antología de textos breves de las obras de César

Transcripción

antología de textos breves de las obras de César
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
Cayo Julio César (100 -44 a.C.) nació en Roma en el
seno de una antigua familia patricia, la familia Julia, que
se creía descendiente de Julo (o Ascanio), hijo de Eneas
y nieto de Venus.
Recibió una excelente formación
literaria, pero, desde muy joven, se dedicó a la vida
política, ocupando sucesivamente todos los cargos
públicos del cursus honorum y convirtiéndose, tras
enemistarse con Sila, en el líder indiscutible hasta su
muerte del partido popular.
En el 60 a.C., formó, con
Pompeyo y Craso,el primer triunvirato para repartirse el
poder en Roma. En el 58 a.C., marcha a la Galia Cisalpina como procónsul y, sin orden del
Senado, inicia la conquista de la misma, que termina ocho años después, adquiriendo con ello
experiencia militar, riquezas y, sobre todo, un ejército fiel a su persona. Muerto Craso luchando
contra los partos, temiendo acciones de sus enemigos
contra él cuando terminara su mandato en la Galia, solicita, de manera no ajustada a la ley, su
candidatura al consulado para el año 48 a.C. El Senado se lo deniega y le ordena disolver su
ejército. No lo hace y, en enero del 49 a.C., avanza sobre Roma, tras cruzar el Rubicón, como
general en jefe de sus soldados, iniciándose así la guerra civil contra Pompeyo, el cual se había
echado unos años antes en brazos del Senado. Derrotado Pompeyo, asumió todos los poderes,
hasta que fue asesinado el día de las idus de marzo (15)del año 44 a.C.
De la variada producción de César sólo se han conservado dos obras muy similares y, en cierto
modo, continuación la una de la otra: Commentarii de bello Gallico (Comentarios de la guerra
de las Galias) y Commentarii de bello civili (Comentarios sobre la guerra civil).
La Guerra de las Galias comprende ocho libros,en los que se describen las operaciones
militares de la campaña de conquista de los territorios galos,llevada a cabo entre los años 58 y
52 a.C. En ella,César pretende justificar la legalidad de la guerra ante la oposición aristocrática
senatorial, y, por supuesto, hacerse propaganda política en Roma. El libro octavo se admite
generalmente que no fue escrito por César, sino por uno de sus oficiales llamado Aulo Hircio.
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
52
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
La Guerra civil cuenta,en tres libros,los avatares de la guerra llevada a cabo entre él y su
antiguo socio Pompeyo. Aquí César se presenta como defensor del pueblo, e intenta demostrar
que fue la soberbia y la arbitrariedad del Senado lo que le impulsó a cruzar el Rubicón y a
marchar sobre Roma.
El título de Commentarii que César dio a ambas obras nos podía llevar a creer que las escribió al
hilo de los acontecimientos, casi día por día, utilizando las relaciones que él enviaba al Senado,
los informes que recibía de sus oficiales de los distintos frentes y los apuntes personales que iba
tomando durante las campañas. Un análisis, sin embargo, de los mismos, por superficial que
sea, nos demuestra que fueron cuidadosamente estructurados y sometidos a un estudiado
proceso de elaboración literaria.
Respecto al tema de la veracidad, es indudable que César, con estas obras, persiguió una
personalidad política y que los escribió pensando en sus partidarios y, más aún, en sus
detractores. A pesar de esto,consigue ofrecer en ellas una calculada objetividad. Como hiciera
antes el griego Jenofonte, habla de sí mismo en tercera persona, lo que da al relato un tono
desapasionado, que produce la impresión de haber sido escrito por uno de sus subalternos.
Jamás exalta su persona, y hace que sea la exposición objetiva de los acontecimientos lo que dé
idea de su extraordinaria medida como general y como político, y con la misma sencillez narra
sucesos insignificantes y deslumbrantes victorias.
Abundan en estas obras los excursus de tipo geográfico y etnográfico, propios de la mejor
historiografía literaria,y las referencias a los movimientos de las tropas, táctica militar,
fortificaciones y armamentos son también de un valor excepcional.
Desde el punto de vista estilístico,las obras de César destacan por la pureza,la simplicidad y la
elegancia de la lengua latina.
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
53
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
AN T O L O G Í A D E T E X T O S
- C É S AR DOS TEXTOS CON NOTAS Y VOCABULARIO
Descripción de Marsella
Massilia enim fere tribus ex oppidi partibus mari adluitur; reliqua quarta est, quae aditum habeat
ab terra. Huius quoque spatii pars ea quae ad arcem pertinet, loci natura et valle altissima munita
longam et difficilem habet oppugnationem. ad ea perficienda.
CAES. B .C. 2,1,3
ab, ab : (prep.abl) de, desde, a partir de; por (c. agente)
ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto a; para
aditus, us, m. : entrada
adluitur : ?
altus, -a, -um : alto, profundo, grande
arx, arcis, f. : ciudadela, parte alta de una ciudad
arx, arcis, f. : ciudadela, parte alta de una ciudad
difficilis, e : difícil
enim, : [conj. coord. causal] en efecto, pues
et, : [conj. coord. copul.] y
ex, : [prep.+ abl] de, desde, a partir de; por
fere, : [adv.] casi
fero, fers, ferre, tuli, latum : llevar; soportar; decir
ferus, -a, -um : salvaje, fiero; grosero, cruel
habeo, -es, habere, habui, habitum : tener
hic, haec, hoc : este, esta, esto (Pr. demostrativo)
is, ea, id : este, esta, esto; él, ella, ello (Pr. anafórico)
loco, -as, locare, locavi, locatum : situar, colocar, establecer; alquilar, arrendar
locus, -i, m. : lugar
longus, a, um : largo
mas, maris, m. : varón, macho; varonil, viril
Massilia, ae, f. : Masilia [=Marsella]
munio, -is, munire, munivi, munitum : fortificar, proteger; edificar;
munitus, -a, -um : fortificado, reforzado, protegido
natura, ae, f. : naturaleza; carácter
oppidum, -i, n. : plaza fuerte, fortaleza, ciudad
oppugnatio, oppugnationis, f.: ataque, asalto; asedio
pars, partis, f. : parte, porción
partus, us, m. : parto, alumbramiento; fruto del parto
perficio, is, perficere, perfeci, perfectum : acabar, terminar; hacer perfectamente
pertineo, es, pertinere, pertinui : [impers.] conviene, es necesario; extenderse, llegar; pertececer; referirse,
tender;
quartus, -a, -um : cuarto, -a
qui, quae, quod : [Pr. relat.] el cual, la cual, lo cual; que; quien
quo, : [adv.rel.] hacia donde; [adv.interr.] ¿hacia dónde?; [conj. sub. final] para que
quoque, : [adv.] también
reliquus, -a, -um : restante
spatium, spatii, n. : pista de carreras [circo]; espacio, distancia, tiempo
sum, es, esse, fui : ser, estar; haber, existir
terra, ae, f. : tierra
tres, trium : tres
uallis, is, m. : valle, cañada; cavidad, hueco
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
54
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
Descripción del puerto de Alejandría
Pharus est in insula turris magna altitudine, mirificis operibus extructa; quae nomen ab insula
cepit. Haec insula obiecta Alexandriae portum efficit; sed a superioribus regibus in longitudinem
passuum DCCCC in mare iactis molibus angusto itinere et ponte cum oppido coniungitur. In hac
sunt insula domicilia Aegyptiorum et vicus oppidi magnitudine; quaeque ubique naves
imprudentia aut tempestate paulum suo cursu decesserunt, has more praedonum diripere
consuerunt. iis autem invitis, a quibus Pharos tenetur, non potest esse propter angustias navibus
introitus in portum.
CAES. B.C. 3,112,5
a, ab : (prep.abl) de, desde, a partir de; por (c. agente)
Aegyptius, a, um : egipcio
Alexandriae : ?
altitudo, altitudinis, f. : altura, profundidad
angustiae, angustiarum : desfiladero, angostura
angustus, a, um : estrecho, angosto
aut, [conj.] o, o bien
autem, [conj.] pero, en cambio
capio, -is, capere, cepi, captum : tomar, capturar
coniungo, is, ere, iunxi, iunctum : juntar, reunir; unir
consuesco, ere, consueui, consuetum: acostumbrar
cum, : [prep. abl.] con; [ conj.sub.+ Indicativo] cuando (temporal); [ conj.sub.+ Subjuntivo] gerundio simple o
compuesto (cum histórico); [ conj.sub.+ Subjuntivo] aunque (concesiva); [conj.sub.+ subjuntivo] ya que,
puesto que (causal);
cursus, us, m. : carrera, viaje, ruta; curso, duración
dcccc : novecientos
decedo, is, ere, cessi, cessum : alejarse, marcharse; retirarse; morir, desaparecer
diripio, -is, diripere, diripui, direptum : desgarrar; saquear, robar; arrebatar
domicilium, i: domicilio, lugar habitual de residencia
efficio, is, ere, effeci, effectum : ejecutar; lograr, conseguir
et, : [conj. coord. copul.] y
exstruo, is, ere, struxi, structum : acumular, levantar
hic, haec, hoc : este, esta, esto (Pr. demostrativo)
iacto, -as, iactare, iactavi, iactatum : echar, arrojar; proferir; agitar
imprudens, entis : imprudente
in, : [prep.acus] a, hacia, para, contra; (prep.abl.) en
insula, ae, f. : isla; casa de vecinos
introitus, -us, m. : entrada; introducción
inuito, -as, inuitare, inuitaui, inuitatum : invitar
inuitus, -a, -um: obligado, -a, forzado, -a; contra su voluntad
is, ea, id : este, esta, esto; él, ella, ello (Pr. anafórico)
iter, itineris, n. : camino
longitudo, longitudinis, f. : longitud, largura; duración, largo, período
magnitudo, magnitudinis, f. : grandeza, importancia; fuerza
magnus, -a, -um : grande
mare, is, n. : mar
mas, maris, m. : varón, macho; varonil, viril
mirificus, a, um : maravilloso
moles, is, f. : mole, masa; grandeza, multitud; dique, malecón
mos, moris, m. : costumbre
nauis, -is, f. : nave
nomen, inis, n. : nombre
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
55
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
non, : [adv.] no
obicio, -is, obicere, obieci, obiectum : colocar delante; echar; exponer, ofrecer; oponer; reprochar
oppidum, -i, n. : plaza fuerte, fortaleza, ciudad
opus, operis, n. : obra, trabajo; opus est: es necesario
passus, -us, m. : paso, huella; paso (1,479 m)
paulum, : [adv.] un poco
Pharus, i: Faro. Isla enfrente a Alejandría
pontus, i, m. : mar, alta mar
porto, -as, portare, portavi, portatum : llevar, transportar
portus, us, m. : puerto; desembocadura
possum, potes, posse, potui : poder, ser capaz
praedo, onis, m. : ladrón, salteador, saqueador
propter, : [prep.acus.] por, por causa de; cerca de; [adv.] cerca, allí cerca, al lado
qui, quae, quod : [Pr. relat.] el cual, la cual, lo cual; que; quien
rex, regis, m. : rey
sed, : [conj.adversativa] pero, mas, sin embargo
sum, es, esse, fui : ser, estar; haber, existir
superior, superioris : [comp. de superus] más alto, más elevado, superior
suus, -a, -um : su; suyo, suya
tempestas, tempestatis, f. :tempestad, tormenta; tiempo, época; temperatura, clima;
teneo, -es, tenere, tenui, tentum : tener, coger, sujetar; ocupar
turris, is, f. : torre
ubi, : [conj. sub. temporal] cuando [adv.rel.] en donde
ubique, : [adv.] en todas partes
uicus, i, m. : barrio; aldea, poblado; granja
TEXTOS CON ANOTACIONES
1. César coloca a una legión cerca de un punto casi equidistante entre los campamentos.
Planities erat magna et in ea tumulus satis grandis. Hic locus aequum fere spatium a castris
utriusque aberat. Legionem Caesar, quam equis devexerat, passibus ducentis ab eo tumulo
constituit.
Caes. B.G. 1,43,1
2. Tras informarse sobre la intención de sus soldados, César avanza con una legión hacia
la ciudad de Rímini y, tras encontrarse con sus tribunos, ordena a las demás legiones que
le sigan. También acude Lucio César.
Cognita militum voluntate, Ariminum1 cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis, qui ad
eum confugerant, convenit2; reliquas legiones ex hibernis evocat et subsequi iubet. Eo3
Lucius Caesar adulescens venit, cuius pater Caesaris erat legatus.
Caes. B. C. 1, 8
1. Ariminum: acusativo de dirección (traducción: “hacia Rímini”)
2. convenit: con valor transitivo (traducción: “encuentra”)
3. Eo: adverbio (traducción: “allí”)
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
56
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
3. Situación apurada de las tropas romanas y ayuda recibida.
Nostri, cum undique premerentur, XLVI centurionibus amissis, deiecti sunt loco. Sed intolerantius
Gallos insequentes legio decima tardavit, quae pro subsidio paulo aequore loco constiterat. Hanc
rursus XIII legiones cohortes exceperunt, quae ex castris minoribus eductae cum T. Sextio legato
ceperant locum superiorem.
Caes. B.G. 7,51,1
4. Composición de las tropas de Aquilas.
Haec constabant ex Gabinianis militibus, qui iam in consuetudinem Alexandrinae vitae ac
licentiae venerant et nomen disciplinamque populi Romani dedidicerant uxoresque duxerant, ex
quibus plerique liberos habebant. Huc accedebant collecti ex praedonibus latronibusque Syriae
Ciliciaeque provinciae finitimarumque regionum. Multi praeterea capitis damnati exulesque
convenerant.
Caes. B. C. 3,110, 2
5. Descripción de los britanos y sus costumbres.
Ex his omnibus sunt humanissimi qui Cantium1 incolunt (quae regio est maritima omnis), neque
multum a Gallica differunt consuetudine. Interiores frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt
pellibusque sunt vestiti.
Caes. B.G. 5,14,1
1
Cantium, -ii: “Kent”
6. Los enemigos se enfrentan a las tropas de César y, rechazados por la caballería, se
ocultan en los bosques.
Caesar, noctu progressus milia passuum circiter XII, hostium copias conspicatus est. Illi, equitatu
atque essedis ad flumen progressi, ex loco superiore nostros prohibere et proelium committere
coeperunt. Repulsi ab equitatu, se in silvas abdiderunt, locum natura munitum, quem iam ante
praeparaverant.
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
57
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
Caes. B.G. 5,9,2
7. César se dirige a Roma y reúne al senado, declarando la legitimidad de sus
intenciones.
His rebus confectis, Caesar […] milites in proxima municipia deducit; ipse ad urbem proficiscitur.
Coacto senatu, iniurias inimicorum commemorat. Docet se nullum extraordinarium honorem
appetisse, sed exspectato legitimo tempore1 consulatus eo fuisse contentum, quod omnibus
civibus pateret.
Caes. B. C. 1,32
1. exspectato legitimo tempore: ablativo absoluto; consulatus es genitivo
8. Tras la retirada de Afranio y Petreyo, César fortifica su posición y reúne sus tropas.
Illi non diu commorati nec longius ab infimo colle progressi copias in castra reducunt. Tertio die
Caesar vallo castra communit ; reliquas cohortes, quas in superioribus castris reliquerat,
impedimentaque ad se traduci iubet.
Caes. B. C. 1,42
9. Ante las propuestas de paz de sus propios soldados y la confraternización de
partidarios de César y Pompeyo, el jefe pompeyano Petreyo acaba de raíz con esta
situación.
Petreius vero non deserit sese. Armat familiam; cum hac et praetoria cohorte caetratorum
barbarisque equitibus paucis, beneficiariis suis, quos suae custodiae causa habere consuerat,
improviso ad vallum advolat, conloquia militum interrumpit, nostros repellit a castris, quos
deprehendit interficit.
Caes. B. C. 1,75,2
10. P. Sextio, enfermo, decide enfrentarse al enemigo, al ver la situación tan crítica en que
se encuentran él y sus soldados.
Erat aeger cum praesidio relictus P. Sextius ac diem iam quintum cibo caruerat. Hic, diffisus suae
atque omnium saluti, inermis ex tabernaculo prodit; videt imminere hostes atque in summo rem
esse discrimine; capit arma a proximis atque in porta consistit. Consequuntur hunc centuriones
eius cohortes.
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
58
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
Caes. B. G. 6, 38,1
11. Desbandada de los Belgas ante el asalto de César.
Hostes protinus ex eo loco ad flumen Axonam1 contenderunt, quod esse post nostra castra
demonstratum est. Ibi vadis repertis, partem suarum copiarum traducere conati sunt, eo consilio
ut2, si possent, castellum expugnarent.
Caes. B. G. 2, 9
1
2
Axona, río Aisne
ut con valor explicativo de eo consilio, “con la intención de que …”
12. La noticia de la victoria naval de los cesarianos, junto a Marsella, y la terminación del
puente sobre el Segre levanta el ánimo del ejército de César, junto a Lérida, a la vez que
dificulta los movimientos de los pompeyanos.
Hoc proelium Caesari ad1 Ilerdam nuntiatur; simul, perfecto ponte, celeriter fortuna mutatur. Illi2,
perterriti virtute equitum, minus libere et minus audacter vagabantur; alias3, progressi non longe a
castris, ut celerem receptum haberent, angustius pabulabantur; alias longiore circuitu vitabant
custodias stationesque equitum.
Caes. B. C. 1,59,1
1
Ad tiene aquí valor de proximidad = “junto a”
Illi se refiere a los adversarios, los pompeyanos.
3
Alias: adverbio; alias…alias = “unas veces… otras veces”.
2
13. Muerte en combate, entre caballeros, de Pisón de Aquitania (Piso Aquitanus)
In eo proelio ex equitibus nostris interficiuntur quattuor et septuaginta, in his vir fortissimus Piso
Aquitanus, amplissimo genere natus, cuius avus in civitate sua regnum obtinuerat.
Caes. B. G. 4, 12, 3
14. Se ordena a las cohortes de Afranio que se adelanten a ocupar el lugar y éstas, como
resultado de la batalla y de la toma de un alto, obligan a las tropas de César a retirarse.
Qua re cognita, celeriter Afrani cohortes, quae in statione1 pro castris erant, breviore itinere ad
occupandum locum mittuntur. Contenditur proelio et, quod prius in tumulum Afraniani2
venerant, nostri repelluntur atque terga vertere3 coguntur.
Caes. B. C. 1, 43,4 (Adaptado)
1
In statione: trad. “en posición de guardia”.
Afraniani: en referencia a “las tropas de Afranio”.
3
Terga vertere: trad. “volver la espalda”.
2
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
59
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
15. Curión observa el campamento de Varo.
Hoc explorato loco, Curio castra Vari conspicit muro oppidoque coniuncta ad portam quae
appellatur Belica, admodum munita natura loci, una ex parte ipso oppido Utica, altera a teatro,
quod est ante oppidum, substructionibus eius operis maximis, aditu ad castra difficili et angusto.
Caes. B. C. 2, 25, 2
16. Maniobra militar de César que mejora su situación.
Caesar, cum septimam legionem […] item urgeri ab hoste vidisset, tribunos militum monuit ut
paulatim legiones sese coniungerent et conversa signa in hostes inferrent. Quo facto, […]
audacius resistere ac fortius pugnare coeperunt.
Caes. B. G. 2, 26, 1
17. César describe la región de Kent, al sur de Bretaña, con sus habitantes.
Ex his omnibus humanissimi sunt qui Cantium1 incolunt, neque multum a Gallica differunt
consuetudine. Interiores plerique frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt pellibusque sunt
vestita. Omnes vero se Britanni vitro2 inficiunt, quod caeruleum efficit colorem, atque hoc
horribiliores sunt in pugna adspectu.
Caes. B. G. 5, 14, 1 (Adaptado)
1
2
Cantium, -ii: hoy, Kent.
Vitrum, -i: “vitro” o glasto, planta de la que se obtiene un color azul.
18. Curión se entera de la llegada de las tropas del rey Yuba.
Novitate rei Curio1 permotus, praemittit equites qui primum impetum sustineant ac morentur. Ipse
celeriter, ab opere deductis legionibus, aciem instruit. Equitesque committunt proelium et […]
magnum peditum numerum interficiunt.
Caes. B. C. 2, 26, 3
1 Curio, de Curio, -onis, Curión, tribuno de la plebe, siempre asociado a César.
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
60
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
19. Los galos, adoradores de Mercurio
Deorum maxime Mercurium colunt. Huius sunt plurima simulacra: hunc omnium inventorem
artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae mercaturasque
habere vim maximam arbitrantur.
Caes. B. C. 6, 17, 1
20. Los soldados romanos se refugian en el campamento y los germanos se retiran tras el
Rin.
Veteres nostri milites inter se cohortati, duce C. Trebonio, equite Romano, qui iis erat
praepositus, per medios hostes perrumpunt incolumesque ad unum omnes in castra perveniunt.
Germani, desperata expugnatione castrorum, cum ea praeda quam in silvis deposuerant trans
Rhenum sese receperunt.
Caes. B. G. 6, 40, 4 (Adaptado)
21. Curión se dispone para la lucha
Curio1[…] universi exercitus conclamatione imperator2 appellatur posteroque die exercitum
Uticam3 ducit et prope oppidum castra ponit. Nondum opere castrorum perfecto, equites ex
statione nuntiant magna auxilia4 equitum peditumque ab rege missa Uticam venire.
Caes. B. C. 2, 26, 1 (Adaptado)
1
Curio, -onis = Curión (n. propio).
Imperator = “comandante en jefe”
3
Utica, -ae (nombre de ciudad)
4
Auxilia, -orum = “tropas auxiliares”.
2
22. Apolonia y otras ciudades se entregan a César y prometen cumplir sus órdenes.
Eorum1 cognita voluntate, clam profugit Apollonia2 Staberius3. Illi ad Caesarem legatos mittunt
oppidoque eum recipiunt. Hos sequuntur Bullidenses4, Amantiani, et reliquae finitimae civitates
totaque Epirus, et, legatis ad Caesarem missis, ea, quae imperaret, se5 facturos esse pollicentur.
Caes. B. C. 3, 12, 1 (Adaptado)
1
El pronombre eorum, así como los siguientes, illi y hos, se refiere a los habitantes de Apolonia.
Apollonia: ablativo, lugar de donde
3
Staberius: “Estaberio”, prefecto de Pompeyo en Apolonia
4
Bullidenses, Amantiani: son nombres gentilicios, habitantes de Bílide y Amantia, respectivamen.
5 Se: acusativo sujeto de la oración completiva de infinitivo facturos esse.
2
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
61
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
23. Roscio, enviado por César, se entrevista con Pompeyo y los cónsules. Ellos, a su vez,
lo hacen portador de un nuevo escrito.
Acceptis mandatis, Roscius paucis cum sociis Capuam pervenit ibique consules Pompeiumque
invenit et postulata Caesaris renuntiat. Illi, re deliberata, respondent scriptaque ad eum mandata
per eosdem remittunt.
Caes. B. C. 1, 10, 1
24. Domicio anuncia a los suyos en asamblea la pronta llegada de Pompeyo en su auxilio
y les exhorta a no desfallecer, mientras que, en secreto, decide huir.
Domitius pronuntiat Pompeium celeriter subsidio1 venturum hortaturque eos ne animo deficiant2
et ut parent quae usui3 ad defendendum oppidum sint. Ipse arcano4 cum paucis familiaribus suis
conloquitur5 consiliumque6 fugae capere constituit.
Caes. B. C. 1, 19, 1-2
1
Subsidio: dativo, dependiente de venturum (=venturum esse); trad. “en auxilio”.
Animo deficiant: trad. “desfallecer”
3
Quae usui … sint; proposición de relativo (antecedente neutro ea, elíptico, complemento directo de
parent); trad.
“cuanto fuera de utilidad”.
4
Arcano: adverbio; trad. “en secreto”
5
Conloquitur = colloquitur
6
Consilium fugae capere; perífrasis; trad. “emprender la huida”.
2
25. Vercingetórix se prepara para la guerra. César, al enterarse, organiza la defensa.
Vercingetorix copias omnes quas pro oppido collocaverat in oppidum recepit. His nationibus,
auxilia Galliae exspectare et bellum parat administrare. Quibus rebus cognitis Caesar
munitionem instituit.
Adaptado de Caes. B.G. 7, 71
26. Curión, una vez aclamado como general, dirige su ejército a Útica, hacia donde se
dirigen los refuerzos enviados por el rey.
His rebus gestis, Curio se in castra recipit atque universi exercitus conclamatione imperator
apellatur, posteroque die Uticam exercitum ducit et prope oppidum castra ponit. Nondum opere
castrorum perfecto, equites nuntiant magna auxilia equitum ab rege missa Uticam venire.
Caes. B.C. 2, 26, 1
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
62
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
27. Publio Sexto y Gayo Voluseno aconsejan a César.
Publius Sextius Baculus, primi pili centurio, quem Nervico proelio compluribus confectum
vulneribus diximus, et item C. Volusenus, tribunus militum, vir et consilii magni et virtutis, ad
Galbam accurrunt atque unam esse spem salutis docent, si eruptione facta extremum auxilium
experirentur.
Caes. B.G. 3, 5, 2
28. Creencias religiosas de los Galos.
Galli se omnes ab Dite patre prognatos praedicant idque ab druidibus proditum dicunt. Ob eam
causam spatia omnis temporis non numero dierum, sed noctium finiunt; dies natales et mensium
et annorum initia sic observuant, ut noctem dies subsequatur.
Caes. B.G. 6, 18, 1-3
29. Movimientos de tropas previos a la batalla
Totis fere castris nudatis, cum in dextro cornu legio duodecima et non magno ab ea intervallo
septima constitisset, omnes Nervii1 confertissimo agmine, duce Boduognato2, qui summam
imperii tenebat, ad eum locum contenderunt.
Adaptado de Caes. B.G. 2, 23
1
2
Nervii, -orum: nervios (tribu gala)
Boduognatus, -i: Boduognato
30. Prácticas religiosas de los galos.
Alii immani magnitudine simulacra habent, quorum contexta viminibus membra vivis hominibus
complent; quibus succensis, circumventi flamma exanimantur homines. Supplicia eorum, qui in
furto aut in latrocinio sint comprehensi, gratiora dis inmortalibus esse arbitrantur.
Caes. B.G. 6, 16, 5
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
63
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
31. Pompeyo marcha hacia el ejército de Antonio y acampa en un lugar apropiado. Intenta
permanecer oculto, pero los griegos informan de todo a Antonio.
Pompeius magnis itineribus ad Antonium contendit atque, ubi eum adpropinquare cognovit,
idoneum locum nactus, ibi copias conlocavit suosque omnes castris continuit ignesque fieri
prohibuit, quo occultior esset eius adventus. Haec ad Antonium statim per Graecos deferuntur.
Adaptado de Caes. B. C: 3, 30
32. Órdenes que da César a los legados puestos al frente de las legiones.
L. Domitio Ap. Claudio consulibus, discedens ab hibernis Caesar in Italiam, ut quotannis facere
consuerat, legatis imperat quos legionibus praefecerat ut quam plurimas possent hieme naves
aedificandas veteresque reficiendas curarent.
Caes. B. G. 5, 1, 1
33. César, después de sacar el ejército del campamento, al ver que los enemigos no
combaten, vuelven a él.
Proximo die, Caesar ex castris utrisque copias suas eduxit, paulumque a maioribus castris
progressus, aciem instruxit, hostibusque pugnandi potestatem fecit. Ubi ne tum quidem eos
prodire intellexit, circiter meridiem exercitum in castra reduxit.
Caes. B. G: 1, 50, 1
34. A causa de las lluvias y de los deshielos del Pirineo, se desborda el río Segre a su
paso por tierras de Lérida.
Accidit etiam repentinum incommodum iis diebus, quibus haec gesta sunt. Tanta enim tempestas
cooritur ut constaret numquam illis locis maiores aquas fuisse. Tum autem ex omnibus montibus
nives ea tempestas proluit ac summas ripas fluminis superavit pontesque ambos, quos C. Fabius
fecerat, uno die interrupit.
Adaptado de Caes. B. C. 1, 48
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
64
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
35. César se queja de las injurias de sus enemigos y de Pompeyo
Quibus rebus cognitis, Caesar apud milites contionatur. Omnium temporum iniurias inimicorum in
se commemorat; a quibus deductum ac depravatum Pompeium queritur inuidia atque
obtrectatione laudis suae, cuius ipse honori et dignitati semper faverit adiutorque fuerit.
Caes. B. C. I, 7
36. Fabio intenta atraerse a las ciudades vecinas y, a través de dos puentes, procura la
provisión de forraje.
Fabius finitimarum ciuitatum animos litteris nuntiisque temptabat. In Sicori1 flumine pontes
effecerat duos distantes inter se milia passuum IIII2. His pontibus pabulatum3 mittebat4, quod ea5,
quae citra flumen fuerant, consumpserat.
Caes. B. C. I, 40
1
Sicori: en referencia al río Segre.
milia passuum IIII: acusat. de extensión, trad. “cuatro mil pasos”
3
pabulatum: acusat. del supino, trad. “para forrajear”
4
mittebat: “enviaba” a su caballería, se entiende
5
ea en referencia a las provisiones de forraje
2
37. Costumbres de los Britanos
Omnes vero se Britanni vitro interficiunt, quod caeruleum efficit colorem, atque hoc horridiores
sunt in pugna aspectu; capilloque sunt promisso atque omni parte corporis rasa praeter caput et
labrum superius. Uxores habent deni duodenique inter se communes et maxime fratres cum
fratribus parentesque cum liberis.
Caes. B. G. 14, 2
38. La caballería ataca a los númidas
Equites missi nocte iter conficiunt, imprudentisque atque inopinantis hostis adgrediuntur.
Numidae enim quadam barbara consuetudine nullis ordinibus passim consederant. Hos
oppressos somno et dispersos adorti, magnum eorum numerum interficiunt; multi perterriti
profugiunt. Quo facto, ad Curionem equites reuertuntur captivosque ad eum reducunt.
Caes. B. C. 2, 38
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
65
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
39. César describe la práctica de sacrificios humanos por parte de los Galos.
Natio est omnium Gallorum admodum dedita religionibus atque ob eam causam qui sunt adfecti
gravioribus morbis quique in proeliis periculisque versantur, aut pro victimis homines inmolant aut
se inmolaturos (eos) vovent administrisque ad ea sacrificia Druidibus utuntur.
Caes. B. G. VI, 16
40. El ejército romano combate con los britanos
Dum haec geruntur, nostris omnibus occupatis, qui erant in agris reliqui discesserunt. Secutae
sunt continuos complures dies tempestates, quae nostros in castris continerent et hostem a
pugna prohiberent. Interim barbari nuntios in omnes partes dimiserunt.
Caes. B. G. 4, 34
41. Reacciones tras un discurso
Duae fuerunt Ariovisti1 uxores: una Sueba2 natione, quam domo secum duxerat, altera Norica3,
regis Voccionis4 soror, quam in Gallia duxerat a fratre missam. Utraque in ea fuga periit. Duae
filiae: harum altera occisa est, altera capta est.
Caes. B. G: I, 53
1
Ariovistus, i: Ariovisto (rey de los germanos)
Suebus, -a, -um: sueva (de un pueblo de la Germania)
3
Noricus, -a, -um: nórico (de Nórico, región al este de los Alpes)
4
Voccio, -onis: Vocción (rey de Nórico)
2
42. César se dirige hacia la ciudad en la que sabe que se encuentra Pompeyo. Al llegar
allí, le ofrece ocasión de luchar.
Caesar, postquam Pompeium ad Asparagium1 esse cognovit, eodem cum exercitu profectus,
expugnato in itinere oppido in quo Pompeius praesidium habebat, tertio die ad Pompeium
pervenit iuxtaque eum castra posuit; et postridie, eductis omnibus copiis, decernendi potestatem
Pompeio fecit.
Caes. B. C. 3, 41
1
Asparagium: de Asparagium, -ii: “Asparagio” (ciudad de Iliria)
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
66
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
43. Las legiones de César toman posiciones
Dum haec parat atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus tribus quas Narbone
hiemandi causa disposuerat in Hispaniam praemittit celeriterque Pyrenaeos saltus occupari iubet.
Reliquas legiones quae longius hiemabant subsequi iubet.
Caes. B: C: 1, 37
44. Nada más desembarcar en Britania, la infantería romana se impuso al enemigo; la
caballería no pudo secundar la acción, y eso impidió que la buena suerte de César
continuara. Aun así, los enemigos se vieron obligados a pedir la paz.
Nostri, simul1 in arido constiterunt, in hostes impetum fecerunt atque eos in fugam dederunt;
neque longius2 prosequi3 potuerunt, quod4 equites cursum tenere atque insulam capere non
potuerant. Hoc unum ad pristinam fortunam Caesari defuit. Hostes, proelio superati, ad
Caesarem legatos de pace miserunt.
Caes. B. G. 4, 26
1
simul: “tan pronto como”
longius: “más lejos”
3
prosequi: infinitivo del verbo prosequor
4
quod: partícula causal “porque”
2
45. César narra en estas líneas la gratitud que le demuestra por su generosidad.
Eo concilio dimisso, idem principes civitatum qui ante fuerant ad Caesarem reverterunt
petieruntque uti sibi secreto in occulto de sua omniumque salute cum eo agere liceret. Ea re
impetrata sese omnes flentes Caesari ad pedes proiecerunt.
Caes. B. G, 31, 1
46. César reúne tropas e inicia su avance por Italia
Cognita militum voluntate, Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis qui ad
eum confugerant convenit, reliquas legiones ex hibernis evocat et subsequi iubet. Eo L. Caesar
adulescens venit, cuius pater Caesaris legatus erat.
Caes. B. C. 1, 8
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
67
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
47. César ordena ocupar los pasos de los Pirineos, que estaban en poder de Afranio,
legado de Pompeyo en Hispania
Caesar, dum res parat, Pyrenaeos saltus occupare iubet, qui eo tempore ab L. Afranio legato
tenebantur. Reliquas legiones quae longius hiemabant subsequi iubet. Fabius, ut erat imperatum,
adhibita celeritate, praesidium ex saltu deiecit magnisque itineribus ad Afranii exercitum
contendit.
Caes. B. C. I, 37
48. César retira el ejército a los cuarteles de invierno
Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis Caesar exercitum reduxit et in
Aulercis Lexoviis reliquisque item civitatibus, quae proxime bellum fecerant, in hibernis
conlocavit.
Caes. B. G. III, 29
49. Descripción de la estructura y armamento de las naves
Namque ipsorum naves ad hunc modum factae armataeque erant: carinae aliquanto planiores
quam nostrarum navium; prorae admodum erectae atque item puppes, ad magnitudinem
fluctuum tempestatumque adcommodatae; naves totae factae ex robore.
Caes. B. G. 3, 13
50. Se siguen sumando a César tropas de Pompeyo. Tras liberar a un importante oficial de
Pompeyo, César llega a Brindis.
Item reliquis itineribus non nullae cohortes in agmen Caesaris, aliae in equites incidunt. Reducitur
ad eum, deprensus ex itinere, M. Magius, praefectus fabrum Cn. Pompei. Quem Caesar ad eum
remittit cum mandatis. His datis mandatis, Brundisium cum legionibus sex pervenit.
Caes. B. C. 24, 4
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
68
CAYO JULIO CÉSAR:
ANTOLOGÍA DE TEXTOS BREVES
ANEXO TRADUCCIÓN
51. Modo en que los britanos luchan en carros de guerra
Genus hoc est ex essedis pugnae. Primo per omnes partes perequitant et tela coniciunt atque
ipso terrore equorum et strepitu rotarum ordines plerumque perturbant et, cum se inter equitum
turmas insinuaverunt, ex essedis desiliunt et pedibus proeliantur.
Caes. B. G., 4, 33
52. Octavio rodea una ciudad. Sus habitantes piden ayuda a César.
Quorum cognita sententia, Octavius quinis castris oppidum circumdedit atque uno tempore
obsidione et oppugnationibus eos premere coepit. Illi omnia perpeti parati maxime a re
frumentaria laborabant. Cui rei missis ad Caesarem legatis, auxilium ab eo petebant.
Caes. B. C. 3, 9
53. César, desde las proximidades del campamento de Pompeyo, observa la disposición
de las tropas de éste.
Caesar, cum Pompei castris adpropinquasset, ad hunc modum aciem eius instructam
animadvertit:
erant in sinistro cornu legiones duae traditae a Caesare initio dissensionis ex
senatus consulto,quarum una prima, altera tertia appellabatur. In eo loco ipse erat Pompeius.
Caes. B. C. 3, 88
54. César explica lo que sucedió después de la muerte de Orgetórix
Post eius mortem nihilo minus Helvetii id quod constituerant facere conantur, ut e finibus suis
exeant. Ubi iam ad se eam rem paratos esse arbitrati sunt, oppida sua omnia, numero ad
duodecim, vicos ad quadringentos, reliqua privata aedificia incendunt.
Caes. B. G. 1, 5
55. Dioses de los Galos
Deum maxime Mercurium colunt; huius sunt plurima simulacra; hunc omnium inventorem artium
ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae mercaturasque habere
vim maximam arbitrantur.
Caes. B. G. 17, 1
C om e nt a rii d e b el lo G al lic o et d e be ll o civi l e
69

Documentos relacionados