guía turística - Concello de Negreira

Transcripción

guía turística - Concello de Negreira
guía turística /
Edita / Concello de Negreira
Patrocinan / Dirección Xeral de Turismo da Xunta de Galicia
e Concello de Negreira
Textos e coordinación xeral / X. Amancio Liñares Giraut
Fotografía / Paco Rodríguez
Traducións / Antonio Puentes Chao (castelán), María José Noenlle
Cancela (inglés), Álvaro Barreiro Luaña (portugués), María Lucas Selles (francés),
Cati Viotto Rubira (italiano), Mónica Forján de la Fuente (alemán)
Ferrol
A Coruña
Deseño / tresCtres
Impresión / eurográficas
Lugo
Negreira
D.L. C 1144-2009
Agradecementos / Museo do Pobo Galego
e todas as persoas e entidades que colaboraron nesta edición
Impreso en Galicia, 2009
Santiago
Pontevedra
Vigo
Ourense
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 1
Muxía
Tordoia
Val do Dubra
Vimianzo
N-550
Ordes
AC-552
AC-400
Santa Comba
Zas
Trazo
XALLAS
Cee
Oroso
Dumbría
AC-552
Landeira
A Pena
Mazaricos
Corcubión
O Pino
Broño
Alvite
AC-550
Covas
Zas
Campolongo
Xallas
AP-9
A Baña
BARCALA
Bugallido
Aro
Campelo
Gonte
N-550
N EG R EI
EIRA
Portor
Ames
Logrosa
SANTIAGO DE COMPOSTELA
AC-400
Carnota
Arzón
AC-3404
Liñaio
Outes
AG-56
Encoro Barrié
de la Maza
Lueiro
Brión
AC-550
Muros
A MAÍA
AC-543
AP-9
Boqueixón
Noia
AC-550
AC-550
AC-308
Lousame
Teo
Rois
AP-53
N-550
Padrón
Vedra
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 2
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 3
01
O espazo e a
economía
/ Xeoloxía,
orografía,
hidrografía /
Negreira (lat. 42º54’ N, lonx. 8º44’ O) é un concello da provincia da
Coruña e diocese de Santiago, que ten 115,1 km² e 7.018 habitantes
(febreiro de 2009), nas parroquias de Alvite, Aro, Arzón, Broño,
Bugallido, Campelo, Campolongo, Covas, Gonte, Landeira, Liñaio,
Logrosa, Lueiro, Negreira, A Pena, Portor, Xallas e Zas.
O termo municipal, encadrado na bisbarra do Val de Barcala, presenta
amais unha zona de meseta e montaña máis alta (terras do Corzán).
Ten como lindeiros os concellos da Baña e Santa Comba (N), Brión e
Outes (S), Ames e Brión (L) e Mazaricos e Outes (O).
A zona de Negreira áchase incluída nunha área de rochas graníticas
hercinianas de dúas micas e de esquistos migmáticos granitizados.
O Val de Barcala ábrese na área de lenes montañas e amplos vales da
Galicia occidental. O marco físico da comarca debúxase cun relevo moi
irregular, que conforma unha paisaxe de variable aptitude agropecuaria.
A altitude media municipal é de 258,44 m. O val móstrase pechado polo
guia_negreira5:Layout 1
/Clima /
6/4/09
12:01
Página 4
sur coas alturas do Cornado, que engarzan cos cumes do Arades e os
montes da Pena (máis de 500 m). O terreo é fértil, con bos pasteiros e
masa forestal. Os vales abertos polos afluentes do Tambre definen o gran
sector no que se asenta a maioría da poboación, cun relevo favorable para a
vida humana.
A trama hidrográfica barcalesa inscribe un nome principal: o Tambre,
límite meridional da comarca. Por Negreira discorren tres ríos que
desembocan nel: o Corzán, o Pequeno e o de Negreira. Outras canles
secundarias son o Donas e o Rego de Xallas.
O Val de Barcala coñece un clima temperado e húmido, con
precipitacións que poden superar os 2.000 mm anuais. A comarca
inclúese, pois, dentro do dominio climático oceánico hiperhúmido.
As temperaturas presentan un cadro moderado, cunha amplitude
de 10,7 °C, oscilación entre os meses de xaneiro (7,2 °C) e xullo
(17,9 °C). En Negreira pode apreciarse unha temperatura media anual
de 12,1 °C. As brétemas no fondo do val constitúen un trazo
peculiar, sobre todo na vila do Cotón. Disponse duns excelentes
terreos para o millo, as forraxeiras e os prados, que medran
doadamente case todo o ano.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 5
/ Bioxeografía /
A vexetación natural tapiza a meirande parte de Barcala, pois aínda
que a ocupación humana do espazo pode cualificarse de intensa, en
ningún momento as superficies de labor e mais os prados chegarán a
cubrir o 50% do territorio. A paisaxe vexetal orixinaria viría definida
pola presenza de bosques de caducifolias (carballos, castiñeiros e
bidueiros), que deixarían o seu lugar a toxeiras e xesteiras naqueles
sectores de forte pendente ou de exposición ós ventos. O
anovamento dos montes, converténdoos en praderías, fíxose sobre
todo a partir dos anos 1960, coa orientación leiteira das explotacións
gandeiras. No primeiro terzo do século XX xa comezaran as
repoboacións de piñeiros e eucaliptos. No terreo edáfico dominan os
solos acedos, cun pH entre 5 e 6.
/ Poboación e
poboamento /
Dende 1981 a poboación de Negreira evolucionou deste modo:
Os datos do Padrón Municipal de 2009* dannos unha cifra de 7.018 h.,
o que supón unha densidade de 61 h/km².
1981
1986
1991
1996
1998
1999
2000
2001
7.771
7.210
6.679
6.707
6.595
6.594
6.588
6.570
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
*
2009
6.573
6.529
6.497
6.519
6.481
6.453
6.573
7.018
(hab. datos do IGE)
//// Negreira
01
A situación demográfica de Negreira non é optimista, inda que
parece constatarse un leve crecemento das cifras absolutas no
último ano. O avellentamento da poboación é cada vez maior e
dase a emigración de xente moza. O crecemento demográfico
dependerá máis da emigración de retorno e da contraurbanización
que da vitalidade natural dunha poboación avellentada. A
poboación estranxeira —187 persoas no 2008— representa o 2,8%
do total.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 6
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 7
Outra característica destacable é o proceso de urbanización. No
1960 a vila concentraba 1.160 persoas (21% do municipio). En 2009
detéctase un medrar significativo no núcleo cabeceira: agora hai nel
3.395 hab. (48,3% do total). O continxente humano distribúese nas
súas 18 parroquias e 89 entidades singulares de poboación (2006).
/ Comunicacións / Hai que diferenciar dous tipos de tramas viarias: as internas e
aqueles nós que permiten o enlace cos concellos limítrofes e as
cidades galegas. Tamén é determinante a proximidade á capitalidade
de Galicia, a só 21 km da cabeceira municipal (Autovía SantiagoBrión ou AC-543, estrada Santiago-Noia ata Bertamiráns, e dende alí
pola AC-450).
O acceso a Compostela e a Padrón realízase a través da vía máis
importante, que na dirección contraria se bifurca cara a Muxía (AC-546)
e Santa Comba (AC-444). Unha “novísima” Ponte Maceira (2005)
substituíu no tráfico diario á Ponte Nova, estreada un século antes.
//// Negreira
01
E estas son as taxas de natalidade e mortalidade (2006): TN,
6,9º/oo; TM, 12,8º/oo. Na estrutura da poboación activa (2001)
anótase que un 20,5% traballa no sector primario, 16,1 % na
industria, 14,9% na construción e un 48,3% no sector servizos.
Outra novidade foi a apertura da variante de Negreira, que permite
circunvalar a vila. Dela parten amais tres estradas: cara a Urdilde-Noia e
cara a Outes, unha pola Ponte Nafonso e outra por Pesaduira.
Ademais dos taxis (rúa do Carme), hai un servizo diario de autobuses
con Santiago. Esta liña de viaxeiros (rúa Camiño Vello) une tamén
Negreira con outras localidades (Ames, Brión, Muxía). A estación de
ferrocarril de Compostela (a 21 km) e o aeroporto de Lavacolla (a 33
km) conectan Negreira co tren e o avión.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 8
Distancias en km dende Negreira a
/ Economía /
A Baña
8
Carballo
45
Brión
8
Muros
50
Ames
10
Santiago de Compostela
21
Val do Dubra
13
A Coruña
80
Santa Comba
18
Lugo
125
Padrón
25
Ourense
123
Noia
27
Pontevedra
56
Negreira forma parte dunha bisbarra nomeadamente rural. A
agricultura, a gandería e o comercio son as súas principais fontes de
riqueza. As remesas dos emigrantes, a man de obra na construción,
talleres e unha factoría de agroindustria completan os fíos do seu
tecido económico.
/ Hai uns minifundios en propiedade, cun grao de
parcelación importante, conformando unha agricultura na que
practicamente desapareceu outra forma de tenza do solo agrario.
AGRICULTURA
Esta realidade cambiou substancialmente a partir xa de finais da década
de 1950, debido ó proceso de concentración parcelaria. Entre os
cultivos domina o sistema forraxeiro atlántico, co millo de gran, as
praderías, as patacas e outras plantas forraxeiras. En paralelo á
introdución de novos cultivos incrementouse a maquinaria agrícola. A
superficie agraria representa o 27,7% do municipio, unhas 1.552 ha.
Esta zona viuse beneficiada por ser pioneira na concentración
parcelaria, e na apertura da axencia de Extensión Agraria (1956, a
primeira que se estreou en España).
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 9
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 10
GANDERÍA / O proceso de modernización agrícola viuse acompañado
dun cambio na natureza e orientación do gando, coa introdución do
frisón de altos rendementos lácteos. Nos últimos tempos, cos
problemas de superprodución láctea na UE, hai explotacións que
volven centrase no gando cárnico.
FORESTAL / Esta actividade mima as producións de piñeiros e eucaliptos,
amais de ofrecer unha recente recuperación das especies autóctonas e
significa un ingreso complementario na vida do agricultor. Configúrase
como auxiliar da actividade agraria primordial: a produción gandeira. O
monte ocupa a maior porcentaxe da superficie do municipio (66,8%).
INDUSTRIA / A comarca identifícase coma unha área de recrutamento
para a construción e servizos, na capitalidade municipal e en Santiago.
Outra man de obra industrial diríxese ás fábricas doutras áreas
españolas, ou de países de emigración. Ocupa o primeiro lugar o
sector metalomecánico, seguido da alimentación, dos derivados da
madeira, etc. Trátase dunha industria case artesanal, polo seu
tamaño, dimensión tecnolóxica, produtividade e polos mercados
locais ós que abastece. Hai varias factorías téxtiles, e será axiña
novidade o Parque Empresarial.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 11
Cómpre unha mención á Cooperativa Forrajera de Negreira —Feiraco—, que nace no ano
1968, liderada por Xesús García Calvo. Hoxe Feiraco sitúase como unha das industrias agroalimentarias máis importantes do país. Ademais do leite e dos seus derivados, comercializa
pensos, fertilizantes, sementes e produtos fitosanitarios. Os seus socios reciben outros variados
servizos e exerce un labor de mecenado cultural a través da Fundación Feiraco. Moito ten que
ver Feiraco, que dá emprego directo a máis de 230 traballadores, na reconversión dunha base
agraria tradicional á modernización das estruturas produtivas.
//// Negreira
01
COMERCIO / Está case circunscrito á vila, onde representa a maior fonte
de ingresos. Celébrase tamén unha feira ou mercado todos os
domingos do ano, nun espazo próximo ó Pazo do Cotón. A capital
municipal opera como centro da oferta de todo tipo de produtos e
actividades (alimentación, calzados, téxtil, automoción, maquinaria...),
amais dunha variada rama hostaleira. Convértese en núcleo
concentrador e cabeceira de comarca.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 12
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 13
02
O tempo
Historia e arte
/ Notas
arqueolóxicas /
O primeiro conxunto prehistórico constitúeno os megálitos do Corzán.
Trátase dun grupo de sepulturas —mámoas— situadas a uns 10 Km. da
vila. Murguía falaba de “curiosos círculos“ e dun dolmen “que se acha
dentro dunha grande e preciosa mámoa, en Espiñaredo (...)”. Sobrino
constatou que existían “trece maltratadas mámoas”. No 1985
elaborouse un catálogo dos 49 túmulos megalíticos do Corzán. De
Logrosa proceden dous bloques de granito nos que “un rudo artista
prehistórico” esculpiu dúas efixies humanas, cortadas á altura do ventre.
Cuevillas afirma que pertencen á cultura castrexa. Estas obras exhíbense
no Museo do Pobo Galego, en Compostela.
Contabilizamos oito castros negreireses en poboados de Vilachán, Logrosa,
Covas, Feáns, As Ameixeiras, Mourís, e, en Campolongo, Castro e Couso de
Abaixo. Atópanse nunha zona altimétrica entre 200 e 400 metros, en mal
estado de conservación e sinalización. En Broño enxergamos dous
conxuntos castrexos, un deles presente na lenda que sostén que o castelo
estaba unido ó castro de Guimaráns (Ordoeste) cunha trabe de ouro. En
Logrosa existía unha acrópole castrexa con foxo, dobre muralla e vivendas
circulares; alí acháronse pezas de cerámica e bronce. Amais das estautas
antropomorfas e do castro de Logrosa proceden desta parroquia catro
inscricións romanas. Gárdanse no Museo do Pobo Galego. Outra estela foi
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 14
atopada en Vilachán. Son pezas graníticas, votivas ou funerarias, de carácter
galaico-romano.
Desta xeira debe sinalarse, asemade, a área nicrariense como zona
de paso da vía Per loca marítima. Despois seguía a vía o curso do
/ O medievo
e a idade
moderna /
Segundo os cronistas, a orixe de Negreira remóntase ós tempos nos que
Galicia era un reino suevo. Erixida a sé de Compostela, Afonso o Magno
deulle Negreira como feudo no ano 876, concesión confirmada despois
(899) ó bispo Sisnando.
No 979 os piratas normandos destruíron este primitivo núcleo feudal,
que non se reedificou ata despois da irrupción dos musulmáns,
mandados por Al Mansur (997). Sería cara ó 1113 cando Afonso, o rei
de Galicia, ordenaría a súa reconstrución.
O castelo de Xallas, desaparecido nas guerras irmandiñas do s. XV,
era propiedade da mitra compostelá. Foi unha das fortalezas citada
no preito entre os arcebispos Tavera-Fonseca (1528). Negreira viuse
Tambre (Tamara, Tamaris) por Roo, Luaña, Viceso, Ons e Negreira,
pasaba por Gonte, cruzaba o territorio de Barcala e chegaba a
Brandomil (Grandimirum). Nicraria Tamara ou Nicrariae Portus
situaríase nesa calzada romana.
emancipada do señorío de Santiago durante o reinado de Isabel e
Fernando, declarándoa “Fuero Real, con dictado de Lealtad”,
privilexio asentado nas Cortes de Santiago de 1520 por Carlos I.
Estas parroquias no Antigo Réxime distribuíanse nas xurisdicións de
Barcala, Lañas, Muros e o couto de Bugallido, repartidas baixo o
dominio do conde de Altamira ou do arcebispo de Santiago. As
comarcas da Maía e Barcala acadaron xa a finais do século XVI un
nivel de poboación próximo ás súas posibilidades máximas. Nestes
séculos retrocedeu o barbeito, introducíronse o millo (mediados do
XVII) e a pataca (comezos do XIX), pero foron moi escasas as
industrias artesanais.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 15
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 16
A “visita” do cardeal Jerónimo del Hoyo (1609-1620) ofrécenos os nomes e algúns datos verbo
das freguesías nicrarienses no arciprestado barcalés naquel entón. Un documento do ano 1724
describe Barcala e os dereitos dos condes de Altamira: “Es tierra quebrada pero muy fértil de
centeno, maíz y algún trigo. Críanse en élla muchos ganados vacunos y cabrunos porque gozan
de buenos montes (...). Produce muchos castaños, útiles para madera y castañas“. Principiando
o XVIII, no marco da Guerra de Sucesión española, considérase que “esta villa se declaró
abiertamente por Felipe V, que la eximió en 1711 del pago de ciertos derechos”. A historiografía
tradicional subliña: “Pese a los privilegios obtenidos y a la preponderancia que sobre las demás
localidades disfrutó por aquel entonces, (...) la capitalidad de Negreira fue San Vicente de Aro;
San Julián de Negreira perdió su importancia y pasó a ser un unido de Santa Eulalia de Logrosa”.
Hai un documento que abeira a cuestión das feiras, aspecto
económico, motor esencial para o desenvolvemento urbano do
antigo Cotón. Data do 1717, cando “En el campo de la Capilla de Nª
Sra. del Carmen (...)” os veciños de aquel “coto” fundan unha feira:
“por no haber sitio más apropiado que el del campo de Cotón,
donde se halla la Capilla del Glorioso San Amaro que está a orillas
del río y puente de Negreira”. Dos finais do s. XVIII é un manuscrito
do ilustrado J. Cornide que describe a zona: o seu Viaje de
Santiago a Corcubión.
guia_negreira5:Layout 1
/ Historia
contemporánea /
6/4/09
12:01
Página 17
Nos anos da Guerra da Independencia (1808-1814) os de Negreira, xunto
cos de Padrón, Santiago, Noia e outras poboacións formaron un
rexemento que se distinguiu baténdose contra os mariscais franceses Ney
e Soult, afirma Carré. Xulián Magariños é quen nos ofrece, na súa serie
Notas retrospectivas de Negreira, unha interesante visión documentada
da zona no s. XIX. Estas Notas abeiran relatos históricos diversos: a
cuestión da capitalidade municipal e do traslado da Casa do Concello,
Negreira na revolución liberal galega de 1846, o chamado Ano da fame
(1853), as liortas polo Xulgado en Negreira, os lobos do Corzán, Negreira
na revolución de 1868, as familias máis podentes do século XIX...
O 17 de febreiro de 1906, reinando Afonso XIII, infórmase no concello
do R. D. polo que se lle concede a Negreira categoría de vila, “pola súa
importancia agrícola, aumento de poboación e constante adhesión á
Monarquía Constitucional”.
A bisbarra barcalesa viviu unha fecunda etapa de creación de
sociedades agrarias, que chegaron a publicar prensa de seu (como
exemplos, El Barcalés -1911- e La Voz de Barcala -1933-). Esta historia
da prensa local interrompeuse —como tantas outras cousas— coa guerra
civil do 36 e a implantación da ditadura franquista. Será a partir dos
//// Negreira
02
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 18
anos 70 cando se recuperen estes medios, con novos nomes e inquedanzas. Na organización
do agrarismo enxérgase unha considerable profusión de sociedades, repartidas entre os
comezos do século (Sociedad San Mauro, 1904) e 1936 (Federación Agro-Pecuaria de
Negreira, 1932). Máis de trinta agrupacións de labregos tiveron presenza nunhas cincuenta
parroquias do partido xudicial negreirés.
Negreira configurábase en centro duns bandos políticos agrupados ó redor dunhas familias
liberais (Caamaño) e conservadoras (Fabeiro) no s. XIX. A situación analizada ó redor do 1920
permite ver que se deran unha serie de recomposicións nos grupos dominantes, froito dunha
nova articulación social e marco político que se prolongaría deica a 2ª
República española (1931-1936). Foron unhas dezasete as agrupacións
políticas que reclamaron adhesións naquela sociedade. Ós partidos
restauracionistas (Liberal e Conservador) e á Unión Patriótica da
ditadura de Primo, amécense os partidos da República. O abano
chegou dende o Bloque Nacional calvosotelista ós republicanos
socialistas, Izquierda Republicana e Partido Galeguista. Tamén houbo
asociacións profesionais e un facareño movemento obreiro, cun comité
da anarquista CNT.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 19
Nas convocatorias ó Parlamento español anteriores a 1936 queda patente que o distrito de
Muros-Negreira foi un feudo do liberalismo monterista e garcíaprietista, ata que entre 1919 e 1923
conseguiran o triunfo os conservadores. Na II República houbo un considerable número de votos
á ORGA, IR e PG (1933) e logo gañaron as dereitas (1936). O home clave na política era o
deputado José Reino Caamaño, apoiado polo seu parente médico, señor do Pazo do Cotón e
alcalde, Victoriano Fabeiro. Nas eleccións municipais destacan os nomes de tres alcaldes cun
maior protagonismo entre 1902 e 1936: Manuel Caamaño —liberal da Restauración—, Manuel
Ruso —agrario primorriverista— e Victoriano Fabeiro —republicano independente/conservador—.
Nos anos da guerra civil, destituído V. Fabeiro, asume a alcaldía Jesús Magariños, ata 1941.
Deica o 1942, o primeiro rexedor local será Antonio Queiruga. Pero o alcalde nicrariense de
mandado máis longo no franquismo —tamén procurador en Cortes— foi José Abeijón Sánchez,
ata 1967. Sucedeuno Antonio García Abeijón, ata 1975. A restauración democrática chegou
cando era o alcalde José Vidal Martínez (coa UCD entre 1979 e 1983). Logo foron alcaldes José
Manuel López Tuñas (PSdeG-PSOE, 1983-1995), Jesús Liñares Guzmán (Independente-AP,
1987), José Blanco Pazos (1995-2007) e dende 2007 goberna o concello novamente o PSdeGPSOE, presidido por Juan García Fuentes. Nestes últimos trinta anos (1979-2009), Negreira
contou amais con concelleiros independentes, de UG, de EG e do BNG.
O grao de articulación na comarca barcalesa (agrarismo, anticaciquismo, escolarización,
vías de comunicación, etc.) é mellor no 1936 que no 1900. Mais co comezo da guerra civil
//// Negreira
02
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:01
Página 20
guia_negreira5:Layout 1
/ Personaxes
na historia /
6/4/09
12:01
Página 21
en España, esa sociedade que aprendera algo de adianto e
democracia sufriu unha grave parálise no seu progreso. Negreira
tampouco escapou do terror e da conseguinte “longa noite de
pedra” franquista. A guerra do 36 levou ó estancamento socio-
económico. Só a partir dos anos finais da década de 1950 se inicia
un despegue ó redor da modernización do campo e do conseguinte
medrar da vila, onde outra vez tiveron moito que ver os diñeiros da
emigración americana e europea.
As figuras históricas máis notables en Negreira no campo da cultura son
o trobador medieval Afonso Eanes do Cotón e o escritor galeguista,
cofundador do Seminario de Estudos Galegos, Xulián Manuel
Magariños Negreira.
Xulián Magariños (1904-1934) foi un escritor e avogado. Traballou na
sección de Filoloxía do SEG. Colaborou en diversos xornais e revistas. É
coautor dun Vocabulario popular galego-castelán e publicou dúas
novelas: O Kalivera 30 H.P. e O filósofo de Tamarica (1926). Dende
1984 unha rúa leva o seu nome. En 1991 recuperouse o seu despacho
para a Casa da Cultura e o Instituto local chámase IES Xulián
Magariños. Ó longo de 2004 celebráronse diversos actos para
conmemorar o centenario do seu nacemento.
Afonso Eanes viviu dende finais do século XII ata arredor do ano 1250.
Coñeceu as cortes reais de Fernando III e Afonso X. Escribiu cantigas
de amor, de amigo, de escarnio e unha tenzón con Pero da Ponte.
Destacou polo atrevido das súas composicións. En Negreira fundouse
en 1976 unha Asociación Cultural co seu nome. Hai o Coto Municipal
Afonso Eanes (1984) e esta entidade erixiu alí un monólito
conmemorativo. Afonso Eanes tamén se chama unha rúa da vila
dende 2008.
//// Negreira
02
Outros homes de letras e ciencia deixaron a súa pegada na Negreira
contemporánea. Foron Víctor García Ferreiro —doutor e profesor,
agrarista e publicista; ten rúa dedicada—, Pedro Rodríguez Rodríguez
(1849-1925) —tamén médico, cultivador de estudos arqueolóxicos e
guia_negreira5:Layout 1
/ Arte /
6/4/09
12:01
Página 22
históricos; ten rúa dedicada—, Eleuterio Luaña Fernández (1913-1937)
—poeta—, Salvador García-Bodaño Fernández (1896-1955) —procurador
dos tribunais, agrarista, xornalista; con varios libros editados—, Xosé
Luís Pensado Tomé (1924-2000) —“philologus et magister”,
catedrático de Filoloxía Románica na Universidade de Salamanca—,
Xosé María Pérez Forxán (1925-2000) —humorista, debuxante e
escritor— e o poeta Xosé Manuel López Gómez, “Ardeiro” (19442007) —galeguista e activista cultural; con varios premios literarios,
publicou seis libros de poemas e traballos en prosa; ten rúa
dedicada na vila dende 2008—.
Amais dos vestixios arqueolóxicos, achamos mostras representativas do
prerrománico, románico, gótico, renacemento, barroco, neoclásico e
eclecticismo contemporáneo.
Polo menos dez parroquias negreiresas ofrecen exemplos de arte
medieval. Son Portor, Logrosa, Negreira, Covas, Landeira, Bugallido,
Gonte, Liñaio, Lueiro e Arzón.
O MUNDO ROMANO E MEDIEVAL / Merecen salientarse como previas á
introdución do estilo románico de influencia compostelá a base da
Ponte Vella (na Ponte Maceira) e unha pía bautismal no adro da igrexa
parroquial de Logrosa. A Ponte Vella foi unha construción romana,
refeita na Idade Media. A primitiva pía bautismal de Logrosa faise
resaltar tanto polos temas dos seus gravados como pola técnica
empregada para a súa realización.
Igrexa de Santa María de Portor: pechada nos seus muros románicos,
con contrafortes prismáticos, canciños zoomorfos, capiteis historiados,
arquiños cegos, nave repartida en catro tramos, porta lateral e acroterio
absidal. Pertence á segunda metade do s. XII. É a obra románica máis
completa de Barcala. Portor era un priorado dependente de San
Martiño Pinario.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 23
Igrexa de San Pedro de Gonte: enmárcase na segunda metade do s. XII. Apréciase unha planta de nave
rectangular con cabeceira cadrada dun só tramo. No interior hai columnas arrimadas, de fuste moi alto
e capiteis vexetais. A capela maior ábrese ó muro triunfal por arco de medio punto. No exterior, a
ábsida está perforada por ventá abucinada. Os muros norte e sur decóranse con pares de arcos cegos
de medio punto. A estrutura da parroquial de Gonte pode tomarse como arquetipo de arte románica
na comarca. Unha serie de formas anotadas en Portor acadan aquí maior profusión e perfección.
Igrexa de Santo Estevo de Landeira: o seu arco triunfal na capela maior é o único vestixio
conservado do primitivo templo. Son importantes as súas columnas con capitel vexetal
esquemático e as súas bases áticas.
//// Negreira
02
Na arte medieval cómpre deixar constancia de certa imaxinería
presente nalgunhas igrexas: Virxe da Paz, en Arzón. É unha talla de
alabastro sobre unha peaña octogonal. Dúas esculturas da Virxe con
elementos góticos en Covas: unha Virxe coroada, de granito, e a Virxe
das Neves. A cruz procesional de Lueiro, latina e florenzada,
inscribímola tamén no goticismo e na ourivería compostelá dos anos
1500. A fronte do baldaquino da parroquial de Bugallido está
decorada con temas da Paixón. Gótica tamén é a bóveda de cruzaría
da igrexa de Liñaio. Nela, unhas sepulturas da Casa de Reibó fixaron a
data do 1580.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 24
A cabalo entre a arte medieval e os estilos posteriores xorden varias
obras civís: a Casa de Reibó, en Liñaio, o Pazo do Cotón, o Pazo da
Albariña, de Varela ou do Capitán, enclavado na Chancela (Logrosa). Os
dous edificios señoriais de Negreira e Logrosa traducen pegadas da
construción erixida na Idade Media. Na Albariña debúxase unha gran
torre moi marcada e con grosos muros. O Pazo do Cotón, en San Xián
ou Xulián de Negreira, ofrece gran dificultade á hora de precisar as súas
raíces medievais. Amosa unha ducia de pedras armeiras que nos
recordan os Mariño de Lobeira, Luaces, Saavedra... e aínda hoxe
conserva a aparencia de pequena cidadela ameada.
RENACEMENTO, BARROCO, NEOCLÁSICO...
/ No templo de Liñaio
apréciase un retablo totalmente pétreo. Alí, as imaxes de dous San
Martiño, o papa e o bispo. Hai no seu interior outras tallas e
decoracións en granito policromado, con perfeccións renacentistas. O
edificio culmínase coa fachada do XVIII.
Estreitamente relacionadas están as igrexas de Aro e Broño. A primeira data
dos finais do XVIII, con solucións curiosas como o reparto das fachadas
laterais en tramos e a principal cun gran frontón recto, partido. Posúe nave
única, cunha potente bóveda de canón. No presbiterio áchase unha
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 25
bóveda de arestas. A fachada da igrexa de Broño —1781— é obra de arquitecto. Ten un campanario
incompleto, cun corpo baixo e pilastras de ángulo. O presbiterio resólvese cunha solución parecida
á de Aro. Tamén no lugar de San Martiño de Broño existe un cruceiro, de capitel historiado.
Bugallido: o baldaquino pertencía a unha igrexa máis antiga situada no mesmo predio. Fronte á
parroquial está o cruceiro de finais dos anos 1600, cun capitel corintio moi estilizado. Covas: fronte a
un interior máis complexo amósase un exterior moi sinxelo. Interesante retablo rococó. O
campanario está separado do templo parroquial para mellor convocar á veciñanza. Landeira:
particularísima solución adoptada na fachada da igrexa. Moi preto áchase un cruceiro de fins da
pasada centuria. O seu capitel é de tipo corintio historiado. Lueiro: na capela do Evanxeo existe un
retablo da Virxe Peregrina, en granito policromado, xa neoclásico. E arte natural é a fervenza do río
Corzán, en Barbazán. Portor: presenta unha imaxe de San Bieito e a fachada do templo, na que
consta a data de 1858. Nesta mesma parroquia edificouse a capela de San Brais, do XVIII, con
graciosa espadana. No XX enriqueceuse cunha ábsida neorrománica. Algún escudo á italiana
nalgunhas casas, o Pazo de Baladrón, co Tambre, hórreos, pombais, a ponte e xeitosas intervencións
arquitectónicas, converten á Ponte Maceira nun conxunto de agradable presenza. Deixamos
constancia doutros dous cruceiros, en Zas e Xallas. O de San Mamede de Zas (ou Sas) posúe aires
de arte naif. O de San Pedro de Xallas ten pousadoiro, decoración no pedestal e elegante capitel.
Por último, unhas notas sobre o complexo histórico-artístico máis significativo da vila, a
capela de San Mauro (San Amaro) e o Pazo do Cotón. O recinto relixioso foi construído no
//// Negreira
02
XVIII, con estrutura de tres naves. Inaugurouse no ano 1860. Loce un
retablo neogótico dos anos 1940. No Cotón creárase tamén unha
confraría para a honra da Virxe do Carme no 1740. En Negreira,
ademais, existe a propia igrexa parroquial, máis afastada da vila. O
templo de San Xián de Negreira xorde en 1799 (inscrición nun arco
lateral). Presenta unha fachada sinxela, na que salienta a torre de
dous corpos e remate en lanterna e o cruceiro nas súas proximidades,
do século XIX. A cruz parroquial é unha xoia barroca manierista.
O Pazo do Cotón atravesa o que hoxe é Carreira de San Mauro, antigo
Camiño Real, cunha tripla arcada con salóns de paso á capela palaciana.
No centro do edificio hai corpos ligados con torres cilíndricas nos ángulos.
Aínda do XX son algunhas partes, como a galería e algúns cuartos. No
corpo central: escaleira do barroco de placas, conectando coa Galería de
Pedra, que enlaza cun paseo-solaina de grandes piares e muro ameado.
E destacamos outras mostras da arquitectura civil en Negreira: a
Casa de Antelo, en Broño (ano 1600) é un pazo cunha fermosa
capeliña. O Pazo de Xallas pode estar relacionado coa Torre da Mitra
Compostelá derrubada polos irmandiños. A Casa da Torre de
Bugallido pertenceu á Orde Hospitalaria de Xerusalén. Na súa
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 26
fachada porta unha pedra armeira e a pía bautismal, cunha representación da cruz de Malta. O
Pazo de Baladrón, na Ponte Maceira, foi construído entre 1945 e 1955, con solucións
modernistas e historicistas. Salientables tamén son a ermida de Pontevedra de Liñaio e a
vinculada ó feudo dos monxes de Toxosoutos, a ermida de San Xoán do Carballoso.
En Negreira ergueron os emigrantes varias escolas de americanos. O máis artístico é o
colexio de Covas, pero tamén cabe citar a escola de Aro —as dúas foron iniciativa da
Unión Barcalesa de La Habana—, e a escola de Liñaio —de La Moderna de Barcala
(Cuba)—. E teñen solucións da arquitectura caribeña algunhas vivendas familiares na vila,
do primeiro terzo do século XX.
A maioría dos hórreos nicrarienses son de tipo maián ou barcalés:
esveltos, combinando pedra e madeira. Pero tamén quedan mostras do
tipo xalleiro, completamente de pedra, sobre todo na parte alta do
concello. O conxunto máis coidado con muíños reconstruídos é o da
Ponte Maceira. Tamén poden verse aínda algúns pombais de planta
circular. Fanse precisas moitas intervencións de recuperación nestas e
outras pezas —pontellas, fornos, fontes, petos de ánimas...— da
arquitectura e escultura ancestrais.
guia_negreira5:Layout 1
/ Heráldica /
6/4/09
12:02
Página 27
No escudo de Negreira xúnguese a bisbarra coa tradición xacobea.
Carré recolle unha narración da lenda do escudo de armas de
Negreira: “Os discípulos que acompañaron a Galicia o corpo do
Santo Apóstolo foron a Dugium (Duio-Fisterra) a demandaren
autorización ó legado romano para que a raíña Lupa permitise dar
sepultura ós restos do discípulo de Cristo. Sospeitando deles, o
legado mandou poñelos no cárcere. Abriulles a porta un anxo pola
noite, e ó ser notada a súa fuxida, perseguiunos. Próximos os
discípulos a Nicraria (Negreira), e pasada a ponte sobre o Tamaris
(Tambre), advertiron a persecución, ó se acharen á outra beira do
río. Oraron e foi interrompido o seu rezo por un gran estrondo.
Ergueron a súa mirada e ollaron como a ponte se fundía,
arrastrando ás augas ós seus perseguidores. Parece que en virtude
do milagre a ponte non volveu arranxarse”.
Existen dúbidas sobre a localización desa ponte: “Dita ponte é disputada por
todos os lugares sobre as marxes do Tambre ata a súa desembocadura”,
anotaba Carré. E a chamada Ponte Pías ben podería erguerse entre as
parroquias de Ons e Negreira ou unindo Liñaio (Pontevedra) con Viceso. O
consistorio na sesión plenaria do 24 de febreiro do 1866 deixaba escrito:
“Este pois é o acontecemento que este concello se propón lembrar no seu
//// Negreira
02
escudo de armas. A estrela radiante de ouro significa a refulxente luz do
Evanxeo que os discípulos de Santiago viñan reflectir sobre esta Rexión, para
disipar as tebras. A estas alude o campo negro do escudo. A ponte rompida
recorda a ruína providencial da que atravesaba o Tambre. A cruz de ouro
representa a relixión de Xesucristo perseguida, e a aguia da esquerda, a
gloria do Imperio Romano humillada”.
Na linguaxe da heráldica, Jaime Bugallal escribe: “O concello de
Negreira trae, en campo de sabre, ponte de prata, rota na súa parte
central, sobre ondas de prata e azur, sumado a destra de cruz latina, de
ouro, e a sinistra de guerreiro romano, armado de prata e empuñando
espada do mesmo; en xefe, estrela con cola radiante, de ouro. Ó
timbre, coroa real pechada”.
Negreira posúe un escudo con fortes alicerces e simbolismo. A antiga Nicraria, no camiño de peregrinos Santiago-Costa da Morte. O noso escudo municipal co seu significado e historia subliña a tradición xacobea
desta terra. Agardemos que a mellora na sinalización deste treito final do
Camiño, o coidado da paisaxe e do patrimonio, o albergue de peregrinos en Negreira, así como os proxectos para o ano Xacobeo 2010 contribúan a unha revitalización deste ronsel xacobeo na contorna barcalesa.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 28
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 29
03
O lecer
Vacacións,
festas, rutas
XANTAR / Negreira ofrécelle ó viaxeiro moitas posibilidades para o
proveito do seu tempo de lecer. Para o xantar Negreira amosa unha
calidade culinaria baseada en produtos frescos e naturais. Nos
establecementos hostaleiros poden degustarse variedades en carnes,
peixes e mariscos, nunha cociña tradicional ou máis sofisticada. Os pratos
máis propios da zona son a tenreira asada, a rabada ou peixe sapo, as
luras, a pescada á cazola, as costeletas, o bacallau, o polbo, os callos, as
empanadas, o churrasco, o polo de curral, a paella, un bo caldo e cocido...
Nas sobremesas, amais dunha pastelería variada, un pode elixir torta de
améndoa, de queixo, follados, roscas (rosca larpeira), amendoados. E nos
bares e restaurantes pode regarse todo iso con viños acreditados.
PASEO / Para o paseo pódese gozar da paisaxe de val, de montaña ou
fluvial. Son lugares axeitados para a realización de pequenas excursións
ou a práctica de deportes relacionados coa natureza.
REPOUSO / Á hora do repouso a vila conta cun hotel-residencia. Tamén
hai pensións que ofrecen cuartos de hóspedes e unha Casa de Turismo
Rural en Covas. No verán é posible facer acampada controlada nas
beiras dos ríos Tambre ou Barcala. E para os “amigos da noite” non
escasean os locais nocturnos.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 30
/ A sociedade negreiresa está ben vertebrada para a organización
de diversas actividades deportivas, culturais e recreativas. Existen entidades de ámbito local
e de ámbito municipal ou comarcal. Tamén dende o Concello se promoven diversos
eventos. En Negreira un ten a posibilidade de se afiliar en ó redor de corenta colectivos
organizados, moi variados. Xunto coa Baña conforma a Comarca de Barcala, recoñecida
no Mapa Comarcal de Galicia (1997). E estamos irmandados con Serzedo (Vila Nova de
Gaia-Portugal, dende 1991) e coa municipalidade de Vicente López (Bos Aires-Arxentina,
dende 1998). A única comunidade de emigrantes é a Unión Barcalesa de La Habana,
fundada en 1907.
O DEPORTE E A CULTURA
A S. D. Negreira xoga no fútbol da Terceira División, á que regresou
despois de ter participado na 2ª división B do fútbol español (20052006). Tamén é frecuente a organización de torneos de fútbol,
fútbol-sala, tenis, ciclismo e baloncesto en Negreira. En Pedra
Mámoa, nas aforas da vila, érguese todo un complexo
polideportivo. E xa tiveron lugar varias edicións das Carrilanas
acuáticas (xullo) nas augas do Tambre. Nos veráns organízanse
cursiños de natación na piscina municipal e teñen longa tradición os
Campamentos do Val de Barcala. Durante o curso escolar funcionan
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 31
as Escolas Deportivas Municipais. Xa van aló tamén máis de trinta edicións da Carreira Pedestre
Popular de Negreira (outono), con moita sona.
/ Na vila, en outono organízase a Feira do Románico, con sabor medieval. Durante a
Navidade ten lugar o Festival do Nadal (aninovo) e a Cabalgata de Reis (5 de xaneiro). En
febreiro recuperáronse as festas do Entroido. O Entroido, cos seus disfraces, lacón e filloas,
concurso de comparsas, charangas e carrozas, convoca xentes de dentro e fóra da bisbarra.
Na Semana Santa celébranse con realce os oficios católicos. En xuño báilase co Día da
Muiñeira. Na noite de San Xoán (23 de xuño) arden as cacharelas, con festa de sardiñas,
boroa e viño. Durante o verán celébranse ademais os festexos dos Maiores e das
Asociacións – Noite Folk (área recreativa de Covas).
FESTAS
A vila do Cotón celebra as festas do Verán ou de San Cristovo ó redor do 10 de xullo e as de Santa
Margarida, a finais de setembro. Especial realce merecen as festas de San Xurxo de Gonte (23 de
abril) —protector do gando—, San Xoán do Carballoso-Xallas —cura as espullas e outros males— (24
de xuño) e a Virxe da Paz-Arzón —para “quitar o aire”— (28 de agosto). Tamén na primavera, a
Virxe do Bo Suceso-Pontevedra de Liñaio, con xantar campestre. Outras romaxes parroquiais son,
en xaneiro: San Xián ou San Xulián de Negreira; en febreiro: San Brais (Pontemaceira); maio:
Sacramento (Bugallido e Portor); xuño: Corpus Christi (Aro), Santo Antón (Liñaio, Broño), San
Xoán (Xallas), San Pedro (Bugallido, Xallas, Gonte); xullo: Santo Eutelo (Logrosa), Virxe do Carme
(Alvite, Portor, Aro), Santa Mariña (Broño), O Sacramento (Alvite), Santo Antonio (Alvite), Virxe das
//// Negreira
03
Dores (Liñaio); agosto —o mes máis festeiro—: San Fins e San Lázaro
(Campelo), Virxe das Neves (Covas, Xallas), Virxe do Carme (Xallas) San
Mamede e O Sacramento (A Pena), Santo Antonio (Landeira, A Pena), A
Nosa Señora (Portor, Covas), Virxe dos Remedios (Zas), Nosa Señora
Peregrina (Lueiro); setembro: O Sacramento (Logrosa), Virxe do Carme,
San Antonio e Santa Cruz (Campolongo); outubro: Virxe do Rosario
(Portor); decembro: San Tomé (Alvite).
A NATUREZA E A ARTE / Os deportes náuticos, a escalada, o
barranquismo, a bicicleta de montaña, o rappel, o descenso de
gargantas e o relaxante sendeirismo revelan actividades nas que se
unen o deporte e a aventura. Partindo da mesma vila podemos
comezar paseos por camiños que nos conducirán ata paraxes de
extraordinaria beleza. É este un lugar —Negreira— citado polo Nobel
Ernest Hemingway na súa obra For whom the bell tolls (Por quen
dobran as campás, 1940).
Deixando os arcos do Pazo do Cotón colleremos a estrada que une
Negreira con Outes. Seguindo esta vía chegaremos ós lugares máis
agrestes e fermosos de todo o municipio, sen esquecérmonos doutras
zonas altas como os montes da Pena. Atoparemos o encoro do Tambre,
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 32
o río e fervenza do Corzán, San Xoán do Carballoso ou a Pedra Serpal. Nesa mesma ruta
atopamos sendeiros que nos conducen a aldeas case abandonadas como as de Pontevedra e
Lobios. E salientamos, entre Logrosa e Ons, unha pequena illa fluvial: o Picouto de San Cidre
ou de San Isidro..
/ Ruta 1 /
Os ríos barcaleses teñen sona de troiteiros. Nesta contorna danse condicións idóneas para
a pesca fluvial. O antigo Refuxio de pescadores converteuse na Área Recreativa de Covas, a
1 km da vila.
Non hai que esquecer os peregrinos, pois os que desexen realizar por enteiro o Camiño de
Santiago deberán ir ata Fisterra. Negreira é un importante lugar de paso e no que ben se pode
facer noite. Da Ponte Maceira a Negreira, e dende O Cotón pola estrada que leva a PesaduiraAlvite, seguindo a frecha amarela. No Ano Xacobeo 99 inaugurouse un albergue de
peregrinos con 33 prazas, no Patrocinio (saída da vila cara a Gonte, no lugar de Negreiroa).
Negreira ofrece numerosas posibilidades turísticas. Conta cunhas condicións idóneas para a
súa promoción como localidade de veraneo no interior rural. Un pobo que abre as súas
portas con hospitalidade ó visitante.
RUTAS
/ Propoñemos aquí tres rutas para mellor coñecer e gozar desta terra.
Covas
Zas
Gonte
Negreira
Portor
Logrosa
Negreira
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 33
/ Ruta 2 /
Pazo
Igrexa
Hórreo
Aldea abandonada
Monumento
Cruceiro
Mámoas
Ponte
Deportes fluviais
Área recreativa
/ Ruta 3 /
Covas
Bugallido
Zas
Landeira
A Pena
Alvite
Aro
Campelo
Broño
Zas
Negreira
Aro
Xallas
Logrosa
Xallas
Covas
Campolongo
Gonte
Negreira
Liñaio
Arzón
Campelo
Lueiro
Negreira
Negreira
Castro
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
/Axenda /
/ ENTIDADES E SERVIZOS /
Ambulancia
Biblioteca pública
Casa da cultura
Centro de saúde
CEIP O Coto
981 881 616 / 881 617
981 885 860
981 885 860
981 886 378
981 885 336
[email protected]
Concello
981 885 250 / 885 550 / 885 381
[email protected]
Correos-Telégrafos
981 886 275
Emerxencias Galicia
112
Emerxencias sanitarias
061
Farmacia J. Mª. Fabeiro Mosquera
981 885 076
Farmacia Mª. C. Liñares Rey
981 885 057
Farmacia M. Rodríguez Quintas
981 885 942
Garda Civil
981 885 001
Garda Civil (Servizo Nocturno)
062
IES Xulián Magariños
981 885 349
[email protected]
Notaría
981 885 134
Oficina de recadación
981 885 452
Página 34
Parroquia de San Xián de Negreira
Policía local
Radio Negreira
Rexistro da propiedade
Seguridade Social (INSS)
Servizo de augas
Servizo de extensión agraria
Servizo municipal de sociopedagoxía
Taxis
Xulgado de primeira instancia
981 885 675
981 885 250
981 885 736
[email protected]
981 885 098
981 886 220
981 881 569
981 885 107
981 886 307
981 885 159
981 885 032 / 885 284
/ ENTIDADES BANCARIAS caixeiros 24 horas /
Banco de Galicia
Banco Gallego
Banco Pastor
Banesto
Caixa Galicia
La Caixa
981 885 359
981 885 300
981 888 330
981 885 101
981 885 005
981 881 810
/ HOSTALERÍA / Negreira /
Bar a Esmorga
Bar Alecrín. Pizzería
981 886 441
981 881 788
Bar A Nosa Taberna. Mesón
Bar A Porta do Sol. Mesón
Bar A Xarra. Cervexería
Bar Barca
Bar Bergando
Bar Bodegón O Sótano
Bar Casa da Cultura
Bar As Brañas. Mesón
Bar Celta
Bar Chapi
Bar Bolero. Cafetería
Bar Fontana
Bar Helvetia
Bar Imperial. Comidas
Bar Larada
Bar Mac Burger´s. Hamburguesería
Bar Mayca
Bar Milio. Pizzería
Bar Milos. Cafetería
Bar Nieves
Bar O Cotón
Bar O Noso Lar. Mesón
Bar Oasis
Bar Ónice
Bar Oriel
981 886 210
981 886 009
981 881 707
981 885 087
981 881 797
981 885 158
981 885 860
981 881 725
981 885 061
981 885 846
981 885 266
981 885 205
981 885 641
981 885 579
981 886 054
981 886 002
981 885 961
981 886 353
981 885 293
981 885 235
981 885 935
981 885 274
981 885 652
981 885 626
981 885 386
guia_negreira5:Layout 1
Bar Porto
Bar Raíces
Bar Ríos
Bar Rosalía de Castro. Mesón
Bar Suárez
Bar Trisquel
Casa de Bola. Turismo Rural
Hotel Tamara
Pastelería Bar El Parque
Pastelería Bar Negreira
Pastelería Bar Xallas
Pub Debeerr
Pub El Seiscientos
Pub O Conxuro
Pub O Rodeo
Pub Seymer. Salón de Baile
Pub Stragos
Restaurante Casa Barqueiro
Restaurante Hospedaxe La Mezquita
Restaurante Os Arcos
Restaurante Tamara. Hotel
////
Negreira 03
6/4/09
12:02
981 881 770
981 885 654
981 885 137
981 886 362
981 885 063
981 881 969
981 885 004 / 818 206
[email protected]
981 885 201 / 885 724
[email protected]
981 886 032
981 881 575
981 881 622
981 885 287
620 853 505
981 886 399
981 818 234
981 885 128
981 881 731
981 885 201
Página 35
A Pena /
/ VIAXES /
Bar Novo Antonio
981 894 014
Bar Pedrares
981 193 217
Casa Piolo
981 885 114
Casa Pimenio
981 893 667
Luns a venres: 6:45, 7:45, 8:45, 9:45, 10:45, 11:45, 12:45, 13:45,14:45, 15:45, 16:45, 17:45,
18:45, 19:45, 20:45.
Bar Barberá
981 886 430
Sábados: 7:45, 8:45, 9:45, 11:45, 13:45, 15:45, 17:45, 19:45, 21:30.
Bar O Cruceiro
981 885 872
Domingos e festivos: 8:45, 9:45, 11:45,13:45, 15:45, 17:45, 19:45, 21:30.
Casa Amadora
981 193 192
Luns a venres:7:45, 8:45, 9:45, 10:45, 11:45, 12:45, 13:45, 14:45, 15:45, 16:45, 17:45, 18:45,
19:45, 20:45, 21:45.
Casa Herminio
981 893 561
Sábados: 8:45, 9:45, 10:45, 12:45, 14:45, 16:45, 18:45, 20:45, 22:30.
Casa David
981 193 443
Barbazán /
Axencia de viaxes Tambre
981 885 288 / 594 350
Autobuses /
Gonte /
Pesaduira /
Hermanos Ferrín S. L. - Hefesl (Regular de Viaxeiros. Parada na Rúa Camiño Vello - Negreira.)
/ Negreira-Santiago /
Portor /
Romarís /
/ Santiago-Negreira /
Vilaserío /
Xallas /
Domingos e festivos:9:45, 10:45, 12:45, 14:45, 16:45, 18:45, 20:45, 22:30.
Autos López (Discrecional de viaxeiros. Tel. 981 885 210 / 981 885 843).
Zas /
Casa Ovidio
981 885 565
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 36
Castellano
01
EL ESPACIO Y LA ECONOMÍA
Negreira (lat. 42º54’ N, long. 8º44’ O) es un municipio de la provincia
de A Coruña y de la diócesis de Santiago, que posee 115,1 km² y
7.018 habitantes (febrero de 2009), en las parroquias de Alvite, Aro,
Arzón, Broño, Bugallido, Campelo, Campolongo, Covas, Gonte, Landeira, Liñaio, Logrosa, Lueiro, Negreira, A Pena, Portor, Xallas y Zas.
El término municipal, encuadrado en la comarca de Val de Barcala,
presenta además una zona de meseta y montaña más alta (tierras del
Corzán). Tiene como límites los municipios de A Baña y Santa Comba (N), Brión y Outes (S), Ames y Brión (E) y Mazaricos y Outes (O).
GEOLOGÍA, OROGRAFÍA, HIDROGRAFÍA
/ La zona de Negreira se encuentra incluida en un área de rocas graníticas hercínicas de dos micas y
de esquistos migmáticos granitizados.
El Val de Barcala se abre en el área de suaves montañas y amplios
valles de la Galicia occidental. El marco físico de la comarca se dibuja con un relieve muy irregular, que conforma un paisaje de variable aptitud agropecuaria. La altitud media municipal es de
258,44 m. El valle se muestra cerrado por el sur con las alturas de
O Cornado, que engarzan con las cumbres de O Arades y los
montes de A Pena (más de 500 m). Mantienen estos montes sus
alturas hacia el sur y caen en pronunciadas vertientes sobre el río
Tambre. El terreno es fértil, con buenos pastos y masa forestal. Los
valles abiertos por los afluentes del Tambre definen el gran sector
en el que se asienta la mayoría de la población, con un relieve favorable para la vida humana.
La trama hidrográfica barcalesa inscribe un nombre principal: el
Tambre, límite meridional de la comarca. Por Negreira discurren
tres ríos que desembocan en él: el Corzán, el Pequeno y el de Negreira. Otros cauces secundarios son el Donas y el Rego de Xallas.
/ El Val de Barcala conoce un clima templado y húmedo, con
precipitaciones que pueden superar los 2.000 mm anuales. La comarca se incluye, pues, dentro del dominio climático oceánico hiperhúmedo. Las temperaturas presentan un cuadro moderado, con
una amplitud de 10,7 °C, oscilación entre los meses de enero (7,2 °C)
y julio (17,9 °C). En Negreira se puede apreciar una temperatura
media anual de 12,1 °C. Las nieblas en la parte más profunda del
valle constituyen un rasgo peculiar, sobre todo en la villa de O Cotón. Se dispone de unos excelentes terrenos para el maíz, las forrajeras y los prados, que crecen fácilmente casi todo el año.
dolos en pastizales, se ha hecho sobre todo a partir de los años
1960, con la orientación lechera de las explotaciones ganaderas. Es
constatable en el primer tercio del siglo que ya habían comenzado
a cobrar fuerza las repoblaciones de pinos y eucaliptos. En el terreno edáfico dominan los suelos ácidos, con un pH entre 5 y 6.
CLIMA
BIOGEOGRAFÍA / La vegetación natural tapiza la mayor parte de Barcala, pues aunque la ocupación humana del espacio puede calificarse
de intensa, en ningún momento las superficies de labor y los prados llegarán a cubrir el 50% del territorio. El paisaje vegetal originario vendría definido por la presencia de extensos bosques de
caducifolias (robles, castaños y abedules), que dejarían su lugar a
tojales y retamales en aquellos sectores de fuerte pendiente o de
exposición a los vientos. La renovación de los montes, convirtién-
POBLACIÓN / Desde 1981 la población de Negreira ha evolucionado de este modo (véase gráfico en el apartado “Poboación”, del
texto en gallego).
Los datos del Padrón Municipal de 2009 arrojan una cifra de 7.018 h.,
lo que supone una densidad de 61 h./km².
La situación demográfica de Negreira no es optimista, como en el
conjunto de Galicia, aunque parece constatarse un leve crecimiento
de las cifras absolutas en el último año. El envejecimiento poblacional es cada vez mayor y se da la emigración de gente joven. El crecimiento demográfico dependerá más de la emigración de retorno
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 37
y de la contraurbanización que de la vitalidad natural de una población envejecida. La población extranjera —187 personas en 2008—
representa el 2,8% del total.
variante de Negreira, que permite circunvalar la villa. De ella parten otras tres carreteras: hacia Urdilde-Noia y hacia Outes, una
por Ponte Nafonso y otra por Pesaduira.
Otra característica destacable es el proceso de urbanización. En
1960 la villa concentraba a 1.160 personas (21% del municipio).
En 2009 se detecta un crecimiento significativo en el núcleo cabecera: ahora hay en él 3.395 hab. (48,3% del total). El contingente humano se distribuye en sus 18 parroquias y 89 entidades
singulares de población (2006). Y estas son las tasas de natalidad y mortalidad (2006): TN, 6,9º/oo; TM, 12,8º/oo. En la estructura de la población activa (2001) se anota que un 20,5% trabaja
en el sector primario, un 16,1% en la industria, un 14,9% en la
construcción y un 48,3% en el sector servicios.
Además de los taxis (calle do Carme), hay aquí un servicio diario de autobuses con Santiago de Compostela. Esta línea de viajeros (calle Camiño Vello) une también a Negreira con otras
localidades (Ames, Brión, Muxía). (Véanse horarios en el capítulo “Axenda”).. La estación de ferrocarril de Compostela (a 21 km)
y el aeropuerto de Lavacolla (a 33 km) conectan a Negreira con
el tren y el avión.
COMUNICACIONES / Hay que diferenciar dos tipos de tramas viarias:
las internas y aquellos nudos que permiten el enlace con los municipios limítrofes y las ciudades gallegas. También es determinante la
proximidad a la capitalidad de Galicia, a sólo 21 km de la cabecera
municipal (Autovía Santiago-Brión o AC-543, carretera SantiagoNoia hasta Bertamiráns, y dende allí por la AC-450).
El acceso a Compostela y a Padrón se realiza a través de la vía
más importante, que en la dirección contraria se bifurca hacia
Muxía (AC-546) y Santa Comba (AC-444). Una “novísima” Ponte
Maceira (2005) ha sustituido en el tráfico diario la Ponte Nova,
estrenada un siglo antes. Otra novedad ha sido la apertura de la
jeras. En paralelo a la introducción de nuevos cultivos se ha incrementado la maquinaria agrícola. La superficie agraria utilizada representa el 27,7% de la extensión del municipio, unas 1.552 ha.
Esta zona se ha visto beneficiada por ser pionera en la puesta en
marcha de la concentración parcelaria y en la apertura de la agencia
de Extensión Agraria (1956, la primera que se estrenó en España).
DISTANCIAS EN KM DESDE NEGREIRA A:
GANADERÍA / El proceso de modernización agrícola se ha visto acompañado de un cambio en la naturaleza y orientación del ganado, con
la introducción del frisón de altos rendimientos lácteos. En los últimos
tiempos, debido a los problemas de superproducción láctea en la UE,
hay explotaciones que vuelven a centrarse en el ganado cárnico.
/ Negreira forma parte de una comarca básicamente rural. La agricultura, la ganadería y el comercio son sus principales
fuentes de riqueza. Las remesas de los emigrantes, la mano de obra
en la construcción, talleres y una factoría de agroindustria completan los hilos de su tejido económico.
FORESTAL / Esta actividad mima sobre todo las producciones de pinos y eucaliptos, además de ofrecer una reciente recuperación de
las especies autóctonas y significa un ingreso complementario en la
vida del agricultor. Se configura como auxiliar de la actividad agraria
primordial: la producción ganadera. El monte ocupa el mayor porcentaje de la superficie del municipio (66,8%).
/ Hay unos minifundios en propiedad, con un grado de
parcelación importante, conformando una agricultura en la que
prácticamente ha desaparecido otra forma de pertenencia del suelo
agrario. Esta realidad ha cambiado substancialmente a partir ya de
finales de la década de 1950, debido al proceso de concentración
parcelaria. Entre los cultivos domina el sistema forrajero atlántico,
con el maíz de grano, las praderas, las patatas y otras plantas forra-
INDUSTRIA / La comarca se identifica como un área de reclutamiento
para la construcción y servicios, en la capitalidad municipal y en
Santiago. Otra mano de obra industrial se dirige a fábricas de otras
áreas españolas o de países de emigración. Ocupa el primer lugar
el sector metalomecánico, seguido del sector de la alimentación, de
los derivados de la madera, etc. Se trata de una industria casi artesanal, por su tamaño, dimensión tecnológica, productividad y por
(véanse datos en el apartado
“Comunicacións”, en el texto en gallego).
ECONOMÍA
AGRICULTURA
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 38
tipo de productos y actividades (alimentación, calzados, textil, automoción, maquinaria...), además de una variada rama hostelera. Se
convierte en núcleo concentrador y cabecera de comarca.
02
EL TIEMPO: HISTORIA Y ARTE
/ El primer conjunto prehistórico lo constituyen los megalitos del Corzán. Se trata de un grupo de sepulturas
—mámoas o túmulos— situadas a unos 10 km de la villa. Murguía
hablaba de “curiosos círculos” y de un dolmen “que se halla dentro de una grande y preciosa mámoa, en Espiñaredo (...)”. Sobrino ha constatado que existían “trece maltratadas mámoas”. En
1985 se elaboró un catálogo de los 49 túmulos megalíticos del
Corzán. De Logrosa proceden dos bloques de granito en los que
“un rudo artista prehistórico” esculpió dos efigies humanas, cortadas a la altura del vientre. Cuevillas afirma que pertenecen a la
cultura castreña. Estas obras se exhiben en el Museo do Pobo Galego, en Compostela. Contabilizamos ocho castros negreireses en
poblados de Vilachán, Logrosa, Covas, Feáns, As Ameixeiras, Mourís, y en Campolongo, Castro y Couso de Abaixo. Se encuentran
en una zona altimétrica entre 200 y 400 metros, en mal estado de
conservación y señalización. En Broño divisamos dos conjuntos
castreños, uno de ellos presente en la leyenda popular que sostiene que el castillo estaba unido al castro de Guimaráns (Ordoeste)
NOTAS ARQUEOLÓGICAS
los mercados locales a los que abastece. Hay varias factorías textiles, y será pronto novedad el Parque Empresarial.
Es necesaria una mención a la Cooperativa Forrajera de Negreira
—Feiraco—, que nace en el año 1968, liderada por Jesús García
Calvo. Hoy Feiraco se sitúa como una de las industrias agro-alimentarias más importantes del país. Además de la leche y sus derivados, comercializa piensos, abonos, simientes y productos
fitosanitarios. Sus socios reciben otros servicios variados y ejerce
una labor de mecenazgo cultural a través de la Fundación Feiraco.
Mucho tiene que ver Feiraco, que da empleo directo a más de 230
trabajadores, en la reconversión de una base agraria tradicional a la
modernización de las estructuras productivas.
/ Está casi circunscrito a la villa, donde representa la mayor fuente de ingresos. Se celebra también una feria o mercado todos los domingos del año, en un espacio próximo al Pazo do
Cotón. La capital municipal opera como centro de la oferta de todo
COMERCIO
con una viga de oro. En Logrosa existía una acrópolis castreña
con foso, doble muralla y los contornos de viviendas circulares;
allí se hallaron piezas de cerámica y bronce. A mayores de los
bustos antropomorfos y del castro de Logrosa, proceden de esta
parroquia cuatro inscripciones romanas. Se guardan en el Museo
do Pobo Galego. Otra estela ha sido encontrada en Vilachán (Negreira). Son piezas graníticas, votivas o funerarias, de marcado carácter galaico-romano.
De esta etapa debe señalarse, simultáneamente, el área negreiresa
como zona de paso de la vía Per loca marítima, que seguía el curso
del Tambre (Tamara, Tamaris) por Roo, Luaña, Viceso, Ons y Negreira, pasaba Gonte, cruzaba el territorio de Barcala y llegaba a
Brandomil (Grandimirum). Nicraria Tamara o Nicrariae Portus se
situaría en esa calzada romana.
/ Según los cronistas, el origen de
Negreira se remonta a los tiempos en los que Galicia era un reino
suevo. Erigida la sede de Compostela, Alfonso el Magno le dio
Negreira como feudo en el año 876, concesión confirmada después (899) al obispo Sisnando. En 979 los piratas normandos
destruyeron este primitivo núcleo feudal, que no se reedificó hasta después de la irrupción de los musulmanes, mandados por Al
Mansur (997). Sería hacia 1113 cuando Alfonso, el rey de Galicia,
ordenaría su reconstrucción.
EL MEDIEVO Y LA EDAD MODERNA
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 39
El castillo de Xallas, desaparecido en las guerras irmandiñas del
s. XV, era propiedad de la mitra compostelana. Fue una de las
fortalezas citada en el pleito entre los arzobispos Tavera-Fonseca
(1528). Negreira se vio emancipada del señorío de Santiago durante el reinado de Isabel y Fernando, declarándola “Fuero Real,
con dictado de Lealtad”, privilegio asentado en las Cortes de
Santiago de 1520 por Carlos I.
Estas parroquias en el Antiguo Régimen se distribuían en las jurisdicciones de Barcala, Lañas, Muros y el coto de Bugallido, repartidas bajo el dominio del conde de Altamira o del arzobispo de
Santiago Las comarcas de A Maía y Barcala alcanzaron ya a finales
del siglo XVI un nivel poblacional próximo a sus posibilidades máximas. En estos siglos retrocedió el barbecho, se introdujeron el maíz
(mediados del XVII) y la patata (comienzos del XIX), pero fueron
muy escasas las industrias artesanales.
La “visita” del cardenal Jerónimo del Hoyo (1609-1620) nos ofrece
los nombres de las feligresías negreiresas en el arciprestazgo barcalés en aquel entonces. Un documento del año 1724 describe Barcala y los derechos de los condes de Altamira: “Es tierra quebrada
pero muy fértil de centeno, maíz y algún trigo. Críanse en élla muchos ganados vacunos y cabrunos porque gozan de buenos montes (…). Produce muchos castaños, útiles para madera y castañas”.
Iniciándose el XVIII, en el marco de la Guerra de Sucesión española,
se considera que “esta villa se declaró abiertamente por Felipe V,
que la eximió en 1711 del pago de ciertos derechos”. La historiografía tradicional remarca: “Es curioso constatar que pese a los privilegios obtenidos y a la preponderancia que sobre las demás
localidades disfrutó por aquel entonces, (...) la capitalidad de Negreira fue San Vicente de Aro; San Julián de Negreira perdió su importancia y pasó a ser un unido de Santa Eulalia de Logrosa”.
Hay un documento que aborda la cuestión de las ferias, motor
esencial para el desarrollo urbano del antiguo Cotón. Data de 1717,
cuando “En el campo de la Capilla de Nª Sra. del Carmen, (...)” los
vecinos de aquel “coto” fundan una feria: “por no haber sitio más
apropiado que el del campo de Cotón, donde se halla la Capilla del
Glorioso San Amaro que está a orillas del río y puente de Negreira”.
De finales del s. XVIII es un manuscrito del ilustrado J. Cornide que
describe la zona: su Viaje de Santiago a Corcubión.
/ En los años de la Guerra de la Independencia (1808-1814), los de Negreira, junto con los de Padrón,
Santiago, Noia y otras poblaciones, formaron un regimiento que
se distinguió batiéndose contra los mariscales franceses Ney y
Soult, afirma Carré. Julián Magariños es quien nos ofrece, en su
serie Notas retrospectivas de Negreira, una interesante visión
documentada de la zona en el s. XIX. Estas Notas acometen relatos históricos diversos: la cuestión de la capitalidad municipal
y del traslado de la Casa Consistorial, Negreira en la revolución
liberal gallega de 1846, el llamado Ano da fame (Año del ham-
HISTORIA CONTEMPORÁNEA
bre, 1853), las rencillas por el Juzgado en Negreira, los lobos del
Corzán, Negreira en la revolución de 1868, las familias más pudientes del siglo XIX...
El 17 de febrero de 1906, reinando Alfonso XIII, se informa en la sesión plenaria del ayuntamiento del R. D. por el que se le concede a
Negreira categoría de villa, “por su importancia agrícola, aumento
de población y constante adhesión a la Monarquía Constitucional”.
La comarca barcalesa ha vivido una fecunda etapa de creación
de sociedades agrarias, que han llegado a publicar sus propios
medios de prensa (como ejemplos, El Barcalés—1904— y La Voz
de Barcala —1933—). Esta historia de la prensa local se interrumpió —como tantas otras cosas— con la guerra civil del 36 y la implantación de la dictadura franquista. Será a partir de los años 70
cuando se recuperen estos medios, con nuevos nombres e inquietudes. En la organización del agrarismo se vislumbra una considerable profusión de sociedades, repartidas entre los comienzos
del siglo (Sociedad San Mauro, 1904) y 1936 (Federación AgroPecuaria de Negreira, 1932). Más de treinta agrupaciones de agricultores han tenido presencia en unas cincuenta parroquias del
partido judicial negreirés.
Negreira se configuraba en centro de unos bandos políticos agrupados alrededor de unas familias liberales (Caamaño) y conservadoras (Fabeiro) en el s. XIX. A situación analizada en torno a 1920
permite ver que se habían dado una serie de recomposiciones en
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 40
los grupos dominantes, fruto de una nueva articulación social y
marco político que se prolongaría hasta la 2ª República española
(1931-1936). Han sido unas diecisiete las agrupaciones políticas que
reclamaron adhesiones en aquella sociedad. A los partidos restauracionistas (Liberal y Conservador) y a la Unión Patriótica de la dictadura de Primo, se unen los partidos de la República. El abanico
llegó desde el Bloque Nacional calvosotelista a los republicanos socialistas, Izquierda Republicana y Partido Galleguista. Asimismo hubo asociaciones profesionales (comerciantes, médicos) y un pobre
movimiento obrero, con un comité de la anarquista CNT.
En las convocatorias al Parlamento español anteriores a 1936 queda
patente que el distrito de Muros-Negreira fue un feudo del liberalismo
monterista y garciaprietista, hasta que entre 1919 y 1923 consiguiesen
el triunfo los conservadores José M.ª Paramés. En la II República hubo
un considerable número de votos a la ORGA, IR y PG (1933) y después ganaron las derechas (1936). El hombre clave en la política era el
diputado José Reino Caamaño, apoyado por su pariente médico, señor del Pazo do Cotón y alcalde, Victoriano Fabeiro. En las elecciones
municipales se destacan los nombres de tres alcaldes con un mayor
protagonismo entre 1902 y 1936: Manuel Caamaño —liberal de la Restauración—, Manuel Ruso —agrario primorriverista— y Victoriano Fabeiro —republicano independiente/conservador—.
En los años de la guerra civil, destituido V. Fabeiro, asume la alcaldía Jesús Magariños, hasta 1941. Hasta 1942, el primer regidor local
será Antonio Queiruga. Pero el alcalde negreirés de mandato más
largo en el franquismo —también procurador en Cortes— fue José
Abeijón Sánchez, 1967. Lo sucedió Antonio García Abeijón, hasta
1975. La restauración democrática llegó cuando era el alcalde José
Vidal Martínez (con la UCD entre 1979 y 1983). Después fueron alcaldes José Manuel López Tuñas (PSdeG-PSOE, 1983-1995), Jesús
Liñares Guzmán (Independiente-AP, 1987), José Blanco Pazos
(1995-2007) y desde 2007 gobierna el ayuntamiento nuevamente
el PSdeG-PSOE, presidido por Juan García Fuentes En estos últimos
treinta años (1979-2009) Negreira ha contado además con ediles
independientes, de UG, de EG y del BNG.
El grado de articulación (agrarismo, anticaciquismo, escolarización,
vías de comunicación, etc.) en la comarca barcalesa es mejor en
1936 que en 1900. Pero con el inicio de la guerra civil en España,
esa sociedad que había aprendido algo de adelanto y democracia
sufrió una grave parálisis en su progreso. Negreira tampoco escapó
del terror y de la consiguiente “larga noche de piedra” franquista.
La guerra del 36 llevó al estancamiento socio-económico. Sólo a
partir de los años finales de la década de 1950 se inicia un despegue alrededor de la modernización del campo y del consiguiente
crecer de la villa, donde otra vez tuvieron mucho que ver los dineros de la emigración americana y europea.
/ Las figuras históricas más notables en
Negreira en el campo de la cultura son el trovador medieval Afonso
PERSONAJES EN LA HISTORIA
Eanes do Cotón y el escritor galleguista, cofundador del Seminario
de Estudios Gallegos, Julián Manuel Magariños Negreira.
Afonso Eanes vivió desde finales del siglo XII hasta alrededor del
año 1250. Conoció las cortes reales de Fernando III y Alfonso X. Escribió cantigas de amor, de amigo, de escarnio y una tenzón con
Pero da Ponte. Destacó por lo atrevido de sus composiciones. En
Negreira se fundó en 1976 una Asociación Cultural con su nombre.
Hay el Coto Municipal Afonso Eanes (1984) y esta entidad erigió allí
un monolito conmemorativo. Afonso Eanes también se llama una
calle de la villa desde 2008.
Julián Magariños (1904-1934) fue un escritor y abogado. Trabajó en
la sección de Filología del SEG. Colaboró en diversos periódicos y
revistas. Es coautor de un Vocabulario popular galego-castelán y
publicó dos novelas: O Kalivera 30 H.P. y O filósofo de Tamarica
(1926). Desde 1984 una calle lleva su nombre. En 1991 se ha recuperado su despacho para la Casa de la Cultura y el Instituto local se
llama IES Xulián Magariños. A lo largo de 2004 se celebraron diversos actos para conmemorar el centenario de su nacimiento.
Otros hombres de letras y ciencia han dejado su impronta en la
Negreira contemporánea. Fueron Víctor García Ferreiro —doctor,
agrarista y publicista; tiene calle dedicada—, Pedro Rodríguez Rodríguez (1849-1925) —también médico, cultivador de estudios arqueológicos e históricos; tiene calle dedicada—, Eleuterio Luaña
Fernández (1913-1937) —poeta—, Salvador García-Bodaño Fernán-
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 41
dez (1896-1955) —procurador de los tribunales, agrarista, periodista; con varios libros editados—, José Luís Pensado Tomé (19242000) —“philologus et magister”, catedrático de Filología Románica
en la Universidad de Salamanca—, José María Pérez Forxán (19252000) —humorista, dibujante y escritor—, y el poeta Xosé Manuel
López Gómez, “Ardeiro” (1944-2007) —galleguista y activista cultural; con varios premios literarios, publicó seis libros de poemas y
trabajos en prosa; tiene calle dedicada en la villa desde 2008—.
ARTE / Además de los vestigios arqueológicos hallamos muestras representativas del prerrománico, románico, gótico, renacimiento, barroco, neoclásico y eclecticismo contemporáneo.
El mundo romano y medieval / Merecen destacarse como previas a
la introducción del estilo románico de influencia compostelana la base de A Ponte Vella (en A Ponte Maceira) y una pila bautismal colocada en el atrio de la iglesia parroquial de Logrosa. A Ponte Vella fue
una construcción romana, rehecha en la Edad Media. La primitiva pi-
la bautismal de Logrosa se hace resaltar tanto por los temas de sus
grabados como por la técnica utilizada para su realización.
Al menos diez parroquias negreiresas ofrecen ejemplos de arte medieval. Son Portor, Logrosa, Negreira, Covas, Landeira, Bugallido,
Gonte, Liñaio, Lueiro y Arzón.
Iglesia de Santa María de Portor: cerrada en sus muros románicos,
con contrafuertes prismáticos, canecillos zoomorfos, capiteles historiados, arquillos ciegos, nave repartida en cuatro tramos, puerta lateral y acroterio absidal. Pertenece a la segunda mitad del s. XII. Es
la obra románica más completa de Barcala. Portor era un priorato
dependiente de San Martiño Pinario.
Iglesia de San Pedro de Gonte: se enmarca en la segunda mitad del
s. XII. Se aprecia una planta de nave rectangular con cabecera cuadrada de un solo tramo. En el interior hay columnas arrimadas, de
fuste muy alto y capiteles vegetales. La capilla mayor se abre al muro triunfal por arco de medio punto. En el exterior, el ábside está
perforado por ventana abocinada. Los muros norte y sur se decoran con pares de arcos ciegos de medio punto. La estructura de la
parroquial de Gonte puede tomarse como arquetipo de arte románico en la comarca. Una serie de formas anotadas en Portor alcanzan aquí mayor profusión y perfección.
Iglesia de Santo Estevo de Landeira: su arco triunfal en la capilla mayor
es el único vestigio conservado del primitivo templo. Son importantes
sus columnas con capitel vegetal esquemático y sus basas áticas.
En el arte medieval es preciso dejar constancia de cierta imaginería
presente en algunas iglesias: Virgen de la Paz, en Arzón. Es una talla
de alabastro sobre una peana octogonal. Dos esculturas de la Virgen con elementos góticos en Covas: una Virgen coronada, de granito, y la Virgen de las Nieves. La cruz procesional de Lueiro, latina
y florenzada, la inscribimos también en el goticismo y en la orfebrería compostelana de los años 1500. El frente del baldaquino de la
parroquial de Bugallido está decorado con temas de la Pasión. Gótica también es la bóveda de crucería de la iglesia de Liñaio. En ella,
unas sepulturas de la Casa de Reibó fijaron la fecha de 1580.
A caballo entre el arte medieval y los estilos posteriores surgen
varias obras civiles: la Casa de Reibó, en Liñaio, el Pazo do Cotón,
el Pazo da Albariña, de Varela o do Capitán, enclavado en A
Chancela (Logrosa). Los dos edificios señoriales de Negreira y Logrosa traducen huellas de la construcción erigida en la Edad Media. En A Albariña se dibuja un torreón muy marcado y con
gruesos muros. El Pazo do Cotón, en San Xián o Xulián de Negreira, ofrece gran dificultad a la hora de precisar sus raíces medievales. Muestra una docena de piedras armeras que nos recuerdan a
los Mariño de Lobeira, Luaces, Saavedra… y aún hoy conserva la
apariencia de pequeña ciudadela almenada.
RENACIMIENTO, BARROCO, NEOCLÁSICO... / En el templo de Liñaio se
aprecia un retablo totalmente pétreo. Allí las imágenes de dos
San Martiño, el papa y el obispo. Hay en su interior otras tallas y
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 42
decoraciones en granito policromado, con perfecciones renacentistas.
El edificio se culmina con la fachada del XVIII.
Estrechamente relacionadas están las iglesias de Aro y Broño. La
primera data de finales del XVIII y principios del XIX, con soluciones curiosas como el reparto de las fachadas laterales en tramos y la principal con un gran frontón recto, partido. Posee
nave única, con una potente bóveda de cañón. En el presbiterio
se encuentra una bóveda de aristas. La fachada de la iglesia de
Broño —1781— es obra de arquitecto. Tiene un campanario incompleto, con un cuerpo bajo y pilastras de ángulo. El presbiterio se resuelve con una solución parecida a la de Aro. También
en el lugar de San Martiño de Broño existe una cruz de piedra,
de capitel historiado.
Bugallido: el baldaquino pertenecía a una iglesia más antigua situada
en el mismo solar. Frente a la parroquial está la cruz de piedra de finales de los años 1600, con un capitel corintio muy estilizado. Covas:
frente a un interior más complejo se muestra un exterior muy sencillo.
Interesante retablo rococó. El campanario está aislado y separado del
templo parroquial para mejor convocar al vecindario. Landeira: particularísima solución adoptada en la fachada de la iglesia. Muy cerca se encuentra una cruz de piedra de finales de la pasada centuria. Su capitel
es de tipo corintio historiado. Lueiro: dentro de la capilla del Evangelio
existe un retablo de la Virgen Peregrina, en granito policromado, ya
neoclásico. Y arte natural es la cascada del río Corzán, en Barbazán.
Portor: presenta una imagen de San Bieito y la fachada del templo,
en la que consta la fecha de 1858. En esta misma parroquia se edificó
la capilla de San Brais, del XVIII, con graciosa espadaña. En el XX se
enriqueció con un ábside neorrománico. Algún escudo a la italiana en
algunas casas, el Pazo de Baladrón, con el Tambre, hórreos, palomares, el puente y acertadas intervenciones arquitectónicas, convierten
A Ponte Maceira en un conjunto de agradable presencia. Dejamos
constancia de otras dos cruces de piedra, en Zas y Xallas. La de San
Mamede de Zas (o Sas) posee aires de arte naif. La de San Pedro de
Xallas tiene posadero, decoración en el pedestal y elegante capitel.
la capilla palaciana. En el centro del edificio hay cuerpos ligados con
torres cilíndricas en los ángulos. Aún del XX son algunas partes, como la galería y algunas habitaciones. En el cuerpo central: escalera
del barroco de placas, conectando con la Galería de Piedra, que enlaza con un paseo-solana de grandes pilares y muro almenado.
Y se destacan otras muestras de la arquitectura civil en Negreira: la
Casa de Antelo, en Broño (año 1600) es un pazo con una hermosa
capillita. El Pazo de Xallas puede estar relacionado con la Torre de la
Mitra Compostelana derrumbada por los irmandiños. La Casa da
Torre de Bugallido perteneció a la Orden Hospitalaria de Jerusalén.
En su fachada porta una piedra armera y la pila bautismal ofrece
una representación de la cruz de Malta. El Pazo de Baladrón, en A
Ponte Maceira, fue construido entre 1945 y 1955, con soluciones
modernistas e historicistas. Destacables también son la ermita de
Pontevedra de Liñaio y la vinculada al feudo de los monjes de Toxosoutos, la ermita de San Xoán do Carballoso.
Por último, unas notas sobre el complejo histórico-artístico más
significativo de la villa, la capilla de San Mauro (San Amaro) y el
Pazo do Cotón. El recinto religioso fue construido en el XVIII, con
estructura de tres naves. Se inauguró en el año 1860. Luce un retablo neogótico de los años 1940. En O Cotón se había creado también una cofradía para la honra de la Virgen del Carmen en 1740.
En Negreira, además, existe la propia iglesia parroquial, más alejada de la villa. El templo de San Xián de Negreira surge en 1799
(inscripción en un arco lateral). Presenta una fachada sencilla, en la
que destaca la torre de dos cuerpos y remate en linterna y la cruz
de piedra en sus proximidades, del siglo XIX. La cruz parroquial es
una joya barroca manierista.
En Negreira irguieron los emigrantes varias escuelas de americanos.
El más artístico es el colegio de Covas, pero también cabe citar la
escuela de Aro —las dos fueron iniciativa de la Unión Barcalesa de
La Habana—, y la escuela de Liñaio —de La Moderna de Barcala
(Cuba)—. Y tienen soluciones de la arquitectura caribeña algunas viviendas familiares en la villa, del primer tercio del siglo XX.
El Pazo do Cotón atraviesa lo que hoy es Carreira de San Mauro,
antiguo Camino Real, con una triple arcada con salones de paso a
La mayoría de los hórreos negreireses son de tipo maián o barcalés: esbeltos, combinando piedra y madera. Pero también quedan
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 43
muestras del tipo xalleiro, completamente de piedra, sobre todo en
la parte alta del municipio. El conjunto más cuidado con molinos
reconstruídos es el de A Ponte Maceira. También pueden verse todavía algunos palomares de planta circular. Se hacen necesarias
preciso muchas intervenciones de recuperación en estas y otras
piezas —pontezuelas, hornos, fuentes, cepillos...— de la arquitectura
y escultura ancestrales.
/ En el escudo de Negreira se uncen la comarca con la
tradición jacobea. Carré recoge una narración de la leyenda del escudo de armas de Negreira: “Los discípulos que acompañaron a
Galicia el cuerpo del Santo Apóstol fueron a Dugium (Duio-Fisterra) a solicitar autorización al legado romano para que la reina Lupa
permitiese dar sepultura a los restos del discípulo de Cristo. Sospechando de ellos, el legado mandó ponerlos en la cárcel. Les abrió
la puerta un ángel por la noche, y al ser notada su huida, los persiguió. Próximos los discípulos a Nicraria (Negreira), y pasado el
puente sobre el Tamaris (Tambre), advirtieron la persecución, al encontrarse al otro lado del río. Oraron y fue interrumpido su rezo
por un gran estruendo. Levantaron su mirada y observaron como
el puente se hundía, arrastrando a las aguas a sus perseguidores.
Parece que en virtud del milagro el puente no volvió a arreglarse”.
HERÁLDICA
Existen dudas sobre la ubicación de ese puente: “Dicho puente es
disputado por todos los lugares sobre las márgenes del Tambre
hasta su desembocadura”, anotaba Carré. Y la llamada Ponte Pías
bien podría erguirse entre las parroquias de Ons y Negreira o uniendo
Liñaio (Pontevedra) con Viceso. El consistorio en la sesión plenaria del
24 de febrero do 1866 dejaba escrito: “Éste pues es el acontecimiento
que este municipio se propone recordar en su escudo de armas. La
estrella radiante de oro significa la refulgente luz del Evangelio que los
discípulos de Santiago venían a reflejar sobre esta Región, para disipar
las tinieblas. A éstas alude el campo negro del escudo. El puente roto
recuerda la ruina providencial del que atravesaba el Tambre. La cruz
de oro representa la religión de Jesucristo perseguida, y el águila de la
izquierda, la gloria del Imperio Romano humillada”.
En el lenguaje de la heráldica, Jaime Bugallal escribe: “El municipio
de Negreira trae, en campo de sable, puente de plata, roto en su
parte central, sobre ondas de plata y azur, sumado la diestra de
cruz latina, de oro, y la siniestra de guerrero romano, armado de
plata y empuñando espada del mismo; en jefe, estrella con cola radiante, de oro. Al timbre, corona real cerrada”.
Negreira posee un escudo con fuertes cimientos y simbolismo. La
antigua Nicraria, en el camino de peregrinos Santiago-Costa da
Morte. Nuestro escudo municipal con su significado e historia remarca la tradición jacobea de esta tierra. Aguardemos que la mejora en la señalización de este tramo final del Camino, el cuidado del
paisaje y del patrimonio, el albergue de peregrinos en Negreira, así
como los proyectos para el próximo año Xacobeo 2010 contribuyan
a una revitalización de esta estela jacobea en el entorno barcalés.
03
EL OCIO: VACACIONES, FIESTAS, RUTAS
COMER / Negreira le ofrece al viajero muchas posibilidades para el pro-
vecho de su ocio. Para el comer Negreira muestra una calidad culinaria
basada en productos frescos y naturales. En los establecimientos hosteleros pueden degustarse variedades en carnes, pescados y mariscos, en
una cocina tradicional o más sofisticada. Los platos más propios de la
zona son la ternera asada, el rape, los calamares, la merluza a la cazuela, las chuleta, el bacalao, el pulpo, los callos, las empanadas, el churrasco, el pollo de corral, la paella, un buen caldo y cocido... En los postres,
además de una pastelería variada, uno puede elegir tarta de almendra,
de queso, hojaldres, roscas (rosca larpeira), almendrados. Y en los bares y restaurantes puede regarse todo eso con vinos acreditados.
PASEO / Para el paseo se puede disfrutar del paisaje de valle, de monta-
ña o fluvial. Son lugares adecuados para la realización de pequeñas excursiones o la práctica de deportes relacionados con la naturaleza.
REPOSO / A la hora del reposo la villa cuenta con un hotel-residencia.
También hay pensiones que ofrecen habitaciones de huéspedes y
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 44
una Casa de Turismo Rural en Covas. En el verano es posible hacer
acampada controlada en las orillas de los ríos Tambre o Barcala. Y
para los “amigos de la noche” no escasean los locales nocturnos.
EL DEPORTE Y LA CULTURA / La sociedad negreiresa está bien vertebrada
para la organización de diversas actividades deportivas, culturales y recreativas. Existen entidades de ámbito local y de ámbito municipal o comarcal. También desde el Ayuntamiento se promocionan diversos
eventos. En Negreira uno tiene la posibilidad de afiliarse en alrededor
de cuarenta colectivos organizados, muy variados. Con A Baña conforma la Comarca de Barcala, reconocida en el Mapa Comarcal de Galicia
(1997). Y estamos hermanados con Serzedo (Vila Nova de Gaia-Portugal, desde 1991) y con la municipalidad de Vicente López (Buenos Aires-Argentina, desde 1998). La única comunidad de emigrantes es la
Unión Barcalesa de La Habana, fundada en la capital en 1907.
La S. D. Negreira juega en el fútbol de la Tercera División, a la que
regresó después de haber participado en la 2ª división B del fútbol
español (2005-2006). También es frecuente la organización de torneos de fútbol, fútbol-sala, tenis, ciclismo y baloncesto en Negreira.
En Pedra Mámoa, en el extrarradio de la villa, se yergue todo un
complejo polideportivo. Y ya han tenido lugar varias ediciones de
las Carrilanas acuáticas (julio) en las aguas del Tambre. En los veranos se organizan cursillos de natación en la piscina municipal y
tienen larga tradición los Campamentos do Val de Barcala. Durante
el curso escolar funcionan las Escuelas Deportivas Municipales. Ya
se han sucedido también más de treinta ediciones de la Carrera Pedestre Popular de Negreira (otoño), con mucha fama.
FIESTAS / En la villa, en otoño se organiza la Feira do Románico,
con sabor medieval.. Durante el tiempo navideño tiene lugar el
Festival do Nadal (año nuevo) y la Cabalgata de Reis (5 de enero). En febrero se han recuperado en los últimos años las fiestas
del Carnaval (Entroido). El carnaval, con sus disfraces, lacón y filloas (hojuelas), concurso de comparsas, charangas y carrozas convoca a gentes de dentro y fuera de la comarca. En la Semana Santa
se celebran con realce los oficios católicos. En junio se baila con el
Día da Muiñeira, que reúne en Negreira a distintos grupos del folclore gallego. En la noche de San Xoán (23 de junio) arden las hogueras, con fiesta de sardinas, borona y vino. Durante el verano se
celebran además los festejos de los Mayores y de las Asociaciones
– Noite Folk (área recreativa de Covas).
La villa de O Cotón celebra las fiestas del Verano o de San Cristovo
alrededor del 10 de julio y las de Santa Margarida, a finales de septiembre. Especial realce merecen las fiestas de San Xurxo de Gonte
(23 de abril) —protector del ganado—, San Xoán do Carballoso-Xallas
—cura las verrugas y otros males— (24 de junio) y la Virxe da
Paz-Arzón —para “quitar el aire”— (28 de agosto). También en la primavera, la Virxe do Bo Suceso-Pontevedra de Liñaio, con almuerzo
campestre. Otras romerías parroquiales son... (véase relación de
fiestas parroquiales en el apartado “Festas”, en el texto en gallego).
/ Los deportes náuticos, la escalada, el barranquismo, la bicicleta de montaña, el rappel, el descenso de cañones y el relajante senderismo revelan actividades en las que se
unen el deporte y la aventura. Partiendo de la misma villa podemos
comenzar paseos por caminos que nos conducirán hasta parajes de
extraordinaria belleza. Es este un lugar —Negreira— citado por el
Nobel Ernest Hemingway en su obra For whom the bell tolls (Por
quien doblan las campanas, 1940).
LA NATURALEZA Y EL ARTE
Dejando los arcos del Pazo do Cotón cogeremos la carretera que
une Negreira con Outes. Siguiendo esta vía llegaremos a los lugares
más agrestes y hermosos de todo el municipio, sin olvidarnos de
otras zonas altas como los montes de A Pena. Ahí encontraremos el
embalse del Tambre, el río y cascada del Corzán, San Xoán do Carballoso o la Pedra Serpal. En esa misma ruta encontramos senderos
que nos conducen a aldeas casi abandonadas como las de Pontevedra y Lobios. Y destacamos, entre Logrosa y Ons, una pequeña isla
fluvial: el Picouto de San Cidre o de San Isidro.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 45
Los ríos barcaleses tienen fama de trucheros. En este entorno se dan
condiciones idóneas para la pesca fluvial. El antiguo Refugio de pescadores se convirtió en el Área Recreativa de Covas, a 1 km de la villa.
No hay que olvidar a los peregrinos, pues quienes deseen realizar por
entero el Camino de Santiago deberán ir hasta Fisterra. Negreira es un
importante lugar de paso y en el que podremos pernoctar. De A Ponte
Maceira a Negreira, y desde O Cotón por la carretera que lleva a Pesaduira-Alvite, siguiendo la flecha amarilla. En el Año Jacobeo 99 se inauguró un albergue de peregrinos con 33 plazas, en O Patrocinio (salida
de la villa hacia Gonte, en el lugar de Negreiroa).
Negreira ofrece numerosas posibilidades turísticas. Cabría decir que
cuenta con unas condiciones idóneas para su promoción como localidad de veraneo en el interior rural. Un pueblo que abre sus puertas
con hospitalidad al visitante.
/ Proponemos tres rutas para conocer mejor y disfrutar de esta tierra (véanse datos en el apartado “A natureza e a arte”, en el
texto en gallego).
RUTAS
Sumarios
ENGLISH / The municipality of Negreira —situated in the South West
of A Coruña, in the western part of Galicia, between Santiago de
Compostela and the Atlantic— has an extension of 115,1 km2 and
7.018 inhabitants (2009), which are distributed in 18 parishes. Its
mild climate is oceanic and extremely humid.
The “very loyal and noble town” —with little over 3.000
inhabitants— is the capital of the township and of the territorial
district of Negreira; the administrative centre of the natural,
agricultural and cattle-raising region, the Valley of Barcala. Our town
is also known as O Cotón due to the “pazo” (typical country manor
within Galicia) of the same name which is the most significant
monument. This town is also an outstanding commercial and
services-centre, favoured by the existence of an important agroindustrial complex —Cooperativa Feiraco— and its proximity to the
Gallician capital, Santiago de Compostela.
Negreira, the old “Nicraria’, “Nicraria Tamara“ or the roman “Portus
Nicrariae”, lies on the rich lowland area of O Cotón, bathed by the
two rivers Barcala and Tambre and surrounded by high hills
(Arades, A Pena).
From ancient times there are many vestiges in the surroundings:
“castros” (hill-forts), megalithic and roman remains. Nevertheles it is
evident that the growing presence of the city of Negreira in Medieval
historical documents is a consequence of St. James’ cult —the way
from Santiago to Fisterra— and the legend that is recorded in the
oficial heraldry.In this guide a historical evolution is described. We
also pay attention to artistic styles —from the Roman to the 20th
century— with important Romanesque and Baroque reminiscenses,
scattered in various churches, “cruceros” (typical stone cross) and
civil constructions —“pazos”, bridges, houses— of the area.
The beauty and tourist facilities of Negreira and of the whole of
Barcala are therefore obvious. This Tourist Guide wishes to
contribute to the wonderful and attractive task of discovering them.
/ O Município de Negreira —situado no sul/oeste da província de A Corunha, na Galícia ocidental, entre São Tiago de Compostela e o Atlântico— tem uma extensão de 115,1 km² e 7.018
habitantes (2009), distribuídos por 18 paróquias. Seu clima é temperado oceânico e hiperúmido.
PORTUGUÊS
A “muito leal e nobre vila” —pouco mais de 3.000 habitantes— é a
capital do município e região judicial de Negreira, cabeça de uma
região natural agropecuária, o Vale de Barcala. A vila de Negreira é
conhecida também como O Cotón, devido à casa do mesmo
nome, a construção mais significativa da vila. Nesta há ainda uma
destacada atividade comercial e de serviços, devida a um
importante complexo agro-industrial —a Cooperativa Feiraco— e à
proximidade da capital galega, Santiago de Compostela.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 46
/ La commune de Negreira —située au sud-ouest de A Coruña, dans la Galice occidentale, entre St Jacques de Compostelle et
l’Océan Atlantique— a une superficie de 115,1 Km2 et une population de 7.018 habitants (2009) répartis en 18 paroisses. Le climat est
tempéré, océanique et très humide.
FRANÇAIS
Negreira, a velha “Nicraria”, “Nicraria Tamara” ou “Portus Nicrariae”
da época romana estende-se pelo vale do Cotón, regado pelos rios
Barcala e Tambre, rodeado do planalto de O Corzán e montanhas
baixas como Arades e A Pena.
Nos arredores da vila existem numerosos vestígios de sua
antiguidade: restos megalíticos e romanos. É, porém, a partir da
Idade Média que Negreira adquire uma maior presença nos
documentos históricos, relacionada com o culto jacobeu —o
caminho de Santiago a Finisterrae— e a lenda recolhida na
heráldica oficial. Nesta Guia é descrito seu devir histórico. Detemonos, ainda, na análise dos diversos estilos artísticos —do romano até
o século XX—, os quais conservam importantes sinais românicos e
barrocos, sinais que se encontram espalhados por várias igrejas,
cruzeiros e construções civis (pazos, pontes, casas) da região.
Os atrativos e possibilidades turísticas de Negreira e da região do
Vale de Barcala são evidentes. Esta Guia Turística quer colaborar na
bela tarefa de descobri-los
La “très loyale et noble ville’’ —3.000 habitants environ— est le
chef-lieu de la commune et de la cisconscription judiciaire de
Negreira, capitale d’une région naturelle, la Vallée du Barcala,
consacrée à l’agriculture et à l’élevage. Notre localité, connue aussi
comme O Cotón —par allusion au Manoir du même nom, le
monument le plus représentatif de la ville— présente également
une activité importante dans le secteur du commerce et des
services, favorisée par l’existence d’un grand complexe agroindustriel —la Coopérative Feiraco— et la proximité de la capitale
de la Galice, Saint Jacques de Compostelle.
Negreira, la vieille “Nicraria”, “Nicraria Tamara” ou “Portus
Nicrariae” des romains, s’étend sur la vallée fertile du Cotón,
arrosée par deux rivières, le Barcala et le Tambre, et entourée de
terres élevées (O Corzán) et douces montagnes (Arades, A Pena).
Il existe dans les environs de nombreux vestiges de son
ancienneté: castros (villages d’origine celte), restes mégalithiques
et romains. Cependant, c’est à partir du Moyen-Âge que Negreira
acquiert une plus grande importance dans les documents, en
rapport avec le culte de Saint Jacques —Negreira est située sur le
chemin que mène de St Jacques à Finisterre— et la légende
recueillie par l’héraldique officielle.
Ce Guide décrit son évolution historique. De plus nous analysons
les différents styles artistiques, depuis l’art romain jusqu’au XXe
siècle, avec une presence importante de l’art roman et baroque;
styles disséminés dans les églises, les calvaires, les constructions
civiles (manoirs, ponts, maisons) de la région.
Les attraits et les possibilités touristiques de Negreira et de la
région du Barcala sont évidentes. Ce Guide prétend contribuer à
leur découverte.
ITALIANO / Il comune di Negreira –situato a sud-ovest della Coruña,
nella Galizia occidentale, tra Santiago di Compostela e l’Atlantico–
ha un’estensione di 115,1 Km² ed è popolato da 7.018 abitanti
(2009), distribuiti in 18 parrocchie rurali. Il suo clima è temperatooceanico e molto umido.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 47
La “muy leal y noble villa”, molto leale e nobile, come recita il suo
scudo, –poco più di 3.000 abitanti– è la capitale del municipio e
dell’unità territoriale politico-amministrativa locale, a capo di una
piccola regione naturale, con risorse agricole e di allevamento del
bestiame, la Valle de Barcala. La nostra località, conosciuta anche
come O Cotón –in riferimento all’omonimo Pazo, il monumento
più significativo del luogo–, sviluppa inoltre una rilevante attività
commerciale e di centro di servizi, favorita dalla presenza di un
importante complesso agro-industriale –la cooperativa Feiraco– e la
sua vicinanza alla capitale della Galizia, Santiago di Compostela.
Le attrattive e le possibilità turistiche di Negreira e dell’insieme dell’area
di Barcala risultano evidenti e questa Guida Turistica si propone di
dare un piacevole e suggestivo contributo alla sua scoperta.
Negreira, l’antica “Nicraria”, “Nicraria Tamara” o “Portus Nicrariae”
romana, si estende nella vega del Cotón, percorsa dai fiumi Barcala
y Tambre, e circondata da piccole alture (O Corzán) e soavi
montagne (Arades, A Pena).
DEUTSCH / Die Gemeinde von Negreira liegt südöstlich in der Provinz von La Coruña, im östlichen Galicien zwischen Santiago de
Compostela und dem Atlantischen Ozean. Auf 115,1 km² leben
7.018 Einwohner (2009), die in 18 Bezirken wohnen.
Del suo carattere antico esistono abbondanti vestigia nell’area:
castri celtici, resti megalitici e romani. E’ a partire dal medioevo,
tuttavia, che Negreira acquisisce una maggiore presenza
documentale, in relazione al culto giacobeo –il Cammino da
Santiago a Finisterre– e alla leggenda rappresentata nell’eraldica
ufficiale. In questa guida si descrive il suo divenire storico. Ci
soffermeremo inoltre ad analizzare i diversi stili artistici –da quello
romano fino al XX secolo–, con un’importante impronta romanica e
barocca, che si trovano disseminati in diverse chiese, cruceiros e
costruzioni civili –pazos, ponti, case– della zona.
Die „sehr treue und vornehme Kleinstadt“, die etwas mehr als
3.000 Einwohner hat, ist die Bezirkshauptstadt und der
Gerichtsstand der Gemeinde, und außerdem Hauptpunkt der
natürlichen, landwirtschaftlichen und viehbringenden Landschaft
„Valle de Barcala“.
Unsere Stadt, auch unter O Cotón bekannt (benannt nach dem
Stammhaus, der das wichtigste Denkmal der Kleinstadt ist), besitzt
außerdem noch einen hervorragenden Handel und verschiedene
Dienste, die sowohl von der landwirtschaftlichen-industriellen
Genossenschaft Feiraco, als auch durch ihre Nähe zur galicischen
Hauptstadt Santiago de Compostela beeinflußt worden sind.
Negreira, das alte „Nicraria“, „Nicraria Tamara“ oder „Portus
Nicrariae“, dehnt sich auf der Ebene des Cotón aus. Umgeben ist
sie von den Flüssen Barcala und Tambre, und von dem Höhenzug
(O Corzán) und den leichten Bergen (Arades, A Pena).
Ihr geschichtlicher Charakter ist durch viele Anzeichen in der
Umgebung geprägt, wie zum Beispiel durch Burgruinen und Reste
aus der Römer— und Jungsteinzeit. Doch erst ab dem Mittelalter
bekommt Negreira ein nachweisbares Dasein, das in Verbindung zu
dem Jakobskult (dem Jakobsweg bis Finisterre) und der Legende,
die in der offiziellen Heraldik angesprochen wird, steht. In diesem
Reiseführer wird ihr geschichtlicher Werdegang beschrieben.
Außerdem werden wir verschiedene Kunstrichtungen (vom
römischen bis hin zum 20. Jahrhundert) kennenlernen, die eine
wichtige römische und barocke Spur, bei einigen Kirchen, Kreuzen
und einheimischen Bauwerken (Stammhäuser, Brücken, Häuser)
dieser Region, hinterlassen haben.
Die Sehenswürdigkeiten und die touristischen Möglichkeiten
Negreiras und der Umgebung von Barcala erscheinen offensichtlich.
Dieser Reiseführer möchte an der herrlichen und anregenden
Aufgabe der Entdeckung mitwirken.
guia_negreira5:Layout 1
6/4/09
12:02
Página 48
Comb
a
Mu
Santa
xía
14
6
3
1
15
8
16
9
4
2
10
25
7
17
11
18
5
19
12
20
26
21
Ou
Albergue de peregrinos
Noia
tes
22
23
24
Padrón
13
Santiago
1
Avda. de Barcala
2
Rúa Xulián Magariños
3
Rúa Nelson Mandela
4
Avda. de Vilachán
5
Avda. de Feiraco
6
Avda. das Brañas
7
Rúa da Cachurra
8
Rúa Rosalía de Castro
9
Rúa Camiño Vello
10
Rúa de Castelao
11
Rúa do Carme
12
Carreira de San Mauro
13
Avda. de Santiago
14
Instituto de Secundaria
15
Colexio Público Primaria
16
Centro de Saúde
17
Coto Municipal
18
Casa do Concello
19
Casa da Cultura
20
Praza de Ferreiro
21
Capela do Cotón
22
Pazo do Cotón
23
Campo da Feira
24
Gardería Infantil
25
Praza do Concello
26
Paseo fluvial
www.concellodenegreira.es

Documentos relacionados