Tachiwa - EduAmaz

Transcripción

Tachiwa - EduAmaz
Tachiwa
Tachiwa
Grado Primero
Tachiwa
Tachiwa
Grado Primero
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Coordinación de Educación Contratada
Fundación Caminos de Identidad Fucai
Coordinador
Director
Mons. WIlliam Ruiz Velásquez
Adan Martínez Martínez
Coordinador delegadoAsesora Río Amazonas
Orlando Pérez Velasco
Ruth Consuelo Chaparro Gómez
Ilustración de portada y diagramación
Doris Carmenza Monroy Albarracín
6
ISBN
958 - 8158 - 16 - 8
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Nu_ee tae panewa Nemaguu_
We0pane
u_matu_chiga Wu_i
.................................................................
12
a
....................................................................................13
e
....................................................................................16
ai ....................................................................................19
u_matu_chiga Tare
.................................................................
26
oi ....................................................................................27
ui ....................................................................................31
u_u_ â....................................................................................
36
u_matu_chiga Tomeepü
........................................................
40
p ....................................................................................41
m ....................................................................................45
n ....................................................................................50
u_matu_chiga Ãgu_mükü
....................................................... 55
ch ....................................................................................56
b ....................................................................................60
k
....................................................................................63
u_matu_chiga Wu_ime0pu0_ .........................................................
67
d ....................................................................................68
t
....................................................................................72
7
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
N ....................................................................................75
u_matu_chiga Naimearu_ wüí ..................................................
78
y
....................................................................................79
g ....................................................................................83
f
....................................................................................86
u_matu_chiga Naimearu_ tare
..................................................
89
w ....................................................................................91
r
....................................................................................94
N ....................................................................................98
ñ....................................................................................101
Unidad ocho ........................................................... ......104
Alfabeto Tikuna
Símbolos patrios
.........................................................105
8
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Tachiwa
We0pane
9
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Wu_i Ñaa@ Nue)e)ru@u_âpane ru_ waiyuria)ku_maa) niga, tana u_matu_gu_u_â,
ru_, Nue)e)taeruu_eru, ru_ Nue)e)taeruu_ gu_, papagu_ ru_ o)chi Nue)u_gu_ maa ni tana u_matu_gu_.
11
Tare D u0a0tagawa@ u_matu_u_ â , ru_
maru_ nuku_ma nawa@ ta
Nue i taga, i yatu_gu_ i guu_ma i dua0tagaka
Nueu_â ru_ n)uika Nue)e)tae ruu_gu_ namaa) Nue)
e)ta@egu_u_â i uNe))e)patau_âwa@.
22
3
Tomeepu_Ñaa Nue)e)e@ pane ru_ na0 buu_âgu_ namaa
puraaku_eu_ka0 ni, naru_ Nu_e)maa) ya Nu0e)e)taeruu_.
Ãgu_mu_ku_ Nue)e)taeruu_ ru_ yeira@u_ i puraaku_ ta@ nau_ naru_ buu_âgu_ maa Nu0ma
naru_ Nu0e)e)panega u_u_ aru_
yeira.
44
55
Wu_ime0pu0_ Togu_ í taru_ ta@gu_ Nema toga na0 ta u_pa$neu_ka0 ru_ o)
chi
Nemaa)ku_ tama na i yana ta@uu_âka0.
10
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Nu_ee taepane waNemaguu_
We0pane
Wu_i
Tama i doweeguu_ a) e@e$ ai
Tare
Katanaagu_ o u u_
Tome
Puraku_ ru naane m n p
Ãgu_mu_ku_ Mea yigu_ maa i maeu_ ch b k
Wu_ i mepu
Guu_ma i Nemau_gu_ d t N
Naimewaru_ wii Nuetaeru ru iaa0ne y g f
Naimewaru_ tare
Guu_ma i Nemau_gu_ N w n) r
Naimewaru_ tomepu_
Taru naane aru_ kuaruu_â
nawa i Nue neuru_ kuaruu_.
11
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Noriaru_ u_gu_ i u_matu_chiga
wüí
@
e
i
a
wuíatu_˜ 1
12
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
A
a) a
a)
a) chiga a
A a) ) ru_ wu_ikana yuchi maa) nu_gu_ na u_gu_. ru_ n)
anaru_gu_ ga a) yuchiu_â choma ru_ tau@chaa)ku_ tu_u_â chi ma0)
eru_ tu_u_â cha tu0u0gu_â ru_ ta yu$.
Choma wainí i tauchaa)ku_ tu_u_â chi ma@u_â, eru_
charu_ tamae ru_ tu_maetu_ cha Nuga ru_ tu_chí n)ai kuchi n)onarugu_ a yuchi. Tama tu_ki naikuchi eru_ tama ku ya. Neguma na@ ì
wu_igumaregu_u_â n)araru_gu_ a yuchi ru_ naru_˜ pae wu_igu_.
Nu0e)e)
Tama na me@ na) yígu_ í kua0u_âu_âu_â ru_ yaa togue
ru_ tama tu_í kuachau_â.
13
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Pura aku_ gu_
1
Wui Yima@, buku_ ru_ mea)ma na Nu0 neina a) e)ga$ aru_ wu_matu_.
Kuna chaa)ga wu_i 1.
A a)˜ ru_ na me natogue$kawegu nana wu_ , ru_ ochi Nu_ru_anegumare.
2
Tare Buku_gu_ noru_ poperagu_gu nana u_chiku_na0a0gu_
ya yima a) .
Kunachaa)ga tare 2 wu_i 1 Ñoegu, naiatu_gu.
Nachiruchi pegu_ ru_ toomachigu_gu na@ u_chíku_
naa0@
a a)˜.
3
Tome0e0pu0_ Pe@í pena u_chime0e0 ya yima a) kunachaa)ga tume0e0pu_
wüí 3.1.
4
u_chiku0_maaku_, bochimau_ku_maa)
ru ochi togu_machigu_ í inu_kagu_maa.
Ãgu_mu_ku_ Nuu_ ta@ dauchau_â í toomachígu_ í a)gu_.
Woreya, ware, to@omachigu_.
14
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Kunachaa@ga agu_mu_ku_e0pu_ku_na wu_i.
Nue)e)e)taeruu_â ru_ nu_ma dau_âka a) toomachigu_ í
a)˜gu_.
Kunacha@a@ga wu_ime0pu0_ku_ina
Buu_gu_u_â ta Nue)e) a) tomachigu_ í deagu_ íÛ uu_
namaa) ya a.
Taya wamachigu_ a) puraaku_ i wu_ime0pu0_.
Kunachaaga wu_»Ûme0epu0_ ku_na. Wu_i 5.1
Weri na a)˜)
Choní ni a)
A A
Airu$ ni a
Abe tí a)
15
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Kunacha a)ga: Meama na kuna u_u_âka0 Nema nua Nou_âa)ku_ na.
Naa@chirau_u_â ku eu_â kuru_ poperaa@tu_gu.
E
e
Too) i e@e$u_âchiga
A too) ru_ na a)natu_gu_ ní ru_ purawa ni a) nanatu_.
Neguma muku_ yiiângu ru_ nanatu_ inanagagu_ a too)gu_. Naanu_wa@
a purawa ru_ na wu_i mae. Ru_ Nema na mae a too)gu_ ru_ tauneku_gu_
ru_ a) purawa ru_ inana muu_ a too)gu_.
1
2
A too) ru_ nana wawata@ ru_ nu_ame nana e@e@watanu_
enegu_, ru_ namu_ku_te0egu naru_cho. Ru gema$ na nucharaa@gu_.
A too) ru_ wuí í mee)chiu_â ní tama na wagu_.
Puraaku_gu_
16
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
3
Tachiwa
Wu_i Naweeta@ na0 buku_gu_ meama nawa@ ya deagu_
i Nema ore i e@e$u_â.
4
Tare Buku_gu_ noru_ poperagu ta@ tuÊ_na u_
chiku0_na0a)gu_u_ ya yiema too) ya i e@e$u_â,
Nu0_ika nuegu ru_ nachirachipega ru_
waiu_âmu_gu_ru_ toomachigu_gu.
Tomeepu_ Peí pena u_chime0e0 i Nema too) i e@
e$u_â, pe bochimu_u_âgu_, naru_u_â pe
e@e$gu_ ru_ o)chi togu_amachigu_
i inu_kagu_ pe u_gu_.
5
Ãgu_mu_ku_ Chaunatu_na, ru_ wu_ie ya yaena, ta cha
kau_â naka i Nema tomachigu_ i too)gu_ ru_
n)uika namaata@ cha e)e)tau_â ya tima
e, mairau_âgu ru_ tu_makawegu ya chomu_
ku_gu_ ru_ nachíu_gu, yima Nuee)e)
patarau_â, ru_ ochi toomachigu_gu.
6
Wu_ime0pu0 Togu_ioreka pe da0u, nawa@ i u_gu_u_â
i dea i ee, ochi Nema ore i nu_u_â i peya
Nauu_â, pena u_chiku0na0agu_ ru_ togu_
i dea ta@ namaa pe u_gu_ u_â.
Naíme0aru_ wui Wu_i i poperaa@tuÊgu na u_chiku_naa) i
Nema taigu_ku_wau_â ru_ o)chi naru_
ai epegu na u_ ya yema e, ya tou_âne ru_
ira$ne.
17
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Nue)e)
à na0 yigu_na idau) ru_ naru_ memae) ní iâ,
eru_ tama yigu_ na i dau_gu ru_ ta@ au)a)chi, nae)u_âgu_ru_u_â.
e e0e)eene
na dau ya dauna na buku_ na eene
eE
e)e)ene
toku_ a)ru_ 18
ti u_@ ya
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Kunacha a)ga:Meama na0 kuna u_u_ka0, Nema nua Nou_âaku_, na,
naa@chirau_u_â ku eu_â kuru_ poperaa@tu_gu.
AIAi
ai
Ai chiga
Wuí ya Nuneu_âgu ga wüí ga ai ru_ natu_aku_ pechí
nu_gu ni uâ.
Ru_ Nu_ru_achí wuí ga to0u_ u_na dau$, ga ye@ma
towaku_ natu_akupechinu_wa@. Noru_ powapaweru$ ru_ noreu_â ní,
natu0_u_ ru_ e)nepamou_â ní naru_ powa ru_ nau_u_ pu_taní.
19
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Gaa ai nu_na naka, ru_ n)anaru_gu_ pa chomagu_ taku_
nua ku u_˜ a) tou_ ru_ nana Nau_â ru_ n)anaru_gu_. Nua cha powee
eru_ cha taiyau_chi kuma@ na powae ru_ na nachibu_ ru_ yikamata@
kuu_â cha No.
à to$u_ ru_ na baiachi ru_ n)anaru_gu_. Neru_ma, ru_
Neru_ma na chou_ ku Nou_â, pa chaunepu_. Chou_â ku Nochau_gu ru_
mee)ma chou_, inaga. Ru_ ga ai ru_ [n)anaru_gu_] meku_ma ina naga
ru_ gaa ai ru_ nana n)aane ru_ n)anaru_gu_ cha a)a)ku_.
Eru_ ga tou_ ru_ yema ní ia)ku_u_, ru_ na iia)au_.
Notu_ru_ a) tou_˜ ru_ tu_na wineta maru_u_ ga guema nanepu_ ga aí
naa yemaaku_ inauuuâka tu_maru_u_wa ochí ya n)au_âka0.
Nue)e)
Na me ni na0 ku paa)e)e)u_â mutuku_
tu_u_â ru_uâ_ ochi kugu_na ku dauu_â a)tape ru_u_â.
Ãíchiga
Wu_ikana ga wu_iga ai, ru_ Nobu_ maa nu_gu_ na u_,
ru_ n)anaiu_gu_ ga ai, Nu0matawaí ni kuu_â cha Nou_â pa chomagu_.
20
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Mota@kaa pa chaunepu_, tau)ta@ i yata@ma chou_â ku
Nou_â, ru_ Nia) ku_ yigu_ ta) u_güíra.
Neguma ta@ chou_â kuru_ poramaegu ta@ ni i chou_â
ku Nou_â n)anaru_gu_ a) Nobu_ aiu_â.
Maru_ name ni n)anaru_gu_ ga ai Nobu_u_â. Neguma
ga Nobu_ ru_ wu_iga nakuna ga tanu_tau_â ta0na ya dau.
iI
Maru_ nu_u_â iya Naugu a) nakuna i ta@nuÊtau_â ru_ n)
anaru_gu_ a) ai, maru_ ni pa chaunepu_ ícha meu_â.
A A
a$í
21
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
àí
piraiba
Dibujo: Calixto Jordán
Aichiga aru_ gu0
Neguma ina@ ina$ u_gu_ u_gu_u_â i ta@ru_ uneta@
chiga n)anaru_gu_ a) Nobu_ aiu_â, tee yaru_ poramae ta@ta ya yiema
Nupetu_e i uneta@wa@.
22
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
a) nakuta. Neguma a) Nobu_ ru_ inaru_ bai ru_ wu_i i
piraiba ku_ragu naya ga a) natu0ru_. Yaua, n)anaru_gu_ ga Nobu_ ru_
o)chi paama bema mae)nu_ku_wa@ i naya dawenu_ ga Nobu_.
Neguma ga ai ru_ nu_na@ tu@ ga natu0_u_, ru_ tu@, ru_
tu@ moru_ nutamau_âwa na Nugu ga piraiba ru_ Nu_ru_a)chi poraaku_
ina n)aachi ga piraiba, nu_ma ga ru_ woota@ porana u_, notu_ru_ tama
nana Nenagu_ ga piraiba aru_ pora ru_ maru_ta0@ wiga tatu_wa@ tu_na
youe ga ai.
Numa a) Nobu_ ru_ bema mae)tu_u_âwa@ naya kugu_.
Aichiga aru_ gu0uchi
Wena maaru_ ga ai ru_ nu_na tu@, tu@, ru_ tu@ Numataaru_ wena ina Nuuâchi¼ nu_u_ ga piraiba.
Wena maaru_ ina n)aachi a) piraiba ru_ Neguma natu_
wa@ tu_na yaue ga ai.
Neguma a) nobu_ ru_ bema inaru_ bai ru_ naya na we)e)
a) natu0_u_ i piraiba ku_rawa@. Neguma inaru_ ya a) Nobu ru_ n)anaru_gu_ aiu_â, pa chaunepu0_ tau@aku_ maní i naru_ chou_â ku Nou_
eru_ maru_ kuu_ charu_ poramae).
23
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Nue)e)
1
Ta@ru_ poramaa) ru_ taguma yeirawa@ ta@ gu,
nawe0ena0 taru_ ku0a0 maa) yeirawa@ i gu.
2
Puraaku_gu_
Wu_i Wu_i ya yaena ta@ cha kau_â naka i Nema aichiga,
na n)urau_âku_gu_ ya ai i mugu_ku_, chana u_chiku_gu_u_âka.
3
Tare Choru_ poperagu tá chana eu_ Nema naega ya ai.
4
Tomeepu_ Numata@ i nagu i inu_kagu_u_â i Nema aichiga, wu_ita@ ya bue tatí ya ai u_âe), yiema toguata@ ru_ naeu_âgu_tatiiâgu_.
5
Aíru_ta@ tu_na Nokuneta.
Ãgu_mu_ku_ Mairau_ wa@ na u_ ya wu_i ya ai.
6
Wu_ime0pu0_ Wu_iatu_ i kuru_ popera na pae)e) namaa ya i.
7
Naimearu_ wüí Kuru_ poperagu na u_chiku0_ na0a) i tome0e0pu0_
24
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
i Tachiwa
nae)e)u_gu_ i imaa i u_gu_u_ i naegagu_.
Naimearu_ tare Wüí poperatu_gu na u_chikunaa) i Nema taigu_ku_wau_â, o)chi naru_ aiepogu_ na wu_ ya yima, i, ya tau_âne ru_ irane.
iâe) iru$
Wu_iya ie)
iburi
Irae ya iru$
iri iri
i
I
Chounatu_ iburìgu ti fee.
Iri _ iri pa woreku_
25
Tachiwa
Kunacha a)ga:
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Meama na0 kuna u_u_âka, Nema nua Nou_âaku_ na,
o
kuna eu_â kuru_ poperaa@tu_gu.
u_matu_chiga
u
Tare
oi
uí
1
u_u_â
o0i chiga
Wu_i:
26
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Nuku_ma ya i o0igu_ ya i muguk_u_â@ru_ ni yuegu_
Nemaka i naru_ due)e)gu_ nu_u_â na chuu_ u_â@. Ñemaka0 taku_
na u0_gu0 nau_tawa@ ta iu_â a guama ya dua)gu_â.
Ñomau_ âku_uâ__ i o0igu_ nataa u_ na Nue)e) i meu_ â
i ukue0 tama nu_ taru_ Nu_maeu_âka0) i tu_ma0ku_magu_ .
o0í
Nu0e)e)
Mea nema ta Nuu_gu_ i taku_magu_ yiema o0i
o
nu_u_â i ugu_u_â i n)uachi tama nu_ ru_ Nu_ mau_âka0.
O
27
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
o0”Ûo)ta$
ota@ o0me0$
28
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
ota$ou_ â
omacha o0we okaraorawa@na
29
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
1
2
owa@ru_˜o
ra@
we
3
Puraku_
4
Wu_i:Uichiku maa) na gu_ ya yima bopu_u_â@
ne.
5
Tare:
Nawu_a) i dea ru_ na u_chiku_naa n)uachi.
6
Tomeepu_:Kuechama toi ore ina u_gu_ noriguru_u_â.
Ãgu_mu_ku_: Na wu i dea ru_ i n)uachi tota na u_â. i. ore.
Wu_ime0pu0_:
Toi ore tona dau o@ maa) i u_gu_u_â.
Naimearu_ wüí:
Toi puraku_ tata@ u_â, n)umata mea tu_u_
na me. Ya bopu_u_â@ne.
Pa buu_â@gu_ yima o,
u i u_âpena u_u_âta$
yima chuchi
i wepeu_ â
30
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
waama$ku_˜.
Tachiwa
Tare 2.
u U
ui
31
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
ui
u_chiga
Ñema ui ru_ nabu_ nií. Nuku_ma a0 ta, a nama ta) abu_
gu_u_ â ga dua0tagu_ ­â.
Tu_ewa@ yau@ nii i n)ema ui namai i abu_gu_u_â u_chi
nama ta tae)gu_ .
Ñema ui ru_ na chiichi n)eguma$ naeu_âmachimaa0 na
Nogu, chonimaa0 i nau_âmaa0 u_âchi guu_âmamare.
Ñema u_i ru_ tau_âma i nabu_ni0 namaa0 ta mae) ya
dua0tagu_ â.
32
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Nu0e)e)
Tachiwa
Mea nama ta Nuu_âgu_ n)ema tabu_ n)uachi
mea nu_ na ta@ dau@.
ukuue@
uí ukawe@
33
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
1
2
uperu uchuma
3
4
5
Puraku_
Wu_i:
Nu@e)e)teeru@u_â nowa ni dea pora@u)ku_ Nema
uí chiga bua0 peewa@.
Tare:
Buu_âa0u_ â maa) i uchiga i nori nawa a deagu_ .
Tomeepu_:
Nu_ uchiga i naru_ meu_ â.
6
Ãgu_mu_ku_:
Na u_ chiku_naa0gu_ ku_ru_ poperagu i naeu_ gu_ i Nema u@ maa) i u_gu_ .
77
Wu_ime0pu0_:
Nuee)e))teeru@n irau_â i dea eetaruu_ângu_â na na wu_ i u maa) u_ gu_u_ â n)uachi nawa a deagu_u: I naru_ popera gu na wu_gu_.
Naimearu_ wu_i:
Yima buku_ uchigawa nu_ na dauu_ â i auu_ âma i dea u@ maa ugu_ u_ â.
34
Naimearu_ tare:
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Buu_ âau_ na na wu_egagu_ guu_ âma u@ naa
u_au_u_ i naegagu_. Ñua0chi na. u_
ya u.
U
35
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tomeepu_ 3.
u_u_ â
u_u_u_ âu_
u_˜u_ânatu_ chiga
36
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Nuku_ma wu_i a) chautanuu_âgu_ u_˜u_âmaa) ta@ choniegu_echa natu_aku_wa.
Wena nawa ta@ iâgu_ a) Nema u$u_â machita@u_âwa@
ta@a$ Nueu_âgu_ ga wu_i ga bue@ ga Nechirue ru_ n)uachi nu_wa
tuna go0gu_, ru_ tama nu0ma tu_ine na u_˜u_â natu_ yiu_â yema bue.
Tome0e0pu0_ i Nuneu_âgu_ tuna aiyagu_â natu_aku_wa ru_ Neguma
i mu u_ma i choniau_ na yueu_ tu_mamatatu_u maa.
Ñuachi na Nutakeegu_ i gu_âu_âma i duu_u_gu_. Ñeguma nu_ ya ku0a)chigu_u_ . Na a)natu_u_ i u_˜u_â. Ñeguma wena
choniwa na iâchau_gu_gu tumamee na yaugu_u_â i na yueu_ â i choni
tama mu_u_â tu_maaru_ Noru_u_âgu_ yiema dua)tagu0_. Yima buku_
muku_ma ya tauneku_ tu_matanu_wa na n)ema y n)uachi tama nu_ta$
kuagu_ â nana uu_â. u_chi tauguma na Nou_ â.
â Nu0e)e)
u_˜u_ neku_ i naineku_wa Nemau_â ru_
nu_na na dau, ru_ i na pou_â.
37
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
mau_ânea@u_
u_ âka$
munu_ au_ â
38
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Puraku_
Tachiwa
1.Naineku_ i Naikama u_âwa u_˜u_â i taa dau.
2.Chomu_ku_amaa u_˜u_â chiga chi u@.
3.Poperagu na u_chiku_naa i u_˜u_â.
4.
Netamare na u_u_ i naeaa maru_ nu_u_âkukugu_â.
5.Ya chaugu_ i nachiku_nagu_ i maru_ nuku dauu_â.
6.Toi naega tana dau yima letra ya nu_kukugu_meaa).
7.Yima letra nu_kukuauanemaa) a uchiga irau_â i dea.
39
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
u_matu_chiga 3
Tomeepu_
omi
p
m n
nu@
poí
Kuna cha a)ga
1.Ya Nuee)ruu_â nawa ni dea mue)pu_ku_na i dea
nu_gu_ wa i yauu_ chi ga.
2.Nana wu_etaaa ru_ n)uika a bua) nagu_ taru_ inu_gu_
i naega ru_ tana wu_guu_ .
40
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Dea)gu_
Tachiwa
1.Na Nemau_ i muu_ po0@ ru_ naegagu_ .
2.Charu_chaunatu_ taa) toe) po0@rema naanegu_.
3.Poiru_ gu_ guu_ ru_u_ gu_tana No).
Nuee)run nana wi dea wu_etagu_ ru_ nuika nawa ni dea bua)gu_pewa.
Ru_ ya bua)gu_ taa@ wu_gu_ tu_maaru_ poperagu_ .
Pp
Poí
Dea chiga
Choru_ chau_e@ ru_ naane wa ta u_â. Po0@wa ta u_ ru_
n)uika charu_ chaunatu_ powe wa ta u_ .
Ru_ n)uika i ta Nugu_ ru_ ne yema) tana Neu_ i wu_i i
pua). Ru_ n)uika chaue@ tana u_u_ i ona poima ru_ n)uika pua). Ta
moe)u_ chi tu_na cha a)u_ a chaue@ ru_ n)uika chaunatu_âna ru_ nema
ona na chi¼.
41
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Nu_âee
Tu_na Nemau_ka0 a) o)na. Name ni na
a0 i purakuâ_u_âtama name naa0 i Ni.
pechi
piru@
powa
42
Tachiwa
p o í PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
pa$ma@
moní
Ya Nuee) i nuega
Po____ ____oí ____ua) pi____
powapo____
pechi____chi
pama____ma
pua)____ua)
piru@pi____
poì ____oí
Ya Nuee)run nuna w wuetagu_ ru_n)uika bua) tana wu_gu_u_ tu_ma43
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
aru_ poperagu_.
nameyayimap
p
P
1.Ya Nuee)ruu_â nana u_ ta Nueu_ ka i meu@ Nuema wuetaau_ .
2.Ya buku_ nana wa narâu_ poperagu_ muu_ i naega a yima p maa u_ u_u_âne.
Naa$ne
44
Tachiwa
M m
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
omi
Omi chiga
Wu_ikana ga@ wu_iga Ne0, ru_ omi¼ Nika na ru_ duuâ_
ru_ guma omi ru_wochine chii ni.
Ru_ gima0a) ina pe ru_ Nite ru_ nu_na ku0a0 kuma ru_
Niu_â na da u_âu_, ru_ Neguma Niu_ na dau_.
Ru_ tu_u_â na dai, ru_ ochi wu_iga ue)na u_ ru_ maru_
Na naiga ru_ tu_u_â i na Nu@.
Dea y nuu_u_â
Na u_â i meu_â i Neguma tama ku nawegu_â i chieu_â.
Puraaku_gu_
45
Tachiwa
*
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Nu_e)ruu_â bua)gu_ma@ i na u_u_ naa)ne i Naikama u_wa.
*Nu_u_â ta dauchiu_ gu_ a) toamachigu_gu_. i o)migu_â.
*Tau_chiu_ i popera i omi nagu u_chiku_nau_â i ta wegu_.
Nuuu_â y dea
* A omigu_ ru_ na mau_a)gu_.
* Na Nimagu_â nii ya omigu_ ya chie)ku_magu_ ku_­â,
i naa)newa ru_ dua)tawa ru_ naeu_âwagu_.
kuna cha a)ga
*
Nuee)ruu_ nawa ni dea i Nuema u_u_ , ru_ n)uika nu_ ni u@ buu_âgu_˜ma.
*Toamachigu_ i deagu_ i buu_gu_ wu_matuu_ ru_ Nuee)ruu_ ru_
tablero gu nana u_matu_˜.
*Nu_gu_ma na Nutaguegu_ i norechigu_ wa nau_ Nuegu_au_ka0.
Na0chiku_na)gu_
46
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
munu_˜moni
ma0chií
be0ru)
omí
KunaÊ cha0 aga
*
Nuee)u_â na we i poperagu e)u_ i nachiku0_naa)gu_, ru_ bua)gu_
nagu taru_ inu_gu, wu_imepu0_ wa ru_ wu0inaega.
*Na wu_i i to iÛ popera nagu_ na e)u_ i nochiku_naa) ru_ n)uika
naegagu_ ru_ nua u_gu_u_ka0.
*Na nutaku_ i nachiku_nagu_ ru_ n)uika noru_ dea ru_ n)uika na
wu_mau_âgu0_ka0.
47
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tikunizar
Ya Nu0e)e) i n)aa dea m maa.
o________e) ____chi ____ni
** Nuee)tu_u_ nana Ne u_uetau_gu$ ru_ n)uika nu_ ni u_ buagu_
mata.
*Ya buagu_ tana wu@, wuetau_gu$ ru_ n)uika nu_ ni u@ buagu_ma.
*Ya bu0agu_ tana wu_, tu_maaru_ poperagu na0@ a) letragu_ m
maa na amu_ku_u_â nachiku_nama.
*Muu_âchine a) naega gu_ wa ya bua0gu_ tana u_gu_gu_ ya m
ru_ n)uika taa chaugu_.
48
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Nachiku0_naa meama chana wu_â
m
kunacha a)ga
Nuee)ru_u_â nachiga na u_ ru_ n)uika mea tana u__u_â irane a chuchima.
Yima buku_ nana _u_â naru_ poperagu mue)pu_ku_na ya naegau_â.
Nuee)ru_u_â tu_na Nuee) ya naega n)uaku_ nana uu__u_â.
Ya Nueeru__u_â tu_na Nue)e) nae mea
ta na w_u_âka ya yima namatu_â ya M:
Naimewa ru_ tomepu_ i kau_ne.
daunawa
towewatu_gu_ne$
n)atu_wa
49
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
N
n
Nu$
Nu chiga
Wu_ikana ya wu_i a due) ta achiu_ yaguma, ru_ ya u_âanewa i tu_maaru_ Niwa ta wu_iaku_, Nema@ buku_ na gumepu_ ru_
taku_tu_ a ru_ wui, ru_ ochi, naikutu_ a ru_ tomeepu0_.
Wi i yauwaneku_â Nika) na ka) Ninatu_na ru_ n)uika Niena
Negu_ma nu_na i mu_gu_.
Naika ya Netu_ku_ ina Nuu_ i yawaneku_ i bu$ku_
nu_˜naika Neguma wii pague0 u_ma@ i na gu_.
Nua) kuu_ chana Ne0 kuru_ Nuru_u_â i pa$gu_e n)uika
Negumatama@ Ne$ma@ Neku_@ na chiu_ ru_ Niu_â Nema i a Nepu_u_â
i pa$gue@ wa nu_nadauu_ ya airupachinu_ , kuchipachinu_, wokapa@
50
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
chin_u_â ru_ n)uika Neguma i uaiachi ru_ waitaiu_.
Tachiwa
—Taku_ ni n)aa@—
Ru_ n)uika Negumata ya Netu_ru_ na$ru_ taua)chi chu_
ni goe)u_ .
bu$ku_â_.
Nema chu_ri dueu_ nana guachi ru_ na Niweu_chi i Nema
Dea y nu u_ u_
*Taguma Nemu$uku_ tee)ma ta u_egu ya due@
tama tu_u_ i kuae@.
*
Yie)ma tu_ ma mu_ ta eua)gu@ meu_ i o@re.
*Yikama tautaa)ni nauu kuru_ i nu_u_â.
Kuna cha aga
1.Ya auee@run nuwa ni dea i namatu_ .
2.Ñ)uika nanu@ we i namatu_ . Ñu0@ka a bua)gu_ taru_ inu_u_ y
nue@ga ru_ n)uika tana wu_ .
51
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Deagu_
3.
Nema chu_rigu_ ru_ wui na naeu_gu_ni chu_tau_ ka.
4.
Na Nema i chu_ri i chie)ku_ma naega i nu@.
5.
Nema chu_ri wu_i i naeu_ i maiu_u_âni.
Na0chiku_na)gu_
e)nena)u_ â
o)na
______
52
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
munu_ napa
pune@
nau_ moni
Ya Nue)e) i n)aa ore wa ta@u_
nau_â____u_â
53
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
moniâ____niâ
ona____na
napa
____pa
Mea na W ya naega i ore A N
n
1.Ya Nuee)ruu_â nana u_â i ta Nuee) u_ ka wu_etaruu_âgu.
2.Yiema bue) tana wu_ tu_maa$ru_ poperagu@ pu_aâku_ ya n.
u_matu_chiga
54
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Ãgu_mu_ku_
Tachiwa
chawu_
ch
boo@
b
kochi
Ga nuku_na nawa i maeâuâ_ i taku_magu_ .
k
CHch
55
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Chawu_ chiga
Nukuma ru_ ta@ru_ yaguata@gu_ tama nu_ta kuagu_ ga$
chawu_, ru_ Neguma wu_ikana ru_ tu_mata@nu_wa@ na No0 ga wu_iga
yatu_ ga naega ru_ Nau$ ni gu$ma yatu_ ru_ na u_u_ne ru_ tu_u_naya
nu@ ga chawu_chire.
Ru_ gu$ma chawu_ ru_ chawu_u_âchini chawu_ ya do
pu_tane ni.
Tama yaa tatu_pechinu_wa i ta$ tou_âne ni.
Puraku_gu_
1.Na u_chiku_na Nema nabu_gu_ nawa i u_u_ yima chawu_wa.
2.Nu_ na kua yima nawa i Nuene ru_ popera gu nawu_ .
3.Na u_, ku ru_ poperagu yima nawa i Nuene ru_ na u_a)ku.
56
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
_____tu_
ko_____
ta_____wa
_____ra_____
4.Penawu_ Nema dea, ru_ n)uika@ pe@ nue mea yima dea tama mea i Nuu_ne.
5.Chawu_chiga numa daugu_âu_â n)uachi tu_ maaru_ poperagu_ tara wu_gu_.
6.Buu_âgu_ i chawu_chigawa0 nu_na daugu_âu_â_ n)uachi i
guu_ma i ore ch maa0 u_ gu_˜.
7.Buu_âgu_ nana uchiku0_na0a0gu_ naru poperagu i naegagu_.
choni
chawu_
Nuruku
57
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
8.Tana wu_ gu_˜ «Û gu_â gu_â u_â ma «Û oregu_ yima ch maa0
u_ gu_˜.
Puraku_gu_
1.Yima@ Nue)e)taeruu_â a)u_âri nawa ni dea i chawu_chiga mea
nu_ta kua0u_âka0 ya bua0tagu_ .
2.Guu_ma i buu_gu_ mea nu_na ku0agu_ â ,Nema nu_na0
inugu_u_â.
3.Mea na@wa$ ti deagu_â@ Nema nawa@ í Nueu_â.
4.Na u_chiku_na0a) kuru pope@ra$gu_˜ guu_âma «Û naeu_âgu_
ya yima ch mea u_gu_ ne$.
5.Yima@ Nue)e)taerau_â na na wu_ íÛ wi í ore@ maru bua0ta
nu_u_â ku_au_â wu_etaeru_ u_âgu_ yika@ma$ bua0ta gu_
nawa ti dea0gu_u_â
n)u0achi i oregu_.
6.Ta wu_e)tagu_â n)u0matata mea na u0_ ya yima ch.
58
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
ch
ch
59
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
B b
bo$o
Boochiga
Choma ru_ u_u_i i naeu_i meechiu_â ru_ duu_âgu_ ru_
chau0ka0 na daugu_ u_âchi. Notu_ru_ choma ru_ tama Neta@mare cha
Nema ru_ temaanu_wa@ ni chaNemau_â, ochi tama Nemaa ku_mare, ni,
ru_ nawa tana danane ya tema, ru_ Nemaku_ Nema ta@ choku.
Nema ta@ yae ru_ yikama maru_ ta yaegu ru_ due) ta tou_
ta de$.
Tomagu_ ru_ tama No0ru$u_ârika ti i)ngu_ notu_ru_
u_u_wa ta megu_.
Nue)e)
Na mee)chi ni na u_u_âu_âgu_ í naineku_wa í mugu_u_ ka0 idaugu_
eru_ duturugu_ u_âtawa muu_â ru_ tama aiku_ma na me.
Puraku_gu_
60
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
1.Yima Nue)e)taruu_â a)u_âri nawa ni dea, í boochiga mea nu_ta ku0u_âka ya bua0tagu_.
2.Guu_u_ma i buu_gu_ mea nu_na ku0a0gu_â Nema muma imu)
gu_u_â.
3.Mea nawa ti deagu_â Nema nawa@ i Nue0u_â.
na u_chiku0na0a) kuru pope@ragu guu_âma i naeu_âgu_ ya yima
b mea u_gu_ ne$.
4.Yima Nue)e)taeruu_ â na na wu_ í wi i ore maru_ bua0ta,
nu_u_â kuau_â
wuetaeru u_âgu_, yikama bua0tagu_
nawa ti dea0gu_u_â n)u0achi i ore@gu_â nawa ti dea0gu_u_â
n)u0achi i ore@gu_â i boochigawa daugu_âu_â n)uachí maaru_
poperagu_ tana wu_gu_.
6.Buu_âgu_ maru_ nu_na kua0gu_ i guu_ma í ore@gu_ i boochigawa0 nu_ dau_gu_âu_ Nuachi i ore b maa0 u_ gu_˜_.
7.Bu_u_gu_ nana u_chiku0_na0a0gu_ naru_ poperagu_ i nae0ga0gu_.
boo
ba$ru
bau_â 61
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
8.Tana wu_âguí gu_âu_â ma@ i oregu_ yima b maa0 u_˜gu_ .
Ta wu_etagu_â numatata mea na u0_ a yima b ch.
ch
ch
62
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
K k
Kochichiga
Kochi ru_ tau_â i tatu_wa na mae) noturu_ due)gu_â naka
ta powae)gu_ toru_ oigu_â ru@ naka ta powaegu_ yowarachi ru ara wirí
yirau_âmaa0.
Duu_gu_ tama mea nana iâegu_ eru_ na a dachigu_gu_ .
Nuuâ_ru_ma0, tarapamaa, pu_chamaa, arapou_â maa,
nu_mata ru_ i naru_ taue.
Puraku_gu_
*Kuru poeragu_ na u_chiku_na0 ya yima kochiega nama a) i u_âne.
63
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
*Na wu_ wu_i i kuru_ popera atu_ gu i kochi ega.
*Na u_chiku_naa0 kuru_ poperagu_ i kochi i namaa) i a)wemu_u_â.
____ya
____ra
____ta____wa
Puraku_gu_
1.Yima Nue)e)taeruu_â ru_ i nawa ni dea i kochichi¼ga0 mea nu_ta$.
64
kua0u_âka0 ya bua0tagu_ .
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
2.Guu_ma$ i buu_ âgu_˜ mea nu_na ku0a0gu_ â, Nema0 nu_na0
inu)gu_u_â.
3.Mea na@wa$ ti deagu_ â Nema nawa@ i Nueu_â.
4.Na u_chiku_na0a) kuru pope@ragu_ guu_âma i naeu_âgu_ ya
yima k maa u_gu_ ne$.
5.Yima Nue)e )taeruu_â na na wu_ i wi i ore@ maru bu@a0ta,
nu_u_â kuau_â wu_etaeru_ u_âgu_, yika@ma bua0tagu_
nawa ti dea0gu_u_â n)uachi i ore@gu_ i kochichigawa0 nu_na
daugu_â u_â nuachi tu_ma aru_ pope@ragu_ tana wu_gu_.
6.Buu_âgu_ maru_ nu_na kua0gu_ i guu_ma i ore$gu_ , kochichiga
wa0 nu_na dau_gu_âgu_âu_â n)uachi i guu_âma i ore k maa0 u_
gu_˜.
7.Buu_âgu_ nana u_chi ku0_ na0 a0gu_ naru peperagu i naega0gu_.
koya
kora
kowa
8.Tana wu_ gu_ i gu_ u_ ma@ i oregu_ yima k maa0 u_ gu_˜.
65
Tachiwa
K
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
9.Ta wu_e)ta0gu_â n)umatata mea na u0_ a yima k - b - ch
k
ch
66
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
u_matu_chiga
d
Wu_ime0pu0_
de@
t
tika
N
Nobu_
67
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
D d
De@ de@
Nema de@ ru_ wu_i i choni y ona wa meu_ niiâ.
Naturu_ na au)ku_ma eru_ na Nowee, Neguma na a)charau_ gu_.
Nata0a pechinuwa na mau_ â ru_ ochi puchu gu_wa.
Puraku_gu_
* R 1.
Nachiga iraru_wa i dea a de@.
* R 2.
Na u_ ya de@. Ochi na u_matu_ i nae gu.
* Ñ)ugu_ ni ya du_ra ya de@.
68
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Nu_âeegu_â
Tachiwa
Tama na me@ nana u_au_ ona u_âu_chi u_u_ i natu_gu_ ,
ru_ nataagu_ ru_ o)chi tatu_.
Tema:Nae)u_âgu_ nanetu_gu_ y naineku_wa muu_â.
de@
tika
Nobu_
waira
69
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
pomarrosatowa@
de@
Nema de@ ru_ wu_ii choni y No)we0e0 u_â nii.
tika
Nema tika ru_ wu_ii werii Nechau_â i uu_â nii.
Nobu_
Ãa Nobu_ ru_ wu_i naewina tori achirau_ niiâ
notu_ru_ naine ku_wana mau_â.
Deagu_
Kuru_ poperagu_ na u_matu_ ochina.
Wu_ii N)ema namatu_ i tau_u_ i wu_ichigu_ i orewa.
Dechi
____chi
Deene ____ne
Doma____oma
Due)e)____e)e)
Die)ru_ ____e)ru_
70
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Docha ____ocha
Dima____ima
Duma____una
Tachiwa
*Nakanadau i wu_ime0pu0_ i deagu_ ya yima d i Neu_.
*
Tomepu_ i oregu_ na wu_ kuru_ pope@ragu_ notu_ru_ oregu_
maru_ nu_u_ ku kuau_ maa).
*Puraku_gu_ i yeira a) ku_awa tu_ gau_ @â
*Kuru_poperagu na imatu_ a) Nema deagu_.
*Wu_ichigu_ i deagu_ ma a na u_ a) oregu_ y kuru_ poperagu_.
*Nu_nawe0 a kuru_ puraku_gu_ ya kuru_ Nuee)teeru_u_u_â.
Nema cuadro gu na u_ ya yima d naturu_ we0gu_ kua Neu_ .
d
71
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
T t
Tika0
Nukuma ru_ wuiga Nunee)ga ya oí a benawa@ i na
powaeu_ga nataa wa naega ya wachi yikama u_ra ga tikaaru_ ga@ Nechan uu_â naturu_ yikama uu_i yema nuirau_ ga kau_u_ân.
[tika0 tika0] Yeguma yemaaku_ a ka ru_ benawa tauu_
tama ni yauega choni a oi benawa@ naturu_ yeguma chitama, nika wena
ga tika ru_ n)anaru_gu_ [ti, ti, ti].
Yemaaku_ na kau_ ga tika ru_ ga benawa@ ru_ wia ga
dechi ni yau.
Yeguma maru_ i a u_âau_ ga oí, ga tika wena, ni ka, yeguma ga oí a benawa@ ru_ na nu@ ru_ n)angau_ru_ tikau_, kuru_ o0mi
na No0.
72
Yeguma maru_ i na Nu_chau_âgu oí a benawa@, wui ga
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
yatu_ naka na No0 ru_ n)anaguru_ nu_u_ , kumatani na omi ne ku Nou_â.
Yeguma chitama omiu_â inanakau_ichiga guma dechi
gaa yaua)ku.
Deagu_
Ku_ru_ poperugu_ na u_matu_ a Nema oregu_ ochina u_matu_ i a Nema
oregu_ y a tauu_ i wu_ichigu_wa.
Tutu ___tu
tambor
Tomakachi ___makachigamitana
Tatu_ta___
rio Amazonas
Tara@___ta
Tau_ta___
Techi
machete
caimo
___chi humari
Tikuna ti___na tikuna
Tari
___ri
taricaya
Tikati___chicua
*Nakanadau wu_ime0pu_0 i deagu_ ya yima « T » ma y Nema.
*Tome0pu_0 i oregu_ na u_matu_ ku_ru_ popera au_ matu_ru_
oregu_ mana nu_u_ kua kuau_maa.
73
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
*Nunawe a kuru_ puraku_ u_ ya kuru_ Nuee)ieeru_u_u_â.
T
Nema cuadro gu na u_ ya yima « T » noturu_ weru_ kua Neu_ .
74
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
N
Tachiwa
N
Nobu_
Nema Nobu_ ru_ wu_i i naeu_ ina tori a)chirau_ u_nii,
notu_ru_ naineku_wa na mau_â. Yatu_ru_ namaa) na awemu_ awemu_
a namachi, eru_ na me a onawa, Neguma ru_u_ ya yima nacharauu_.
Tema, ru_ yomeru_ ru_ ochi toamaa) i o)rigu_â maa) na
a)wemu_.
Nema Nobu_ ru_ wu_i i naeu_ i nuwe)e u_ânii Neguma
duee) u_â na dau0_gu, nachipa0tu_u_ na Nai.
Puraku_gu_
75
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
*Nachiga iraru_wa i dea aâ Nobu_.
*Tu_na u_ ya ÷obu_ ochi tu_maega na u_ @.
Nuee)
Neguma ya o)gu a) Nema meu_â o a) .
Nema chieu_ ru_ ta tu_na Nupetu_.
Deagu_
Ku_ru_ poperagu_ na u_matu_ a Nema o regu_, ochi na u_matu_ i Nema
oregu_ ya tauu_ i wu_ichigu_wa.
Nou_
____u_ guacamayo
Na)____a) borugo
Nemagu_Nema____
ellos
Nuu_Nu____ huangana
NematamaNe____ tama
hasta aqui
Neta
____ta en donde
Nowa
____wa zorro
Nobu_No____ morrocoy
Nechi
____chi sa@balo
*Nakanadau i wu_ime0pu0_ i deagu_ ya yima « N » ma i Neu.
*Tome0pu0_ i oregu_ na u_matu_ kuru_ poperagu_ notu_ru_ oregu_ maru_ nu_u_ ku kuauâ_maa.
76
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
**Nu_nawe a kuru_ puraku_gu_ a) kuru_ Nuee)teeru_u_u_â.
Nema cuadro gu na u_ ya yima N noturu_ wegu_ kua Neu_ .
Nema cuadro gu na u_ ya yima « N » noturu_ wegu_ kua Neu_ .
N
77
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
u_matu_chiga
Naimewaru_ wüí
y
yau
g
goe
f
fenee
78
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Y y
yau
Wone aru_ tuuchiga
Yeguma wone na tugu_gu$, ru_ muu)ma ga naeu_âgu_
na yemagu_. Ru_ na yema ga ta@ruta$, ru_ weugu_˜, yau_, nugu, ru_
to$o@ma ga nae)gu_. Guma taruta ru_ nana ka@u$. Natu_ru_ yeguma
ya pa$gu@ ru_ wenaa)ru_ nachikawa tama na yema)e)cha.
Yemaa)ku_ guu)ma nana tu_˜u_. ama pa$o ni wa0 eru_
na yema ga powi.
Guma powi ru_ dau_â o)ne a)ru_ dau) wa nu_u_â n)i.
Yema na na mu$gu_ ga yau_. Natu_ru_ tama dau)wa na gu$.
N atu_ru_ guma nugu rik a yema yema nagu$.
Nanagu_˜˜e$tu_˜ u) numaa). Yeguma ni chiâe@tu_, ru_ niNeme. Ye79
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Puraku_gu_
Tagaaku_ nawa ta u$gu_tae@ nu_u_â chiu$
Pena u_chikunaa) i Nema pemaa) nu_u_â chiu0u_â.
Ñ)eu_â ru_u_u_â peu_â taua)e)u_â.
Peru_ poperagu pena wu_ ya yima namatu_gu_ ya ta$u@ne.
___au____eguma
___ema
Mairau_âwa penau_˜ ya yima « Y ».
Ünu_kaweea)ku_ ta na wu_˜ ya yima naigagu_ ya ye maa).
yau_
yewae
yoka
yuta
80
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
au_â
Tachiwa
ma
ya
Ñ)ema a)tapeaku_ u_˜matu_ru_â ru_ mea) na u_u_˜.
pa
eu taiy
k
a Niyau_âtopaiya wa ru$neta y uk u_ra
yu
Mea) inadau$chi Nema Nema wu_u_âne.
a
yu
ku_r
Mea na u_ ya yima yau_ chiga na ma ku wuu_âne.
81
Tachiwa
82
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
YYY
y y y
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
G g
Go0e)ku_
Wu_i ga Nuneu_âgu ru_ go0e$wa nau) ga go$e$ku_ .
Nana nu$takee@ ga u_u_ , go0e0u_â, típiti, kue0chinu_,
pe0chi.
Yeguma maru_ na n)e0e0gu ga ui, ru_ nachibu_e0 gu_.
Puraaku_gu_
1.Taga aku_ nawa i dea inamatu_ inori
Wu_u_âa# Nema g0o0$e$ku_chiga0.
2.Naka na da$u@ i Nema o0re$guu_˜ yima go0e$higa$ nama wu_u_
ne$ ru_ ku_˜ru_˜ pope ragu na$ u_˜.
3.Naka na da$u@ i Nema o0re$guu_˜ maruÊ_ wu_˜ yima « G
» maa wu_u_˜ne na u_˜ wii poperatu_˜gu i e a$ n)akuchi
natapu_˜wa@.
Go$e$ Gu$e$ Go0e$ku$
4.Na u_˜chiku_naa) Ne$ma@ wu_igugu i Nema i na gagu i wu_chi83
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
guu_âwa.
Go$e@
Go$e$ Gu$e@
5.Wu_ i Nema deagu kuru_ poperagu
oe
ue
oeku_
uama
G
Ñema kowa umatu_u_â ru_ mea na u_chi ku_naa wui i poperaa@tu_gu
ochi ya n)akuchi natapu_wa.
Goeu_â
Goena
Goe
Gue$ku_
Mea na wu_ i Nema namatu_ i wooneu_â kuru_ poperaa)tu_gu#. Ochi
84
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
mairau_ânegu na wu_.
ag
kg
o
e
u_
m
w
o
Nu0e)e)ruu)
Guuâ_ma i puraku_gu_ mea) tu_ u_ ina Nuuchiika
name niiâ na nutake0e0 a) Nema Nemau_âgu_.
Tea na u_ ya yima go0echiga nama ku wu_u_âne.
ggg
85
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
F
f
Na yema@ ga wu_i ga feneeku_, wu_i ga Nuneu_âgu ru_
feneewa@ nauâ, guma feneeku_ ru_ nu_u_â naku0a0 ga na0 ta@ na a)
e)u_âu_â. Yema nachika ga nawa nayemagu_u_â ga naa)e0gu_. Wu_i
ta$ma ga kopi nanafe$. Neguma feu_âa)ku_ i niu).
Lee el cuento con mucha atención.
Busca en el cuento leido laspalabras que estan escritas con la f.
Escribelas en el cuaderno.
Recorta de periódicos o revistas, las palabras que estan escritas
con la f.
Completa las siguientes oraciones con las palabras que corresponden a fenée.
El cazador salió a ______________ y encontró una capiguara y
la__________________ luego regresó a su _______________.
Moraleja
Cuando vayas a cazar animales no hay que matar los
animales pequeños.
86
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Utiliza bien los seres vivos que te rodean y valora la
supervivencia de los animales.
Puraaku_gu_
Pena wu_ i Nema deagu_ peru_ poperagu@.
Fai Golpear o rozar
Fene@e Cazar
Faiane$
Rozar chagra
Feneeku_ Cazador
Fie@gu$ De voltear
Mea0 nu_u_â na dau) i Nema namatu_ nawa idea0.
eneeku@
ie0@gu$
ai
F
aia0ne$
Nu0e)e)ruuâ
87
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Neguma feneewa@ kuu)gu tama
kuama Nema naeu_â i irau_â.
Name na mea kuna kue@ Nema.
Mea na u_ya yima feneku_chiga nama ku wu_u_âne.
F F F
f
u_matu_chiga 7
88
Tachiwa
Naimewaru_ tare
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Nojojo
Aru
Ñ)o$e)ne
)
r
N
ñ
W
Worachia
Nu0paneru@u_â
89
Tachiwa
90
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Dekua0puÊ_
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
W w
Worachia
Worachia ru_ No0wa$ na$ me@.
Nachire i worachia ru_ na we)e0@.
Worachia chire u_ u_ u_ â wa na$ me$.
Buu_âgu_ worachia gu na inu_ ka0we0e@gu_˜.
Inu_ka Bochimau_ â
Mu$u_ â i buu_âgu_ nu_gu_ka na kagu_u) , wu_i Nema
tuu_ â na muu_ â na worachia aru_ yora ti iâka, togue airu
ti iâ ka, n)uiâka togue Nitaa0@ru) .
Togue@gu_ waiu)mu_gu tana Nukuu) .
Puraku_gu_
91
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
1.Buu_âgu_ na taegu0_.
2.Buu_ gu_ worachia na u_chiku0_naagu_ nuika na na wu_egagu_.
Kua0ru_u_â i meu_â
*Buu_âgu_ nu_na pe@ daugu_ i guu_â i ori muruu_âgu_.
3.Dea i nu_gu_maa0) tai¼gu_chigu_ rau_â i namatu_ma.
woka
wera
wui
worumaweu@
Buuâ_gu_ namatu_ noru_ poperagu na wu_˜gu_˜.
92
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Buu_âgu_ noru_ poperaguu_ na u_matu_gu_ i naegagu_ i naegagu_ i
nachiku_ na0a) gu_maa).
Buu_ gu_ nana u_@gu_ gu_ mairau_wa@ ya@ yima nama ee@tane ya
worachiaega.
Togu_ i deagu_ ta@ u_matu_gu_ nama ya yima wora chiaega namaa) i
wu_u_âne.
Nia toi puraku_gu_ tata u_ n)umata tu_u_â na me inaega i worachiega
namaa) na$ wu_u_âne.
W
w
93
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
R r
Aru
Tou_gu_ ru_ aru maa na$ megatanu_.
Woreku_ ru_ aru maa Niu_â ta@ chaipe0e ru_ arugu_ ru_
ta@ megatanu_.
Na Nema i tikuna arugu_ aku0_a)gu_u_â.
Aruchiga
Na yemau_â ya@ wu_i ya@ yau_ guu_guma aru tu_u_â
Noechaku_ wu_ikana i aru yau_ mana$ nu)˜u_â ru_ niu) nu$u_ â.
Ta0a@ku_ka0$ chou_â ku Noechuu_â ru_ cha u0_u0_ru_
kuru_u_âchiiâ aru u) na$ Nau_âu_â ya yau_ ku yi¼a@ka$a@ku Nemaka0ni kuu@â cha Nou_ â.
Puraku_gu_
1.Buu_âgu_ aruka0 ya@ daugu_u_â i naineku_wa.
2.Buu_âgu_ nachagu_ na u_gu_ arumaa.
3.Buu_gu_ i aru ku0_a)gu_ i iâgu_u_â wu_iwa na ita@ke0e@gu_.
Kua0ruuÊ_â i meu)
94
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
4.Buu_âgu_ i aruku0_a) nugu_ na NechauÊ_âgu_.
Nuee)taeru) aru_ kua0ruu_â
5.Dea nu_gu_maa i taigu_chigu_ rau_â i namatu_maa ru_ na0chiku0_naa maa.
origu_baru_˜
borua
bere
oracha
95
Buu_âgu_ nana wu_ gu_ noru_ poperagu_ ya namatu_ ya aruega.
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
po@ri - turi - weri - wo - eku i - ko - e - o - ewa
Nia)
96 toi puraku_gu_ tata u_ n)umata tu_u_â na me i naega i worachiae-
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
ga namaa na wu_u_ âne.
R
r
N N
97
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Nojojo
Nojojo ru_ na mareu_ â.
Kapau) wa na mau_ â i Nojojo.
Chu_taku_ ni kau_u_ â i Nojojo.
Dene aru_ dou_ ku_ maa na awemu_.
Na chochapa0a i Nojojo.
Nojojo chiga
Nuku_ma na utu_˜anegu ru_na ru_ duu_â@ i Nema Nojojo, n)eguma tu_ika taru_ agu_ ya Nee tu_maka0 naru_ duu_â@ nana
tu_matera)u_â
i n)uika tuma maa na pe.
Puraku_gu_
1.Ya kayane nuna i kagu_gu tu_u_ â na Nau_ â.
2.
Nuneku_ ru_ na pe Nema Nojojo.
3.Naichapaawa na mau_ â.
Meu_â i kuaruu_ â
4.Na puchau0)gu_â ru_ ni ka.
5.Na u_chiku_naa Nema naeu_@âgu_ n)u0ika ya@ u_ gu_ ega.
98
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
6.Pena u_gu_ peru_ poperagu_ Nema naega i Nojojo.
___obu_Nob___
___owa
___ugu
___ue
___uane
___awu_ Nou_Nema.
___aeu_âNenu_
99
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
___awu_
___o$u_ Nue
Nia toi puraku_gu_ tata u numata tu_u_ name
i naega i worachiaega namaa na wu_u_âne.
N
N
Ñn)
100
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Ñ)oe)
Ño$e) ru_ na$ me@matu_.
Ñoe) ru_ na a0ne.
Na$ mechi i n)o$e).
Ta ya@ po$mu_˜ ya@ n)o$e).
Na$cha$penuu_u_˜â wa@ na$ me ya@ n)o$e).
Ñ)o$e gu_ wa ti chame na po$o@chigu.
Na$ me na$ u_ matu_gu.
Ñ)o$e) chiga
Nuku_ma na yemau_ wu_i ya$ duu_â naka0 na Nou_â
wu_i ya$ u_u_ neku_ nu$na na$ uu_ân wu_i. ya$ tu_u_ ka0 yema ya@
nuu_â na$ dauu_ â ya@ n)uaku_ n)o$e) maa i ya$ chokuu_â ya@ guu_â
ya duu_âu_âgu_ â, ya yema Nugu_u) yu_u_wa.
Puraku_gu_
1.Ñ)o$e) maa ta taegu koriu_â.
2.Potanuwiri - chuna ru_ n)oe$e) wa na me.
3.Buugu_ no$e) na u_chiku_naagu_ ru_ nana u_egugu_.
Meu_â i kuaruu_â
101
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
4.Pena togu_ ya guu_âne ya naiâ n)o$e)wa meu)ne.
*Mea nama pe taegu_ peru_ n)o$e).
Toi i dea na nugu_gu_rau_â i namatu_maa
n)aiâ n)aremu_ n)omane n)uika n)omama n)emama.
n)o$e)ne
n)omanen)agu_mu_
n)ai
Pena wu_ peru_ poperagu_ i naega i Nema n)o$e).
7.Toi dea wugu_ namaa ya yima n)oee)ga nama i wu_ u_âne.
102
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Nia toi puraku_gu_ tata u n)umata tu_u_â na me i naega i worachiaega
mamaa na wu_u_ne.
u_matu_chiga
Ñ
Unidad 8
ñ
Contenido
103
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Símbolos patrios
Abecedario Tikuna
Ñ
104
Abecedario Tikuna
N
W
m n ñÜN
Alfabeto Tikuna
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
b d y g
p t ch k
w r f j
Tachiwa
Vocales Tikuna
a e i o u u_
Mayúsculas
Taku_
A B C D E F G
I J K M NÑ O
P R T U W Y Ü
Minúsculas
Iraku_
a b ch d e f g
i j k m n ñ o
N
105
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
p r t u w y u_ N
TRINAR
trinar
Me gusta cantar
me gusta trinar
me gusta verte bailar,
siempre con la a.
Origen del hombre
Tikuna
Cuando nació el mundo ya existía
Nutapa con la mujer. Un
día Nutapa se fué a bañar y se observó muy viejo y dijo: _Estoy tan
viejo, no tengo hijos ni nietos_. Se fué sin bañar a casa y le dijo a
su mujer: _Vamos a la cacería_ y salieron pensando en la vejéz de
Nutapa y bien adentro de la selva, comenzaron que la mujer no tenía
vajina y por esto discutieron y se agarraron. ¯El le pegó duro a la
mujer, la amarró debajo del árbol llamado Tangarana, las desvistió
totalmente y se fué de cacería. Al irse él, las hormigas tangaranas
empezaron a picarle por todo el cuerpo hasta que al atardecer ella
empezó a llorar, a gritar y a pedir auxilio hasta que vino el pájaro
Tatatau, gavilán abuelo.
106
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
_Si eres persona ayudame_ Entonces el gavilan le
preguntó: ¡Quién eres?
_Soy la mujer de Nutapa. El me pegó y me tiene castigada._ El gavilán se convirtió en persona, la desató y le aconsejó
así: _Si viene tu marido tenga éste cascarón de avispa y hagase
detrás de un árbol grande y cuando va pasando le tira el cascarón
de avispa._ Así sucedió. Cuando iba pasando le tiró el cascarón y
le picaron las rodillas.
Nutapa regresó a la casa con las rodillas inchadas y
sin ganas de comer nada. Al día siguiente, igual; pasó sólo mirando sus rodillas. Al tercer día observó que en cada una había dos
personas. Al cuarto día hizo un esfuerzo que hizo salir las cuatro
personas. Los dos hombres y las dos mujeres que dieron origen a
las primeras famiias Tikuna.
Enseñanza:
Respeto a mis padres
Rec. 1:
Observar los dibujos y contar que sucede.
Rec. 2:
Leer el texto.
Rec. 3:
Dialogar con los niños acerca de como es el respeto de ellos hacia sus padres.
Rec. 4:
Los niños deben escribir las frases en su cuaderno
107
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
subrayando las letras P - R -E.
Rec. 5:
Colocar la letra que le hace falta a las siguientes palabras:
DormilónBand___ra
Za___cudo___laco
Fa___inaHui___o
Coron___Guacama___o
Casca___elTi___re
___usano___latano
___aíz
Rec. 6:
Hacer en el cuaderno un dibujo referente al texto.
Diferente a los que estan en la cartilla.
Rec. 7:
Escoger las letras que más se le dificultan a los niños
para que las vuelvan a realizar en papel tamaño carta
u oficio y luego hacerlas en el cuaderno utilizando la
plancha que convenga.
Rec. 8:
Copiar el siguiente párrafo y subrayar las vocales:
Regresó a casa, pasó un día con la rodilla inchada, sin comer nada. Pasó varios días así, hasta que al cuarto día hizo un esfuerzo y salieron personas.
Rec. 9:
Llevará para ésta clase varios rompecabezas,
sencillas del escudo de olombia.
Rec. 10: Leer el cuento y luego representarlo con títeres o
hacer una dramatizaión para presentar a toda la
escuela.
Rec. 11:
108
Escribir en el cuaderno con buena letra una palabra PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
sacada del texto para cada letra del abecedario Tikuna.
Rec. 12: Juguemos al rompecabezas!
Cada grupo se le entrega un juego sin decirles que es, para que ellos describan y luego se le explicará su significado.
Rec. 13:
Copiar el anterior contenido y colocarle sello del
escudo para colorear.
Rec. 14:
Repartir los niños en grupos máximo de 3 personas para que se cuenten lo que más les gustó de lo leído a lo largo del estudio de las palabras.
Rec. 15: Repasar el Himno Nacional de Colombia en idioma Tikuna para implementarlo en toda la escuela.
109
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
à
A
Chama ru_ cha kau_u_â
ku_ chama ru_ cha kau_u_â
chama me iku_ yu_u_u_ â
Guu_âguma nama a$, a), a) a@
Duearu_ orechiga
Namama$.
Maru_ naane u_gu maru_ nu nemata yima oí Nutapa
Wií Nunei ÷utapa ni aiya, n)ema nu_gu_ na dauchipeta
nu_ gu_ma na bain)achi, eru_ na yachametu_.
Aru_ ya ya@, ta tau_na chawaku_, ta tauma yautaa, tama
wikana na oya noru_ orema.
Namau_â n)au_ mau_ta kuenewa ta iâ, taguma nu_u_­â
ta aaku_ yiema nama Nutapa, n)eguma nu_gu_ma ni nuetanu_ namagu.
Ñegama tu_u_ ni you tu_u_â ni you noru_ numaa, n)eguma tu_u_â na
n)echirue yiema nama. Ñeguma tu_maka na i, n)ema tachiwa, tu_u_â
na Noone guwama, tumaaru_ ai na No$. ²u_manaku_ kuenewa na u$,
nama n)ema ti kau_u_â tiratama, nema ti, yaaneiâ, tugu_ma ta a0u@.
Ñeguma n)emanina n)a wii weri naega tatatau, nu_na ta kagu_ n)ema
weri, pa oi ku_ duugu chou_â i wegu_, teeku_ kuma, chama oí nama
chi i, chou_ ni ma$ n)uachi nuu chou_ ni nai n)ao naiwa i tachi waau_â i
110
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
durau_. Tu_maka kana duu yiema Nutapa nama, tu_u_â ina wegu_, n)
eguma tu_u_â na ukae n)au_ma@.
Ñaa) ma0e)pu_u_â neguma n)emanina ugu n)aa nu_u_â
daku_ru_ n)a naipu_negu taku_ ku tau_negu, n)ema na u_petu_gu
wu_u_â na n)a yima ma0e)pu_u_â. n)eguma Nutapa n)ema na u_petu_
gu_ yiema nama nu_u_â taru_ n)a. naa@pu_u_u_âau_ na gu_ .
Na chaapu_u_ wiifana yima Nutapa, nachiwa na Nugu
tauku_ra na uneku_ n)ema na yitau_, n)ema noru_ ori ni tachigu, tamepu_wa aru_ Nuneiâ nu_na@ dau, n)ema na dawegu_, oí, Ipi, ariana ru_
aikuna.
Wikana na yaegu_, n)amaanewa na waane na n)ema wii
naiâ tau_ne naega wochine, n)eguma nana tugu_ yima wochine maru_
tauma ina u_chire nana wachau_, n)eguma yau_ka na kagu_ yiema daunawa ito dauu_ka, yiema ita yawachi daunawa ru_ nae)ta@wa.
Ñoa nama na ingu_ naetu_ na gu_ n)eguma na n)e n)
ema naanetu_we, ni wa ima wochine, n)ema noru_ to ore eru_ tama paa
ni ii yima wochine, eru_ na aaru_a mau_nea, naka na daugu_ n)umata
nu_u_â a Nau, n)eguma wikana yii, n)eguma na yiigu_ guu_ma dea)u_
â ni u@, tau_ natu_noru_ nane, nachaku_gu_ noru_ iragu_ natu_ku_, n)
emakani n)uma dea na n)emau_ toru_ ianewa.
Nawa@ pe$ Nuegu_
111
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Choru_ papa$gu_˜
Kuma niâ chi u@ 1:Nu_u_ â ku_ dawenu_ n)ema namatu_˜. ru_
nu_u_ â ku_ u@u$ taku_ nawa n)emau_˜â.
Kuma niâ chi u@ 2:Nawa na ugutee n)ema texto.
Kuma niâ chi u@ 3:Buu@gu_ma i dea$, n)uaku_ tu_u_â pe meeiâ
toru_ papa$gu_˜.
Kuma niâ chi u@ 4:Buu@gu_ nano eto noru_ poeragu_ n)uachi nana wu_tu@ta n)ema letra. P R E
Kuma niâ chi u@ 5:Kuru u_u_
dea$wa@.
â
n)ema tauu_ â letra n)ema
7.
chawu_
2.
a) 8.
wonera
3.
ui 9.
a0
4.
woreku_patee
10. e
5.
aru
11. Nou_
6.
omi
12. ai
1.De@
13. poi
Kuma niâ chi u@ 6:Wií dibujo ku_ u_u_ â kuru_ poperagu_
tomaru_u_âta n)ema tectowa Nou_â.
Kuma niâ chi u@ 7:Naka ta dau meiâ namatu_ taru_ buegu_u_ â
n)eguma yikama noru_ poperagu_ toru@ u_˜.
112
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Kuma niâ chi u@ 8:Na wu_matu_ ku_ru_ poperagu_ yikama na wu_tu_ yima vocales.
«Cha taegu_ iâpatawa, wii Nuneiâ cha Nupetu_, n)umata wii porau_ cha u_ ru_ n)ema ina
Nuu_ ogu_mu_ku_ due.»
Kuma niâ chi u@ 9:Nema ta kuru_ n)e muu_rau_ mateeruu_.
Irau_ eru_ escudoru_ n)amaane.
Kuma niâ chi u@ 10:Nawa na ugutee chikama namata ku_ iawe titerema, ichakuerau_â ku_ru_ weika.
Kuma niâ chi u@ 11:Na u_ ku_ru_ poeragu_, meatakuru_ u_u_u_â,
nawa na yau_u_â n)ema orewa, n)ema na deika
toru_ abecedario Tikuna.
Kuma niâ chi u@ 12:Nawa ta raweegu_ n)ema mateeruu_âwa, nu_na taru_ na, n)uachi tama nama nu_ti u_, nu_ma tama nagu_ na iawe@ka, noru_ me.
Kuma niâ chi u@ 13:Na e@ kuru_ poperagu_ ru_ chikana na chou yima
kuru_ escudo.
Kuma niâ chi u@ 14:Pegu_ pe atukumu_ tamepuchigu_ ru_
pegu_ ma@ nu_pe uchigu_ taku_ pei i mei
n)ema nawa pe ugutegu_u_.
Kuma niâ chi u@ 15:Nia taru_ kau_gu_ taru_ himno de Colombia ru_ ru_ n)amaguwa taru_ u_˜.
Creación de la Luz
113
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Yoí e Ipi vieron que la faz de la tierra estaba oscura
y tuvieron una idea de hacer cantidad de flechas y comenzaron a
disparar hacia arriba. rimero Yoí. Disparaba hacia arriba y tenía
sonido de día, día, día... y se veía una luz que alumbraba hacia la
tierra. Le dijo a su hermano Ipi: _Ayudeme_. El dijo que si, agarró
el arco, hizo exactamente lo que hizo Yoí y el sonido de la flecha era
diferente y decía _noche, noche, noche, noche..._ Le cerraba más
lo que hacía Yoí y nunca pudieron tener la luz de la tierra.
Nuevamente comenzaron a pensar cúal podría ser la
mejor forma de tener la luz en la tierra y Yoí tuvo una idea: _¿Por
qué no comenzamos a tumbar?_ y así fué. Empezaron a trabajar.
Yoí empezó y las astillas que salieron tenían un sonido: día, día,
día, día..._ y le dijo a su hermano...
_Mira abuelo, suba y observa, ¡Qué es lo que hay allá
en la copa de éste árbol?_ Subió pero no alcanzó a llegar. Cuando
iba en la mitad del árbol se bajó. Después dijeron: _Llamemos a
la ardilla más pequeña que era más agil_. Le dijeron lo mismo que
a la grande.
Subió, llegó hasta la copa del árbol y observó que
había un abuelo que sostenía el cielo y la copa del árbol. Bajó en
seguida y le comunicó a Yoí e Ipi: _Hay un abuelo que sostiene el
árbol. Se llama mico perezoso_.
Yoí le dijo a la ardilla: _Lleve un balsito de magiña y
ahora tiene que subir a hecharle la magiña en el ojo y ensegiuda
baja rapidamente para salvarse_. La ardilla hizo lo que Yoí le explicó
y pasó lo que pensaban. No alcanzó a bajar. El tronco le cayó en
la cola y por eso hoy en día se ve la ardilla con la cola hacia arriba.
El árbol Lupuna cayó y llegó la luz al mundo.
114
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Yoí e Ipi esperaron que se pudriera el árbol Lupuna
para formarse los ríos, quebradas y lagos.
Para tumbar el árbol Lupuna duraron mucho tiempo
y tuvieron muchos problemas porque no se caía facilmente. Al ver
que no quedaba nada se dijeron: _Debe haber algo en la copa del
árbol. Entonces llamaron a la ardilla más grande.
Naeta ina magu_ na Nooneika
Ñ)amaawa
115
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Yoí e Ipi comienzan a dar flechazos a la rama de la Lupuna para que entre la luz a la tierra.
Wone ni wa tama paa ni yii eru_ na mau_ânea, na yi
igu_ deau_â nana u@, tau_ nane) , tau_dea ni Nou_chi,
nachaku_gu_ noru_ irau_ deagu_.
116
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Yoí e Ipi tumban la ;upuna para que llegue la luz a la
tierra.
Na inagu_ yau_ unu_ma, daunawa
na Nugu_ naetu_ nana Nu_.
117
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
La ardilla sube a echar la magiña
en el ojo del mico perezoso.
Wone ni wa tama paa ni yií eru_ na
mau_nea, na yi í eru_ na mau_ânea
na yi ígu_ deau_ nana u@,
tau_ nane) , tau_ dea ni Nuu_chi,
nachiku_gu_ noru_ irau_ deagu_.
118
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
La Lupuna se convertía en ríos grandes
y las ramas en quebradas
a)a0
119
Tachiwa
120
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
a$
boo$
baru_beru
choníe@chì
121
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
chinu_â
de@ne$
du_
díma)
e$a0e@
122
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
e@e$fenu_â
feneeku_ feì
goe@gue$
123
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
ai
go@e­
iâe) iâ@a0
kou_˜
124
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
koya$
Tachiwa
uku$
mama$
me@e$
o0mí
na@me$
nau@â
125
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
nau_
n)omu_ne$
n)aiân)oe)˜
o0io@
126
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
o$poí
peìnapa$
aru$waira
127
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
kururu$ tema
tu_e@te@chí
ùí uí
128
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
u0u$kowa$
o0we$
waa$
129
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
yau_yoma
yue@ma
u_u_
a)uâ au_ 130
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
Nou_Nobu_
Nu@maNojojo
Aichiga aru_ gu0
Neguma ina@ ina u_gu_u_â i taru_ uneta@chiga n)enaru_gu_ a) Nobu_ aiu_â, tee yanu popemaee ta@ti ya Niema Nupetu_e i
uneta@wa@.
Maru_ name ni n)anaru_gu_ a)ai Nobu_u_â. Nia ku_
tatu_pechinu_wa@ ta iâ. chomaru_ta@ i charu_ bai ru_ Neguma maru_
131
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
yaua n)achagu ta@ ni iâ i nu_u_â ku tu@ a naku@na.
Neguma a) Nobu_ ru_ inaru_ bai ru_ wu_i i piroiba kuraga
naya ga a natu0_u_.
Neguma yaua, yaua n)anaru_gu_ ga Nobu_ ru_ o)chi poama bema mae)nu_ku_wa@ i naya dawenu_ ga Nobu_.
Neguma ya ai ru_ nu_na@ tu@ ga natu_u_, ru_ tu@, ru_
tu@, ru_ maru_ nutamau_âwa@ na Nugu gaa piraiba ru_ Nu_ru_a)chi
poraaku_ ina n)aachi ga piraiba, nu_ma ga ai ru_ woota@ pora na u_
notu_ru_ tama nana Nenagu_ ga piraiba aru_ pora, ru_ maru_ta0@ wigu
totu_wa@ tu_na yaue ga ai.
Nu_ma a) Nobu_ ru_ bema mae)tu_u_wa@ na$ya kugu_.
Wena maaru_ iNa n)aachi a) Nobu_ ru_ bema inaru_ bai
ru_ naya na@ we)e) a) natu0_u_ i piraiba ku_rawa@. Neguma inaru_ ga
a) Nobu_ ru_ n)anaru_gu_ aiu_â. Pa chounepu0_ tauaku_ mani i mani
chou_â ku No_â eru_ maru_ ku_âu_â choru_ poramae).
132
Flaminio Curico Ahué
Victor Sangama M.
Pedro López Araujo
Gustavo Baurdales
Nicasio Ahué Coello
Ernesto Damancio
Dario Coello Ahué
María teresa Ramirez
Lino León Peña
Hector Linares Laulate
Tobías Ipuchima M.
Julio Perea
Juan Leonel Gómez Baos
Hermencia Coello Ahué
Braulio León Macedo
Pedro Segundo Cundumí
Felisa Ramirez Caro
No. 3
«Trabajo y Chagra»
m n p
No. 4
«Normas de cortesía»
ch b k
No. 5
«Naturaleza»
d t N
No. 6
«Escuela y Comunidad»
y g f
Docente
Docente
Supervisor
Supervisora
Dir. docente
Dir. docente
Dir. docente
Lider
Docente
Docente
Docente
Docente
Docente
Dir. docente
Dir. docente
Docente
Lider
Ronda
Boyahuazú
Leticia
Leticia
Boyahuazú
San Francísco
Santa Sofía
Zaragoza
S. Martín Amacay.
Pto. Esperanza
20 de julio
Pto. Nariño
Kilómetro 6. Let.
Yagua
Zaragoza
Atacuari 12 de octubre
Tikuna
Tikuna
Afrocol.
Mestiza
Tikuna
Tikuna
Cocama
Tikuna
Mestizo
Tikuna
Tikuna
Tikuna
Mestiza
Tikuna
Tikuna
Mestiza
Cocama
Tikuna
Tikuna
Mestiza
Cocama
San Juan del Socó
San Juan del Socó
Leticia
Santa Sofía
Policarpo Damancio León
Jaime Ahué Benitez
Claudia Lizardo
Elvis Tamayo Ahuanarí
No. 2
«La familia»
o u u_
Docente
Docente
Docente
Docente
Tikuna
Tikuna
Tikuna
EtniaClanEscuela
No. 1
Antero León Peña
Docente
Mocagua
«Salud»
Calixto Jordán Malafalla
Docente
Palmeras
a) e@e$ ai
Edilmo Ahué Cayetano
Docente
7 de agosto
General Santander
General Santander
Romualdo de Palma
Antonio Nariño
Cascabel
Garza
Vaca
Vaca
Garza
Garza
Tigre
Tigre
Vaca
Paucara
Cascabel
Cascabel
Vaca
Simón Bolivar
José Antonio Galán
Coord. Edu. Contratada
Coord. Edu. Contratada
Agustín Codazzi
Manuela Beltrán
José Antonio Galán
Antoio Nariño
Carlos Rojas Morales
Francísco Orellana
Margarita Nasseau
Fco. José de Caldas
Tigre Pio Vendrel
Garza Ntra. señora del Pilar
Vaca LozanoTorrijos
Guacamayo
Cascabel
Paucara
Vaca
Vaca
Garza Antonio Ricaute
Paugil Enrrique O. Herrera
Paucara Cristobal Colón
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
133
134
.Juan Coello Yumbato
Raúl Ahué Coello
Benilda Ahué Cerrón
Ofelia Paulina Vrgas Rosa Ma. Ramos Valerio
Victor Angarita Ferrer
Pedro López Araujo
No. 8
«Simbolos Patrios»
Abecedario tikuna
a b ch d e f
gijkmno
p r t u w y u_ N
Nombre
No. 7
«Naturaleza»
n w ñ r
Unidad
Docente
Docente
Docente
Docente
Docente
Docente
Docente
Cargo
Etnia
Los lagos, Leticia
Puerto Nariño
Arara
Atacuari
Mestiza
Mestiza
Tikuna
Blanco
S. Martín Amacay. Tikuna
12 de octubre
Tikuna
Pro. Esperanza
Tikuna
Comunidad
Vaca
Vaca
Tigre
Vaca
Camilo Torres
Sdo. Corazón de Jesús
San Juan B. de la Salle
Lozano Torrijos
Cascabel Agustín Codazzi
Paucara Carlos Rojas Montes
Paucara Pro. Esperanza
Clan Escuela
Tachiwa
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS
Tachiwa
135
COORDINACIÓN DE EDUCACIÓN CONTRATADA DEL AMAZONAS
alfabeto
a, a), a0, b, ch, d, e, e), e0, f, g, i, iâ, i¼, k, m, n, n), o, o), o0, p, r, t, u,
u), u0, w, y, u_, u_â, u0_, N.
a
arucascaber k kowagarza
a)
a)wu_coco
m
kumaka co@maca
a0naa0 boca
n
naku_dentro
b
bawe charapa
n)
n)oeyanchama
e
bue nin)o
o
otagallina
e)
e)nu_ camaró@n
o)
wo)e) mico perezoso
e0
e0ne pihuicho o0bo0omojojoy
ch
chau_u_
mai@z
p
poipla@tano
d
dee
amarillor
merucaracol
g
gueazar
t tau_caimo
io0mi gusano
u
utu_cantar
iâ
iânu_escuchar
u)
e)u)
gaviota negra
i¼
i¼e)carvatana u0 u0ehoguera

Documentos relacionados