ca b’at de fagher mannu su gerrile: perché c’è da far crescere l’agnellino
nato in primavera (la prole)
- deghile: degno, decente, decoroso
154
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Da-e su bisonzu murrunzu
De fae postu nd’as cant’a unu punzu
e crêias basterat tottu s’annu;
e gai a pustis de su gesoccannu
restadu in sa padedda b’at s’untunzu!
Da’ su bisonzu nd’ ‘enit su murrunzu,
ca s’iscassia ponet in affannu
e a pedire ispinghet chie est accassu
o a ficchire oju ue b’at... ammassu!
Prîte unu moju deris ti nd’as gittu
da-e s’órriu ‘e sa lolla ‘e sorre tua
chena li narrer nudda e a s’accua?
Isse a la ‘ender, l’ischis, est appittu
pro si campare sa família sua
e cue sun otto e de bon’appittitu!
Faghe che su maridu: ‘etta laore
chi as aer provvistas e onore!
De sa padedda anzena non t’importat
bastat chi sa tua istet in buddu!
Ma s’órriu tou no est su ‘e cuddu
e sa... fura una ‘olta si supportat
da’ sos parentes... ma daghi si ‘ortat
in fittiania chi petta e meuddu
ti nde surzit, tando nâs cun rejone:
-Paga est sa lana e meda est su cumone!
Esseras mùcculu in manos e pêse
dia cumprender sa netzessidade,
ma si mandrone o iscroccone sese
non merìtas peruna piedade.
O ch’aggiuare sos parentes crêse
ti dên sempre e de prus sorre cun frade?
Si cheres chi s’amore si mantenzat,
unu piattu ch’andet, unu ch’ ‘enzat.
155
DÌCCIOS
* Da-e su bisonzu murrunzu
Il bisogno genera malumori
* Bastat chi ‘uddat sa padedda tua, de sa de s’àtere non t’importat
Basta che bolla la tua pentola, di quella degli altri non t’importa niente
* Meda cumone e pagu lana
Gregge numeroso e poca lana
* Si cheres chi s’amore si mantenzat, unu piattu ch’andat, unu ch’
‘enzat
Se vuoi che l’amore resista, un piatto che vada, un altro che venga
-
gesoccannu: esclamazione usata allorquando si assaggia una primizia
untunzu: untume, untuosità
iscassia: penuria, scarsezza
accassu: bisognoso, povero, privo di qualcosa
lolla: loggiato, atrio, portico interno
‘etta laore: semina grano o altro
ma daghi si ‘ortat in fittiania...: ma quando (la ruberia) diventa continua
e ti succhia carne e midollo
- Esseras mùcculu: Avessi tu le mani molli ed i piedi flosci
156
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Deus serrat una gianna e abberit unu balcone
Pesa... ca no est pasca donzi die
e tue ‘e pascas connottu nd’as chentu,
gràscias a Deus, attattu e cuntentu
finas a oe... o no est deasie?
Ca intro ‘e domo tenias a chie
t’assistiat in cada pensamentu,
ne aorradu s’at mai suores
pro bos bogare a mannos cun onores!
Como chi si ch’est mortu Luisicu
toccat a tie, ca ses su prus mannu,
a sa timona de ponner afficcu
de domo tua. Non t’ ‘enzat s’affannu
pro s’ingàrrigu nou! E sias riccu
che babbu tou ‘e fide e...da’ occannu
ti cunsidera che babbu e maridu
de sa famìlia inue ses naschìdu!
Non t’istes renta-renta... bae... faghe...
su passu longu incùrtziat su caminu!
Sias, comente ses, ómine ‘e tinu,
ordinza, sesta e tribàglia in paghe!
A frades tuos immanna in s’ambaghe,
a mama ammustra chi da-e su sinu
su latte chi l’as suttu s’est boltadu
in d’unu mare ‘e amore e cuidadu.
Iscas chi finas Deus una gianna
serrat a boltas -e-i sa rejone
nois piticos, ca est troppu manna,
non cumprendimos- ma unu balcone
ispampàrriat pro chie at devoscione!
E gai in domo ‘e Luisicu Sanna
est faghinde, comente in su connottu,
ca Isse isparghet su sole pro tottu.
157
DÌCCIOS
* Onzi die no est Pasca
Non è Pasqua tutti i giorni
* Su passu longu incùrtziat su caminu
Il passo lungo accorcia la strada (da percorrere)
* Deus serrat una gianna e abberit unu balcone
Dio chiude una porta ed apre un balcone
* Deus isparghet su sole pro tottu
Dio fa sorgere il sole per tutti
- ne aorradu s’at mai suores...: né ha mai risparmiato fatiche (sudori) per
farvi crescere dignitosamente
- a sa timona de ponner afficcu...: di prendere il timone
- Non t’istes renta-renta: Non startene indeciso, titubante
- ómine ‘e tinu: uomo assennato, di giudizio
- A frades tuos immanna in s’ambaghe: Proteggi la crescita dei tuoi fratelli,
falli crescere nella bambagia
- suttu: succhiato
- cuidadu: premura, diligenza
- nois piticos: noi piccini, noi miseri mortali
158
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sa fémina est che sa mela: fora bella e intro punta
Bae chi già nde rues da’ sa trona
e falas da-e píscamu a furraju!
Non t’olvides però: chie est laccaju
tales abbarrat puru in sorte ‘ona!
Da-e cando est viuda sa padrona
nâchi ses tue su puddedru ‘aju
chi l’accunortat in su... mancamentu
e chi l’assistit donzi pensamentu.
Bonu proe ti fattat! Ma su biccu
mira ch’in cuss’azardu non bi ponzas!
Ca, a cant’isco, in su matessi afficcu
b’at unu mere chi... a fragu ‘e monzas
ischit resare che preide ‘e ticcu;
non timet brigas, trassas o birgonzas
ne d’impittare leppa o archibusu
cun chie l’istrobberat su.. pertusu!
E pùlighe no est un’istoccada...
mascamente s’arrivit a s’accua!
Tue già l’ischis: sa petta furada
est pius saborida de sa tua!
Como ses paba... ma cuss’acconcada,
giagh’àrminat donzunu lana sua,
chi non ti costet timo dannu o morte
ca chertas contr’a chie est pius forte!
Sa fémina -t’ammenta- est che’ sa mela,
cantu est bella foras intro est punta!
E cuss’ ‘attia no est bianca... vela,
ch’at milli mares (si non crês, pregunta!)
attraessadu cun d’una bandela!
Su brou, inte’, cun sa trudda pertunta
non si podet servire... a baju e a murru!
Duncas, furraju, dês giambare... furru!
159
DÌCCIOS
* Falare da-e píscamu a furraju
Scendere (in dignità) da vescovo a fornaio
* S’istoccada no est pùlighe
La stoccata non è un morso di pulce
* Sa petta furada est pius saborida
La carne rubata è più saporita
* Onzunu àrminat sa lana sua
Ognuno carmina la propria lana
* Sa fémina est che-i sa mela: foras bella e intro punta
La donna è come una mela: bella fuori e tarlata dentro
- laccaju: lacchè, servitore
- viuda.. battia: vedova
- chi l’accunortat in su... mancamentu: che la conforta in ciò che... le
manca
- a fragu ‘e monza ischit resare che preide ‘e ticcu: se sente odore di... suora,
sa pregare come un prete che riconosce il buon vino
- pertusu: buco, in questo caso “sedere”
- mascamente...: soprattutto se è data di nascosto (la stoccata)
- acconcada: alzata di testa
- trudda pertunta: mestolo bucato
160
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie non faghet male, male non pensat
Non bi prettedas mai, fizos mios,
cun chie bos fatterat calchi tortu,
ca su “chertu” est che s’abba ‘e chentu rios
chi lompet a sa foghe chen’importu!
Sos avvocados ispozan sos bios
e su preìderu ispozat su mortu...
-narat su dìcciu- Ed est própriu gai:
in chistionos non s’ alanzat mai!
S’arma de impittare est su perdonu
e pius balet s’est grae su dannu!
Chie perdonat tenet coro mannu
e selena est sa mente ‘e chie est bonu.
Pensade a Gesus: fit mere e padronu
e fattu s’est teraccu... e in s’affannu
de sa Rughe a su Babbu at dimandadu
perdonu pro chie l’at ingiaittadu!
Mai bos intret boza de vinditta,
massim’a tottu cando paret giusta!
Berrina non bi nd’at peus de custa
chi t’ ‘ óltulat sa conca, malaitta,
o ti si cravet in corpus che rusta!
Su sàbiu faghet cosa beneitta
cando, finas potende, ‘e seberare
pensat de non si cherrer vindicare!
Chie male non faghet, non nde pensat...
e, si nde retzit, s’istringhet in palas
mirat a Deu e sas bideas malas,
si nde l’ ‘enzeran, luego las sensat!
E Su ‘e Susu a’ custos los cumpensat
déndelis, che a sas aes, fortes alas
pro si pesare a bolu ‘ittoriosos
subr’a sos frades pius tirriosos.
161
DÌCCIOS
* Sos avvocados ispozan sos bios e su preìderu ispozat sos mortos
Gli avvocati spogliano i vivi ed il prete spoglia i morti
* Chie perdonat tenet coro mannu
Chi perdona ha il cuore grande
* De sàbiu est, potende, a non si vindicare
Il saggio, anche potendo, non si vendica mai
* Chie non faghet male, non pensat male
Chi non fa il male, non pensa male
-
Non bi prettedas mai: Non litigate mai
chertu: lite, contesa
chen’importu: senza importanza, senza che sia stata utilizzata
chistionu: questione, disputa, controversia
ingiaittadu: inchiodato
Berrina: trivella, verrina; pensiero assillante
rusta: cimice; peste
luego las sensat: subito le smette, le lascia cadere
tirriosos: perfidi, puntigliosi
162
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Filare in rucca anzena est malu itzu
Chie ‘e su mele d’àtere est liccardu
iscat chi non li durat cuss’abbitzu,
e chi dêt imparare prestu o tardu
a fagher da-e perisse! Nât su ditzu:
filare in rucca anzena est malu itzu!
A s’annu chi dêt pioer fa’ cun lardu
mezus però chi niune s’aisettet
ma chi comintzet cantu prima e... fettet!
Fettet... chen’esser mai presumidu
cun oju lìmpiu e coro sempre sanu,
prontu a su frade a porrer sa manu
addaghi che l’ischerat accassidu.
E s’in caminu s’ ‘iderat transidu
o cunfusu, a chie est pilicanu
pedat cunsizos, ca s’isperièntzia
balet cantu o pius de cad’iscièntzia.
Sos dìccios non sun fae... l’amos nadu
e galu ‘e cussos apat cunsideru,
ca sun siddadu mannu de abberu!
Chie caminat cun passu appuntadu
non ruet mai... e finas verdaderu
est su chi narat, sempr’attenoradu:
a’ cuddu chi su pagu non mesurat
finamentras su meda pagu durat!
Non cubit pane chie at facultade...
e su tribàgliu est sale e cundimentu
de sa vida, seguru fundamentu
de rispettu, de paghe e d’onestade.
E si aeret unu su talentu
de sighire vertude e veridade,
nàrrere diat poder:- Laudadu
siat Chie sa vida nos at dadu!-
163
DÌCCIOS
* Filare in rucca anzena est malu itzu
Filare con la canocchia d’altri è un brutto vizio
* S’annu chi dêt piòere fae cun lardu
L’anno in cui pioveranno fave con lardo
* Sos dìccios non sun fae
I proverbi non sono fave
* Chie andat cun passu appuntadu non ruet mai
Chi va con passo misurato non cade mai
* A chie su pagu non mesurat, su meda pagu durat
A chi non misura il poco, il molto dura poco
* Chie at facultade non cubit su pane
Chi ha un mestiere non desidera il pane (d’altri)
-
abbitzu: abitudine, assuefazione
ditzu: proverbio, detto (come dícciu)
presumidu: presuntuoso
accassidu: bisognoso
transidu: stupefatto, meravigliato
attenoradu: attonato, convinto
finamentras: persino, anche
164
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A betzesa cappa ‘irde
“Si non parides una dama ‘e corte,
comar’Anto’, agontza e pilifatta!
Besside chi bos tocco forte-forte
a boltas non bos benzat pena ‘e matta!
Si toccherat a mie sa bonasorte
de bos dare su bratzu, sa piatta
si diat tott’intrea ghindulare
abbauccada in nos bider passare!
Cappa ‘irde a betzesa! Ite so nende...
bois de annos trinta nde tenides
o forsi in mancu! Ello non parides
una melagranada sunriende...
e-i su Sole nd’est finas crebende
da-e s’imbìdia! Ehi, a mi crêides
si bos nde naro, che ammajadu, una?
Sezis linna segada in bona Luna!”
“Non de onzi linna sun fattos sos Santos...
e sa ‘ostra est de tàula sa conca,
s’est ch’abbarrades galu arronca-arronca
fatt’a femìnas, betténdelis bantos!
Compare Pe’, lassade sos ispantos
prît’a cunfunder canàriu cun tonca
est a leare, comente azis fattu
in cojuàscia, muzere pro... ‘attu!
Lómpidos che los apo sos chimbanta...
m’a sos àinos si contan sos annos!
e, si bos dera su bratzu, a s’ispanta
diamos bider zòvanos e mannos
e sa ‘idda ‘oltulada tottacanta
gridende a su meràculu... in affannos:
-Fuidos duos Làzaros cadruddos
sun da-e campusantu... a ora ‘e puddos!-”
165
DÌCCIOS
* A betzesa cappa ‘irde
Alla vecchiaia cappa verde
* Linna segada in bona Luna
Legna tagliata in buona Luna
* Non de onzi linna si fàghene sos Santos
Non da ogni legna si fanno i Santi
* Sos annos si còntana a sos àinos
Gli anni si contano ai somari
-
agontza e pilifatta: ben vestita e con i capelli a posto
pena ‘e matta: mal di pancia
ghindulare abbauccada: la piazza si animerebbe meravigliata
sunriende: sorridendo
ammajadu: ammaliato, incantato, affascinato
arronca-arronca: ragliando
betténdelis bantos: facendo loro dei complimenti
a cunfunder canàriu cun tonca...: confondere il canarino con l’assiolo e
come confondere, sposandosi, la moglie col gatto!
- a s’ispanta: meravigliati
- Fuidos duos Lazaros cadruddos...: Due Lazzari decrepiti sono scappati dal
cimitero... a mezzanotte!
166
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
S’amore noa che catzat sa ‘etza
Che su pertunghefustes a sa gianna
fit tzoccheddende ‘e su duttore ‘e ‘idda
Giagu su toppu da’ un’iscutta manna,
cun d’unu coinzolu de ambidda
de porrer in regalu a sa pobidda,
e, sende pustis a brujore ‘e... canna
per bia ‘e sas murenas unfiadas
pro l’ordinare duas, tres pumadas!
Finas aiat de li dimandare
calchi mistura pro una... puddetza
chi da-e sos pertusos de sa retza
li fit fuida sèndeche a piscare!
S’amore noa che catzat sa ‘etza...
l’aiat iscrittu primma ‘e s’avviare
cudda cun d’un’agontzalabiolos!
Ma non fin cussos, no, sos oriolos!
Già nde fit recuida a su puddarzu
penentida che sempre, amore-amore,
a li narrer chi sa neghe ‘e s’arrore
fit sa fattura de calchi majarzu!
De piscare in rieddu su nassarzu
como nde fit istraccu e-i s’onore,
pro cantu amiga esserat non muzere,
no est abba chi mudas a piaghere.
Sas calches non si ‘àlian volenteri...
e Giagu aiat troppu agguantadu.
Nât su dìcciu:-Chie bramat piscadu
cheret chi si l’infundat su paneri!
Ma su vìsciu, dagh’est raighinadu,
no est petta chi segas in tazeri
ma durat fintz’a morrer, corriattu,
móssiga e ràffia che cane cun battu!
167
DÌCCIOS
* S’amore noa che catzat sa ‘etza
Un nuovo amore scaccia il vecchio
* Piscare in rieddu
Pescare in un rigagnolo
* A mala ‘oza si ‘àlian sas calches
Di mala voglia si sopportano i calci
* Chie cheret piscadu su culu s’infundet
Chi vuol pescare si bagna il sedere
-
pertunghefustes: picchio
coinzolu de ambidda: bugnola di anguille
murenas unfiadas: emorroidi gonfie
puddetza: pollastra
pertusos de sa retza: pertugi delle rete
agontzalabiolos: stagnaro, acconcia caldari
neghe ‘e s’arrore: colpa dell’errore
fattura de calchi majarzu: malia di qualche stregone
agguantadu: resistito, sopportato
tazeri: tagliere
corriattu: coriaceo, resistente
móssiga e ràffia...: mordi e graffia come tra cane e gatto
168
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie est ómine a su bisonzu si paret
Chie est ómine -nât su dìcciu giarua su bisonzu si paret... est gai!
Isse non b’istat a ohi e ahi
e a lu ‘ider iscoradu est raru;
s’ ‘oltat contr’a su fadu chen’imbaru,
meledat e ordinzat che simmai,
ca chie cheret sorte ‘e la chircare
devet cun donzi médiu procurare.
Si t’aggiuas, t’aggiuo -narat Deue chie chircat prima o poi agattat.
Si est famidu benit chi s’attattat
e s’est sididu buffat a recreu.
Chie est arressu at aer impreu
e da-e s’iscassia si riscattat.
Solu chi est mandrone o tuvonattu
abbarrat pibiosu e chena... piattu!
Ca chie in su trabàgliu est fittianu
e in sas fortzas suas tenet fide
subr’a sos montes bi pàstinat bide
e da’ sas pedras bogat s’ozu ermanu.
Intro ‘e domo non li faltat ranu
o casu o petta. Non crebat preide
in cheja manna -an finas iscrittue isse be-i tuccat in... corittu!
Sa fasca, est beru, la ponet sa mama
Deus imbetzes nos ponet sa fada.
Ma chie at atza in sa mala parada,
a prus chi si nde ‘àrdiat, bona fama
si ‘alanzat poninde puntu e trama.
In custa vida nostra tribulada
non b’at chie buffadu intro su conzu
non b’apat una ‘olta ‘e su bisonzu.
169
DÌCCIOS
* Chie est ómine a su bisonzu si paret
Chi è uomo si vede al bisogno
* Chie cheret sorte la devet chircare
Chi vuole la fortuna la deve cercare
* Aggiùati chi t’apo a aggiuare -narat Deus
Aiutati e t’aiuterò dice il Signore
* In cheja manna non crebat preìderu
Nella chiesa grande non crepa il prete
* Sa fasca la ponet sa mama e sa fada la ponet Deus
La fascia la mette la madre, il destino lo decide Dio
-
iscoradu: scoraggiato, sfiduciato
meledat e ordinzat: si dà da fare e organizza
cun donzi médiu: con ogni mezzo
a recreu: con piacere, con soddisfazione
Chie est arressu...: Chi è disoccupato avrà il lavoro
da-e s’iscassia: dalla miseria
mandrone o tuvonattu: poltrone o vuoto dentro
pàstinat bide: pianta la vite
e da-e sas pedras bogat s’ozu ermanu: e dalle pietre cava l’olio
non li faltat ranu...: non gli mancano grano, formaggio, carne
corittu: corpetto, farsetto
in sa mala parada: nelle avversità
su conzu... ‘e su bisonzu: nel boccale... del bisogno
170
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su maridu contareddu faghet sa muzere ladra
Da’ cando giubilladu s’est Toeddu
a Massiana non lassat in pasu:
in donzi istampa che mintet su nasu,
die e notte l’inghiriat che catteddu,
li contat pane, ‘inu, ozu e casu,
chen’ischire chi daghi est contareddu
su maridu, est ladra sa pobidda...
e cust’’alet in Bultzi e in cada ‘idda!
E mancu male ch’est fémina ‘e giudu
Massiana e bona fainera,
si no si che fit àpidu corrudu
e affustigadu a finis de carriera
su marisciallu nostru tostorrudu
e forsis finas chena... Cabigliera!
Siat comente, su ‘addine nou
li fit faghinde su cherveddu a brou!
E pro cantu esserat pasciesciosa
e-i sa limba l’ischerat trattènnere,
sos murrunzos de cuddu non fin cosa
de ch’ingullire e nde faghian bènnere
sos minuzos a bucca! A si rentènnere
fit impresa sempre ‘e pius pesosa
e gai calch’impropériu a Massiana
che li ‘essiat fintz’a malagana.
Unu die, che foras de rejone,
“Cagassiccu” li nêsit a su... mere
e cuddu, in iras, crêre o non crêre,
s’ ‘estesit sa divisa e a presone
che la cheriat gigher, de persone,
pr’offesa a... s’Arma! Brigas de muzere
cun maridu sun de custa tenea:
duran da-e su lettu a sa cadrea.
171
DÌCCIOS
* Su maridu contareddu faghet sa muzere ladra
Il marito controllore fa (diventare) ladra la moglie
* Corrudu e affustigadu
Cornuto e bastonato
* Brigas de maridu e muzere da-e lettu a cadrea
Liti di marito e moglie durano dal letto alla sedia
-
giubilladu: congedato dal lavoro
l’inghìriat che catteddu: gli sta attorno come un cagnolino
fémina ‘e giudu: donna giudiziosa
bona fainera: faccendona, buona padrona di casa
tostorrudu: duro di cervello, testardo
chena... Cabigliera: senza... zazzera; in questo caso senza la moglie, il cui
cognome è Cabigliera
pasciesciosa: paziente
murrunzos: mugugni
minuzos: interiora
rentènnere: trattenersi dal reagire
impropériu: improperio, ingiuria
cagassiccu: avaraccio, tirchio
de custa tenea: di questo tenore
172
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie parat orija in gianna anzena
sos males suos intendet
Chie parat orija in gianna anzena
sos males suos intendet sovente
e cantu ‘alfat su dìcciu e comente
como già l’ischit comare Millena
chi, sighende sas trassas a Pitzente,
s’amoradu ‘e sa fiza, a ora ‘e chena
assegus s’est cuada ‘e sa ventana
de sa sorre de cuddu che fulana.
Ischire si fit fàula cheriat
su ciarameddu ch’aian bogadu
subr’a su ‘énnaru e chi naraiat
chi fit... fiaga-’unneddas patentadu
e ch’a su bicca-bicca s’istaiat
cun sa pobidda de un’avvocadu
chi pro mezus cuare sa conchista
si l’aiat leadu pro autista!
E intesu nd’at una d’acceretta
chi postu l’at su coro in mal’accossu;
ca si est beru chi non gighet ossu
sa limba segat cussu e-i sa petta:
Filumena non fit fémina... netta
e pro Pitzente non fit bonu mossu!
A cheja già b’andait donzi die
ma già l’ischiat issa pro a chie!
Ne boe in binza -narain sos Mannosne padre in domo! Bi cheriat cussu!
Mezus a los prevenner sos ingannos
prîte s’ ‘uccone, daghi est troppu russu,
campare non ti lassat medas annos!
E posca a cudda li piaghet su... lussu
e un’isciafferreddu che s’insoro
non la podiat servire in prattos d’oro!
173
DÌCCIOS
* Chie parat orija in gianna anzena sos males suos intendet
Chi origlia alla porta d’altri ascolta i propri difetti
* Sa limba non gighet ossu, ma segat ossu e petta
La lingua non ha osso, ma taglia osso e polpa
* Ne boe in binza, ne padre in domo
Né buoi in vigna, né frate in casa
-
‘alfat: valga
trassas: astuzie, intrighi
ventana: finestra
che fulana: come una persona qualsiasi
ciarameddu: pettegolezzo
fiaga-’unneddas: donnaiolo (alla lettera: odora-gonne)
a su bicca-bicca s’istaiat...: se ne stava, becca qua e becca là, con la moglie
di un avvocato
cuare: nascondere
acceretta: scenata, denuncia malevola, scandalo
accossu: pena, sofferenza
‘uccone: boccone
isciafferreddu: autista di poco valore, meccanico
174
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Ricchesa male guvernada durat pagu
A si cherrer campare che signore
chena lu pòdere est pretesa vana,
cantu a si cojuare chen’amore
e a pretender domo allegra e sana!
Como chi l’ischit, compare Battore
est die e notte cun comare ‘Igliana
a chistionos, a matta a candela,
a beffe e risu ‘e totta sa carrela!
Leada si l’aiat su matzone
solu pensende a sos oliàrios
e a sas binzas de Pala ‘e Truncone
e ca tenian fama ‘e... milionàrios!
E già fit gai. Ma chie est mandrone
derruet cussu e chentu dominàrios
e-i sos benes de Don Nofre Foi
si ch’isperdìsciat finas, primma o poi!
Ca sa ricchesa male guvernada
durat pagu -su dìcciu nât cabalee-i su mandigare a s’isbentrada
segat, piagat o no, su cabidale.
E daghi una persona abituada
si ch’est a biver bene, a istare male
non s’assuggettat! Ma ue b’at maccos
non rien sàbios, meres o teraccos!
Como foras da’ domo, a tribagliare
su chi lis est restadu, est sa muzere
a che l’ ‘ogare, nd’apat piaghere
o non nd’apat, prîte de immannare
b’at fizigheddos! Ma ammasettare
non nde cheret Battore e a su dovere
che redortu non mujat manc’appena
e mìminan intantu... bustu e chena!
175
DÌCCIOS
* Sos benes de Don Nofre Foi
I beni di Don Onofrio Foi(s)
* Ricchesa male guvernada durat pagu
Le ricchezze male amministrate durano poco
* Su tantu mandigare segat su cabidale
Il troppo cibo rompe il cuscino (lo stomaco)
* Inue bi at maccos non rien sàbios
Dove ci sono i pazzi non ridono i savi
- a matta a candela: litigando ad alta voce e continuamente
- dominàrios: possedimenti
- don Nofre Foi(s): Onofrio Fois, del Marghine, conosciuto come il Creso
Sardo
- isperdísciat: manda in rovina, dilapida
- su dìcciu nât cabale: il proverbio dice ugualmente
- mandigare a s’isbentrada: mangiare a crepapelle
- immannare: far grandi, tirar sù la prole
- ammasettare: ammansire, rendere docile
- redortu: testardo, arrogante, cocciuto
- mìminan: diminuiscono
176
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sos res non pagan pius buffones
Appitt’a tatzas Istene e a trudda
s’istat che cane in tratta notte e die,
ne s’accunortat s’est brou ‘e chibudda
su chi l’offerin, no importat chie!
«O primulatte -bos nât isse- o nudda!
-coglionèndeche a tottu e rie-rieDeo su mezus sèbero e, per Deus,
in custa domo ch’incontro su peus!
Su cùmbidu lu prètzio de s’amigu,
però chi non mi nd’ ‘oghet simuleddu
o pirizolu, ca, raju!, una azigu
mi nd’at ruttu ‘e dentes e cherveddu
no est su meu cruu o pintuleddu!
E s’est beru chi s’unu at boza ‘e figu
de crabufigu si tattat a bortas,
cussas pro mene sun allegas... mortas!
Ca ue intrat Istene, ue lu pones,
nde carrat bonumore e simpatia;
issu ‘oltat in paghes sas chistiones,
sas làgrimas de dolu in allegria!
Ma oe non b’at Re, abberumia,
chi pagat che a prima sos buffones!
A narrer chi su dìcciu nât pretzisu:
coltza sa domo ue bi faltat risu!
Rie, adducas, rie... e t’ausenta
cun s’amigu chi tenes a costazu!
Fàgheli cara ‘ona, lu cuntenta,
gosa cun isse e non nde timas frazu!
A mie bastan saltitza e pulenta,
una corda ‘e crabittu e un’assazu
de casu giampagadu, una seada,
nepente e s’abbardente... ch’as cuada!»
177
DÌCCIOS
* Seberende su mezus incontras su peus
Scegliendo il meglio trovi il peggio
* In boza ‘e figu si màndigat su crabufigu
Con la voglia di fico si mangia il caprifico
* Su Re non pagat pius buffones
Il Re non paga più i buffoni
* Coltza sa domo inue non b’at risu
Misera la casa dove non c’è sorriso
-
cane in tratta: cane che segue le tracce
ne s’accunortat s’est brou ‘e chibudda: né si contenta del brodo di cipolla
primulatte: ghiandola del timo
coglionèndeche a tottu e rie-rie: prendendo tutti in giro col sorriso sulle
labbra
cùmbidu: invito
simuleddu... pirizolu...: semolino... vino annacquato
pintuleddu: àzzimo
si tattat: si sazia
corda ‘e crabittu... casu giampagadu... nepente: treccia di capretto... formaggio coi vermi... vino robusto
178
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su ‘inu est bonu a bìere, ma nde faghet a rìere
Pro no ischire legger ne iscrier
Zirómine s’est fattu cantadore...
e tràggiu su chi tenet a primore
massim’a tottu si b’at ite ‘ier!
Servit pro cussu su ‘inu, ma a rier
faghet sovente chie est buffadore!
E, si b’at neghe, la damos a...Baccu
chi su cherveddu sanu ‘oltat in maccu!
E oe, mischineddu, a ora ‘e chena,
chirchende tamba-tamba ‘e recuire
liscighinat e in sa mesupiena
si ch’agattat corcadu, chen’ischire
si fit in lettu sou o in domo anzena!
In s’intender infustu, de nd’ ‘essire
proat da’ sa lazina, ma debadas
ca si li sun sas ancas cancaradas!
«Sola non benit mai una disgràscia!
-nât tando a boghe istesa, attenoraduNon faltat pena a chie est disdicciadu...
e deo so ‘e cussos, sorte bàscia!
Basos già ti nde do, ma in sa càscia
bider lu dias cherrer s’amoradu!
Coro ‘e cane, limba ‘e terpe e fea,
m’aggiua e da’ inoghe mi nde lea!
A l’ischis prîte t’amo? Ca ses macca
e ca m’ammentas una cuba ‘e deghe!
Sas tittas già ti penden che un’ ‘acca,
ma non ti lassas mulgher, cara ‘e feghe!
Si ti mi corcas istanotte affacca
bae chi prinza ti pesas che ‘arveghe!
E a su fedu, si tenzeras tinu,
mi lu giamas “Vernatza” o “Vermentinu”!»
179
DÌCCIOS
* Su ‘inu est bonu a bìere, ma nde faghet a rìere
Il vino è buono da bere, ma induce anche al riso
* Una disgràscia non benit mai sola
Le disgrazie non vengono mai sole
* Non faltat pena a chie est disdicciadu
Non mancano affanni a chi è sfortunato
-
tràggiu: intonazione della voce
buffadore: bevitore
tamba-tamba: barcollando
liscighinat e in sa mesupiena si ch’agattat: scivola e si ritrova steso al centro della via, nella canaletta di raccolta delle acque
lazina: acqua fangosa
attenoradu: con voce stentorea
faltat: manca
limba ‘e terpe: lingua di serpente
una cuba ‘e deghe: una botte da dieci ettolitri
prinza: pregna, gravida
fedu: feto, prole
si tenzeras tinu: se tu avessi giudizio
180
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Cosa chi non s’ ‘idet non s’ispatzat
“Redui, Filumena, sa munnedda
ch’est peccadu a mustrare sas “birgonzas”,
ca faghet brou latzu sa padedda
de dogni die... e padres chirca-monzas
che nd’at in bidda chentu e una chedda!
In mustra su “siddadu” non lu ponzas
e t’ammenta chi sa cosa cuada
est finamentras sa prus disizada!
S’amparu de su sàbiu est sa ricchesa,
ma b’at chie est surdu a sos cunsizos!
Ti catzas, emmo, tres battor disizos,
ma su ch’incunzas non balet s’ispesa!
Cun su ch’as tue, ti siat intesa,
nd’ ‘essis ebbia gàrriga de fizos,
ch’an aer una mama, cuss’est beru,
ma de su babbu non nde lean seru!”
“Sas ganas cun a mie si las catzat
solu chie mi giughet a s’altare!
Deo non so a prou... chie l’intatzat
sa sìndria, fatta o no, si dêt portare!
Però nde so istracca d’isettare...
ca sun trint’annos! Nâchi non s’ispatzat
sa cosa chi non s’ ‘idet! Duncas s’oju
lu mintan puru... s’àteru a su coju!
Cant’a sos fizos, già mi dian piàghere,
ma d’unu babbu e d’una mama ebbia!
Dare una masonada nde li dia
a su pobiddu pro lu cumpiàghere!
Ca sa “fràbbica” est bona, o cudda tia!
In s’intertantu ite devo fàghere?
Non nât forsis su dìcciu:-Chie non proat
o a manu in manos s’istat, non incoat!”
181
DÌCCIOS
* Sa padedda ‘e onzi die faghet brou latzu
La pentola di ogni giorno rende insipido il brodo
* Sas ricchesas sun s’amparu de sos sàbios
Le ricchezze sono la protezione dei savi
* Cosa chi non s’ ‘idet non s’ispatzat
La merce che non si mostra non si vende
* Chie non proat non incoat
Chi non prova non mette in coda (non raccoglie)
-
Redui, Filumena, sa munnedda: Ritira, Filomena, la gonna
sas “birgonzas”: le “vergogne”, le pudicizie
chentu e una chedda: uno stuolo, una gran quantità
ma de su babbu non nde lean seru: ma non avranno mai sentore di chi
possa essere il padre
chie l’intatzat sa sìndria...: chi per primo taglierà l’anguria, matura o no,
dovrà portarla a casa
Duncas s’oju lu mintan puru... s’àteru a su coju!: Dunque si dilettino pure
a guardare... l’altro, però, al giorno delle nozze
masonada: figliata, un gran numero di figli
o a manu in manos s’istat: o se ne sta con le mani in mano
182
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su traittore no abbaidat mai in cara
Àrtzia sa cara e mìrami in ojos,
s’est chi ‘alet ancora sa mirada!
Ue che fis nottesta? In sos trobojos
ses rutta galu ‘e chie, o iscabada?
S’ischeras cantu ti apo chircada
peri pèlcias, calancas, calafojos!
Intesu m’an sa Luna e sas istrias
urulende sas duras penas mias!
Perdet sa coa nâchi su matzone,
ma non su vìsciu... ed est beru gai!
Deo l’ischia chi non fis anzone
dulche e maseda... ma, mai e poi mai,
podia pensare chi tenzeras, ahi,
arte e malesas de un’iscurtone!
Accò prîte, in sa vida e in s’amore,
mai àrtziat fàccia chie est traittore!
Fit beranu, t’ammenta... e a unu ballu
t’abbojei che abe in chirca ‘e mele:
subra palas gighias un’isciallu
ruju, ‘e seda, e d’oro unu... nighele
appuntadu in pettorra. E, como, ajallu
s’accisu ‘e tando tramudadu in fele!
Ne caddu in maju, ne fémina in festa!
-narait mama cuntresta-cuntrestaEja...e chie si leat de amore
-an iscrittu- d’arràbbiu si lassat!
Narat “ohi” chie tenet dolore...
e s’est dólima ‘e cuddas chi non passat
finit chi perdet sonnu e onore!
Faghìmubi una rughe. Chie trassat
contr’a sos suos, s’est ch’at malu vìsciu
non lu perdet manzanu! Ohi giudìsciu!
183
DÌCCIOS
* Su matzone perdet sa coa ma non su vìsciu
La volpe perde la coda ma non il vizio
* Su traittore no abbàidat mai in cara (in fàccia)
Il traditore non guarda mai in viso (in faccia)
* Ne caddu in maju, ne fémina in festa
Né cavallo in maggio, né donna in festa
* Chie de amore si leat, de arràbbiu si lassat
Chi si prende per amore, si lascia con rabbia
* Chie at dolore (dólima) narat “ohi”
Chi sente dolore dice “ohi”
* Chie at vìsciu malu non lu perdet manzanu
Chi ha un brutto vizio non lo perderà domani
-
nottesta: stanotte
trobojos: tresche
iscabada: insensata, sciocca
pèlcias, calancas, calafojos: anfratti, dirupi, catrafossi
iscurtone: mostro favoloso della Sardegna, una sorta di serpente velenoso
accisu: incanto, malia
cuntresta-cuntresta: discorrendo alla buona
184
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Màndiga a pagu e comparatinde
Màndiga a pagu e comparatinde...
ca a t’ ‘ider gai a su friga e busca
de sos mandrones s’istiga sighinde
sa cara como allegra e pustis fusca
b’at de ti narrer:- E birgonzatinde!
A su leone la faghet sa musca
-pensas tue- e cun cussu ti campas!
Ma gosat pagu chie vivit de trampas!
Tue crês chi su mundu est fattu ‘e legos
(e già che nd’at colpados, cun s’impannu!)
e gai die cun die, gesoccannu,
trassas e piscas, futtinde sos...tzegos!
Su trabàgliu? Assiat arrennegos!
Bàrriu minore remiarzu mannu...
chi s’istet chie est maccu in domo sua
e peus pro a chie est conca ‘e lua!
Ma no est sempre Pasca, crê’ a mie,
e donz’allega lompet a concluos
e tue e tottu as a bider su die
chi cuddos ch’istimais conchicruos
t’imparan a torrare in sensos tuos!
Ca in sa vida bi at sempre chie
ti n’ ‘ogat su macchine prima o poi,
‘ordinzes gai o meledes goi!
T’as a abbizare tando da-e per te
chi unu est musca, àteru est leone,
chi su pingu no est melalidone,
ch’esser teraccu no est ch’esser re!
E, s’a boltas, inghènias de matzone
dan calchi fruttu, no est cosa, crê’,
chi durat che Matusa o dat profettu,
ma ‘e pagu tinu, che giambare lettu!
185
DÌCCIOS
* Màndiga a pagu e comparatinde
Mangia con moderazione e còmpratene
* Sa musca la faghet a su leone
La mosca vince il leone
* Su tramposu at pagu gosu
Il truffatore gode poco
* Bàrriu minore remiarzu mannu
Carico piccolo, mucchio grande (di legna)
* Chie est maccu s’istet in domo sua
Chi è scemo se ne stia in casa propria
-
a su friga e busca: imbrogliando e procurando
sa cara como allegra e pustis fusca: col viso ora allegro ora rabbuiato
legos: ignoranti, sciocchi
colpados, cun s’impannu: scemi, con la vista appannata
gesoccannu: esclamazione che si pronuncia quando si gusta una primizia;
come a dire “Grazie Gesù, anche per quest’anno!”
- conca ‘e lua: la lua è l’euforbia, usata per stordire le anguille; pertanto
“testa mezzo stordita”
- conchi-cruos: sciocchi, melensi; alla lettera “teste crude”
- su pingu no est melalidone: la sporcizia non è il corbezzolo
186
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie narat su chi cheret, su chi non cheret intendet
Chie narat su chi cheret -própriu gaisu chi non cheret intender intendet!
Si si nât sàbiu li nân chi bi pendet,
s’est chi trabàgliat chena s’arrêr mai
iscòbiat ch’est mandrone o chi non rendet!
Si campat che mischinu in arguai
in iscassia ‘e benes e d’affettos
finas l’aggiunghen ch’at milli difettos!
S’est che anzone chéssinu e masedu
dulche lu pintan o maccu che loa.
Si lompet primu s’agattat in coa,
s’at binu forte, in cuba b’at aghedu.
S’est pobiddu chen’àteru meledu
ch’at un’amiga l’appitzigan... noa!
E s’at muzere chena tacca o neu
li nân beccu, chena timire a Deu!
Nât su dìcciu:-A chie faeddat male
(ma no est sempre ‘eru, malaittos!)
sa limba si li segat in casciale!
S’esserat gai, a cussos appittos
appicconiadu cal’ómine, cale,
aimis bidu? A mezus impittos
si fit boltadu, ca accoglit malannos
chie sèmenat males chin ingannos.
E su connottu un’àteru ammonestu
galu nos porrit:-Non pagat in lardu
su Mere ‘e susu, ma pagat a tardu!E iscat puru chie a malu sestu
ispràmminat malesas e guvardu
mai si mustrat: at a bider prestu
ch’a prangher e a rier, est deasie,
toccat a bolta-’olta, a die a die!
187
DÌCCIOS
* Chie narat su chi cheret, su chi non cheret intendet
Chi dice ciò che vuole, sente ciò che non vorrebbe sentire
* Maccu che loa
Pazzo da catena
* A chie faeddat male sa limba si li segat in casciale
A chi parla malignamente gli si taglia la lingua tra i denti
* Chie sèmenat dannos accoglit malannos
Chi semina rovine raccoglie malanni
* Deus non pagat in lardu, ma pagat a tardu
Dio non paga in lardo, ma paga tardi
* A piangher e a rìere toccat a die a die
A piangere e a ridere spetta un giorno per uno
-
li nân chi bi pendet: gli dicono che è scemo
iscóbiat: scopre
in arguai: in difficoltà, in miseria
che anzone chéssinu e masedu: mite e mansueto come un agnello
chen’àteru meledu: senza grilli per la testa
un’amiga l’appitzigan... noa!: gli attribuiscono una nuova... amante!
li nân beccu: gli dicono caprone (cornuto)
a cussos appittos appicconiadu: aggrappato a quelle aspettative
ammonestu: ammonimento
188
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
De pedde mala non nde morit
Pàulu caru, sos de Terramanna
che sos bisajos insoro antigòrios
sos imbeleccos sighinde notòrios
t’intran in domo chen’abberrer gianna
e muitzos, cun trassas e illòrios,
ti lassan nudu e póberu in canna!
E non ti ‘oltes, che cane a furone,
ca sun tziviles... e nâchi an rejone!
Ca Roma est... Roma, a primma che oe,
“caput mundi”, mere soberana,
Olimpu de sas Musas, tottas noe!
Issa tesset, che bona filonzana,
sa sorte tua, mia... a bonu proe!
Tue de nudda ti lees mattana
ca già b’at chie ti ballat in coa!
Peccadu ‘etzu, penetèscia noa!
De pedde mala non nde morit, raju!
e su vìsciu non perdet mariane!
Passat su tempus... e tue nd’as aju
d’isettare mezoros da’ chie est cane!
Como ‘e sa limba, che mossu ‘e pane,
ca cheres esser sardu e non laccaju,
ti negat su dirittu a marrania!
Ma non s’agabbat cue sa porfia!
A mòrrere che piogu in cosidura
tue non t’assuggettas e ne deo
e ne sos Sardos, ch’a sa malaura
sun avvesos da’ sempre! E ca bi crêo
ch’est galu custa un’ateruna fura
de sa ‘ídriga ‘e Roma, non m’arreo
d’abboghinare cun tegus a tottu:
-Torremus a sa limba ‘e su connottu!-
189
DÌCCIOS
* Peccadu ‘etzu, penetèscia noa
Peccato nuovo, nuova penitenza
* De pedde mala non nde morit
Di malvagi non ne muoiono
* Mòrrere che piogu in cosidura
Morire come un pidocchio in cucitura
-
sos de Terramanna: gli Italiani
bisajos insoro antigòrios: i loro antichi antenati (Romani)
sos imbeleccos...: seguendo i noti inganni
e muitzos, cun trassas e illòrios: e alla chetichella, tra frodi e arzigogoli
E non ti ‘oltes...: E non ribellarti, come fa il cane col ladro
ti ballat in coa: ti balla sulle gambe (come si fa coi neonati)
mariane: volpe
ca cheres esser sardu e non laccaju: perché vuoi essere sardo e non un lacchè
Ma non s’agabbat cue sa porfia!: Ma non termina qui la sfida!
a sa malaura sun avvesos: sono avvezzi alla malasorte
de sa ‘ídriga ‘e Roma: della matrigna di Roma
190
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Cun su tempus s’imentigat su dolu
A prangher custa ‘olta Madalena
già l’at prantu su cortzu ‘e su maridu,
ca fit pobiddu raru e, gratia plena,
non che su primu legu e arrajolidu!
E fit -sa sua- boghe ‘e filumena
ch’a pibios a s’inghìriu ‘e su nidu
chircat sos fizos chi, sorte dannarza!,
l’at mortu sa colora puzonarza!
“Tue sí chi fit lizu, Tzitzu meu,
sàbiu che ranu ‘e trigu, aorradore,
tottu domo e trabàgliu, unu chereu,
forte che trau, ómine d’onore.
Su sole ch’est caladu, oddeu, oddeu...
como cun chie lu chirco s’amore?
Narrer poto chi una bona prenda
balet meda ‘e pius d’una sienda!
Disdicciada! E cal’àteru ‘anzu
ordivinzende m’est galu sa sorte?
Accomi torra ‘attia, chen’affianzu,
e finas deo in trànsitos de morte!
Non podet esser chi mi nd’accunorte,
ca fit maridu, amigu e cumpanzu
Tzitzu ‘e Melas, s’ùnicu consolu!
Nân: cun su tempus s’olvidat su dolu!
Mezus morta che a perder s’affettu...
mezus morta, Tzitze’, intr’ ‘e su mese!”
Li tunciesit sa fiza ‘e primu lettu:
-Faghe sas ficcas, ma’, s’est chi bi crêse!
E l’agatta unu neu, unu difettu!
Appoi ‘e duos benit su ‘e trese...
e chie at bon’alenu che a tie
l’ischit chi pigat sole cada die!-
191
DÌCCIOS
* Sàbiu che ranu ‘e trigu (che su pane)
Saggio come un chicco di grano (come il pane)
* Pius balet una bona prenda chi no una (mala) sienda
Vale più un buon pegno (o moglie) che una (cattiva) ricchezza
* Cun su tempus s’isméntigat (s’olvidat) su dolu
Col tempo si dimentica il dolore
-
legu e arrajolidu: ignorante e rabbioso, irascibile
a pibios a s’inghìriu ‘e su nidu: a lamenti intorno al nido
colora puzonarza: serpe mangia uccelli
aorradore: buon risparmiatore
chereu: cero, dritto come un cero
‘anzu: percossa, batosta
ordivinzende: tramando, preparando
‘attia, chen’affianzu: vedova, senza sostegno alcuno
in trànsitos de morte: sul punto di morire
chi mi nd’accunorte: che possa trovare sollievo al dolore
intr’ ‘e su mese: entro il mese, prima del trigesimo
Li tunciesit: Le sussurrò
Faghe sas ficcas: Fai gli scongiuri
192
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sa rejone a chie l’at
Sa rejone a chie l’at...-narat Babbaima su primmu est isse a la pretender
in cada arréjonu e lestru a s’offender
si ti nât “goi” e tue li nâs “gai”!
Isse est che Gesu, chi non faddit mai,
ischit tottu e resessit a cumprender
de custa vida nostra donz’arcanu,
ca est preide, santu e antzianu.
«Nerzat, Babba’: a chie at fattu innante
su Mere Mannu, a sa pudda o a s’ou?»
-Sa ticca, conca ‘e càule, ignorante,
c’a parte ‘e Susu lis piaghet su brou!«Onzi male faghet su cursu sou
o est pro su meràculu bastante
calchi Glòria o Ave?» -Tostorrudu,
a Deu e a duttores pedi aggiudu!«E perdonare la diat Vostè
si l’abbojerat calchi Madalena?»
-Mai!... antzis emmo... e pro un’acchè:
s’est zente tua cussa conchilena!«E si lu lêren a falas de pe’
o a istutturradas, cale pena
a sos malattrividos diat dare?
O che frades los diat abbratzare?»
-Nât s’Evanzéliu chi s’àtera barra
dêt porrer su cristianu rie-rie.
E deo ap’a fagher deasie
...appoi ‘e l’aer dadu sa cabarra!«Nerzat infinis s’est beru o s’est ciarra
chi su... corvu arroghidu carrat nie.»
-Signalat abba... emmo... conca ‘e mulu,
pro chi t’innètties cara, limba e... culu!-
193
DÌCCIOS
* Sa rejone a chie l’at
La ragione (si dà) a chi ce l’ha
* Onzi male faghet su cursu sou
Ogni male fa il suo corso
* Su corvu arroghidu signalat abba
Il corvo rauco annuncia la pioggia
-
Babbai: in questo caso, il prete, il parroco
in cad’arréjonu: in qualsiasi argomento
si ti nât “goi” e tue li nâs “gai”: se ti dice “così” e tu rispondi “cosà”
Sa ticca, conca ‘e càule: La gallina, testa di cavolo
Tostorrudu: Testone, testardo, tonto
si l’abbojerat...: se dovesse incontrare qualche Maddalena
e pro un’acchè: e per un motivo
cussa conchilena: quella testolina (peccatrice)
a falas de pe’ o a istutturradas: a calci o a schiaffi
s’àtera barra: l’altra guancia
sa cabarra: la caparra, una quantità di busse
o s’est ciarra: se è una diceria
pro chi t’innètties: perché possa pulirti
194
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Lughet sempre s’oro
(A un’ànghelu... poeta)
Fértula-fértula andas... che a chie
no at domo, ne zente ‘e conzuntura,
ne siddados o benes de natura,
pê-iscultza e sempre rie-rie!
Fettat caldana, abba, frittu o nie
sa bòveda ‘e su chelu a cobertura
tenes, e sas istellas e sa Luna
cumpanzas de sa tua... disfortuna!
Ae nîda ses tue, dulche ‘ena,
no as padronu, che su Soberanu...
rosa isparta in un’eternu ‘eranu
pane pesadu, emmo, e càscia piena!
Cantas... e ries... dulche cantilena
est sa tua, che de riu andantanu
chi tra sas ervas e pedras laddias
umpit su coro ‘e raras melodias!
Ma chie ses? E a chie faeddas
de sighidu e cun cara cuntenta?
A sos grìglios -mi nara- a sas pabeddas
ite lis contas, addaghi a s’appenta
los chircas in sos padros? T’ausenta
accurtz’a mie... e sas manareddas
mi porri, ànghelu sàbiu, ‘alu una ‘ia
pro ch’impare dae te sa poesia!
Gìghemi, a manu tenta, fintz’a ue
iscumbattin sas alas de su coro.
Biada a tie! Lughet sempre s’oro...
Fàghemi cumprender chie ses tue!
Sa lughe ch’as in ojos est tresoro
chi chirco da-e sempre e in tottue.
E mi naran “poeta”! Ahi consolu!
Ma “poeta” ses tue... tue solu!
195
DÌCCIOS
* Deus no at padronu
Dio non ha padrone
* Pane pesadu, càscia piena
Pane ben lievitato, cassapanca piena
* S’oro lughet sempre
L’oro brilla sempre
-
Fértula-fértula andas: Vai qua e là senza meta
zente ‘e conzuntura: parenti, congiunti
siddados: tesori nascosti
caldana: tempo caldo, afoso
sa bòveda ‘e su chelu a cobertura tenes: come tetto hai la volta del cielo
Ae nîda... dulche ‘ena: Uccello immacolato... dolce sorgente
su Soberanu: il Sommo, Dio
riu andantanu: fiume che scorre placidamente
pedras laddias: pietre levigate dall’acqua
pabeddas: farfalle
ànghelu sàbiu: angelo sapiente (nella sua innocenza)
‘alu una ‘ia: ancora una volta
Gìghemi, a manu tenta...: Conducimi, mano nella mano, fin dove arrivano le ali del cuore
196
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Pro amore ‘e sos promores si perdonat
Pro amore ‘e sos promores si perdonat...
-narat su dìcciu- e deo isto in s’istiga;
ma su chi tue as fattu non cunsonat
cun s’amistade nostra, ch’est antiga
inter chie rispettat sa fadiga
de su suore onestu, sa chi donat
sa paghe a cantos ch’ ‘ettan in sa terra
brios e coro, in eterna gherra!
Faghe ch’a babbu tou unu fulanu
ch’at istranzadu in sa pinnetta sua
e ch’at connottu cantu est dura e crua
sa vida ‘e su pastore, unu manzanu,
dispidéndesi, in pórrerli sa manu,
si che porterat un’anzone accua,
e nâmi si non pensas, a cunsonu,
mai sias cun nemos troppu ‘onu!
T’arvùrias tando, irroccas e minettas,
ti ‘enit boza de... ma no est gai!
Emmo, o amigu, cheret chi mi crêttas:
Su bonu fagher, no, non morit mai!
In su puttu ‘e s’isméntigu che l’ ‘ettas
mezus s’ ‘uccone malu ‘e s’arguai!
A chie at isbagliadu bi lu nara,
ma lu perdona, miréndelu in cara!
E deo in ojos pro’ a ti fissare
e ladinu ti naro:-Non crêia
chi mi poteras da’ ‘ucca leare
su chi pro un’annu tribuladu aia!
Ma l’as fattu! E mi pesat s’iscassia!
Bae, ses perdonadu. Ma gosare
chie no ischit it’est patimentu
non podet, mira! Ténelu in ammentu!
197
DÌCCIOS
* Pro amore ‘e sos promores si perdonat
Per amore dei maggiori si perdona
* Non sias mai troppu ‘onu
Non essere mai troppo buono
* Su bonu fàghere non morit mai
Il buon agire non muore mai
* Chie non patit non podet gosare
Chi non soffre non può godere
-
promores: maggiori, persone anziane, progenitori
resto in s’istiga: non mi discosto dalle orme (della sapienza dei proverbi)
unu fulanu: un tizio, un tale
ch’at istranzadu: che è stato ospite
dispidéndesi, in pórrerli sa manu: congedandosi, mentre gli stringe la
mano
a cunsonu: come conseguenza logica
T’arvùrias tando, irroccas e minettas: Allora ti adiri, maledici e minacci
s’ ‘uccone malu ‘e s’arguai: l’indigesto boccone della pena
iscassia: mancanza, penuria
198
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Non si mesurat a palmos s’ómine
A Sadurru l’an fattu cavaglieri
chena posseder caddu, sedda e isprones...
e in bidda sun tottu a chistiones:
-Dêt esser ca est bistadu su ‘arveri
de Badógliu! -nât unu- “A lu pones
-un’aterunu azunghet matrofferich’an iscobertu, mancari in ritardu,
chi l’aian lantadu a balla... ‘e lardu?”
“Tando est toppu pro cussu? Est un’eroe!-abboghinat Marighe ‘Endabarattu“Balla chi nono! Cussu bi l’at fattu
trint’annos como a calches unu ‘oe!
-rispondet Forichedda Murru d’ ‘attuSu chi siat, li fattat bonu proe!
Non si mesurat a palmos, crêide,
s’ómine... mai! Bos nde cumbinchide!”
“Cussu emmo, coma’! A sa pobidda
brivada già non l’at mai de nudda!
-allegat Tzitzu- Sa coa ‘e s’ambidda
l’at dadu a tenner e... brou ‘e chibudda!
E isse pienzéndesi sa ‘udda
in sos tzilleris... chentu e un’istinchidda
chi lu brùjene! In tempos de gherra
faulas a cantares fintz’a terra!”
“Ma ne in terra istat ne in chelu
su chi ses nênde cun su fele in laras!
-li muttit arvuriadu Peppe TarasNe dimóniu est Sadurru e ne anghélu,
ma da’ ómine malu ‘ardiandelu!
Intantu est cavaglieri... e s’est ch’imparas
a ti rentenner sa limba in s’isgarzu
fintz’a tie an a fagher... ainarzu!”
199
DÌCCIOS
* S’ómine non si mesurat a palmos
L’uomo non si misura a palmi
* Dare a tènnere sa coa de s’ambidda
Far afferrare la coda dell’anguilla
* In tempus de gherra fàulas fintz’a terra
In tempo di guerra bugie fino a terra
* No istare ne in chelu ne in terra
Non stare né in cielo né in terra
-
lantadu a balla... ‘e lardu: ferito con una pallottola... di lardo
matrofferi: burlone
Marighe ‘Endabarattu: Maurizio Vendiabuonprezzo (soprannome)
Murru d’ ‘attu: Muso di gatto (soprannome)
allegat: risponde, dice
‘udda: ventre, pancia
tzilleris: bettole
a cantares: in gran quantità
li muttit arvuriadu: gli risponde pieno d’ira
da’ ómine malu ‘ardiandelu: salvalo dalla nomea di uomo cattivo
a ti rentenner sa limba in s’isgarzu: a trattenerti la lingua nell’esofago,
cioè “a non sparlare di Sadurru o deriderlo”
- ainarzu: asinaio
200
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Boe solu non tirat carru
Pro Gósamu non b’at fulanu in mundu
chi contet che a isse... e nd’at rejone!
Ite li mancat? Tenet bonu... fundu,
benes e domos, paret un’Adone,
furriet a dresta, a manca, in largu, in tundu
b’at sempr’unu a li lingher su... garrone!
Sas féminas, a fragu de... nighele,
nâchi li curren che musca a su mele!
Finas si ‘antat d’aer ferramenta
chi non timet ruinzu ne ismarru
e chi mai l’at a fagher s’isgarru
de si cojare, nemmancu a... s’appenta!
Isse non nd’aggradessit partimenta!
Boe solu però non tirat carru...
e nât su dìcciu de non narrer gai:
deo ‘e cuss’abba non nde buffo mai!
Ma sa Sorte, addaghi intrat in gala,
s’accùrtziat che grodde a su puddarzu,
ca issa at duas caras, che frearzu,
bona sa prima, sa ‘e duas mala!
Como est che puddu infattu a Peppa Pala
a crista altzada e paret ch’in s’isgarzu
li currat a trainos sa salia,
ca cudda bi la negat sa... mundia!
S’àtera notte nâchi su zudeu
in domo si ch’est fertu ‘e sa teracca,
chi pro no esser ne sàbia ne macca,
li diat aer dadu su... recreu!
Gosa, Gósamu, gosa, gosu meu,
mira però chi non bi lasses tacca!
Gai dêt esser... si b’at chie in bidda
sa teracca la’idet già pobidda!
201
DÌCCIOS
* Sa musca curret a su mele
La mosca corre al miele
* Boe solu non tirat carru
Un bue da solo non tira il carro
* Non nerzas mai: de cust’abba non nd’apo a bìere
Non dire mai: non berrò quest’acqua
* Frearzu at duas caras: una ‘ona e una mala
Febbraio ha due volti: uno buono e uno cattivo
- bonu... fundu: buone... fondamenta, soldi... ben conservati
- paret un’Adone: è bello, da sembrare un Adone (giovinetto molto bello
amato da Venere)
- furriet a dresta...: ovunque vada c’è sempre uno disposto a leccargli il...
tallone!
- a fragu de nighele: subdorando una qualche cosa, i quattrini
- ferramenta: ferrame che non teme ruggine o di perdere il taglio
- Isse non nd’aggradessit partimenta!: A lui non piace dividere niente con
nessuno, neanche con una eventuale moglie!
- s’accùrtziat che grodde: si avvicina al pollaio come una volpe
- bi la negat sa... mundia: gli nega i... favori; mundia è il pidocchino di cui
sono ghiotte le galline
- si ch’est fertu: si è introdotto in casa della serva
202
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Mezus dare che pedire
Da-e cando in casantza su maridu
che l’an postu, Giuanna Pili-ruja
si ch’ ‘essit donzi notte cun s’iscuja
chi tenet unu fizu e ch’est famidu!
Gai si dat a su primmu... accudidu
pro su bisonzu... e paren salamuja
sas làgrimas chi ‘ettat a s’incunza
a tales sun salidas pro sa... munza!
Mezus a dare che a dever pedire!
Issa l’ischit... pro cussu est cori ‘ona
e bos nât:-Mezus gai che a servire
a die e notte padronu e padrona!
No est mistieri custu? O est mandrona
o visciosa chie ‘essit a chittire
sa zoronada? O forsi fatto isbàgliu
nênde ch’est finas custu unu trabàgliu?
In s’antigóriu a sas de cust’idea
usaian rispettu e cunsideru.
Nâdemi, adducas, est fàula o beru
chi de cust’arte fit Venus sa dea?
Ma su mundu no est bonu e sintzeru
e pesamos cun diversa istadea!
Mascamente chie est a matta piena
chi non crêt daghi est bóida s’anzena!
Biadu a chie in perra de gianna
tenet un’oju pro bonu custou
e coltz’a cuddu chi un’affannu nou
s’agattat cada die o pena manna!
A su bàntziga-bàntziga sa canna
si franghet a su ‘entu! A fagher prou
non bos prego. Ma tappulende pannu
gai e tottu che bàrigo s’annu! -
203
DÌCCIOS
* Mezus dare che pedire
Meglio dare che elemosinare
* Sa matta (pantza) piena non crêt a sa bóida
La pancia piena non crede a quella vuota
* Biadu a chie at un’oju in perra de gianna
Beato chi ha un occhio (vigile) sull’uscio di casa
* Tappulende su pannu si che bàrigat s’annu
Rattoppando il panno, se ne va l’anno
-
in casantza: in galera
Giuanna Pili-ruja: Giovanna (dai) Capelli rossi
Gai si dat a su primu... accudidu: Così si concede al primo... arrivato
salamuja... incunza... munza: salamoia... incasso... bussa
a chittire sa zoronada: a guadagnarsi la giornata
Venus: Venere, dea della bellezza e dei piaceri
istadea: stadera, bilancia a bracci
Mascamente: Soprattutto
custou: custodia, vigilanza, protezione
A su bàntziga-bàntziga...: Ondeggiando continuamente sotto le raffiche
del vento la canna si spezza
- che bàrigo s’annu: riesco a trascorre l’anno
204
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Basamattones e cagadiàulos
Tue che Santu Tomas si non toccas
non crês mai a nudda o a niunu
ed est cussa sa neghe ‘e cantos sunu
malos a mover e tostos che roccas!
Si ti narzeran “Fulanu est deunu!”,
bae ch’a l’aggiuare non t’irroccas
e addaghi li porris s’accunortu
su mal’avventuradu ch’est già mortu!
Tue in Cristos bi crês, ca non ses tontu;
nâmi prîte però si non l’as bidu!
A toccu ‘e campanas tuccas prontu
che s’esseras da’ canes persighidu!
Ti sinnas, ti cunfessas e abbramidu
s’òstia ch’ingullis... ma non faghes contu
de chie isettat, a manu parada,
un’appiccóniu, a missa agabbada!
Forsi lassadu assegu ‘e sos retàulos
b’at francos meda e calchi untza ‘e oro
o a preides l’as dadu a... miàulos
pro ch’in sas missas t’ammenten insoro.
Pro chie pedit non nde mustras coro,
ca ses basamattones-cagadiàulos!
Ma non lu futtis su matessi a Chie
est prus cumpanzu meu de a tie!
Onzunu -nât su dìcciu- at una rughe
e donzunu si bàjulat sa sua!
Sa mia est manna, e s’ ‘idet... ma sa tua
no est cudda chi portat a sa Lughe!
Ti nd’abbiza e no istes fughe-fughe
da’ chie est disdicciadu o in sa lua
de su bisonzu arriscat d’attogare.
Ses galu in tempus, pensa, a ti salvare!
205
DÌCCIOS
* Esser che Santu Tomas: si non toccat non crêt
Essere come San Tommaso: se non tocca non crede
* Basamattones e cagadiàulos
Baciamattoni (bigotto) e cacadiavoli (ipocrita)
* Onzunu bàjulat sa rughe sua
Ognuno sopporta la sua croce
- neghe: colpa
- Fulanu est deunu!: Il Tizio è digiuno!
- Bae ch’a l’aggiuare non t’irroccas: Sta’ sicuro che non ti sfracellerai per
soccorrerlo
- s’accunortu: il conforto, un po’ di cibo
- tuccas prontu...: accorri pronto come se fossi inseguito dai cani
- Ti sinnas: Fai il segno di croce
- a manu parada, un’appiccóniu, a missa agabbada: con la mano tesa, una
speranzuola (una elemosina), a messa ultimata
- retàulos: retablo, tavola dipinta
- o a preides l’at dadu a... miàulos: o hai dato le tue offerte ai preti... miagolando (con voce di lamentazione)
- no istes fughe-fughe: non scappare
- in sa lua...: nel dolore della necessità rischia di soffocare
206
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su riccu no est mai cuntentu
Su riccu pius nd’at prus nde disizat
a tales ingurdone est che’ su mare!
Lestru che nemos in si lamentare,
chentu e una fàulas s’appizat
cuntentu de si fagher pibiare.
Non drommit a de die, a notte ‘izat,
ca su prenettu est unu, che berrina,
ammuntonare sesina a sesina!
Su deus sou at lumen “Dinari”,
a isse ebbia coro e mente intregat!
Su gosare ‘e sa vida non l’intzegat,
ca s’isparghet in conca fari-fari!
Buffat abba, su ‘inu si lu negat;
manc’a a Pasca sa tatza lari-lari
si cuntzedit, ca pensat che redortu:
ómine chena ‘inari, ómine mortu!
Cun tale tzou intr’ ‘e concales fissu,
chie at già nâdu a sa vida adiu
non s’abbizat, mischinu, ch’est propr’issu!
E mezus mortu chi non male biu...
ca cuddos ch’a sa bùccia li nân chiu
e finas si cumbinchen d’aer bissu
in custa vida nostra no isco ite,
si non sunu pudende, nâde prîte?!
Ca su riccu no est mai cuntentu,
mezus póberos forsis bos nar’ ‘eo?
Non siat mai... giaghi ancora crêo
fuliadu ‘e non ch’àere a su ‘entu
sinnu e annos! Sa pretesa leo
de sustenner però cust’argumentu:
chie est cuntentu est riccu simmai
e foras de pinniccu, própriu gai!
207
DÌCCIOS
* Su riccu pius nd’at pius nde disizat
Il ricco più ne ha più ne desidera
* Omine chena ‘inaris, ómine mortu
Uomo senza soldi, uomo morto
* Mezus mortu chi non male biu
Meglio morto che malsano
* Su riccu no est mai cuntentu
Il ricco non è mai contento
* Chie est cuntentu est riccu e foras de pinniccu
Chi è contento è ricco e senza pensieri
-
ingurdone: avido, ingordo
s’appizat: si inventa
pibiare: compiangere, commiserare
‘izat: veglia
su prenettu est unu, che berrina: una è la preoccupazione, acuta come una
trivella
fari-fari: cenere
sa tatza lari-lari: il bicchiere pieno sino al colmo
redortu: cocciuto, arrogante
Cun tale tzou...: Con quel chiodo fisso nel cervello
a sa bùccia li nân chiu: chiamano buccia il nócciolo
d’aer bissu: di aver vinto
pudende: puzzando, in putrefazione
208
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su trabàgliu annùntziat chie l’at fattu
Appoi ‘e chentu “contos” tottu in rima
e battorchentos dìccios, nde la sesso
Pàulu caru, e s’est chi bi resesso
mi che torro a iscola che a prima.
Si mi los aggradessis, l’aggradesso...
e prus ancora si leas sa lima
e ue b’agatteras musa ruza
l’allijas cun sa sólita manuza!
Su trabàgliu annùntziat chie l’at fattu...
in bene che in male so sempr’ ‘eo,
s’amigu tou, Antoninu Rubattu!
Su ch’apo iscrittu, assumancus crêo,
siat cando bùglio e nde rio attattu
o cando allego sériu o finas leo
camineras chi portan meda addae,
est pro narrer:-Sos dìccios non sun…fae!E tue, da-e Nùgoro a Casteddu,
l’as nâdu e imprentadu innanti meu!
Dìcciu antigu no errat! E prîteu?
Ca sos dìccios sun suma de cherveddu,
isperièntzia, coro e giustu impreu!
Sun póddine e non chivarzu nieddu!
De su trabàgliu fattu, ca est gai,
non ti penentas -nât su ditzu- mai!
Deo in làccana abbarro ‘e su connottu
che sempre e, pro s’aggiudu, a Deus prego
ca si non cheret Isse, non lu nego,
podimos cant’e nudda nois tottu!
Paris cun custu lìbaru t’intrego
como un’abbratzu mannu e unu... fiottu
de uras de saludu e ben’istare
cun sos chi amas, a chent’annos pare!
(Mese de Nadale 1994)
209
DÌCCIOS
* Su trabàgliu annùntziat chie l’at fattu
Il lavoro annuncia chi lo ha eseguito
* Dìcciu antigu no errat
Proverbio antico non sbaglia
* Sos dìccios non sun… fae
I proverbi non sono… fave
* De su trabàgliu fattu non ti penentas mai
Non pentirti mai del lavoro fatto
* Chena s’aggiudu ‘e Deus non podimos niente (nudda)
Senza l’aiuto di Dio non possiamo (far) niente
- “contos”: pur non essendo dei veri e propri “racconti”, chiamo così queste mie cento “tessere”, ognuna delle quali, ideata in quattro ottave,
“racconta” e cerca di spiegare qualcosa
- mi che torro a iscola: ritorno ad insegnare, giacchè questo libro è stato
ideato durante le vacanze estive del 1994
- e ue b’agatteras...: e laddove dovessi trovare versi zoppi, usa pura la...
lima, come tu sai ben fare
- imprentadu: stampato (si allude al suo libro NARAT SU DICIU)
- Sun póddine...: Sono farina bianca, non crusca!
- Deo abbarro...: Io resto fedele nel solco del “conosciuto”
Irroccos
“Frastimo ma no isco frastimare ...”
Gavinu Còntene
212
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Deo in irroccos non crêo...
Deo in irroccos non crêo...e connottu
mai da’ chie irroccat apo dannu:
ancu t’impicches duncas intr’ ‘e s’annu
cun sos minuzos tuos, tue e tottu!
Sa conca attappes a unu crastu mannu
e ti b’agattes inintro regottu!
Sos ojos ti nde ‘oghes cun sa sula
e un’ ‘uccone t’acciappes in bula!
Sa limba ti nde mutzes cun sas dentes
e sas orijas cun su addagone!
Su nare, in lu ‘ider che trumbone,
ti lu punghes cun s’ispuligadentes!
Ti si crebet, sulende, unu pumone
in s’àteru costóibi serpentes!
T’irrenes tribulende pro anzenos,
pìscies samben a orinales prenos!
Sa manu destra t’ ‘ides e sa manca
cun sos bratzos segadas da’ sa pala.
De ambas duas ti restet un’anca
ma chi ti ‘enzat in granghena mala.
Sas dentes, foras una, fala-fala,
cun cuss’una ti rótzighes sa banca.
Su coro ti lu pìcculen sas aes,
in matèria su corpus, tott’a piaes.
Su fídigu che casu giampagadu,
unfiada s’ispiene che trainu,
su samben ti lu buffes che’ su ‘inu,
su chi t’avanzat che saba giagadu.
E daghi t’as a bider collocadu
intr’e una càscia tarulada ‘e pinu,
mancu agattes logu in campusantu
e morzat in su mentre chie t’at piantu!
213
IRROCCOS
- irroccos: bestemmie, maledizioni
- minuzos: interiora, intestini
- Sa conca attappes...: Possa tu sbattere la testa ad un grosso macigno
- sula: lesina
- addagone: grossa daga, coltellaccio
- nare: naso
- ispuligadentes: stecchino, stuzzicadenti
- T’irrenes...: Possa direnarti lavorando per gli altri
- orinales: vasi da notte, pitali
- segadas da’ sa pala: mozzate dalle spalle
- in granghena mala: in cancrena senza speranza
- fala-fala: penzoloni, cadenti
- cun cuss’una ti rótzighes sa banca: con quell’unico (dente) possa tu rosicchiare il tavolo
- Su coro ti pícculen sas aes...: Gli uccelli rapaci ti becchino il cuore
- matèria: pus
- casu giampagadu: formaggio verminoso
- unfiada s’ispiene...: gonfia la milza come un ruscello
- che saba giagadu: denso come la sapa
- una càscia tarulada ‘e pinu: una cassa da morto di pino, tarlata
- e morzat in su mentre...: e muoia all’istante chi ha versato per te qualche
lacrima
214
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
A chie m’at furadu su catteddu...
A chie m’at furadu su catteddu,
si lu torrerat, mancu ladru naro.
Però l’avverto: a intender s’appeddu
finas a mesanotte già l’imbaro.
Chi fattat isse...a s’una li preparo
d’irroccos malos unu moitteddu
ch’a los vittire non bastan sas ficcas,
ferros e corros, pungas o isticcas!
A sas duas, si esserat massaju,
su ràndine l’ ‘istruat su laore,
chi non li campet pegus s’est pastore
e si est mere chi ‘enzat laccaju.
Morzat sididu si est tzilleraju,
coddisegadu si est pudadore
e s’esserat, imbetzes, mastru ‘e àscia
chi pro sas trese s’approntet sa càscia.
S’est frailarzu s’imbuffet che fodde,
s’est mastru ‘e muru restet saccarradu
da’ sa domo chi rea nd’at pesadu,
s’est piscadore ch’attoghet a modde.
A sas battor in sa ‘ula ‘e su grodde
che finat s’est duttore o avvocadu,
Su toccu de sas chimbe s’est notarju,
no intendat, preide o butecarju.
S’est pitzinnu chi non lompat a mannu,
chi pudat si est bezzu che sordidu,
no agatet s’est fémina maridu,
s’est ómine chi crebet intr’ ‘e s’annu.
E a sas sese, si s’est penentidu,
mutzas sas manos s’ ‘idat pro su dannu.
Non lompat, siat comente, a s’impuddile
si non nde torrat catteddu a cuile.
215
IRROCCOS
- catteddu: cagnolino
- appeddu: latrato, abbàio
- finas a mesanotte già l’imbaro: io posso attendere (un suo messaggio) fino
alla mezzanotte
- moiteddu: piccolo vaso di sughero
- a los vittire non bastan sas ficcas...: per evitare (le mie maledizioni) non
basteranno fiche, ferri, corna, amuleti o stecche appuntite
- massaju: agricoltore
- pegus: bestia
- si est mere chi ‘enzat laccaju: se è padrone diventi servo
- tzilleraju: bettolaio, taverniere
- coddisegadu si est pudadore: col collo reciso se è un potatore
- mastru ‘e àscia: falegname
- s’approntet sa càscia: si prepari la bara
- s’imbuffet che fodde: si gonfi come un mantice
- ... da’ sa domo chi rea ndhat pesadu: resti sepolto dalla casa che ha eretto
- ch’attoghet a modde: che soffochi tra le onde
- grodde: volpe
- toccu ‘e sas chimbe...: non senta il rintocco delle cinque
- butecarju: farmacista
- chi pudat si est betzu che sordidu: puzzi, se è un vecchio, come cosa verminosa
- a s’impuddile: all’alba
- si non nde torrat catteddu a cuile: se il cagnolino non tornerà dal padrone (lett.: all’ovile)
216
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
S’essera... su chi non so!
Si sos nuraghes esseran presones
e deo mere de cussas galeras,
de ch’inserrare faghia a maneras
a unas duas treghentas persones,
ma cun s’impignu ‘e la render libèras
addaghi aian postu a roddulones
sas pedras chi bi sun ammuntonadas
leendelas a mossu o...a istumbadas!
S’essera su preide ‘e cuddos puttos
sagrados, e de natura divina,
a bartza los faghia de carchina
e b’aia postu, presas che presuttos,
tottu sas limbas de mala genina,
a conca a giosso, pro cantare muttos...
cun sa promissa ‘e las torrare reas
addaghi aian chérfidu sas... Deas!
Si s’Orcu essera o sa Jana mazore
de sas tumbas chi ch’amos iscavadas
in roccas e granitos, cambiadas
in furros las aia e-i s’onore
de si che ‘ider intro collocadas
a cuddas mentes de nudda valore
aia dadu chi, in manera indigna,
si ch’ana isbagassadu sa Sardigna.
Si unu essera ‘e sos piccapedreris
chi at sas perdas fittas isculpidu
l’aia onzuna ‘oltada in ispidu
e, poi alluttu in chentu brajeris,
intr’ ‘e su coro a fortza felchidu
cun ambas manos a cuddos bragheris
concas de napa chi crên chi sos Sardos
sian tott’ arestes, legos e bastardos!
217
IRROCCOS
- de ch’inserrare...: farei in modo di chiudervi dentro due o trecento persone
- a roddulones: a rotolare
- a istumbadas: a testate
- puttos sagrados: pozzi sacri
- bartza de carchina: vascone di calce
- presas che presuttos: legate come prosciutti
- de mala genina: di pessima qualità (genina: mondiglia,vagliatura)
- Orcu... Jana: Orco... Fata o Strega. Sas domos de janas (o de s’Orcu) sono
le tipiche grotticelle scavate dai prenuragici nelle rocce e nei graniti di
Sardegna per deporvi i loro morti
- isbagassadu: dilapidato a vil prezzo
- piccapedreris: sgrossatori di pietre
- perdas fittas: pietre conficcate nel terreno (simboli fallici e propiziatori)
- bragheris concas de napa: millantatori teste di rapa
- arestes, legos e bastardos: selvatici, ignoranti e bastardi
218
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Àteru non nd’aia d’appiccóniu!
“O Lare’, ancu t’ ‘idan garrottadu
da’ su boja malu ‘e Torquemada
e da’ sa chea s’oju isforrojadu
e cue e tottu fattu a impanada!
Ello fagher devias s’acconcada
de mi pijare su chi m’as pijadu!
Corvu cun corvu non si nd’ ‘ogan s’oju...
ma ch’attoghes però intr’unu poju!
Àteru non nd’aia d’appiccóniu...
un’annu intreu a matta a candela
pro nd’ ‘ardiare cussu fundu ‘e mela
da-e sas francas de calchi dimóniu!
Arrivis tue e... buddimundela
ti naras... e adiu a creschimóniu!
Ti s’esseran sas manos cancaradas
a donzi istérrida e posca ‘ermigadas!
Fintzas leadu ti nd’as sa ‘e terra...
gai semos in duos a deunzu,
deo e segnor Burriccu! Perra-perra
conca e limba... e nde fettan abbaunzu
sos canes ch’as, tra issos gherra-gherra!
Sos buttones chi t’agattes de brunzu
maduros e pesudos -naro deoche sa zimbóina ‘e San Pantaleo!
Sa mela -dês ischire- primm’ ‘e a tie
nâchi at tentadu a tales Adamu!
Como, a cundenna, chi tocchet a mie
in s’argoena a ti felchire un’amu
o frueddas in conca o trava o camu
cun sa pobidda ch’as, a notte e die!
Tue faghe che deo: t’accunorta
e bàlia... già non est sa prima ‘orta!”
219
IRROCCOS
- garrottadu da’ su boja malu ‘e Torquemada: strangolato da quel tremendo boia che fu Torquemada
- da’ sa chea s’oju isforrojadu...: e dalle orbite cavati gli occhi e subito fatti
a cotolette (impanada: pasticcio fatto con carne o anguille, olive, capperi, spezie, ecc., contenuto tra due sfoglie di pasta e cucinato al forno)
- acconcada: alzata di testa, ardimento
- de mi pijare...: di rubarmi ciò che mi hai rubato
- ch’attoghes però...: possa tu soffocare in un fossato d’acqua
- appiccóniu: speranza, brama
- a matta a candela: in continua agitazione
- fundu ‘e mela: albero di mela
- buddimundela, ti naras...: cogliàmola, dice a te stesso... e addio benessere!
- Ti s’esseran...: Ti si fossero rattrappite le mani ad ogni tentativo di
coglierle e finanche piene di vermi!
- a deunzu: a digiuno
- segnor Burriccu: signor Somaro
- Perra-perra conca e limba: Spaccate in due parti la testa e la lingua
- e nde fettan abbaunzu...: e ne facciano scempio, in lotta tra di loro, i cani
che possiedi
- Sos buttones...: Possa ritrovarti i testicoli di bronzo, grossi e pesanti come
la cupola di San Pantaleo (di Sorso)
- argoena: gola, esofago
- o frueddas in conca: o rami biforcuti sulla testa (corna)
- pobidda: moglie
- t’accunorta e bàlia: consolati e sopporta
220
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
...e s’afficcu fit cussa cariasa!
Chi ti fattat non crêo bonu proe
su chi furadu in d’una notte m’asa,
ca de ‘uccas in domo bi nd’hat noe
e s’afficcu fit cussa cariasa!
Narat su dìcciu:-Si non pagat oe
su Babbu Nostru mannu pagat crasa!
Ma isettende chi ti paghet Issu,
bider ti dia cherrer... crutzifissu!
Approfettende d’una fitta ‘e Luna
ti nde l’as totta paris ispilida!
Como, a puddiles, t’agattes felchida
in conca una bullitta pro donzuna!
E, si assazada nd’aeras calcuna,
s’ ‘oltet in ritzu e poi d’una chida
nde la fettas per bia de murenas
unfiadas che fodde, ‘e martza prenas!
Chi t’attoghet s’osseddu sa muzere,
sos fizos, sos nebodes e sas nettas,
tue sa fine de su grodde fettas
impiccadu a cuss’àrvure a piaghere.
Chi ’enzas, tasta-tasta, ‘e bonas pettas,
pustis su male de su miserere,
a tales t’attroppògliet sos minuzos
chi per terra los bidas a chercuzos!
Onzi tenaghe da’ ‘irde corrale
si ‘oltet in ispidu ruju-atzesu
e a unu a unu cravados in mesu
che gioghende a limba e a concale!
Chi grides “Ajutóriu!, ma intesu
mancu sias dae te, surdu pedrale,
finas a cando a s’àrvure torrada
non ch’as sa cariasa e appiccada!
221
IRROCCOS
-
e s’afficcu fit cussa cariasa: e quelle ciliegie erano tutta la mia speranza
ti nde l’as totta paris ispilida: hai raccolto dall’albero tutte le ciliegie
a puddiles: all’alba
bullitta: bolletta, chiodetto rigato
s’ ‘oltet in ritzu: si trasformi in riccio di mare
per bia de murenas...: attraverso le emorroidi, gonfie come un mantice,
piene di pus
Chi t’attoghet s’osseddu sa muzere: Che il nócciolo delle ciliegie ti soffochi
la moglie
grodde: uno dei tanti nomi della volpe
Chi ‘enzas, tasta-tasta, ‘e bonas pettas: Possa tu, a furia di assaggiarle,
diventar bello grasso
su male de su miserere: volvolo, occlusione intestinale
t’attroppògliet sos minuzos: ti attorcigli gli intestini
a chercuzos: diventati sterpi, fruscoli secchi
Onzi tenaghe da’ ‘irde corrale...: Ogni picciuolo da verde intenso si trasformi in uno spiedo rosso-infuocato
concale: testa
Ajutóriu!: Aiuto!
surdu pedrale: sordo come una pietra
finas a cando...: fin quando non avrai rimesso e appeso sull’albero tutte
le ciliegie
222
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Solu tando ti falet unu raju!
Cando sa Pasca at a ruer in Maju
o nàschere su Gésus in Austu,
a petta crua torrare s’arrustu
o a pitzinnu ‘enner su bisaju,
solu tando ti falet unu raju
e cunfundas sa chena cun su ‘ustu,
sa cattedda chi b’as cun sa muzere,
cadrea cun brajeri pro ti sêre!
Daghi su trigu at a tuddire ranos
maduros che arantzos e de ferru,
cando as a bider duos tres cristianos
poi mortos torrados da’ s’inferru,
cantos semus in Terra tottu sanos,
su mundu chena làccana e abberru,
tando ebbia sa runza e sa pigotta
sa persone ti l’iscarenen totta!
Dagh’’ideras sos pisches da’ perissos
da-e mare brinchende in sa sartàina,
a mizas sas frommigas in andàina
pighèndeche a sa Luna tres ôs frissos
o sas benas catzende latte d’àina...
tando chi ‘enzas cun tres giaos fissos
a una rughe appiccadu d’attarzu
ch’at caentadu unu frailarzu!
Cand’annotas ‘oltadas in coccois
pasculende sas monzas in cumbentu
o in su coghepetta a fogu lentu
sos prìdes ‘oltuléndesi e a ohis,
tando su corpus tou pro appentu
ti bicchen aes, terpes e babbois
e in dogni pertusu pro maganza
fattat su bugnu sa ‘espe terranza.
223
IRROCCOS
-
bisaju: bisnonno
ti falet unu raju: possa colpirti un fulmine, un accidente
catedda: cagnolina
tuddire ranos: germogliare chicchi
su mundu chena làccana e abberru: il mondo senza confini e sbarre
tando ebbia sa runza e sa pigotta...: solo allora la rogna e il vaiolo ti scarnifichino tutto il corpo
da’ perissos brinchende in sa sartàina: saltare loro stessi nella padella
a mizas sas frommigas in andàina...: a migliaia le formiche tutte in fila
portare tre uova fritte alla Luna
o sas benas catzende latte d’àina: o dalle sorgenti scaturire latte di asina
ch’at caentadu unu frailarzu: che ha arroventato un fabbro
Cand’annotas ‘oltadas in coccois...: Quando vedrai mutate in lumaconi
che pascolano le suore del convento
coghepetta: girarrosto
sos prides ‘oltuléndesi e a ohis: i preti contorcendosi dal dolore
pro appentu ti bicchen aes, terpes e babbois: ti becchino per divertimento
gli uccelli rapaci, i serpenti e ogni genere di insetti
e in dogni pertusu pro maganza...: e in ogni pertugio, come un’insidia,
facciano il loro alveare le vespe terragne
224
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chi bos gioghen che puddu a carrasciale!
Deris sero, coma’, in sa ‘e Ddedda
nâchi ijuccada bos l’azis a gosu
cussa limba ‘e... verzine anzonedda,
nênde a fulanu ch’est beccu e tinzosu,
a sa tale ch’est brùscia e pintuledda,
chi Babbai at s’amiga e ch’est zelosu
e ch’azis bidu, a manos in paneri,
ballende a mie cun su brigaderi!
Deus cherfat... già so a pane asciuttu
da-e cando fuidu m’est Toieddu!
Ma no est gai! Ancu su faeddu
bos manchet tott’in d’una, appenas ruttu
ch’est su sole, e bos bidedas suttu
che ou da’ sas terpes su cherveddu!
E in ojos, cant’azis bidu a mie,
duos sarrones, prim’ ‘e avrescher die!
Males apedas cantos ôs abbastan
pro segare de brunzu una campana
o cantos mossos de pane s’attastan
donzi die in su mundu a gana a gana.
Pro cantas untzas de farina impastan
un’arza, imbetzes, viuda o bajana,
bos pungat cada mermu ‘e sa persone,
ne balfan alga o ballu o cantone!
Canes de Fonne bos boghen sa matta
e su corvu bos fattat mesaluna;
de sas fizas non bos nde campet una,
maccos sos fizos, e tottu in suffratta
nettas e nebodes. E paris patta
cun custas... uras, ancu un’ateruna
bos nde ruat, pro non bos cherrer male:
chi bos gioghen che puddu a carrasciale!
225
IRROCCOS
- ijuccada bos l’azis a gosu: ve la siete sciacquata a sazietà
- nênde a fulanu ch’est beccu e tinzosu: dicendo al Tale che è cornuto e
tignoso
- brùscia e pintuledda: donnaccia e svampita
- chi Babbai at s’amiga: che il Parroco ha l’amante
- paneri: sedere, deretano
- so a pane asciuttu: sono a dieta (senza amore)
- bos bidedas suttu che ou da’ sas terpes su cherveddu: possiate vedervi il cervello succhiato come un uovo dalle serpi
- sarrones: vermi o insetti che rodono
- prim’ ‘e avrescher die: prima dell’alba
- s’attastan: si assaggiano, si assaporano
- arza: falangio (insetto velenoso, detto anche “solìfuga”)
- viuda o bajana: vedova o nubile
- ne balfan alga o ballu o cantone: ne servano (per lenire i dolori provocati dalla puntura dell’arza) la mondezza (la persona veniva infatti sepolta
tra i rifiuti) i balli e i canti (che si facevano attorno, per distrarre il malcapitato)
- bos boghen sa matta: vi strappino le interiora
- bos fattat mesaluna: vi faccia attorno mezzo giro (così come si fa durante la visita di cordoglio attorno ad un morto)
- in suffratta: in agonia, in grandi sofferenze
- uras: auguri
- chi bos gioghen che puddu a carrasciale: possano giocare con voi, come a
carnevale si gioca col gallo (lo si usa, infatti, come bersaglio)
226
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Narrer m’as fattu su chi non cheria!
Lêndemi a limba, a su trassa-trassa,
narrer m’as fattu su chi non cheria...
gai so deo como sa bagassa
e tue nîda e netta che Maria,
deo sa ladra, sa mala, sa frassa,
tue in nìcciu che santa bona e pia!
Males ch’apas, Toie’, e a puntinu
pro cantas untzas pesat su terrinu!
Malaitta già ses che pe’ de beccu,
però non ti si paret da’ sa chiza.
Ma si b’at d’ilventare calchi attreccu
sa limba ‘e terpe chi as a forchiza
non s’impudat d’istare appiza-appiza
finas a b’agattare calchi peccu!
Ancu, tando, ti falat unu raju
o chi t’allizes che àpara in maju!
Addaghi ses che sùrvile ‘e inferru,
d’inghènias e fattuzos su ‘enale,
pro no ischire ne chie e ne cale
ancu sos ojos t’ ‘oghen da’ s’inserru
e los impitten che pedras de sale!
Sos canes t’accumpanzen a s’interru
ischirriolendetila sa persone
a tìrria pro si gigher un’ ‘uccone!
E cantas coglionadu as che a mie
nênde sole a sa luna, abba a su fogu,
un’attittu ti canten rie-rie
che s’esseran faghìndelu pro giogu
e in sa losa b’iscrian:-Su logu,
o tue chi legges, est custu ‘e chie
vìvidu at che dimònia e tale est morta!
Rùspiabi susu... e prus d’una ‘orta!-
227
IRROCCOS
- Lêndemi a limba, a su trassa-trassa: Confondendomi nel parlare, con l’inganno
- nîda e netta che Maria: immacolata e pura come la Madonna
- frassa: falsa
- nícciu: nicchia
- pe’ de beccu: zampa di caprone
- non ti si paret da’ sa chiza: non parrebbe dall’aspetto
- attreccu: pretesto, scusa, diceria
- limba... a forchiza: lingua biforcuta
- non s’impudat d’istare appiza-appiza: non prova scrupolo nell’inventarsi
cose maligne
- peccu: peccato, difetto fisico o morale
- o chi t’allizes che àpara in maju: o che possa rinsecchirti come l’aglietto
selvatico in maggio
- sùrvile: strega maligna
- d’inghènias e fattuzos su ‘enale: la sorgente di ogni astuzia perversa e di
ogni fattura
- sos ojos t’ ‘oghen da’ s’inserru: ti cavino gli occhi dalle orbite
- ischirriolendetila sa persone...: sbrandellandoti il corpo con caparbio
accanimento per procurarsi un boccone
- coglionadu: ingannato
- attittu: lamento funebre
- losa: sepolcro, pietra tombale
- o tue chi legges: o lettore
- Rùspiabi susu... e prus d’una ‘orta!: Sputaci su... e spesso!
228
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
S’esseran che a tie sas teraccas
S’esseran che a tie sas teraccas
piliesses, raspitzas, pistasolas,
sas domos nde dian ruer a sas solas
e sos palattos benner a barraccas!
Tue non bettas, non messas, ne arzolas,
ti tattas de s’anzenu e, si t’istraccas
un’untza ‘e prusu samunende piattos,
miàulas cantu, a narrer, milli gattos!
Che unu remu irroccas de galera,
non rispettas ne mere e ne padrona,
sos santos los istrampas da’ sa trona,
fintz’a sos tuos faghes a bisera!
Non miras frazu, aorru... ‘e cosa ‘ona
sempre gàrriga cheres s’istadera.
“Tantu da-e costazos -pensas tuegià non bessit a mie!” Cara ‘e sue!
Un’atterra ti ‘essat tirriosa
e a semos t’agattes sa persone
de samben e matèria putzinosa!
Chi ti bi frighen posca su limone
e pro ti los cunzare mezus cosa
non b’apat che, alluttu, unu tittone!
E, si t’ ‘esserat tùnciu de lamentu,
felchidos in sa limba craos chentu!
Pro su chi gittu ti ch’as a s’accua
da-e sas lùscias, sas cubas, sas càscias,
ti ruan susu tottas sas disgràscias
ch’as tue e tottu cun sa limba tua
auradu a sa zente! E gai iscàscias
in s’ischire chi ne médiu e ne fua
b’at pro ti l’isfrancare cussa sorte
a tales chi t’invoches a sa Morte!
229
IRROCCOS
- piliesses, raspitzas, pistasolas: arroganti, acide, fannullone
- Tue non bettas, non messas, ne arzolas: Tu non semini, non mieti, non triboli nell’aia
- ti tattas de s’anzenu: ti sazi della roba altrui
- miàulas cantu, a narrer, milli gattos: miagoli (ti lamenti), si fa per dire,
come mille gatti tutti assieme
- Che unu remu irroccas de galera: Bestemmi come un avanzo di galera
- sos santos los istrampas da’ sa trona: butti giù i santi dai loro troni
- faghes a bisera: sparli finanche dei tuoi, li maltratti
- Non miras frazu, aorru: Non badi ai consumi, al risparmio
- istadera: stadera
- Un’atterra ti ‘essat tirriosa: Ti colpisca un erpes (scabbia) insistente
- semos: piaghe, ferite
- de samben e matèria putzinosa: fetida di sangue e pus
- cunzare: rimarginare, cicatrizzare
- che, alluttu, unu tittone: di un tizzone infuocato
- tùnciu de lamentu: un flebile sospiro di lamento
- felchidos in sa limba craos chentu: conficcati nella lingua cento chiodi
- lùscias, cubas, càscias: silos (granai), botti, cassapanche
- auradu a sa zente: augurato alla gente
- E gai iscàscias in s’ischire...: E così impazzirai dalla gioia nel sapere che
non c’è rimedio né fuga per evitare tale sorte
230
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Tue ses Canu...
Tue ses Canu e che cane ‘e loru
ti nd’istas tenta-tenta e fiaga-fiaga,
mustras sas dentes a chie in sa giaga
ti s’appresentat o s’istat in s’oru.
Ma si b’apporrin una tatza ‘e soru
giambas umore: atzettas sa... paga,
ti càglias mudu che catteddu ‘onu
e mai s’ ‘idat su primu padronu!
Giogan sos che a tie a s’angalitta:
unu pede inoghe e unu incue!
Ma a chie est cane d’isterzu che tue
li ponen, primm’o poi, sa gangullitta
o a crastos l’ischitzan sa cabitta
e che la frundin, Deus ischit ue!
Pro chi non timas perunu nappile,
bae chi nde lu perdes su facchile!
Ma ses gai... e non giamban natura
sos ch’an de Giudas sas malesas pari,
ancu ti ‘endan pro mesu ‘inari,
ca a narrer trinta est fora mesura!
Ti nde tiren sa limba a istratzadura,
sos ojos cun sa sula, ‘e fari-fari
t’imbuttan, fintz’a lomper a crebare,
sa ‘ucca e-i sas pinnas de su nare!
Chi t’impalonen pustis da’ persegus
e ti porten per bidda in pultescione
e unu batzinu da’ onzi balcone
ti ‘ettan susu ‘e pìsciu de pegus...
e siat custa s’ùltima orassione:
-Tue fis Canu e canes cun tegus
nde creben chentu ‘e cussa manera,
sian de loru, ‘e giaga o perdighera!-
231
IRROCCOS
-
-
cane ‘e loru: mastino
tenta-tenta e fiaga-fiaga: sorvegliando continuamente e odorando qua e là
Ma si b’apporrin una tatza ‘e soru: Ma se ti offrono un bicchiere di siero
che catteddu ‘onu: docile come un cagnolino
Giogan sos che a tie a s’angalitta: Quelli che come te giocano a piede
zoppo
cane d’isterzu: cane leccone
li ponen, primm’o poi, sa gangullitta: lo afferrano, prima o poi, per la gola
o a crastos l’ischitzan sa cabitta: o gli schiacciano la testa con le pietre
Deus ischit ue: Dio solo sa dove
nappile: vergogna, scorno
facchile: visiera che si mette all’asino
sos ch’an de Giudas...: quelli che sono cattivi come Giuda
sula: lesina
‘e fari-fari t’imbuttan...: ti imbottiscano la bocca e le narici con della
cenere viva, fino a schiantarti
Chi t’impalonen...: Possano infilzarti ad un palo da dietro il sedere
per bidda in pultescione: in processione per le vie del paese
unu batzinu: un vaso da notte
pìsciu de pegus: orine di bestie
sian de loru, ‘e giaga o perdighera: siano mastini, segugi o bracchi da
punta
Dìccios... a muttos
(torremus a comintzu)
235
DÌCCIOS... A MUTTOS
1
Sos dìccios non sun fae,
ma sun sabidoria.
Sos díccios non sun fae...
De custa vida mia
acco’ ti do sa ‘iae.
Ma sun sabidoria...
acco’ ti do sa ‘iae
de custa vida mia.
[I proverbi non sono fave/ sono indice di saggezza./…/ Di questa mia vita/
eccoti la chiave.]
2
Mai lasses su ‘etzu
pro su caminu nou.
Torremus a comintzu.
Mai lasses su ‘etzu...
Si ses a imbaddinzu
pro calchi ‘addine tou
ti ratta su tubetzu
Pro su caminu nou...
ti ratta su tubetzu
si ses a imbaddinzu
pro calchi ‘addine tou.
Torremus a cominzu...
pro calch’ ‘addine tou
ti ratta su tubetzu
si ses a imbaddinzu.
[Non lasciare mai il cammino/ vecchio per il nuovo./ Torniamo alle origini/…/ Se sei stordito/ per un qualche assillo/ grattati la testa.]
3
S’est su molinu arressu
malu est su molinarzu.
236
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
S’est su molinu arressu...
Mezus pan’ ‘e chivarzu
che de fàmine acchessu.
[Se il mulino è fermo/ è cattivo il mugnaio./…/ Meglio un pane di cruschello/ che pressato dalla fame.]
4
Maridu iscosidu,
muzere istruddada.
Sa domo già nd’est rutta.
Maridu iscosidu...
Tue che balla allutta
cun d’una sola ojada
su coro m’as feridu.
.
[Marito trascurato,/ moglie grossolana./ La casa è già crollata./…/ Come
una pallottola ardente/ con uno solo sguardo/ tu mi hai lacerato il cuore.]
5
Morte sorvet cumone.
Amore creschet vida.
Morte sorvet cumone...
Ca ses de coro nîda
ses pandera ‘e pinnone.
Amore creschet vida...
ses pandera ‘e pinnone
ca ses de coro nîda.
[La morte scioglie ogni gruppo./ L’amore rigenera la vita./.../ Hai un cuore
immacolato/ sei un vessillo da esporre.]
6
Bessidu da-e domo,
bessidu da-e coro.
S’amore no est gai.
Bessidu da-e domo...
Ma non s’avverat mai
237
DÌCCIOS... A MUTTOS
de aer sa ch’adoro,
sa ch’in sonnu fentomo?
Bessidu da-e coro...
sa ch’in sonnu fentomo
ma non s’avverat mai
de aer sa ch’adoro?
S’amore no est gai...
de aer sa ch’adoro
sa ch’in sonnu fentomo
ma non s’avverat mai?
[Lontano da casa,/ lontano dal cuore./ Ma l’amore non è così./…/ Ma non
si avvera mai/ di poter possedere l’amata,/ colei che invoco nel sonno?]
7
S’ ‘attu subra sa trae
non pigat in debadas.
S’ ‘attu subra sa trae...
O bócchimi a istoccadas
o su coro mi dae.
Non pigat in debadas...
o su coro mi dae
o bócchimi a istoccadas.
[Il gatto sulla trave/ non sale senza un motivo./…/ O uccidimi a pugnalate/ o dammi il tuo cuore.]
8
Chie non tenet domo
mancu tenet bighinu.
Iscuru a chie est solu.
Chie non tenet domo...
Si b’at unu consolu
est de narrer ladinu
chi m’ames da-e como.
.
[Chi non possiede casa/ non ha un vicino di casa./ Misero chi vive da
solo./…/ Se c’è una consolazione/ è quella di dirmi chiaramente/ che mi ami fin
238
da adesso.]
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
239
DÌCCIOS... A MUTTOS
9
Su sole calat claru:
annùntziat bona die.
Su sole calat claru...
Tue ses frore raru,
ma non ses pro a mie.
Annùntziat bona die...
ma non ses pro a mie,
tue ses frore raru.
[Il sole è chiaro al tramonto:/ annuncio di bella giornata./…/ Tu sei il fiore
più raro,/ ma non sei a me destinato.]
10
Su màndigu salidu
mezus dalu a su porcu
chi l’aggradessit gai.
Su màndigu salidu...
Si l’ischerat Mammai
ch’abbojas a Babborcu
ti punghet a ispidu!
Mezus dalu a su porcu...
ti punghet a ispidu
si l’ischerat Mammai
ch’abbojas a Babborcu.
Chi l’aggradessit gai...
ch’abbojas a Babborcu
ti punghet a ispidu
si l’ischerat Mammai!
[Il cibo salato/ dallo meglio ai porci/ ché e gradito così./…/ Se sapesse
Mammai/ che incontri Babborcu/ t’infilzerebbe con uno spiedo!]
11
Nâchi est sa mandronia
cajone ‘e milli males.
240
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Nâchi est sa mandronia...
Abberi sos portales,
accomi, rosa mia!
[La poltronite -dicono-/ è causa di mille mali./…/ Spalanca i portoni/ eccomi, rosa mia!]
12
Mastru chena misura
mastru de cadragula.
Menzus a lu vittire.
Mastru chena misura...
Prima de ch’ingullire
s’ ‘uccone ch’apo in bula
dami unu ‘asu a fura.
Mastru de cadragula...
dami unu ‘asu a fura
prima de ch’ingullire
s’ ‘uccone ch’apo in bula.
Menzus a lu vittire...
s’ ‘uccone ch’apo in bula
dami unu ‘asu a fura
prima de ch’ingullire.
[Maestro senza misura,/ maestro di poco valore./ Meglio evitarlo./…/
Prima di ingoiare/ il boccone che ho nella gola/ dammi furtivamente un bacio.]
13
Lardu meda in masellu
pagu profettu a canes.
Lardu meda in masellu...
Ses s’ùnicu gravellu,
prus bona ‘e milli panes!
[Molto lardo in macelleria/ poco profitto per i cani./…/ Sei l’unico garofano,/ più saporita di mille pani!]
241
DÌCCIOS... A MUTTOS
14
Sos montes e sos campos
non benin mai pare,
ma sos cristianos eja!
Sos montes e sos campos...
Sa limba chentu lampos
ti potan settesciare
tantu già est pudeja!
Non benin mai a pare...
ti potan settesciare
tantu già est pudeja
sa limba chentu lampos!
Ma sos cristianos eja...
tantu già est pudeja
sa limba chentu lampos
ti potan settesciare!
[I monti ed i campi/ non s’incontrano mai/ i cristiani sì!/…/ Cento fulmini possano/ schiantare la tua lingua,/ che sparge già tanto fetore!]
15
Sa ‘ucca ch’est basada
non perdet sa fortuna.
Sa ‘ucca ch’est basada...
Issa che-i sa Luna
torrat a s’accherada.
Non perdet sa fortuna...
torrat a s’accherada
issa che-i sa Luna.
[Bocca baciata/ non perde la fortuna./…/ Essa, come la Luna,/ si affaccia di
nuovo.]
16
Su sonnu ‘e su pastore
l’istrobbat su matzone
s’est ch’istat pesa-pesa.
242
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Su sonnu ‘e su pastore...
Su de t’ischire offesa
mi brujat che tittone,
ma non brujet s’amore!
[Il sonno del pastore/ è disturbato dalla volpe/ visto che si alza ogni
tanto./…/ Il saperti offesa/ mi brucia come un tizzone,/ mai bruci però l’amore!]
17
In su nascher e morrer
tottu semus che pare,
ca Deus cheret gai.
In su nascher e morrer...
Si cherferas simmai
su coro a ti mustrare
già curro a ti lu porrer.
Tottu semus che pare...
già curro a ti lu porrer
si cherferas simmai
su coro a ti mustrare.
Ca Deus cheret gai...
su coro a ti mustrare
già curro a ti lu porrer
si cherferas simmai.
[Nel nascere e nel morire/ siamo tutti uguali,/ perché Dio così vuole./…/ Se
volessi, a volte,/ che ti mostri il mio cuore,/ eccomi, corro a porgertelo.]
18
In sa ‘ucca serrada
non b’intrat mai musca.
In sa ‘ucca serrada...
Mi ses in coro intrada
che in s’oju una busca.
[Nella bocca chiusa/ non entrano mai le mosche./…/ Tu sei entrata nel mio
cuore/ come un bruscolo nell’occhio.]
243
DÌCCIOS... A MUTTOS
19
S’est bella sa muzere
su maridu est corrudu,
ma no est sempre ‘eru.
S’est bella sa muzere...
Si mi cheres sintzeru
mezus de su refudu
l’atzetto cun piaghere!
[Moglie bella/ marito cornuto,/ ma non è sempre vero./…/ Se vuoi una risposta sincera/ piuttosto che il tuo rifiuto/ accetto le corna con piacere!]
20
Nâchi donz’ortulanu
bantat chibudda sua.
Nâchi donz’ortulanu...
Non m’ames a s’accua,
non so eremitanu!
[Ogni ortolano/ vanta le proprie cipolle./…/ Non amarmi di nascosto,/ non
sono un eremita!]
21
Sa cresura de ‘inza
faghet sa ruffiana:
binzatteri avvisadu!
Sa cresura de ‘inza...
Su t’aer abbojadu
cun isse in sa funtana
postu mi at s’arrinza.
Faghet sa ruffiana...
postu mi at s’arrinza
su t’aer abbojadu
cun isse a sa funtana.
Binzatteri avvisadu...
cun isse a sa funtana
postu mi at s’arrinza
su t’aer abbojadu.
244
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
[La siepe della vigna/ è una gran ruffiana:/ vignaiuolo, sei avvisato!/…/
L’averti incontrata/ con lui alla fonte/ mi ha cuasato molta rabbia.]
22
Onzi die ‘e piusu
est unu passu in mancu.
Onzi die ‘e piusu...
Si non faeddas francu
mi nd’ ‘essis da’... pertusu!
[Ogni giorno che passa,/ un passo in meno./…/ Se non parli francamente/
èscimene dal... pertugio!]
23
Cun maccos e cun santos
non si devet brullare:
s’ómine est avvertidu!
Cun maccos e cun santos...
Ite coro dechidu,
prus mannu de su mare,
ispantu ‘e sos ispantos!
Non si devet brullare...
ispantu ‘e sos ispantos
ite coro dechidu
prus mannu de su mare.
S’ómine est avvertidu...
prus mannu de su mare
ispantu ‘e sos ispantos
ite coro dechidu.
[Con gli stolti ed i santi/ non conviene scherzare:/ l’uomo è avvertito!/…/
Che cuore meraviglioso,/ grande più del mare,/ meraviglia delle meraviglie!]
24
Est mezus cari-ruju
chi no cari-nieddu.
.
245
DÌCCIOS... A MUTTOS
Est mezus cari-ruju...
Ligadu che boeddu
sa fune m’as a tuju.
Chi no cari-nieddu...
sa fune m’as a tuju
ligadu che boeddu.
[Meglio arrossire/ che scuro in volto./…/ M’hai legato, come un vitello,/ con
una fune al collo.]
25
Addaghi est imbitzada
sa fémina a sa sola
andat a domo anzena.
Addaghi est imbitzada...
Galana ses sirena
su trigu de s’arzola
rosa ben’auppada.
Sa fémina a sa sola...
rosa ben’auppada
galana ses sirena
su trigu de s’arzola.
Andat a domo anzena...
su trigu de s’arzola
rosa ben’auppada
galana ses sirena.
[Quando è viziata/ la donna va da sola/ a casa d’altri./…/ Sei leggiadra
come una sirena,/ come il grano dell’aia/ come una rosa ben sbocciata.]
26
Tzappende in terra tosta
sa zoronada est mala.
Tzappende in terra tosta...
Non istas piga e fala,
damila sa risposta.
[Zappare quando la terra è/ dura è giornata faticosa./…/ Non stare sali e
scendi,/ dammi la risposta.]
246
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
27
A chie ‘ajanu morit
est usu che isposu
a li ‘ettare trigu.
A chie ‘ajanu morit...
Si innanti fis amigu
istìmami, diosu,
s’amore acco’ fiorit!
[A chi muore celibe è/ tradizione come per lo sposo/ gettare addosso del
grano./…/ Se prima mi eri amico/ stimami, o divino,/ l’amore sta per fiorire!]
28
Sos chi si furan s’ou
de pudda non nde lassan.
Sos chi si furan s’ou...
Sas istajones passan
chena s’amore tou.
De puddas non nde lassan...
chena s’amore tou
sas istajones passan.
[Chi ruba l’uovo/ non risparmia le galline./…/ Passano le stagioni/ senza il
tuo amore.]
29
Si prettas cun su riccu
pro làccana o pejone
d’ ‘incher no as ispera.
Si prettas cun su riccu...
S’amore cunsidera
est che una presone,
ma su prus dulch’allicu.
Pro làccana o pejone...
ma su prus dulch’allicu
s’amore cunsidera
est che una presone.
247
DÌCCIOS... A MUTTOS
D’ ‘incher no as ispera...
est che una presone
ma su prus dulch’allicu
s’amore cunsidera.
[Se sei in lite col ricco/ per confini o affitto/ non sperare di vincere./…/
Considera che l’amore/ è come una prigione,/ ma il più dolce degli assaggi.]
30
Sos faeddos de cara
non perden amistade.
Sos faeddos de cara...
Sa prella mi torrade
ch’apo perdìdu insara.
[Le parole dette in faccia/ non fanno perdere l’amicizia./…/ Restituitemi
la perla/ che ho smarrito poco fa.]
31
Una mama alimentat
pius de chentu fizos:
est bena chi non siccat!
Una mama alimentat...
Unturzu est chi biccat
su coro a marturizos
s’amore chi turmentat.
[Una mamma nutre/ più di cento figli:/ è sorgente che non si secca!/…/ E’ un
avvoltoio crudele/ che strazia il cuore/ l’amore che tormenta.]
32
Inue non b’at caddos
curren sos aineddos.
Inue non b’at caddos...
Su pingu ‘e sos cherveddos
t’innèttia e sos araddos!
248
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
[Dove non ci sono cavalli/ corrono i somarelli./…/ Nettati della sporcizia/
del cervello e del sudiciume!]
33
Si duos sun gherrende
non ti ponzas in mesu:
su fuste est pro a tie!
Si duos sun gherrende...
Addaghi avreschet die
accomi a coro atzesu
che sole, dilliriende!
Non ti ponzas in mesu...
che sole dilliriende
addaghi avreschet die
accomi a coro atzesu.
Su fuste est pro a tie...
accomi a coro atzesu
che sole dilliriende
addaghi avreschet die.
[Se due stan litigando/ non metterti in mezzo:/ il bastone è per te!/…/
Appena spunta l’alba/ eccomi col cuore in fiamme/ come il sole, delirando!]
34
Si sèmenas ispinas
non tucches mai iscultzu.
Si sèmenas ispinas...
So cun s’alenu-curtzu,
su prîte a l’indovinas?
Non tucches mai iscultzu...
su prîte a l’indovinas
so cun s’alenu-curtzu?
[Se semini spine/ non circolare scalzo./…/ Mi manca il respiro,/ l’indovini il
motivo?]
249
DÌCCIOS... A MUTTOS
35
Cando mancu si pensat
falat s’ira divina:
a Deus l’as a palas!
Cando mancu si pensat...
S’as sensasciones malas
pensa a s’amore ‘e nina
e su dolu ti sensat.
.
[Quando meno ci si pensa/ scende dal cielo l’ira divina:/ Dio è sempre alle
tue spalle!/…/ Se hai delle brutte sensazioni/ pensa all’amore della tua bella/ e il
dolore passerà]
36
Dannos in bighinadu
non faghet su matzone.
Dannos in bighinadu...
Nàrami sa cajone
de prîte m’as lassadu.
Non faghet su matzone...
de prîte m’as lassadu
nàrami sa cajone.
[Non fa danni la volpe/ nel vicinato./…/ Dimmi tu il motivo/ per cui mi hai
lassato.]
37
Sa coghina minore
faghet sa domo manna:
gai siat su coro!
Sa coghina minore...
Ancu ‘enzat su moro
a ti tzoccare gianna
si non mi as amore!
Faghet sa domo manna...
si non mi as amore
ancu ‘enzat su moro
a ti tzoccare gianna.
250
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Gai siat su coro...
a ti tzoccare gianna
si non mi as amore
ancu ‘enzat su moro.
[La cucina piccola/ fa grande la casa:/ sia così ogni cuore!/…/ Possa venire
un pirata/ a bussare alla tua porta/ se non dovessi amarmi!]
38
Tàppulu male postu
si torrat a cosire.
Tàppulu male postu...
S’as brama d’arrivire
coitta a cust’accostu.
[Il rattoppo mal messo/ si ricucisce certamente./…/ Se hai voglia di arrivare/ avvicinati a questo porto.]
39
Cuddos ch’an iscaddadu
tocchende s’abba ‘uddida
finas timen sa fritta.
Cuddos ch’an iscaddadu...
S’as brios, los impitta
pro chi siat sa vida
pro me gosu sobradu.
[Chi si è scottato/ con l’acqua bollente/ teme perfino quella fredda./…/ Se
hai forze, impiegale/ per fare della mia vita/ un eterno godimento.]
40
Menzus fizu de sorte
chi no fizu de Re.
Menzus fizu de sorte...
Lontanu da-e te
so accurtz’a sa morte.
251
DÌCCIOS... A MUTTOS
Chi no fizu de Re...
so accurtz’a sa morte
lontanu da-e te.
[Meglio figlio della fortuna/ che figlio di Re./…/ Lontano da te/ son vicino
alla morte.]
41
A zurare mi pones?
Sa craba be-i lassas!
Sa limba mezus sicca.
A zurare mi pones...
Si t’istas bicca-bicca
che pudda inue passas
fuen sos tilingiones.
[Mi obblighi al giuramento?/ Ci rimetti la capra!/ La lingua meglio secca./.../
Se ti attardi a beccare/ come una gallina dove passi/ i lombrichi scappano.]
42
In su mese de maju
donzi runzinu est caddu.
In su mese de maju...
Assiat dulche iscaddu
pro ‘more ‘e cudd’ammaju!
Donzi runzinu est caddu...
pro ‘more ‘e cudd’ammaju
assiat dulche iscaddu.
[Nel mese di maggio/ ogni ronzino diventa cavallo./.../ Che dolce scotto/ grazie a quell’incantamento!]
43
De oro lu creias
unu ghìndalu e tottu,
imbetzes fit su truncu
de càule limosu.
252
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
De oro lu creias...
L’aia un’isposu
ma postu l’apo s’uncu.
Como t’apo connottu,
ses in sas bramas mias.
[Credevi fosse d’oro/ quel guindolo,/ invece era il torsolo/ di un cavolo
limaccioso./…/ Avevo uno sposo,/ mi è venuto in uggia./ Ora che ho conosciuto
te/ sei tu il mio desiderio.]
44
Su faeddare pagu
sabidoria meda.
Su faeddare pagu...
Como già ses maseda
appoi ‘e tantu tragu!
[Il parlar poco/ è indice di molta saggezza./…/ Ora sì che sei mansueta/ dopo
tante amarezze!]
45
Preide e avvocadu
sun peus tzertamente
de s’ambesue caddina.
Preide e avvocadu...
Ses che-i sa genina,
lu narat troppa zente:
su trigu andat mundadu!
Sun peus tzertamente...
su trigu andat mundadu:
ses che-i sa genina,
lu narat troppa zente!
De s’ambesue caddina...
lu narat troppa zente,
su trigu andat mundadu:
ses che-i sa genina!
[Prete ed avvocato/ sono certamente peggiori/ della sanguisuga cavallina./…/ Sei come la mondiglia,/ lo dice troppa gente:/ il grano va mondato!]
253
DÌCCIOS... A MUTTOS
46
Chie atzettat regalu
perdet sa libertade.
Chie atzettat regalu...
In sa disamistade
binchet sempre su malu.
[Chi accetta regalie/ perde la libertà./.../ Nelle faide/ trionfa sempre il cattivo.]
47
Nâchi a si cojuare
bi cheret su recattu
e no melalidone.
Nâchi a si cojuare...
Ite bella cantone!
Su coro s’est attattu
che mai in l’iscultare.
Bi cheret su recattu...
che mai in l’iscultare,
ite bella cantone,
su coro s’est attattu!
E no melalidone...
su coro s’est attattu
che mai in l’iscultare.
Ite bella cantone!
.
[Per sposarsi -si dice-/ occorrono provviste/ e non corbezzoli./…/ Che splendida canzone!/ Il cuore si è estasiato/ come non mai nell’ascoltarla.]
48
S’ómine si connoschet
fintzas da-e su risu.
S’ómine si connoschet...
Ma s’est de mal’accisu
su samben si l’attoschet!
[L’uomo si riconosce/ finanche dal sorriso./…/ Ma se è di fascino maligno/
254
gli si avveleni il sangue!]
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
255
DÌCCIOS... A MUTTOS
49
Su fiascu, s’est filadu,
non si segat in presse:
però buffatichelu!
Su fiascu, s’est filadu...
Ti creia un’anghélu,
ses malu e piliesse,
su peus ch’apo amadu!
Non si segat in presse...
su peus ch’apo amadu
ti creia un’anghélu
ses malu e piliesse!
Però buffatichelu...
ses malu e piliesse
su peus ch’apo amadu
ti creia un’anghélu!
[Il fiasco, se è incrinato,/ non si rompe tanto in fretta:/ però bevilo subito!/…/ Ti credevo un angelo,/ sei cattivo e arrogante,/ il mio peggiore amante!]
50
Medas sun sos amigos,
ma sa posada est una!
Medas sun sos amigos...
Majarza est sa Luna
subra de custos trigos!
[Gli amici sono molti,/ ma l’alloggio è uno!/…/ Ammaliatrice è la Luna/ su
questi campi di grano!]
51
Cun paràulas bonas
si lusingat sa zente;
ma b’at limbas de mele
chi sun puntas d’ispidu!
Cun paràulas bonas...
Su de t’aer feridu
fattu tragare fele
256
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
mi pesat e comente.
Amore, mi perdona!
[E’ con le buone parole/ che si lusinga la gente;/ ma ci sono lingue di miele/
che sono punte di spiedo!/…/ L’averti ferita e fatto/ ingoiare del fiele/ mi pesa e
come!/ Amore, perdonami!]
52
Sa vida che fiore
benit e passat lestra.
Sa vida che fiore...
Crabola, a s’abbalestra
t’accùrtzia de s’amore!
Benit e passat lestra...
t’accùrtzia de s’amore,
crabola, a s’abbalestra!
[La vita, come un fiore,/ viene e passa velocemente./…/ Capriola, avvicinati/ alla postazione dell’amore!]
53
A su caddu s’isprone,
a s’àinu s’accamu,
su fuste a chie est maccu!
A su caddu s’isprone...
Sa conca intr’unu saccu,
si non t’andat cust’amu,
remùneti, o matzone!
A s’àinu s’accamu...
remùneti, o matzone,
sa conca intr’unu saccu
si non t’andat cust’amu!
Su fuste a chie est maccu...
si non t’andat cust’amu
remùneti, o matzone,
sa conca intr’unu saccu!
[Al cavallo lo sprone,/ all’asino il camo,/ il bastone allo scemo!/…/ La testa
dentro un sacco,/ se non gradisci quest’amo,/ nasconditi, volpone!]
257
DÌCCIOS... A MUTTOS
54
Non chirches raighina
si t’aggradat fiore.
Non chirches raighina...
Ses rosa chen’olore
approbe a pudidina!
[Non cercare la radice/ se più ti piace il fiore./…/ Sei una rosa senza profumo/ ormai vicina al fetore!]
55
Binza ‘ona a pastore
non li giuat a nudda:
non l’ischit guvernare.
Binza ‘ona a pastore...
Curre a mi ‘asare,
si no curro da’ cudda
chi bramat de m’amare.
[Al pastore una buona vigna/ non serve proprio a niente:/ non la sa amministrare!/…/ Corri a baciarmi,/ altrimenti corro io da quella/ che smania per
amarmi.]
56
Su ‘inari est licchittu
a póberu e a riccu.
Su ‘inari est licchittu...
Su puddu at un’afficcu:
d’aer pudda in cannittu.
[I soldi fanno gola/ a poveri e a ricchi./…/ Un desiderio ha il gallo:/ avere
una gallina nel pollaio.]
57
Sos cascos sun signale
de fàmine o de sonnu,
d’istraccu o de mandrone.
258
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Sos cascos sun signale...
Ses s’ùnica rejone,
cumàndami che donnu
ch’obbedo puntuale.
De fàmine o de sonnu...
ch’obbedo puntuale
ses s’ùnica rejone,
cumàndami che donnu.
D’istraccu o de mandrone...
cumàndami che donnu
ch’obbedo puntuale,
ses s’ùnica rejone.
[Gli sbadigli sono segnali/ di fame o di sonno,/ di stanchezza o di pigrizia./…/ Sei l’unica mia ragione,/ comandami come un signore/ e obbedirò puntualmente.]
58
Menzus fertu de balla
chi no fertu ‘e macchine.
Menzus fertu de balla...
Sa rosa bicchifine,
accolla, milla, ajalla!
Chi no fertu ‘e macchine...
accolla, milla, ajalla,
sa rosa bicchifine!
[Meglio colpito da pallottola/ che colpito da follia./…/ La rosa dai gusti raffinati/ eccola, eccola, eccola!]
59
A contos male fattos
si bi torrat de nou:
ma non sempre s’agontzan!
A contos male fattos...
Sos amores s’iscontzan
addaghi a su cumprou
resultan nudda adattos.
259
DÌCCIOS... A MUTTOS
[Ai conti mal fatti/ ci si torna nuovamente:/ ma non sempre si aggiustano!/…/ Gli amori si dissolvono/ quando, messi alla prova,/ risultano incompatibili.]
60
S’ómine ‘e paga impitta
abbàidalu a caddu.
S’ómine ‘e paga impitta...
In amore s’iscaddu
aunzat sa vinditta.
.
Abbàidalu a caddu...
aunzat sa vinditta
in amore s’iscaddu.
[L’uomo di poco valore/ guardalo a cavallo./…/ Lo scotto in amore/ aizza la
vendetta.]
61
Onzunu diat chèrrere
sa cuba sempre piena
e sa muzere imbreaga.
Onzunu diat chèrrere...
Tirriosa che surzaga
daghi m’intras in bena
est solu pro mi fèrrere!
Sa cuba sempre piena...
est solu pro mi fèrrere
tirriosa che surzaga
daghi m’intras in bena!
E sa muzere imbreaga...
daghi m’intras in bena
est solu pro mi fèrrere
tirriosa che surzaga!
[Ognuno vorrebbe/ la botte sempre piena/ e la moglie ubriaca./…/
Ostinata come lo spaccasassi/ quando mi penetri nelle vene/ è solo per ferirmi!]
260
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
62
A banca e a muzere
accostadilis bene!
A banca e a muzere...
Amméntati de mene
ch’est dulche piaghere.
Accostadilis bene...
ch’est dulche piaghere
amméntati de mene.
[Alla tavola e alla moglie/ avvicinatevi bene./…/ Ricordati di me/ che è una
dolce sensazione.]
63
Si li das unu didu
su cùidu ti toccat
e depustis su bratzu!
Si li das unu didu...
Ses conca de... niatzu
e finas si fioccat
non torras biancu nîdu.
[Se gli concedi un dito/ ti tocca il gomito/ e poi il braccio!/…/ Sei testa di...
neve sporca/ e quand’anche fioccasse/ mai diventeresti bianchissimo. ]
64
Su calderone narat
niedda a sa padedda.
Su calderone narat...
Su màsciu de sa chedda
s’ ‘arveghe sua amparat.
[Il calderone dice/ nera alla pentola./…/ Il maschio del gregge/ protegge la
sua pecora.]
261
DÌCCIOS... A MUTTOS
65
Sègala in luna sua
si cheres chi sa linna
non benzat tarulada.
Sègala in luna sua...
Non fettas s’iscabada,
si bramas alapinna
la chirca in domo tua!
Si cheres chi sa linna...
la chirca in domo tua,
non fettas s’iscabada,
si bramas alapinna!
Non benzat tarulada...
si bramas alapinna
la chirca in domo tua,
non fettas s’iscabada!
[Taglia in luna giusta/ se vuoi che la legna/ non si tarli./…/ Non essere
sconsiderata,/ se desideri riparo/ cercalo in casa tua!]
66
Non ruspies a su chelu
ca ti ruet in bucca.
Non ruspies a su chelu...
Mi nd’ando... ti che tucca,
perdìdu amos s’ammelu!
Ca ti ruet in bucca...
perdìdu amos s’ammelu
mi nd’ando... ti che tucca!
[Non sputare verso il cielo:/ lo sputo ti cade in bocca!/…/ Me ne vado... vattene anche tu,/ l’incantesimo è finito!]
67
Chie tenet dinaris
finas in sa codina
si pàstinat sa ‘inza.
262
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie tenet dinaris...
S’istas imminza-imminza
trobojas sa faina
e mancu nd’ ‘essis paris.
[Chi ha denari/ anche nella roccia/ pianta un nuovo vigneto./…/ Se provochi in continuazione/ ingarbugli la vicenda/ e neanche pareggi la partita.]
68
Cando non cheret Deus
sos Santos poden nudda.
Cando non cheret Deus...
Pertunta ses che trudda.
.
De conca finas peus!
Sos Santos poden nudda...
De conca finas peus!
Pertunta ses che trudda.
[Se Dio non vuole/ niente possono i Santi./…/ Sei bucata come un mestolo./
Di testa ancora peggio!]
69
Appenas su paone
s’abbàidat a pêse
su coro si l’attristat.
Appenas su paone...
Sa fémina conchistat!
Sol’issa, si mi crêse,
at trassas de matzone.
S’abbàidat a pêse...
at trassas de matzone,
sa fémina conchistat,
sol’issa, si mi crêse!
Su coro si l’attristat...
sol’issa, si mi crêse,
at trassas de matzone.
Sa fémina conchistat!
263
DÌCCIOS... A MUTTOS
[Quando il pavone/ guarda ai suoi piedi/ gli si rattrista il cuore./…/ La
donna conquista!/ Lei soltanto, se vuoi credermi,/ ha le astuzie della volpe.]
70
Sa paràula ‘ettada
non torrat prus insegus.
Sa paràula ‘ettada...
B’at chie naschet pegus,
chie ànima sobrada.
[Una volta detta una parola/ non torna più indietro./…/ C’è chi nasce
bestia,/ chi anima eccelsa.]
71
Sa pianta adderettada
cheret da-e minore:
remédiu non b’at poi.
Sa pianta adderettada...
Sa baa che coccoi
ti falat a primore
addaghi ‘ides s’amada.
Cheret da-e minore...
addaghi ‘ides s’amada
sa baa che coccoi
ti falat a primore.
Remédiu non b’at poi...
ti falat a primore
addaghi ‘ides s’amada
sa baa che coccoi.
[La pianta va raddrizzata/ quando è ancora piccola:/ poi non c’è più rimedio./…/ La bava, come ad un lumacone,/ ti cola giù abbondante/ quando vedi
la donna amata.]
72
Oju bogadu in furru
non pagat macchissìa.
264
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Oju bogadu in furru...
Fit sa puddedra mia,
fuida s’est cun murru!
Non pagat macchissìa...
fuida ses cun murru,
fit sa puddedra mia!
[Occhio cavato nel forno/ non paga la pena del caso./…/ Era la mia poledra,/ è scappata col cavallo grigio!]
73
Sa pira cherva a boltas
innanti de sa fatta
da’ s’arvure nde ruet.
Sa pira cherva a boltas...
Su samben si mi fuet
addaghi t’ ‘ido in piatta
e a s’àteru ti ‘oltas.
Innanti de sa fatta...
e a s’àteru ti ‘oltas
su samben si mi fuet
addaghi t’ ‘ido in piatta.
[La pera acerba, a volte,/ prima di quella matura/ cade dall’albero./…/
Il sangue mi bolle/ quando in piazza ti vedo/ guardare l’altro.]
74
S’ ‘attu e sa femìna
giughen sette fiados.
S’ ‘attu e sa femìna...
Nos semus cojuados:
ite dulche faina!
Giughen sette fiados...
ite dulche faina,
nos semus cojuados!
[Il gatto e la donna/ hanno sette vite./…/ Ci siamo fidanzati:/ che dolce
faccenda!]
265
DÌCCIOS... A MUTTOS
75
A su melone s’abba
binu a sos maccarrones
a finis abbardente.
A su melone s’abba...
Pro concluer niente,
mezus non perriccones:
s’atzola nde l’agabba!
:
[L’acqua al melone/ il vino ai maccheroni/ alla fine l’acquavite./…/ Per
concludere un bel niente/ è meglio che tu non insista tanto:/ taglia corto con
la vicenda!]
76
Dinaris e talentu
non cues in bisonzu.
Dinaris e talentu...
Porriminde unu conzu
de s’abba ‘e su cuntentu.
Non cues in bisonzu...
de s’abba ‘e su cuntentu
porriminde unu conzu.
[Denari e talento/ non nasconderli alla bisogna./…/ Porgimene un boccale/ dell’acqua della felicità.]
77
Nos líberet su Deus
da’ su fàmine innante,
da-e s’unda ‘e su riu
e da’ femìna mala!
Nos lìberet su Deus...
M’intendo sempre peus,
benzende so mancante!
Da’ cando so ‘attiu
sa Morte est piga e fala!
266
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
[Dio ci liberi/ anzitutto dalla fame,/ dalla piena del fiume/ e dalla donna
cattiva!/…/ Mi sento sempre peggio,/ sto per impazzire!/ Da quando son rimasto vedovo/ sento la Morte che va su e giù!]
78
A palas de su Re
si li faghen sas ficcas.
A palas de su Re...
Barveghes titti-siccas,
fuìdebos da-e me!
Si li faghen sas ficcas...
fuìdebos da-e me,
barveghes titti-siccas!
[Alle spalle del Re/ si fanno le fiche./.../ Pecore senza latte,/ fuggite da me!]
79
Mìseros babbu e mama
chi fidan a teracca
sos fizos e sas fizas.
Mìseros babbu e mama...
A chie l’assimizas
cuss’anzonedda macca
fuida da-e s’ ‘ama?
[Miseri quei genitori/ che affidano alla serva/ i figli e le figlie./…/ A chi
rassomigli/ quella agnellina stupida/ fuggita dal gregge?]
80
Tres sunu in custu mundu
sas cosas a reversu:
s’ ‘arveghe, su molente,
e sa fémina puru!
Tres sunu in custu mundu...
Su portu prus seguru
da’ levante a ponente
est custu dulche versu
chi ti chinghet in tundu.
267
DÌCCIOS... A MUTTOS
Sas cosas a reversu...
da levante a ponente
su portu prus seguru
chi ti chinghet in tundu
est custu dulche versu.
S’ ‘arveghe, su molente...
est custu dulche versu
chi ti chinghet in tundu
su portu prus seguru
da’ levante a ponente.
E sa fémina puru...
chi ti chinghet in tundu
est custu dulche versu
da’ levante a ponente
su portu prus seguru.
[Tre sono in questo mondo/ le cose che vanno al rovescio:/ la pecora, l’asino/ e, perché no, la donna!/…/ Il porto più sicuro/ da levante a ponente/ è
questo dolce verso/ che ti cinge tutta.]
81
Sa ua cando ‘enit
sa figu cando passat.
Sa ua cando ‘enit...
S’ómine lêt e lassat
sempre su chi cumbenit.
Sa figu cando passat...
sempre su chi cumbenit
s’ómine lêt e lassat.
[L’uva quando matura,/ i fichi quando sono passati./…/ L’uomo prende e
lascia sempre/ ciò che più gli conviene.]
82
Maridu iscontzat domo
fizu iscancat coro.
Maridu iscontzat domo...
Tottora ti fentomo
in tottue t’onoro.
268
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Fizu iscancat coro...
in tottue t’onoro
tottora ti fentomo.
[Il marito distrugge la casa/ il figlio schianta il cuore./…/ Ti nomino continuamente/ ti onoro in ogni luogo.]
83
Chie nd’at unu ‘e fizu
nâchi lu creschet maccu;
chie nd’at unu ‘e porcu
nâchi lu faghet rassu.
Chie nd’at unu ‘e fizu...
De conca ses iscassu,
crês finas in Babborcu:
a s’arantzu nâs cacu
a su ‘ardu nâs lizu!
[Chi ha un solo figlio/ si dice lo faccia scemo;/ chi ha un solo maiale/ si
dice lo faccia grasso./…/ Sei scarsino di testa,/ credi finanche nell’Orco,/ chiami caco l’arancia/ al cardo dici giglio!]
84
Su d’ischire limbazos
nâchi est sabidoria.
Su d’ischire limbazos...
Sas limbas chena ghia
làssana malos sazos.
Nâchi est sabidoria...
làssana malos sazos
sas limbas chena ghia.
[Conoscere le lingue/ dicono sia saviezza./…/ Le lingue sconsiderate/ lasciano brutti lividi.]
85
Non ti fides de nemos
prim’ ‘e bi consumare
269
DÌCCIOS... A MUTTOS
cun isse, a notte e die,
unu moju de sale.
Non ti fides de nemos...
Si de me pensas male,
si prus non creo a tie,
primm’ ‘e nos cojuare
cheret chi bi pensemos.
[Non fidarti di alcuno/ prima di aver consumato/ con lui, notte e giorno,/ un moggio di sale./…/ Se pensi male di me,/ se non ho più fiducia in te,/
prima di unire le nostre vite/ pensiamoci per benino.]
86
Addaghi cun su cane
ti corcas a fiancu
ti pesas puligosu.
Addaghi cun su cane...
S’ómine imboligosu
a su nieddu nât biancu
a su ‘inu nât pane.
Ti corcas a fiancu...
a su ‘inu nât pane
s’ómine imboligosu
a su nieddu nât biancu.
Ti pesas puligosu...
a su nieddu nât biancu
a su ‘inu nât pane
s’ómine imboligosu.
[Quando ti corichi/ vicino ad un cane/ ti alzi con le pulci./…/ L’uomo
imbroglione/ dice bianco al nero/ pane al vino.]
87
Chie no at cantadu
nessi un’anninnia
non podet isperare
un’attìttidu a mortu.
270
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Chie no at cantadu...
Ses s’ùnicu cunfortu,
ses terra, chelu e mare,
ses lughe ‘e sole ‘ia,
ses cras e barigadu!
Nessi un’anninnia...
ses terra, chelu e mare,
ses s’ùnicu cunfortu,
ses cras e barigadu,
ses lughe ‘e sole ‘ia!
Non podet isperare...
ses cras e barigadu,
ses lughe ‘e sole ‘ia,
ses s’ùnicu cunfortu,
ses chelu, terra e mare!
Un’attìttidu a mortu...
ses lughe ‘e sole ‘ia,
ses cras e barigadu
ses terra, chelu e mare,
ses s’ùnicu cunfortu.
[Chi non ha cantato/ almeno una ninna nanna/ non può sperare/ nel
compianto da morto./…/ Sei l’unico conforto,/ sei terra, cielo e mare,/ sei luce
di sole abbagliante,/ sei il domani e l’indomani.]
88
Cuddos chi tenen frittu
si tiren su lentolu;
sos chi s’ístana male
si ‘olten de fiancu.
Cuddos chi tenen frittu...
Si tenes coro francu,
s’in conca gighes sale,
s’est chi bramas consolu,
ìstami sempr’appittu!
[Quelli che hanno freddo/ si rimbocchino il lenzuolo;/ quelli che stanno
male/ si girino su un fianco./…/ Se il tuo cuore è sincero,/ se hai sale in zucca,/
se desideri essere consolata/ stammi sempre vicino!]
271
DÌCCIOS... A MUTTOS
89
Domo de panattera
domo de baraunda.
Domo de panattera...
Ancu la portet s’unda
sa fémina anfanera!
Domo de baraunda...
sa fémina anfanera
ancu la portet s’unda.
[Casa di panettiera/ casa di baraonda./…/ Possa portarsela via il fiume/ la
donna seduttrice.]
90
Andat s’ànima a Deu
su corpus a sa terra
sos benes a chie restat.
Andat s’ànima a Deu...
Su coro si m’affestat,
cumprida ch’est sa gherra
chena lassare neu.
Su corpus a sa terra...
chena lassare neu
su coro si m’affestat
cumprida ch’est sa gherra.
Sos benes a chie restat...
cumprida ch’est sa gherra
chena lassare neu
su coro si m’affestat.
[Torna l’anima a Dio/ il corpo alla terra/ i beni a chi resta./…/ Gioisce il
mio cuore,/ la burrasca è passata/ senza lasciare un neo.]
91
Caddu de mesu a pare:
ne fune ne crabistu.
272
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Caddu de mesu a pare...
Su murru a mazu pistu
tantu pro iscaddare.
[Cavallo in comproprietà:/ né fune né capestro./…/ Ti pestino il muso col
maglio/ tanto per provarne lo scotto.]
92
Sa muzere ‘e su ladru
ponet padedda in fogu
chene ‘attire petta.
Sa muzere ‘e su ladru...
Beni, Nina, t’appretta,
ch’est dulche cuddu giogu
in s’erva ‘e custu padru!
Ponet padedda in fogu...
in s’erva ‘e custu padru
beni, Nina, t’appretta,
ch’est dulche cuddu giogu!
Chene ‘attire petta...
ch’est dulche cuddu giogu
in s’erva ‘e custu padru
beni, Nina, t’appretta!
[La moglie del ladro/ mette la pentola sul fuoco/ senza aver ancora la
c
a
r
n
e
.
/.../ Vieni, Nina, affrettati,/ ché è dolce quel gioco/ sull’erba di questo prato!]
93
Prus balet unu gustu
chi no milli malannos.
Prus balet unu gustu...
T’accuntenta ‘e su giustu
chi campas chen’affannu.
[Più vale un gusto/ di cento malanni./…/ Accontentati del giusto/ e vivrai
DÌCCIOS... A MUTTOS
senz’affanni.]
273
Indicos
94
Ses che un’ambisue:
finas chi non s’attattat
non sessat de sutzare.
Ses che un’ambisue...
Ses chelu chena nue,
risu chi sole appattat
e milli isteddos pare!
[Sei come una sanguisuga:/ finché non si sazia/ non smette di succhiare./…/ Sei un cielo senza nuvole,/ un sorriso che eguaglia il sole/ e mille stelle
assieme!]
95
In domo de truddarzu
ne cogarzu e ne trudda.
In domo de truddarzu...
Unu puddu e una pudda
faghen unu puddarzu.
Ne cogarzu e ne trudda...
faghen unu puddarzu
unu puddu e una pudda.
[In casa di chi fa i mestoli/ né cucchiaio né mestolo./…/ Un gallo e una gallina/ bastano per far pollaio.]
96
Chie est cuntentu est riccu,
ma forsis in su mundu
cuntentu b’at niunu.
Chie est cuntentu est riccu...
De ‘asos daminde unu,
non bi gires in tundu,
* A: Dìccios.
B: Dìccios…a muttos.
278
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
ch’est su prus dulche afficcu.
[Chi è contento è ricco,/ ma forse al mondo/ nessuno è contento./…/
Dammi un bacio,/ non girarci attorno,/ è la più dolce speranza.]
279
INDICOS
97
Prus balet unu soddu
intro de domo mia,
chi no in domo anzena
chentu e pius iscudos.
Prus balet unu soddu...
Non crêttas a limbudos
-sa Terra nd’est pienachi amo a tie ebbia
no est un’atzoroddu!
[Vale più un soldo/ a casa mia,/ che in casa d’altri/ cento e più scudi./…/
Non credere ai linguacciuti/ -ne è pieno il mondo-/ che amo solo te/ non è un’invenzione!]
98
Cun padres ne cun monzas
no isperes balanzu.
Cun padres ne cun monzas...
Si ses che corru lanzu
cheret chi ti cumponzas.
No isperes balanzu...
cheret chi ti cumponzas
si ses che corru lanzu.
[Con i frati e con le suore/ non sperare in guadagni./…/ Se sei magro come
un corno/ sarà bene che ti rimetta.]
99
In corpus d’unu monte
si bi podet intrare,
in su cristianu no!
In corpus d’unu monte...
Istasero in landò
ti gitto a passizare
a cudd’ala ‘e su ponte.
280
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
Si bi podet intrare...
a cudd’ala ‘e su ponte
istasero in landò
ti gitto a passizare.
In su cristianu no...
ti gitto a passizare
a cudd’ala ‘e su ponte
istasero in landò.
[Nelle viscere di una montagna/ ci si può entrare,/ dentro un uomo
no!/…/ Stasera in carrozza/ ti porterò a passeggiare/ oltre il ponte.]
100
Chie mezus non tenet
corcat cun sa muzere.
Chie mezus non tenet...
Chie servit su mere
su caddu li mantenet.
.
[Chi non ha di meglio/ si corica con la moglie./…/ Chi serve il padrone/ gli
tiene il cavallo.]
281
INDICOS
Indicu alfabeticu
Diccios - Proverbi*
- A banca e a muzere accostadili ‘ene (B/62)
- Abba-abba, binu-’inu (A)
- Abba a su melone e binu a sos maccarrones (B/75)
- Abba cun bentu, trigu a muntone (A)
- Abba e fogu non si negan a niunu (A)
- Abba passada (minore) non traet (girat) molinu (A)
- A betzesa cappa ‘irde (A)
- A bocchire est un’altzada ‘e conca (A)
- A boltas un’istrobbu ‘attit fortuna (A)
- A caddu curridore brìglia curtza (A)
- A caddu ‘onu non li mancat sedda (A)
- A chie ‘ajanu morit, est usu, che a s’isposu,
a li ‘ettare trigu susu (B/27)
- A chie andat a furare, su chi li dana leat (A)
- A chie faeddat male sa limba si li segat in casciale (A)
- A chie at conca non mancat berritta (A)
- A chie su pagu non mesurat, su meda pagu durat (A)
- A contos male fattos si bi torrat (A) de nou (B/59)
- A cosa fatta non balet penettu (impudu) (A) (A)
- Addaghi cun su cane ti che corcas,
a s’ora puligosu ti nde pesas (B/86)
- Addaghi est imbitzada,
sa fémina si ch’andat sola-sola a domo anzena (B/25)
- A donzunu s’arte sua (A)
- Aeras rujas annùntzian bentu (A)
- Aggiùati chi t’apo a aggiuare -narat Deus- (A)
- Àinu non morit cando cheret corvu (A) (A)
- A mala ‘oza si ‘àlian sas calches (A)
- Amore e signoria non cheren cumpagnia (A)
- Amore e tùsciu non si poden cuare (A)
- A mossu ‘e cane pilu ‘e cane (A)
- Andare a Roma a si nde penentire (A)
- Andare a mare e no agattare abba (A)
pag.
258
67
263
49
25
49
165
141
17
49
49
245
139
187
67
163
107, 256
11, 115
267
244
135
79
169
99, 131
167
39
29
15
109
33
282
- Annada ‘e ‘inu, annada ‘e pagu tinu (A)
- A pagare a s’austu (A)
- A palas de su Re si li faghen sas ficcas (B/78)
- A paràulas maccas, orijas surdas (A)
- A paza sola ammasettat su caddu (A)
- A piànghere e a rìere toccat a die a die (A)
- A s’abe chi punghet nde li falat sa matta (A)
- A sa ‘e tres s’impiccat s’àinu (A)
- A s’ ‘arveghe tusa non li mancat iscusa (A)
- A si cojuare bi cheret recattu e non melalidone (B/47)
- A soddu a soddu si faghet s’iscudu (A)
- A sonu ‘e matta non b’at recattu malu (A)
- A su bisonzu connosches s’amigu (A)
- A su caddu s’isprone, a s’àinu s’accamu,
a chie est maccu su fuste (bastone) (B/53)
- A su frìere amus a rìere (A)
- A su ladru l’abbàida sempre in manos (A)
- A su malassortadu si li siccat s’erva sutt’a pedes (A)
- A su mele curret sa musca (A)
- A su mìndigu isfacciadu sa limósina si negat (A)
- A su mortorzu cùrrene sos corvos (A)
- A su tontu su fuste (A)
- A su toppu s’ispina (A)
- A tempus ismentigadu si cójuan sas battias (A)
- Avaru ses? Mìndigu moris (A)
- A zurare mi pones? Sa craba bi perdes (lassas) (B/41)
- Balet piusu unu soddu in domo mia,
chi non chentu iscudos in domo anzena (B/97)
- Bàrriu minore remiarzu mannu (A)
- Basamattones e cagadiàulos (A)
- Bastat chi ‘uddat sa padedda tua,
de sa de s’àtera non t’importat (A)
- Bellesa est mesu doda (A)
- Bellesa non faghet domo (A)
- Bessidu da-e domo, bessidu da-e coro (B/6)
- Bestire non faghet padre (A)
- Betta laore e carignas ispiga (A)
- Bettare sa pedra e cuare sa manu (A)
- Bettare trigu e còglier lozu (A)
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
99
23
264
99
25
187
69
123
113
252
77
143
25
254
115
59
139
201
97
111
67
33
41
77
250
272
185
205
155
133
133
236
127
121
91
121
INDICOS
283
- Biadu chie at un’oju in perra de gianna (A)
203
- Bider sa busca in s’oju anzenu
e non su traitzellu in s’oju sou (A)
125
- Binu ‘onu fintz’a feghe (A)
55
- Binza ‘ona a pastore non li giuat (B/55)
255
- Boe solu non tirat carru (A)
201
- Bogare montes da-e fundu (A)
121
- Brigas de maridu e muzere da-e lettu a cadrea (A)
171
- Bucca basada non perdet fortuna (B/15)
240
- Caddu de mesu a pare, ne fune ne crabistu (B/91)
269
- Cando Deus non cheret, sos santos poden pagu (nudda) (B/68)
260
- Cando duos sun gherrende mai ti ponzas in mesu (B/33)
247
- Cando mancu si pensat s’ira divina falat (B/35)
248
- Cando si tenet su ‘entu est pretzisu ‘entulare (A)
9
- Cane e matzone màndigan a cumone (A)
125
- Cane imbitzadu a craba fin’a sa morte nd’ada (A)
69
- Carràresi sos contones (A)
137
- Chena ‘inari non si cantat missa (A)
31
- Chen’alas non si podet bolare (A)
81
- Chena s’aggiudu ‘e Deus non podimos niente (nudda) (A)
209
- Chentu concas, chentu berrittas (A)
21
- Cherrer tottu: lettu e muzere (A)
105
- Chèrrere sa cuba sempre piena e sa muzere imbreaga (B/61)
257
- Chie aisettat su piattu anzenu lu màndigat frittu (A)
15
- Chie andat cun passu appuntadu non ruet mai (A)
163
- Chie andat cun su sàbiu benit sapiente (A)
67
- Chie arribbat cand’ada, màndigat cando cheret (A)
77
- Chie atzettat regalu perdet sa libertade (B/46)
252
- Chie cheret arantzu andet a Milis (A)
17
- Chie cheret piscadu su culu s’infundet (A)
167
- Chie cheret sorte la devet chircare (A) (A)
37, 169
- Chie curret de piusu leat primu (A)
93
- Chie de amore si leat, de arràbbiu si lassat (A)
183
- Chie drommit meda póberu resessit (A)
43
- Chie drommit non piscat (A)
45
- Chie est attattu disprèssiat su famidu (A)
15
- Chie est chena peccadu frundat sa prima pedra (A)
123
- Chie est cuntentu est riccu (B/96) e foras de pinniccu (A)
271, 207
- Chie est maccu s’istet in domo sua (A)
185
284
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
- Chie est merda inoghe, est merda in Frantza (A)
- Chie est ómine a su bisonzu si paret (A)
- Chie filat fune pro àtere, s’istrangùgliat isse e tottu (A)
- Chie furat ou, furat pudda (B/28)
- Chie at cobertura ‘e ‘idru non bettet pedra (A)
- Chie at dinari pàstinat binza in sa codina (B/67)
- Chie at dolore (dólima) narat “ohi” (A)
- Chie at dolu chi ‘attittet (A)
- Chie at facultade non cubit pane (A)
- Chie at pane no at dentes, chie at dentes no at pane (A)
- Chie at sa coa ‘e paza non s’accurtziet a su fogu (A)
- Chie at sa runza chi si la rattet (A)
- Chie at tanca at banca (A)
- Chie at unu fizu lu faghet maccu,
chie at unu porcu lu faghet rassu (B/83)
- Chie at vìsciu malu non lu perdet manzanu (A)
- Chie iscaddat in conca sua resessit pius sàbiu (A)
- Chie leat s’anzenu bi ponet su sou (A)
- Chie manizat mele sos póddighes si linghet (A)
- Chie mudat padru mudat fadu (A)
- Chie narat su chi cheret, su chi non cheret intendet (A)
- Chie non bàjulat brullas no intret in giogu (A)
- Chie non bettat sèmene non toddit (A)
- Chie non bogat patata non nde segat (A)
- Chie non faghet male, non pensat male (A)
- Chie no at bidu cheja a su furru s’adorat (A)
- Chie no at cantadu un’anninnia no isperet attíttidu (B/87)
- Chie no at domo no at bighinu (B/8)
- Chie no l’at in coddu l’at in palas (A) (A)
- Chie non patit non podet gosare (A)
- Chie non proat no incoat (A)
- Chie non si cheret sonadu non si fettat campana (A)
- Chie non tenet mezus, cun sa muzere si corcat (B/100)
- Chie non timet no est ómine (A)
- Chie parat orijas in gianna anzena sos males suos intendet (A)
- Chie perdonat tenet coro mannu (A)
- Chie piantat binza, màndigat de su fruttu (A)
- Chie ruspiat in chelu, in bucca (fàccia) li torrat (B/66)
- Chie sa mala sorte giughet fattu còmporat caru
145
169
153
245
123
259
183
187
163
25
103
139
121
266
183
65
139
29
37
187
35
105
121
161
47
267
237
33, 83
197
181
53
273
75
173
161
121
259
INDICOS
e bendet a barattu (A)
- Chie sàmunat sa conca a s’àinu perdet tempus e sabone (A)
- Chie sèmenat ispinas no andet iscultzu (B/34)
- Chie sèmenat dannos accoglit malannos (A)
- Chie si ‘antat male si sentit (A)
- Chie sighit duos lèpperes non nde tenet manc’unu (A)
- Chie tantas nde faghet una nd’at a piànghere (A)
- Chie tenet santos in corte non morit de mala morte (A)
- Chircare pilu in s’ou (A)
- Coltza sa domo inue non b’at risu (A)
- Coltza s’arzola chi timet fromija (A)
- Comente est su babbu sun sos fizos (A)
- Comente mesuras t’an a mesurare (A)
- Corrudu e affustigadu (A)
- Corvu cun corvu non si nd’ ‘ogan s’oju (A)
- Cosa chi non s’ ‘idet non s’ispatzat (A)
- Cosa furada si fiorit no ingranit (A)
- Crabittu rassu brincat in mandra (A)
- Crêttende chi fit ghíndalu ‘e oro, e fit truncu ‘e càule limosu (B/43)
- Cun maccos e cun santos non si devet brullare (B/23)
- Cun paràulas bonas si lusingat sa zente (B/51)
- Cun sa morte s’agabbat tottu (A)
- Cun sos maccos comente cun su fogu:
ne tantu accurtzu ne tantu a lontanu (A)
- Cun su tempus sa chera ‘enit a fogu (A)
- Cun su tempus s’isméntigat (s’olvidat) su dolu (A)
- Da-e chercu non bessit ozastru (A)
- Da-e nudda naschet niente (A)
- Da-e Santu Martine onzi mustizolu est binu (A)
- Da-e sa pedra non bessit ozu (A)
- Da-e su bisonzu murrunzu (A)
- Da-e su risu si connoschet s’ómine (B/48)
- Da-e su truncu ‘olat s’àscia (A)
- Dare a tenner sa coa de s’ambidda (A)
- Dèghere che ramagliette in coa de beccu (A)
- De paràulas tuas, de chentu nde ‘alen duas (A)
- De pedde mala non nde morit (A)
- De sàbiu est, pottende, a non si vindicare (A)
- De su chi as oe arribbatinde a cras (A)
285
135
29
247
187
93
71
29
51
125
177
51
119
63
171
49
181
139
21
250
243
253
61
35
75
91
21
103
99
121
155
252
91
199
109
47
189
161
77
286
- De su trabàgliu fattu non ti penentas mai (A)
- Deus dat e Deus leat (A)
- Deus isparghet su sole pro tottu (A)
- Deus non filat reste, Isse mirat da’ u’este (A)
- Deus no at padronu (A)
- Deus non pagat in lardu, ma pagat a tardu (A)
- Deus non pagat su sàpadu ebbia (A)
- Deus non s’olvidat persone (A)
- Deus nos bardet de oju ‘e litteradu (A)
- Deus nos líberet de fàmine, flùmene e fémina (B/77)
- Deus serrat una gianna e abberit unu balcone (A)
- Dìcciu antigu no errat (A)
- Dinari e talentu non los cues a su bisonzu (B/76)
- Dolore ispinghet boghe (A)
- Domo de panettera, domo de baraunda (B/89)
- Duos tzegos che ruen in su fossu (A)
- Essere (bìvere) che porcu in lande (A)
- Essere che Santu Thomas: si non toccat non crêt (A)
- Èssere che unu santu chene festa (A)
- Èssere (istare) che-i su cane cun s’ ‘attu (A)
- Faeddare pagu, sabidoria meda (B/44)
- Faghe su bene e non mires a chie (A)
- Fàghere unu fossu (bucu) in s’abba (A)
- Falare da-e piscamu a furraju (A)
- Fémina chena busciacca, fémina mesu macca (A)
- Fémina chi non fedat, mai bene meledat (A)
- Filare in rucca anzena est malu itzu (A)
- Fizu ‘e ‘attu sórighe tenet (A)
- Fizu solu: o tottu malu o tottu ‘onu (A)
- Fortuna (sorte) curret e non caddu (A) (A)
- Frearzu at duas caras: una ‘ona e una mala (A)
- Giàganu sempre e preìderu mai (A)
- Giuramentos (paràulas) de ladru non nde crêttas (A)
- In boza ‘e figu si màndigat su crabufigu (A)
- In bucca serrada mai b’intrat musca (B/18)
- In cheja manna non crebat preìderu (A)
- In corpus d’unu monte si podet intrare,
in corpus d’unu cristianu no (B/99)
- In domo de truddarzu ne trudda e ne cogarzu (B/95)
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
209
95
157
41
195
187
51
95
129
263
157
209
263
23
269
137
151
205
51
117
251
41
113
159
83
83
163
191
81
33, 85
201
21
59
177
241
169
172
271
INDICOS
- In donzi gianna b’at giau (A)
- In donzi trigu b’at mundaza (A)
- In mesa non s’imbetzat (A)
- Innantis sun sas dentes e pustis sos parentes (A)
- In pedde anzena corria lada (A)
- In s’àrvure rutta cadaunu bi faghet linna (A)
- In su bonu onzunu ischit istare (A)
- In su mese de maju onzi runzinu est caddu (B/42)
- In su nascher e morrer tottu semus che pare (B/17)
- In su poju sa Luna paret un’ateruna (A)
- In tempus de gherra fàulas fintz’a terra (A)
- Intrat in d’un’orija e da-e s’àtera ch’ ‘essit (A)
- Inue bi at maccos non rien sàbios (A)
- Inue non b’at caddos, curren sos aineddos (B/32)
- Inue non b’at frìsciu non b’at chìsciu (A)
- Inue non penetrat sa fémina, mancu su diàulu (A)
- Inue ponen s’oju tue ficchi sa sula (A)
- Ischire limbazos est sabidoria (B/84)
- Isculta, mira (abbàida) e càglia (A)
- Iscuru a chie at mala lumenada (A)
- Iscuru a chie naschet in mal’astru (A) / in mala Luna (A)
- Istaresinde in raga sua (A)
- Lande, in gana, castanza paret (A)
- Lardu meda in masellu, pagu profettu a canes (B/13)
- Lettu caldu, domo fritta (A)
- Limba mala a su fogu! (A)
- Limba mala ponet tacca, tales che-i s’ozu ermanu (A)
- Linna segada in bona Luna (A)
- Maccos e maccos s’intenden a pare (A)
- Maccu che loa (A)
- Màndiga a pagu e comparatinde (A)
- Mandigare (assazare) pane de sette furros (A)
- Màndigu salidu dalu a su porcu (B/10)
- Maridu anzenu columbu paret (A)
- Maridu iscontzat domo, fizu iscancat coro (B/82)
- Maridu iscosidu, muzere istruddada (B/4)
- Mastru chena misura, mastru de cadragula (B/12)
- Mastru Giuanne lanzu in domo si ch’intrat che istranzu (A)
- Meda cumone e paga lana (A)
287
113
33
151
25
111
111
151
250
241
37
199
131
175
246
91
143
87
266
133
109
37, 51
145
143
239
43
47
83
165
143
187
185
67
238
123
265
236
239
147
155
288
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
- Medas sun sos amigos, ma sa posada est una (B/50)
- Mela punta non durat in s’àrvure (A)
- Mezus caddu toppu chi non caddu mortu (A)
- Mezus cari-ruju che cori-nieddu (B/24)
- Mezus dare che pedire (A)
- Mezus fertu de balla chi non fertu de macchine (B/58)
- Mezus fizu de sorte che fizu de Re (B/40)
- Mezus imbidiadu che lastimadu (A)
- Mezus maridu malu chi non nudda (A)
- Mezus mortu che male biu (A)
- Mezus (pius balet) unu gustu chi non milli malannos (B/93)
- Mezus tardu che mai (A)
- Mezus unu chivarzu in domo tua
chi non pane biancu in domo anzena (A)
- Míseros babbu e mama chi fidan fizos a teracca (B/79)
- Molinu arressu, malu molinarzu (B/3)
- Montes e campos non torran a pare, ma sos cristianos eja (B/14)
- Montes e montes non torran a pare,
ma ómines e ómines emmo (A)
- Mòrrere che piogu in cosidura (A)
- Morte iscontzat cumone (B/5)
- Mortu chena piangher non si ch’andat (A)
- Mortu murru benit baju (A)
- Mossu partidu, bene ‘odidu (A)
- Muzere bella, maridu corrudu (B/19)
- Muzere e giuos lèalos in bidda (o in logos tuos) (A)
- Muzere manna cuerrat maridu (A)
- Nàschere in bona dìccia est a nascher cun sas dentes (A)
- Nde ‘occhit pius sa limba de s’ispada (A)
- Ne boe in binza, ne padre in domo (A)
- Ne caddu in maju, ne fémina in festa (A)
- Ne cun monzas ne cun padres no isperes de ‘alanzare (B/98)
- Niune est nàschidu imparadu (A)
- Niune nerzat trinta fintzas ch’in saccu ch’intrat (A)
- No esser farina ‘e fagher òstias (A)
- No est bellu su ch’est bellu, ma su chi piaghet (A)
- No istare ne in chelu e ne in terra (A)
- Non b’at ferru chena ruinzu (A)
- Non chirches raighina si t’aggradat su frore (B/54)
253
115
127
243
203
256
249
87
127
207
270
57
37
264
235
240
69
189
236
41
41
19
242
17
47
43
123
173
183
272
103
113
65
47
199
95
255
INDICOS
289
- Non de onzi linna si faghen sos santos (A)
165
- Non faltat pena a chie est disdicciadu (A) (A)
33, 179
- Non lasses su caminu ‘etzu pro su nou (B/2)
235
- Non lasses su masedu pro s’areste (A)
53
- Non nerzas ciù a cane pilicanu (A)
113
- Non nerzas mai: de cust’abba non nd’apo a bìere (A)
201
- Non s’agattat dinari pro pagare s’onore (A)
39
- Non s’agattat perunu parentadu ue non b’apat calcunu iscoadu (A) 149
- Non sias mai troppu ‘onu (A)
197
- Oju bogadu in furru non pagat macchìssia (B/72)
261
- Omine chena ‘inaris, ómine mortu (A)
207
- Omine chi de fémina si fidat,
daghi drommit traittu si nd’ischidat (A)
239
- Onzi àinu at sa vertude sua (A)
67
- Onzi atzumbada a su póddighe malu (A)
53
- Onzi bonu poeta torrat a sa pesada (A)
27
- Onzi caddu ‘onu torrat a runzinu (A)
107
- Onzi cosa a tempus sou (A)
107
- Onzi cosa lompet (benit) a remattu (a finis) (A)
41
- Onzi die de piusu est unu passu in mancu (B/22)
243
- Onzi die no est Pasca (A)
157
- Onzi erva at sa vertude sua (A)
49
- Onzi fizu nde leat unu pizu (A)
39
- Onzi ispiga at sa parte ‘e sa gianina (A)
33
- Onzi linna at su tàrulu sou (A)
39
- Onzi male faghet su cursu sou (A)
193
- Onzi matzone benit a perder sa coa (A)
35
- Onzi ortulanu ‘antat sa chibudda (tziodda) sua (B/20)
242
- Onzunu àrminat sa lana sua (A)
159
- Onzunu bàjulat sa rughe sua (A)
205
- Onzunu coghet in sa bagna sua (A)
71
- Onzunu dat contu de sa bértula sua (A)
105
- Onzunu est paba in domo sua (A)
37
- Onzunu pianghet cun s’oju sou (A)
105
- Orriu ‘e àinu (de molente) non pigat a chelu (A)
29
- Pane pesadu, càscia piena (A)
195
- Paràula non battit morte (A)
87
- Peccados de babbu e mama los piànghene sos fizos (A)
119
- Peccadu cuadu, mesu perdonadu (A)
29
290
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
- Peccadu ‘etzu, penetèscia noa (A)
189
- Peccadu fattu non si ch’andat chena prantu (A)
141
- Pedde mala non nde morit (A)
69
- Pèrdere saccu e sale (A)
85
- Petta niedda, brou saboridu (A)
145
- Piscare in rieddu (A)
167
- Pistare abba in su molinu (pistone) (A)
107
- Pius balet una bona prenda chi non una (mala) sienda (A)
191
- Pius tirat de fémina unu pilu chi non treghentos giuos tott’a filu (A) 13
- Porcu rassu (mannale) non bàliat ne caldu e ne frittu (A)
151
- Preide e avvocadu sun peus de s’ambisue caddina (B/45)
251
- Pro amore ‘e sos promores si perdonat (A)
197
- Re nou, leze noa (A)
41
- Ricchesa male guvernada durat pagu (A)
175
- S’abba curret a mare (A)
73
- Sàbiu che ranu ‘e trigu (A)
191
- Sa bona fama est una bona doda (A)
67
- Saccu bóidu non rezet reu (A)
147
- Sa coghina minore faghet sa domo manna (B/37)
248
- Sa conca ‘e sutta cumandat sa ‘e subra (A)
145
- Sa cresura de ‘inza faghet sa ruffiana (B/21)
242
- Sa die ‘ona s’ ‘idet da-e su manzanu (A)
117
- Sa fasca la ponet sa mama e sa fada la ponet Deus (A)
169
- Sa fémina est che-i sa mela: foras bella e intro punta (A)
159
- Sa fortuna ‘e Pedrufeghe (A)
83
- Sa galera est fatta pro sa zente (A)
49
- Sa gherra la perdet fintzas chie la ‘inchet (A) (A)
49, 67
- Sa giustíscia tenet su lèppere a carru (A)
101
- S’àinu famidu non timet fuste (A)
71
- Sa limba chi non faeddat a corcorija si faghet (A)
101
- Sa limba narat su chi at in coro (A)
101
- Sa limba non tenet ossu, ma segat ossu e petta (A)
173
- Sa linna, si cheres chi non si tàrulet, sègala in sa Luna sua (B/65) 259
- Sa Luna de cabidanni lughet pius de tottu (A)
61
- La Luna est affacca a s’isteddu:
ómine che ‘ócchini o cosa mala sutzedit (A)
89
- Sa mandronia est cajone ‘e milli males (B/11)
238
- S’ambisue, finas chi non s’attattat, non lassat de sutzare (B/94)
271
- Sa matessi ‘etzesa est maladia (A)
129
- Sa matta (pantza) piena non crêt a sa bóida (A)
- S’amigu proadu ténelu contu (A)
- S’amore noa che catzat sa ‘etza (A)
- Sa musca a sa malandra (A)
- Sa musca la faghet a su leone (A)
- Sa muzere ‘e su ladru ponet padedda
in fogu chena battire petta (B/92)
- S’ànima a Deus, su corpus a sa terra, sos benes a chie restat (B/90)
- S’annu chi dêt pioer fae cun lardu (A)
- Sa padedda ‘e dogni die faghet brou latzu (A)
- Sa padedda tinniada si connoschet a su sonu (A)
- Sa paràula, cando est bettada, non torrat insegus (B/70)
- Sa pedra roddulana non ponet mai lana (A)
- Sa petta cotta non torrat crua (A)
- Sa petta furada est pius saborida (A)
- Sa petta no andat mai chena s’aggiunta (A)
- Sa pianta adderèttala da-e minore (B/71)
- Sa pira cherva, a boltas, nde ruet prima de sa fatta (B/73)
- S’apprettu faghet a currer su ‘etzu (A)
- Sa preíttia ‘occhit su preittiosu (A)
- S’arantzu agru faghet tzaccullittu (A)
- Sa rejone a chie l’at (A)
- Sa ricchesa cumponet finas su macchine (A)
- Sas crabas andan da-e punta in punta,
sos cascos da-e ‘ucca in bucca (A)
- Sas paràulas non pienan sa matta (A)
- Sas ricchesas sun s’amparu de sos sàbios (A)
- Sa ua cando ‘enit, sa figu cando passat (B/52)
- Sa vida est unu fiore, benit e passat (B/52)
- Seberende su mezus incontras su peus (A)
- Segnor Giuanne Serra, frighet sa manu in terra (A)
- Segundu su pastore sas barveghes (A)
- S’est pagu ‘alet su ‘inu una chibudda,
ca issu cheret gai: o meda o nudda (A)
- Si cantat sa tonca faghet bonu (A)
- Si cheres ammasettare lea muzere (A)
- Si cheres chi s’amore si mantenzat,
unu piattu ch’andet e unu ch’ ‘enzat (A)
- Si cheres viver sanu pesa chitto a manzanu (A)
203
85
167
143
185
270
269
163
181
35
261
95
57
159
149
261
262
85
105
153
193
81
115
147
181
254
254
177
105
57
55
45
107
155
45
292
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
- Si faddit limba non faddit coro (A)
27
- Si faghes mossu mannu e chi attogas,
cantu su punzu sos ojos nde ‘ogas (A)
71
- Si intras in prettu cun riccu pro làccana o pro pejone,
mancari tenzas rejone de ‘incher no as afficcu (B/29)
245
- Si li das unu didu ti toccat su cuídu (B/63)
258
- Si sas montagnas fin de maccarrones/ e-i sos rios de ‘inu mudadu/
e ite vida sa ‘e sos mandrones/ cun cuddos ch’ana pagu cuidadu (A)
45
- S’ispiga si nde messat pro su ranu (A)
153
- S’istoccada no est pùlighe (A)
159
- Si t’aggradat su sonnu non ti catzas su fàmine (A)
45
- Si times s’abba no andes a mare (A)
103
- S’ómine de paga impitta abbàidalu a caddu (B/60)
257
- S’ómine non si mesurat a palmos (A)
199
- Sórighe imbitzadu a casu, prima o poi bi lassat su nasu (A)
153
- S’oro est pius caru prît’est raru (A)
73
- S’oro lughet sempre (A)
195
- Sos annos si còntana a sos àinos (A)
165
- Sos anzones si còntana a Santu Giuanne (A)
105
- Sos avvocados ispozan sos bios e su preìderu ispozat su mortu (A)
161
- Sos benes de Nofre Fois (A)
175
- Sos bestires cumponen finas a s’àinu (su molente) (A)
81
- Sos cascos signalan o fàmine o sonnu
o istracchidudine o mandronia (B/57)
255
- Sos ch’ana frittu lentolu si tìrene,
sos ch’istan male fiancu si gìrene (B/88)
268
- Sos chi a s’abba fritta iscaddadu ana,
timen finas sa fritta a mala gana (B/39)
249
- Sos díìccios non sun fae (A) (A) (A) (B/1)
45, 163, 209, 235
- Sos faeddos de cara non perden amistade (B/30)
246
- Sos maccarrones frittos sunu pius saboridos (A)
141
- Sos maccos ingrassan a su cabidanni (A)
85
- Sos pensamentos ponen pilos canos (A)
149
- Su ‘attu e sa fémina giughen sette fiados (B/74)
262
- Su bonu fagher non morit mai (A)
197
- Su calderone narat niedda a sa padedda (B/64)
258
- Su cane ‘e s’ortulanu ne mandigat ne lassat mandigare (A)
117
- Su chi sutzedit est ca cheret Deus (A)
63
- Su contu de sa ‘etza est bene fattu (A)
131
INDICOS
- Su corvu arroghidu signalat abba (A)
- Su cuidadu faghet sa domo (A)
- Su dimóniu faghet sas padeddas ma non sos cobertores (A)
- Su fàmine est su mezus cundimentu (A)
- Su fàmine no at leze (no at ojos) (A)
- Su fele est malu a mastigare (A)
- Su fiascu filadu (malu) non si segat in presse (B/49)
- Su fogu ‘e su ‘ighinu brujat sos de affacca (A)
- Su ‘inari de sos loccos si ch’andat in fustes e in roccos (A)
- Su ‘inari est licchittu a póberu e a riccu (B/56)
- Su ‘inu est bonu a bìere, ma nde faghet a rìere (A)
- Su male ‘alanzadu mai andat bene (A)
- Su male ‘e sa padedda non l’ischit si no sa trudda (A)
- Su male intrat a cantares e ch’ ‘essit a untzas (A)
- Su mare non revudat abba (A)
- Su maridu contareddu faghet sa muzere ladra (A)
- Su matzone non faghet dannos in bighinadu (B/36)
- Su matzone perdet sa coa ma non su vìsciu (A)
- Su ‘oe narat corrudu a s’àinu (A)
- Su pane non si negat a niune (A)
- Su paone, cando s’abbàidat a pês, s’attristat (B/69)
- Su passu longu incùrtziat su caminu (A)
- Su primu amore non s’olvidat mai (A)
- Su puddu a mesanotte: zente morit! (A)
- Su Re non pagat pius buffones (A)
- Su riccu no est mai cuntentu (A)
- Su riccu pius nd’at e pius nde disizat (A)
- Su sale est bonu cand’est pagu (A)
- Su sàmbene no est abba (A)
- Su sole calat claru, bona die annùntziat (B/9)
- Su sonnu ‘e su pastore l’istrobbat su matzone (B/16)
- Su tantu mandigare segat su cabidale (A)
- Su trabàgliu annùntziat chie l’at fattu (A)
- Su trabàgliu nde ‘ogat donzi vìsciu (A)
- Su traittore no abbàidat mai in cara (fàccia) (A)
- Su tramposu at pagu gosu (A) (A)
- Su vìsciu dagh’est postu fin’a morte durat (A)
- Su vìsciu ‘inchet su giudìsciu (A)
- Subra sa trae s’ ‘attu non pigat in debadas (B/7)
293
193
87
69
49
69
141
253
79
81
255
179
85
49
147
103
171
248
183
59
49
260
157
23
89
177
207
207
93
119
238
240
175
209
121
183
35, 185
35
91
237
294
SOS DÌCCIOS NON SUN... FAE
- Tale sa pudda, a tales sa puddetza (A)
- Tantos pagos faghen unu meda (A)
- Tantos teraccos, tantos inimigos (A)
- Tappulende su pannu si che bàrigat s’annu (A)
- Tàppulu male postu si torrat a cosire (B/38)
- Tenner santos in corte (A)
- Torradu est murru a sa tanca (A)
- Torrare a su connottu (A)
- Tottu est limba pista (A)
- Tottu su lassadu est pérdidu (A)
- Tres cosas sun revessas in su mundu:
s’ ‘arveghe, s’àinu e sa fémina (B/80)
- Tristu che gianna (porta) ‘e presone (A)
- Truncu ‘ettat àstula (A)
- Tzappende in terra tosta sa zoronada est mala (B/26)
- Tzappu ruinzadu, padronu mandrone (A)
- Una cosa est a nàrrere una fàula, un’ateruna est a si cagliare (A)
- Una disgràscia non benit mai sola (A)
- Una est pira, s’àteru est pirastru (A)
- Una mama alimentat chentu fizos,
chentu fizos non càmpana una mama (B/31)
- Un’iscramentu ‘alet pro chentu (A)
- Unu contu faghet s’àinu, un’àteru s’ainarzu (A)
- Zente cun zente e fae cun lardu (A)
- Zente mandrona no imbetzat mai (A)
39
77
89
203
249
69
147
19
101
95
264
89
119
244
105
19
179
37
246
69
41
119
43
Finito di stampare nel mese di febbraio 2004
Stampa e legatura:
GRAFICHE GHIANI SRL
S.S. 131 Km 17,450 - Z.I. Monastir (CA)
16,00

Documentos relacionados