Final layout(1-9

Transcripción

Final layout(1-9
We care for our climate
The Island of Esidarap lies in a world
warmer than ours. The children there come
to realize that there are fewer fish left to
fish, the corals are losing their colour and
that there are fewer stars visible in the
night sky. They hear that, in other places
around the world, the cows are giving less
milk and some animals are threatened by
disease and lack of food and water. The
children learn how certain changes in their
day-to-day lives can help reduce carbondioxide emissions and global warming and
are encouraged to find more.
Nos ta
kuida
nos klima
For information about WMO, please contact:
Communications and Public Affairs Office
World Meteorological Organization
WMO-No. 975
WMO–No 975
7bis, avenue de la Paix
Case postale No. 2300
CH-1211 Geneva 2
Switzerland
Tel: + 41 22 730 83 15
Fax: + 41 22 730 80 27
E-mail: [email protected]
Web: http://www.wmo.int
● Tempu ● Klima ● Awa
WMO-No. 975
© 2004, Organisashon Meteorológiko Mundial (OMM)
ISBN: 92-63-10975-3
NOTA
E nòmbernan usá i e presentashon di material den e
publikashón akí no ta impliká ningun tipo di
opinion di parti di Sekretariodo di OMM tokante e
posishon legal di ningun pais, teritorio, siudat ní
area, ní di nan autoridatnan, ní tokante e
delimitashon di nan fronteranan.
Introdukshon
Emishon di gasnan di Greenhouse, kentamentu global i kambio di klima
ta algun di e términonan ku prensa ta usa mas i mas den korant, na
televishon i na radio. Muchanan ta puntra e nifikashon i implikashon di e
palabranan aki. E buki akí ta purba duna kontesta riba e preguntanan
den un idioma i estilo ku ta komprondibel i aktrativo pa e muchanan.
E argumentunan usá ta interpretashonnan of dedukshonnan di algun
konklushon di e di Tres Rapòrt di Evaluashon di e Pènel
Intergubernamental riba Kambio di Klima di OMM/UNEP, òf nan ta basá
riba rapòrtnan prepará na nashonnan rònt mundu.
Un danki ta bai na e outor, Sr. Y. Boodhoo, presidente di e Komishon
di Klimatologia di OMM i e artista, Sr. S. Teeroovengadum, kendenan
a kuminsá ku e trabou básiko pa e buki akí.
Loke a pasa te ainda
Riba e isla chikito Esidarap, situá leu ayá mei mei di oséano,
e klima semper tabata dushi i e poblashon tabata biba na pas. Nan
tabata salú i tabatin tur loke nan mester na abundansha.
Pero, algun aña pasá, streanan a kuminsá bira invisibel pa motibu
ku shelu ya no tabata limpi mas.
Meskos, nan no por a gosa mas di bahadanan bunita di solo. Piská den
bahianan a bira skars. Ref di koralnan a kuminsá disparsé òf kambia di
koló. Varios sorto di para a disparsé. E poblashon no por a komprondé
kiko tabata pasando, esta te ora OMM (Organisashon Meteorológiko
Mundial) a kuminsá splika e situashon.
E gobierno di Esidarap e ora ei a haña sa di vários relato ku ta splika
e problema ku kambio di klima i kentamentu global ta trese. Nan a
kuminsá ku un kampaña pa splika e poblashon kiko ta pasando i pa
minimalisá e daño mas tantu ku ta posibel.
Pero promé ku nos sigui, laga nos sera konosí ku un par di amigu i
amiganan: Ivane, un señora di un NGO ku ta lucha pa medio ambiente;
Tiko, un hóben ku e gobiernu di Esidarap a manda pa splika kiko ta
enserá kambio di klima i Shon Bubu, un hòmber hende grandi ku ta bin
di e pueblo kaminda e historia akí ta tuma luga.
Tiko
Ivane
4
Shon Bubu
Den un sala di konferensha...
E
SITUASHON
TA SERIO!!
NO TIN TEMPU MAS!
MESTER TUMA MEDIDANAN
PA SALBA
NOS KLIMA!
Pero di kon?
Kiko a pasa ku nos
klima?
Kon nos por salb' é anto...
i di ken???
5
Tiko ta splika...
E federashon di animalnan
(FEDANI) a pasa un
resolushon bisando
ku nos mester STÒP
di KIMA
PALUNAN...
... I STÒP di DESTRUÍ
NOS MONDINAN, I ku nos mester
kambia nos MANERA di BIDA—bosonan
no a ripará ku nos shelu kasi semper awor
ta sushi, yen di stòf...?
...Lagami konta bosonan kon tur e kos akí a kuminsá.
Bo sa ku FEDANI ta agrupá organisashonnan di tur
sorto di animal na mundu: por
ehèmpel oso polar..
6
E organisashon di
piskánan......
... esun di
paranan ...
... i otronan. Tur e animalnan a protestá serka FEDANI tokante nan
ambiente ku ta empeorando tur dia i a tuma e resolushon pa pidi
AKSHON INMEDIATO!!
I
N
A
D
FE
--- -RNI G ---------
- --
CO - ------- -- -- - ------ G-- -- -- N --R - - - - - -I
N
A
LLFED
--
- --
- --
-- -
7
Tiko ta sigui konta.....
Un wenter ...
HEI, Ruman!
Ta ki fecha nos
tin awe?
Ai, bo sa! Mi no ta komprondé e
kos akí, wenter no a
kaba i ya eis ta dirti!
Pero ban—Tin un
REUNION...
Apresiabel bernan: Ta duel mi di
informá boso ku pa motibu di e
temperaturanan haltu di e aña akí,
nos lugá di biba, ta dirti!
8
Tur esaki ta pa motibu ku ta
manda muchu gas di fábrikanan i
huma di outo den nos AIRU.
Esaki ta kousa shelu sushi i
awaseru kontaminá, ku ta mata
nos mondi i piskánan.
Ta difísil pa nos konservá
nos kultura i lanta nos yunan sin
eis!!!!!!
UF !
O
PL
T’a e fábrikanan leu
ei!!!
9
Señor! Zomer pasá mi a
keda tur prekupá pa e
huma ku outonan tabata
pasa laga atras.
Señor!
Nos ta fadá!
Ta basta!
Den e reinado di
leonnan.....
10
OM !!
U
VRU
Sí, OK! Mi ke bosonan
aprobashon pa esei!
Tur oso-polar ku
énfasis ta pidi
pa tuma
akshon pa
restourá nan
medio
ambiente.
Un mas a bai
laga nos...
E partidó di karta a
yegá
Mi Mahestat, mi presidente ta manda
kumindamentu. Ku pena e ta manda
informa bo di malesanan nobo ku ta
kaba ku nos salú i bida.
Mensahero, wak pa bo
mes... Nos tin mesun
problema ku
bosonan..........
Ta kiko ta
zona?
DRING!
DRING!
Ta un telefòn
sèlular ta
zona??
Ahan sí!!!!
Ta di mi ...
SÍ... SÍ... ai, ta duelmi
di tende esei!!
HALLO?
11
E rei di leonnan
ta splika...
Mi kompañeronan,
mi a kaba di risibí mal
notisia for di regionnan
ost di nos...
Otro reinonan ta
raportá un subida di
muskita asesino—
tambe durante
di wenter...
Leonnan di tur pais ta urgi
FEDANI pa protehé nan
medio ambiente!!
12
Mi ke approbashon
pa e siguiente
resolushon.
Tanten........
Akinan ta birando
mas kayente!!!
Sí, bo tin ku
lucha pa
sobreviví!!
TEMP
Mira!!! E koralnan
ta perdiendo nan
KOLÓNAN!!
Sí—i ami ta
perdiendo
peso!!!!
Mi ta sofokando!
Kada bes e
oksígeno ta
bira ménos!
Mi amigunan stimá, mal notisia... Lamannan ta mas
kayente e anja akí, koralnan a pèrdè koló, plankton
a bira skars, ta komo si fuera ku oséanonan
ta kontené mas gas di dioksido di
karbón ku antes ...
13
Laga nos bai un luga konfortabel,
promé ku ta
lat!!!!!
Despues, den
lamannan mas leu...
TEMP
Mi tin mester di
boso aprobashon!
APROBÁ!
Piskánan di tur
oséano ta pidi
FEDANI pa limpia
lamannan i fria e
awa di manera
ku nos por
biba bon, salú i
konfortabel!
14
Den reino di
PARANAN ...
CHIIRPI, CHIIRPI!!
E aña akí sí ta
hasi kalor!
CHIP, CHIP! AI! Mira kon
e palunan ta muri. Tur
bestia por mira mi
nèshi. Mi tin ku traha un
nobo......
Chip, chip! Insektonan
a bira skars, i hopi di
nan a bai mas
hundu bou di tera...
....ta muchu
kayente—nan
a bai
skonde!
15
NOS REINA
A YAMA
UN
REUNION.
CHIIIRIIP!
CHIIIRIIP!!!
(YUDAMI!)
Sí, mi ta mes prekupá ku boso..
Mi tambe a risibi e tipo di
notisianan malu
ei!!!
Mi no ke pa nos bai pèrdí, manera a pasa ku
e dodonan. Nos amigunan makaku tambe ta
sufriendo, mi ta bai manda un petishon
pa FEDAMI, kaminda nos ta pidi pa nan tuma
pasonan pa restorá nos mondinan .
16
Masha leu...
Kon ta Gordo, bo a ripará
ku e yerba no ta smak
meskos ku ántes?
E airu ta pisá, tur ora
tin parti di mondi ta na
KANDELA!!!
Sí,
anto e kunukero no tin
sufisiente awa pa muha
e yerba mas!!!
Mi no por produsí
lechi pa motibu ku
mi tín strès.
MEUUUUUHH
Mi ta
sodando!!!
Bo sa ku nan ta kulpa
nos, pasobra nos ta produsí
un gas ku yama metan ku ta
hasi nos klima
kayente?
SNIFF!!
SNIFF!
17
KIKOOO? METAN?
Kon por ta? Nos ta bibando
manera nos a biba
semper!
Ban serka
nos presidente!
Mi amigunan, nos tin hopi
reklamo. Bakanan ta birando
malu pasobra nan no por
produsí lechi .......
Mi ke pa bosonan skuchami.
18
Nos ta eksigí yerba di mihó
kalidat, i protekshon di nos
mondinan!!
Den un desierto....
Masha dia nos no a
hanja un tiki awa
pa bebe......
Mi no ta
komprondé! Tur e
posnan riba kaminda
ta seku. No tin
awa!!
Bo a wak e
eskeletonan den
santu?
Homber!! Nos doñonan
tabata kombersá, nan di ku e
zomer akí ta esun di mas pió
di tur tempu. Awaseru tin
aña sin ta kai.
Inkreibel!!!!!
19
Bèk den e sala di
konferensha......
Bo sa, ta duru pa
mi kere ku nos por
kambia e klima di
mundu. Pero nos ta
hasiendo esei.
E kapa di gasnan
"greenhouse" ku ta
rònt di mundu ta mas
fuerte ku nunka, antó su
efektonan por ta dañino ...
Kiko ta nifiká
efekto di
greenhouse?
E kapa ta yen di gasnan
di nos industrianan i ta
birando mas diki .....
SO
S
LO
G
G
20
SNAN
OUSE GAS
H
N
E
E
R
Wak shonnan: e kapa di gasnan ku
ta lagà rayonan di solo pasa alkansá
superfisio di tera i ku ta stroba e
kalor di mas ku nos ta produsí
bai bèk den
espasio
Esnan mas konosí ta
Dioksido di Karbon,
Gasnan Nítriko,
Metan......
Di ki sorto di gas
nos ta papia antó?
CA
RB
ON
DIO
ME
XID
T
E
HA
NIT
N
E
RO
HY
US
DR
OFL
OXI
SU
DE
U
OR
LPH
O
CA
UR
RB
HE
ON
XAF
S
LUO
RID
E
SNAN
NHOUSE GAS
E
E
R
G
21
Mi tata ta planta su
tomatinan den un "greenhouse"
E ta bisa ku asina e ta
produsí mas tomati.
Esaki ta parsialmente
bèrdat. Pero si e
temperatura den e greenhouse
di bo tata subi demasiado, tur
su berduranan lo muri si e
no regulá e temperatura
ku airu fresku!
22
E Organisashon Meteorológiko Mundial
(OMM) òf na ingles: World Meteorological
Organization (WMO) pa mas ku 50 aña
ta kolektando datonan
p.e. temperatura
.....................
OMM
. .. i sientífikonan a yega na e konklushon,
ku nos ta hasiendo daño na nos klima—
i ku nos mester kambia
nos kustumbernan!!!
Nos kosechanan no por soportá
e temperatura ku ta subiendo
diariamente, i laman mas
kayente ta malu pa e animalnan
ku ta biba den dje...
Ai!! Ta dushi pa landa den un
laman kayente si!!! Tòg?
23
Mihó esaki no
sosodé. E efektonan lo
ta hopi mas malu ku nos
por imaginá!!
C
A
F
É
Kentamentu
global ta pone ku desiertonan
ta birando mas i mas grandi.
Hopi hende lo mester bandoná
nan kasnan si e prosesonan
menshoná sigui tuma lugá...
Bo ta
wak. Ya ku laman ta kubri
75% di superfisio di mundu, mas
kayente e bira mas eis ta dirti i
ekspande. Pues awa lo
subi tera!
OSÉANO
TERA
DESIERTO
24
difi
A o esaki na su turno lo hasi bida mas difisil.
...Antó
....Anto
Awor mi ta komprondé!!
Kosnan a kambia masha
hopi mes. E shelu
tabata......
..limpi i blou durante
di dia, i anochi tabata
yen di strea.....
Mi tabatin kustumber di
kue sufisiente piská pa
henter mi famia kome. Pero,
awo piská a bira skars.....
25
Tur hende
por ripará ku kos a kambia. Si
nos no aktua awor, e situashon lo
bira pió. Nos por haña nos mes
konfrontá ku hopi porkeria i
malesa!!!
Mas tantu rayonan dañino di
solo lo penetrá i yega nos. Nan
lo afektá nos kueru i
daña nos bista!!!!
26
Kentamentu global lo trese tambe ku nos
airu lo ta hopi mas kayente. E kalor akí
ta malu pa nos yunan chikí i nos
hendenan grandi.
Ku lamannan mas kayente,
tormentanan lo bira mas frekuente
i devastador. Ta difísil pa
pronostiká nan intensidat.
Ta
spantoso!
Mi tin
miedu!!!
Ken por
yuda nos?
Kiko nos
mester hasi??
27
Nos por hasi
diferente kos!
Mata ta absorbá dioksido di karbon.
Nan ta tene nos airu limpi i
protehé nos kontra solo.....
PLANTA
MATA!!
Mester protehé e palunan ora nan ta
chikí ainda i no laga bestia kome nan.
?
Laga nos kana i kore baiskel mas tantu. Asina nos ta gasta
menos gasolin i pa kolmo e ta salú.
28
?
No usa mashin ku motor!
Laga nos surti nos sushi ku
nos ta benta afó...
E STIK
PLÈ
...Usa energia alternativo!
PA
P
AP
PE
EL
r
òòote
B
C
29
Papia ku bo famianan i amigunan tokante kentamentu global i e
sistema ambiental...
Nos
Klima
Shon Bubu, Ivane i LILI:
ban kumi, ban plama e
MENSAHE AKÍ?!!
Ban
kuida nos palunan
i riunan ...
30
Den reunion
Laga nos tene
nos awa, airu i medio
ambiente limpi....
Den skolnan
E mundu ta di nos tur.
BAN KUID' É AWOR!!!
W
M
O
31
Den e edifisio di OMM na GINEBRA, SUISA
Nos a bai di akuerdo
positivamente i nos ta tumando e
pasonan pa salba e klima i sigurá
un mihó futuro pa nos yunan.
32
Kon bo por yuda redusí e kantidat di dioksido di
karbon (CO2) ku nos ta produsí
Akshon pa spar energia
Redukshon di
CO2 pa kas
(kg / aña)
Usa mashin di kòrta yerba ku no tin motor di gasolin
40
Kumpra produktonan ku empake ku por resiklá
110
Usa kabes di ducha ku ta saka menos awa
150
Instalá pera di lus ku ta usa ménos koriente
250
No usa awa kayente pa laba paña
50
Instalá pènel di solo pa produsí awa kayente
60
Resiklá tur korant, karton, glas i metal,
400
Laga bo outo dos bes pa siman na kas, i bai ku bùs
(òf kana, kore baiskel)
750
Instalá muraya ku ta isolá kontra frieu òf kayente,
dependiendo di bo klima.
2000
Planta palu den bo kurá i fèrf bo dak di kas koló skur òf kla,
dependiendo bo klima.
2500
33
Bo tin mas idea!
Huntu ku bo mayornan i bo maestro of maestra di skol, buska mas idea
kon nos lo por yuda drecha nos medio ambiente i klima.
Akshon pa spar energia
34
Redukshon di
CO2 pa kas
(kg / aña)
We care for our climate
E isla Esidarap ta den un mundu ku ta mas
kayente ku esun di nos. E muchanan einan a
realisá ku no a sobra hopi piská pa píska,
koralnan a kuminsá pèrdè nan koló i
anochi tin ménos strea na shelu.
Nan a tende ku otro kaminda na mundu
bakanan ta dunando ménos lechi, i ku bida di
algun animalnan ta na peliger, pa motibu
di malesa i falta di awa i kuminda. E
muchanan ta siña kon, hasiendo algun
kambio den nan bida diario, nan por redusí
e kantidat di dioksido di karbon ku ta bai den
airu, ku na su turno lo baha kentamentu global.
Tambe ta enkurashá nan pa buska mas
posibilidat ku por yuda den esaki.
We care
for our
climate
Pa mas informashon tokante OMM, por fabor tuma kontakto ku:
Communications and Public Affairs Office
World Meteorological Organization
WMO-No. 975
WMO–No 975
7bis, avenue de la Paix
Case postale No. 2300
CH-1211 Geneva 2
Switzerland
Tel: + 41 22 730 83 15
Fax: + 41 22 730 80 27
E-mail: [email protected]
Web: http://www.wmo.int
● Weather ● Climate ● Water

Documentos relacionados