Tachiwa - EduAmaz
Transcripción
Tachiwa - EduAmaz
Tachiwa Tachiwa Grado Primero Tachiwa Tachiwa Grado Primero Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Coordinación de Educación Contratada Fundación Caminos de Identidad Fucai Coordinador Director Mons. WIlliam Ruiz Velásquez Adan Martínez Martínez Coordinador delegadoAsesora Río Amazonas Orlando Pérez Velasco Ruth Consuelo Chaparro Gómez Ilustración de portada y diagramación Doris Carmenza Monroy Albarracín 6 ISBN 958 - 8158 - 16 - 8 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Nu_ee tae panewa Nemaguu_ We0pane u_matu_chiga Wu_i ................................................................. 12 a ....................................................................................13 e ....................................................................................16 ai ....................................................................................19 u_matu_chiga Tare ................................................................. 26 oi ....................................................................................27 ui ....................................................................................31 u_u_ â.................................................................................... 36 u_matu_chiga Tomeepü ........................................................ 40 p ....................................................................................41 m ....................................................................................45 n ....................................................................................50 u_matu_chiga Ãgu_mükü ....................................................... 55 ch ....................................................................................56 b ....................................................................................60 k ....................................................................................63 u_matu_chiga Wu_ime0pu0_ ......................................................... 67 d ....................................................................................68 t ....................................................................................72 7 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS N ....................................................................................75 u_matu_chiga Naimearu_ wüí .................................................. 78 y ....................................................................................79 g ....................................................................................83 f ....................................................................................86 u_matu_chiga Naimearu_ tare .................................................. 89 w ....................................................................................91 r ....................................................................................94 N ....................................................................................98 ñ....................................................................................101 Unidad ocho ........................................................... ......104 Alfabeto Tikuna Símbolos patrios .........................................................105 8 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Tachiwa We0pane 9 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Wu_i Ñaa@ Nue)e)ru@u_âpane ru_ waiyuria)ku_maa) niga, tana u_matu_gu_u_â, ru_, Nue)e)taeruu_eru, ru_ Nue)e)taeruu_ gu_, papagu_ ru_ o)chi Nue)u_gu_ maa ni tana u_matu_gu_. 11 Tare D u0a0tagawa@ u_matu_u_ â , ru_ maru_ nuku_ma nawa@ ta Nue i taga, i yatu_gu_ i guu_ma i dua0tagaka Nueu_â ru_ n)uika Nue)e)tae ruu_gu_ namaa) Nue) e)ta@egu_u_â i uNe))e)patau_âwa@. 22 3 Tomeepu_Ñaa Nue)e)e@ pane ru_ na0 buu_âgu_ namaa puraaku_eu_ka0 ni, naru_ Nu_e)maa) ya Nu0e)e)taeruu_. Ãgu_mu_ku_ Nue)e)taeruu_ ru_ yeira@u_ i puraaku_ ta@ nau_ naru_ buu_âgu_ maa Nu0ma naru_ Nu0e)e)panega u_u_ aru_ yeira. 44 55 Wu_ime0pu0_ Togu_ í taru_ ta@gu_ Nema toga na0 ta u_pa$neu_ka0 ru_ o) chi Nemaa)ku_ tama na i yana ta@uu_âka0. 10 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Nu_ee taepane waNemaguu_ We0pane Wu_i Tama i doweeguu_ a) e@e$ ai Tare Katanaagu_ o u u_ Tome Puraku_ ru naane m n p Ãgu_mu_ku_ Mea yigu_ maa i maeu_ ch b k Wu_ i mepu Guu_ma i Nemau_gu_ d t N Naimewaru_ wii Nuetaeru ru iaa0ne y g f Naimewaru_ tare Guu_ma i Nemau_gu_ N w n) r Naimewaru_ tomepu_ Taru naane aru_ kuaruu_â nawa i Nue neuru_ kuaruu_. 11 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Noriaru_ u_gu_ i u_matu_chiga wüí @ e i a wuíatu_˜ 1 12 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa A a) a a) a) chiga a A a) ) ru_ wu_ikana yuchi maa) nu_gu_ na u_gu_. ru_ n) anaru_gu_ ga a) yuchiu_â choma ru_ tau@chaa)ku_ tu_u_â chi ma0) eru_ tu_u_â cha tu0u0gu_â ru_ ta yu$. Choma wainí i tauchaa)ku_ tu_u_â chi ma@u_â, eru_ charu_ tamae ru_ tu_maetu_ cha Nuga ru_ tu_chí n)ai kuchi n)onarugu_ a yuchi. Tama tu_ki naikuchi eru_ tama ku ya. Neguma na@ ì wu_igumaregu_u_â n)araru_gu_ a yuchi ru_ naru_˜ pae wu_igu_. Nu0e)e) Tama na me@ na) yígu_ í kua0u_âu_âu_â ru_ yaa togue ru_ tama tu_í kuachau_â. 13 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Pura aku_ gu_ 1 Wui Yima@, buku_ ru_ mea)ma na Nu0 neina a) e)ga$ aru_ wu_matu_. Kuna chaa)ga wu_i 1. A a)˜ ru_ na me natogue$kawegu nana wu_ , ru_ ochi Nu_ru_anegumare. 2 Tare Buku_gu_ noru_ poperagu_gu nana u_chiku_na0a0gu_ ya yima a) . Kunachaa)ga tare 2 wu_i 1 Ñoegu, naiatu_gu. Nachiruchi pegu_ ru_ toomachigu_gu na@ u_chíku_ naa0@ a a)˜. 3 Tome0e0pu0_ Pe@í pena u_chime0e0 ya yima a) kunachaa)ga tume0e0pu_ wüí 3.1. 4 u_chiku0_maaku_, bochimau_ku_maa) ru ochi togu_machigu_ í inu_kagu_maa. Ãgu_mu_ku_ Nuu_ ta@ dauchau_â í toomachígu_ í a)gu_. Woreya, ware, to@omachigu_. 14 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Kunachaa@ga agu_mu_ku_e0pu_ku_na wu_i. Nue)e)e)taeruu_â ru_ nu_ma dau_âka a) toomachigu_ í a)˜gu_. Kunacha@a@ga wu_ime0pu0_ku_ina Buu_gu_u_â ta Nue)e) a) tomachigu_ í deagu_ íÛ uu_ namaa) ya a. Taya wamachigu_ a) puraaku_ i wu_ime0pu0_. Kunachaaga wu_»Ûme0epu0_ ku_na. Wu_i 5.1 Weri na a)˜) Choní ni a) A A Airu$ ni a Abe tí a) 15 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Kunacha a)ga: Meama na kuna u_u_âka0 Nema nua Nou_âa)ku_ na. Naa@chirau_u_â ku eu_â kuru_ poperaa@tu_gu. E e Too) i e@e$u_âchiga A too) ru_ na a)natu_gu_ ní ru_ purawa ni a) nanatu_. Neguma muku_ yiiângu ru_ nanatu_ inanagagu_ a too)gu_. Naanu_wa@ a purawa ru_ na wu_i mae. Ru_ Nema na mae a too)gu_ ru_ tauneku_gu_ ru_ a) purawa ru_ inana muu_ a too)gu_. 1 2 A too) ru_ nana wawata@ ru_ nu_ame nana e@e@watanu_ enegu_, ru_ namu_ku_te0egu naru_cho. Ru gema$ na nucharaa@gu_. A too) ru_ wuí í mee)chiu_â ní tama na wagu_. Puraaku_gu_ 16 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS 3 Tachiwa Wu_i Naweeta@ na0 buku_gu_ meama nawa@ ya deagu_ i Nema ore i e@e$u_â. 4 Tare Buku_gu_ noru_ poperagu ta@ tuÊ_na u_ chiku0_na0a)gu_u_ ya yiema too) ya i e@e$u_â, Nu0_ika nuegu ru_ nachirachipega ru_ waiu_âmu_gu_ru_ toomachigu_gu. Tomeepu_ Peí pena u_chime0e0 i Nema too) i e@ e$u_â, pe bochimu_u_âgu_, naru_u_â pe e@e$gu_ ru_ o)chi togu_amachigu_ i inu_kagu_ pe u_gu_. 5 Ãgu_mu_ku_ Chaunatu_na, ru_ wu_ie ya yaena, ta cha kau_â naka i Nema tomachigu_ i too)gu_ ru_ n)uika namaata@ cha e)e)tau_â ya tima e, mairau_âgu ru_ tu_makawegu ya chomu_ ku_gu_ ru_ nachíu_gu, yima Nuee)e) patarau_â, ru_ ochi toomachigu_gu. 6 Wu_ime0pu0 Togu_ioreka pe da0u, nawa@ i u_gu_u_â i dea i ee, ochi Nema ore i nu_u_â i peya Nauu_â, pena u_chiku0na0agu_ ru_ togu_ i dea ta@ namaa pe u_gu_ u_â. Naíme0aru_ wui Wu_i i poperaa@tuÊgu na u_chiku_naa) i Nema taigu_ku_wau_â ru_ o)chi naru_ ai epegu na u_ ya yema e, ya tou_âne ru_ ira$ne. 17 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Nue)e) à na0 yigu_na idau) ru_ naru_ memae) ní iâ, eru_ tama yigu_ na i dau_gu ru_ ta@ au)a)chi, nae)u_âgu_ru_u_â. e e0e)eene na dau ya dauna na buku_ na eene eE e)e)ene toku_ a)ru_ 18 ti u_@ ya PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Kunacha a)ga:Meama na0 kuna u_u_ka0, Nema nua Nou_âaku_, na, naa@chirau_u_â ku eu_â kuru_ poperaa@tu_gu. AIAi ai Ai chiga Wuí ya Nuneu_âgu ga wüí ga ai ru_ natu_aku_ pechí nu_gu ni uâ. Ru_ Nu_ru_achí wuí ga to0u_ u_na dau$, ga ye@ma towaku_ natu_akupechinu_wa@. Noru_ powapaweru$ ru_ noreu_â ní, natu0_u_ ru_ e)nepamou_â ní naru_ powa ru_ nau_u_ pu_taní. 19 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Gaa ai nu_na naka, ru_ n)anaru_gu_ pa chomagu_ taku_ nua ku u_˜ a) tou_ ru_ nana Nau_â ru_ n)anaru_gu_. Nua cha powee eru_ cha taiyau_chi kuma@ na powae ru_ na nachibu_ ru_ yikamata@ kuu_â cha No. à to$u_ ru_ na baiachi ru_ n)anaru_gu_. Neru_ma, ru_ Neru_ma na chou_ ku Nou_â, pa chaunepu_. Chou_â ku Nochau_gu ru_ mee)ma chou_, inaga. Ru_ ga ai ru_ [n)anaru_gu_] meku_ma ina naga ru_ gaa ai ru_ nana n)aane ru_ n)anaru_gu_ cha a)a)ku_. Eru_ ga tou_ ru_ yema ní ia)ku_u_, ru_ na iia)au_. Notu_ru_ a) tou_˜ ru_ tu_na wineta maru_u_ ga guema nanepu_ ga aí naa yemaaku_ inauuuâka tu_maru_u_wa ochí ya n)au_âka0. Nue)e) Na me ni na0 ku paa)e)e)u_â mutuku_ tu_u_â ru_uâ_ ochi kugu_na ku dauu_â a)tape ru_u_â. Ãíchiga Wu_ikana ga wu_iga ai, ru_ Nobu_ maa nu_gu_ na u_, ru_ n)anaiu_gu_ ga ai, Nu0matawaí ni kuu_â cha Nou_â pa chomagu_. 20 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Mota@kaa pa chaunepu_, tau)ta@ i yata@ma chou_â ku Nou_â, ru_ Nia) ku_ yigu_ ta) u_güíra. Neguma ta@ chou_â kuru_ poramaegu ta@ ni i chou_â ku Nou_â n)anaru_gu_ a) Nobu_ aiu_â. Maru_ name ni n)anaru_gu_ ga ai Nobu_u_â. Neguma ga Nobu_ ru_ wu_iga nakuna ga tanu_tau_â ta0na ya dau. iI Maru_ nu_u_â iya Naugu a) nakuna i ta@nuÊtau_â ru_ n) anaru_gu_ a) ai, maru_ ni pa chaunepu_ ícha meu_â. A A a$í 21 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS àí piraiba Dibujo: Calixto Jordán Aichiga aru_ gu0 Neguma ina@ ina$ u_gu_ u_gu_u_â i ta@ru_ uneta@ chiga n)anaru_gu_ a) Nobu_ aiu_â, tee yaru_ poramae ta@ta ya yiema Nupetu_e i uneta@wa@. 22 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa a) nakuta. Neguma a) Nobu_ ru_ inaru_ bai ru_ wu_i i piraiba ku_ragu naya ga a) natu0ru_. Yaua, n)anaru_gu_ ga Nobu_ ru_ o)chi paama bema mae)nu_ku_wa@ i naya dawenu_ ga Nobu_. Neguma ga ai ru_ nu_na@ tu@ ga natu0_u_, ru_ tu@, ru_ tu@ moru_ nutamau_âwa na Nugu ga piraiba ru_ Nu_ru_a)chi poraaku_ ina n)aachi ga piraiba, nu_ma ga ru_ woota@ porana u_, notu_ru_ tama nana Nenagu_ ga piraiba aru_ pora ru_ maru_ta0@ wiga tatu_wa@ tu_na youe ga ai. Numa a) Nobu_ ru_ bema mae)tu_u_âwa@ naya kugu_. Aichiga aru_ gu0uchi Wena maaru_ ga ai ru_ nu_na tu@, tu@, ru_ tu@ Numataaru_ wena ina Nuuâchi¼ nu_u_ ga piraiba. Wena maaru_ ina n)aachi a) piraiba ru_ Neguma natu_ wa@ tu_na yaue ga ai. Neguma a) nobu_ ru_ bema inaru_ bai ru_ naya na we)e) a) natu0_u_ i piraiba ku_rawa@. Neguma inaru_ ya a) Nobu ru_ n)anaru_gu_ aiu_â, pa chaunepu0_ tau@aku_ maní i naru_ chou_â ku Nou_ eru_ maru_ kuu_ charu_ poramae). 23 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Nue)e) 1 Ta@ru_ poramaa) ru_ taguma yeirawa@ ta@ gu, nawe0ena0 taru_ ku0a0 maa) yeirawa@ i gu. 2 Puraaku_gu_ Wu_i Wu_i ya yaena ta@ cha kau_â naka i Nema aichiga, na n)urau_âku_gu_ ya ai i mugu_ku_, chana u_chiku_gu_u_âka. 3 Tare Choru_ poperagu tá chana eu_ Nema naega ya ai. 4 Tomeepu_ Numata@ i nagu i inu_kagu_u_â i Nema aichiga, wu_ita@ ya bue tatí ya ai u_âe), yiema toguata@ ru_ naeu_âgu_tatiiâgu_. 5 Aíru_ta@ tu_na Nokuneta. Ãgu_mu_ku_ Mairau_ wa@ na u_ ya wu_i ya ai. 6 Wu_ime0pu0_ Wu_iatu_ i kuru_ popera na pae)e) namaa ya i. 7 Naimearu_ wüí Kuru_ poperagu na u_chiku0_ na0a) i tome0e0pu0_ 24 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS i Tachiwa nae)e)u_gu_ i imaa i u_gu_u_ i naegagu_. Naimearu_ tare Wüí poperatu_gu na u_chikunaa) i Nema taigu_ku_wau_â, o)chi naru_ aiepogu_ na wu_ ya yima, i, ya tau_âne ru_ irane. iâe) iru$ Wu_iya ie) iburi Irae ya iru$ iri iri i I Chounatu_ iburìgu ti fee. Iri _ iri pa woreku_ 25 Tachiwa Kunacha a)ga: PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Meama na0 kuna u_u_âka, Nema nua Nou_âaku_ na, o kuna eu_â kuru_ poperaa@tu_gu. u_matu_chiga u Tare oi uí 1 u_u_â o0i chiga Wu_i: 26 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Nuku_ma ya i o0igu_ ya i muguk_u_â@ru_ ni yuegu_ Nemaka i naru_ due)e)gu_ nu_u_â na chuu_ u_â@. Ñemaka0 taku_ na u0_gu0 nau_tawa@ ta iu_â a guama ya dua)gu_â. Ñomau_ âku_uâ__ i o0igu_ nataa u_ na Nue)e) i meu_ â i ukue0 tama nu_ taru_ Nu_maeu_âka0) i tu_ma0ku_magu_ . o0í Nu0e)e) Mea nema ta Nuu_gu_ i taku_magu_ yiema o0i o nu_u_â i ugu_u_â i n)uachi tama nu_ ru_ Nu_ mau_âka0. O 27 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS o0”Ûo)ta$ ota@ o0me0$ 28 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa ota$ou_ â omacha o0we okaraorawa@na 29 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS 1 2 owa@ru_˜o ra@ we 3 Puraku_ 4 Wu_i:Uichiku maa) na gu_ ya yima bopu_u_â@ ne. 5 Tare: Nawu_a) i dea ru_ na u_chiku_naa n)uachi. 6 Tomeepu_:Kuechama toi ore ina u_gu_ noriguru_u_â. Ãgu_mu_ku_: Na wu i dea ru_ i n)uachi tota na u_â. i. ore. Wu_ime0pu0_: Toi ore tona dau o@ maa) i u_gu_u_â. Naimearu_ wüí: Toi puraku_ tata@ u_â, n)umata mea tu_u_ na me. Ya bopu_u_â@ne. Pa buu_â@gu_ yima o, u i u_âpena u_u_âta$ yima chuchi i wepeu_ â 30 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS waama$ku_˜. Tachiwa Tare 2. u U ui 31 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS ui u_chiga Ñema ui ru_ nabu_ nií. Nuku_ma a0 ta, a nama ta) abu_ gu_u_ â ga dua0tagu_ â. Tu_ewa@ yau@ nii i n)ema ui namai i abu_gu_u_â u_chi nama ta tae)gu_ . Ñema ui ru_ na chiichi n)eguma$ naeu_âmachimaa0 na Nogu, chonimaa0 i nau_âmaa0 u_âchi guu_âmamare. Ñema u_i ru_ tau_âma i nabu_ni0 namaa0 ta mae) ya dua0tagu_ â. 32 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Nu0e)e) Tachiwa Mea nama ta Nuu_âgu_ n)ema tabu_ n)uachi mea nu_ na ta@ dau@. ukuue@ uí ukawe@ 33 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS 1 2 uperu uchuma 3 4 5 Puraku_ Wu_i: Nu@e)e)teeru@u_â nowa ni dea pora@u)ku_ Nema uí chiga bua0 peewa@. Tare: Buu_âa0u_ â maa) i uchiga i nori nawa a deagu_ . Tomeepu_: Nu_ uchiga i naru_ meu_ â. 6 Ãgu_mu_ku_: Na u_ chiku_naa0gu_ ku_ru_ poperagu i naeu_ gu_ i Nema u@ maa) i u_gu_ . 77 Wu_ime0pu0_: Nuee)e))teeru@n irau_â i dea eetaruu_ângu_â na na wu_ i u maa) u_ gu_u_ â n)uachi nawa a deagu_u: I naru_ popera gu na wu_gu_. Naimearu_ wu_i: Yima buku_ uchigawa nu_ na dauu_ â i auu_ âma i dea u@ maa ugu_ u_ â. 34 Naimearu_ tare: PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Buu_ âau_ na na wu_egagu_ guu_ âma u@ naa u_au_u_ i naegagu_. Ñua0chi na. u_ ya u. U 35 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tomeepu_ 3. u_u_ â u_u_u_ âu_ u_˜u_ânatu_ chiga 36 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Nuku_ma wu_i a) chautanuu_âgu_ u_˜u_âmaa) ta@ choniegu_echa natu_aku_wa. Wena nawa ta@ iâgu_ a) Nema u$u_â machita@u_âwa@ ta@a$ Nueu_âgu_ ga wu_i ga bue@ ga Nechirue ru_ n)uachi nu_wa tuna go0gu_, ru_ tama nu0ma tu_ine na u_˜u_â natu_ yiu_â yema bue. Tome0e0pu0_ i Nuneu_âgu_ tuna aiyagu_â natu_aku_wa ru_ Neguma i mu u_ma i choniau_ na yueu_ tu_mamatatu_u maa. Ñuachi na Nutakeegu_ i gu_âu_âma i duu_u_gu_. Ñeguma nu_ ya ku0a)chigu_u_ . Na a)natu_u_ i u_˜u_â. Ñeguma wena choniwa na iâchau_gu_gu tumamee na yaugu_u_â i na yueu_ â i choni tama mu_u_â tu_maaru_ Noru_u_âgu_ yiema dua)tagu0_. Yima buku_ muku_ma ya tauneku_ tu_matanu_wa na n)ema y n)uachi tama nu_ta$ kuagu_ â nana uu_â. u_chi tauguma na Nou_ â. â Nu0e)e) u_˜u_ neku_ i naineku_wa Nemau_â ru_ nu_na na dau, ru_ i na pou_â. 37 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS mau_ânea@u_ u_ âka$ munu_ au_ â 38 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Puraku_ Tachiwa 1.Naineku_ i Naikama u_âwa u_˜u_â i taa dau. 2.Chomu_ku_amaa u_˜u_â chiga chi u@. 3.Poperagu na u_chiku_naa i u_˜u_â. 4. Netamare na u_u_ i naeaa maru_ nu_u_âkukugu_â. 5.Ya chaugu_ i nachiku_nagu_ i maru_ nuku dauu_â. 6.Toi naega tana dau yima letra ya nu_kukugu_meaa). 7.Yima letra nu_kukuauanemaa) a uchiga irau_â i dea. 39 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS u_matu_chiga 3 Tomeepu_ omi p m n nu@ poí Kuna cha a)ga 1.Ya Nuee)ruu_â nawa ni dea mue)pu_ku_na i dea nu_gu_ wa i yauu_ chi ga. 2.Nana wu_etaaa ru_ n)uika a bua) nagu_ taru_ inu_gu_ i naega ru_ tana wu_guu_ . 40 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Dea)gu_ Tachiwa 1.Na Nemau_ i muu_ po0@ ru_ naegagu_ . 2.Charu_chaunatu_ taa) toe) po0@rema naanegu_. 3.Poiru_ gu_ guu_ ru_u_ gu_tana No). Nuee)run nana wi dea wu_etagu_ ru_ nuika nawa ni dea bua)gu_pewa. Ru_ ya bua)gu_ taa@ wu_gu_ tu_maaru_ poperagu_ . Pp Poí Dea chiga Choru_ chau_e@ ru_ naane wa ta u_â. Po0@wa ta u_ ru_ n)uika charu_ chaunatu_ powe wa ta u_ . Ru_ n)uika i ta Nugu_ ru_ ne yema) tana Neu_ i wu_i i pua). Ru_ n)uika chaue@ tana u_u_ i ona poima ru_ n)uika pua). Ta moe)u_ chi tu_na cha a)u_ a chaue@ ru_ n)uika chaunatu_âna ru_ nema ona na chi¼. 41 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Nu_âee Tu_na Nemau_ka0 a) o)na. Name ni na a0 i purakuâ_u_âtama name naa0 i Ni. pechi piru@ powa 42 Tachiwa p o í PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS pa$ma@ moní Ya Nuee) i nuega Po____ ____oí ____ua) pi____ powapo____ pechi____chi pama____ma pua)____ua) piru@pi____ poì ____oí Ya Nuee)run nuna w wuetagu_ ru_n)uika bua) tana wu_gu_u_ tu_ma43 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS aru_ poperagu_. nameyayimap p P 1.Ya Nuee)ruu_â nana u_ ta Nueu_ ka i meu@ Nuema wuetaau_ . 2.Ya buku_ nana wa narâu_ poperagu_ muu_ i naega a yima p maa u_ u_u_âne. Naa$ne 44 Tachiwa M m PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS omi Omi chiga Wu_ikana ga@ wu_iga Ne0, ru_ omi¼ Nika na ru_ duuâ_ ru_ guma omi ru_wochine chii ni. Ru_ gima0a) ina pe ru_ Nite ru_ nu_na ku0a0 kuma ru_ Niu_â na da u_âu_, ru_ Neguma Niu_ na dau_. Ru_ tu_u_â na dai, ru_ ochi wu_iga ue)na u_ ru_ maru_ Na naiga ru_ tu_u_â i na Nu@. Dea y nuu_u_â Na u_â i meu_â i Neguma tama ku nawegu_â i chieu_â. Puraaku_gu_ 45 Tachiwa * PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Nu_e)ruu_â bua)gu_ma@ i na u_u_ naa)ne i Naikama u_wa. *Nu_u_â ta dauchiu_ gu_ a) toamachigu_gu_. i o)migu_â. *Tau_chiu_ i popera i omi nagu u_chiku_nau_â i ta wegu_. Nuuu_â y dea * A omigu_ ru_ na mau_a)gu_. * Na Nimagu_â nii ya omigu_ ya chie)ku_magu_ ku_â, i naa)newa ru_ dua)tawa ru_ naeu_âwagu_. kuna cha a)ga * Nuee)ruu_ nawa ni dea i Nuema u_u_ , ru_ n)uika nu_ ni u@ buu_âgu_˜ma. *Toamachigu_ i deagu_ i buu_gu_ wu_matuu_ ru_ Nuee)ruu_ ru_ tablero gu nana u_matu_˜. *Nu_gu_ma na Nutaguegu_ i norechigu_ wa nau_ Nuegu_au_ka0. Na0chiku_na)gu_ 46 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa munu_˜moni ma0chií be0ru) omí KunaÊ cha0 aga * Nuee)u_â na we i poperagu e)u_ i nachiku0_naa)gu_, ru_ bua)gu_ nagu taru_ inu_gu, wu_imepu0_ wa ru_ wu0inaega. *Na wu_i i to iÛ popera nagu_ na e)u_ i nochiku_naa) ru_ n)uika naegagu_ ru_ nua u_gu_u_ka0. *Na nutaku_ i nachiku_nagu_ ru_ n)uika noru_ dea ru_ n)uika na wu_mau_âgu0_ka0. 47 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tikunizar Ya Nu0e)e) i n)aa dea m maa. o________e) ____chi ____ni ** Nuee)tu_u_ nana Ne u_uetau_gu$ ru_ n)uika nu_ ni u_ buagu_ mata. *Ya buagu_ tana wu@, wuetau_gu$ ru_ n)uika nu_ ni u@ buagu_ma. *Ya bu0agu_ tana wu_, tu_maaru_ poperagu na0@ a) letragu_ m maa na amu_ku_u_â nachiku_nama. *Muu_âchine a) naega gu_ wa ya bua0gu_ tana u_gu_gu_ ya m ru_ n)uika taa chaugu_. 48 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Nachiku0_naa meama chana wu_â m kunacha a)ga Nuee)ru_u_â nachiga na u_ ru_ n)uika mea tana u__u_â irane a chuchima. Yima buku_ nana _u_â naru_ poperagu mue)pu_ku_na ya naegau_â. Nuee)ru_u_â tu_na Nuee) ya naega n)uaku_ nana uu__u_â. Ya Nueeru__u_â tu_na Nue)e) nae mea ta na w_u_âka ya yima namatu_â ya M: Naimewa ru_ tomepu_ i kau_ne. daunawa towewatu_gu_ne$ n)atu_wa 49 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS N n Nu$ Nu chiga Wu_ikana ya wu_i a due) ta achiu_ yaguma, ru_ ya u_âanewa i tu_maaru_ Niwa ta wu_iaku_, Nema@ buku_ na gumepu_ ru_ taku_tu_ a ru_ wui, ru_ ochi, naikutu_ a ru_ tomeepu0_. Wi i yauwaneku_â Nika) na ka) Ninatu_na ru_ n)uika Niena Negu_ma nu_na i mu_gu_. Naika ya Netu_ku_ ina Nuu_ i yawaneku_ i bu$ku_ nu_˜naika Neguma wii pague0 u_ma@ i na gu_. Nua) kuu_ chana Ne0 kuru_ Nuru_u_â i pa$gu_e n)uika Negumatama@ Ne$ma@ Neku_@ na chiu_ ru_ Niu_â Nema i a Nepu_u_â i pa$gue@ wa nu_nadauu_ ya airupachinu_ , kuchipachinu_, wokapa@ 50 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS chin_u_â ru_ n)uika Neguma i uaiachi ru_ waitaiu_. Tachiwa —Taku_ ni n)aa@— Ru_ n)uika Negumata ya Netu_ru_ na$ru_ taua)chi chu_ ni goe)u_ . bu$ku_â_. Nema chu_ri dueu_ nana guachi ru_ na Niweu_chi i Nema Dea y nu u_ u_ *Taguma Nemu$uku_ tee)ma ta u_egu ya due@ tama tu_u_ i kuae@. * Yie)ma tu_ ma mu_ ta eua)gu@ meu_ i o@re. *Yikama tautaa)ni nauu kuru_ i nu_u_â. Kuna cha aga 1.Ya auee@run nuwa ni dea i namatu_ . 2.Ñ)uika nanu@ we i namatu_ . Ñu0@ka a bua)gu_ taru_ inu_u_ y nue@ga ru_ n)uika tana wu_ . 51 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Deagu_ 3. Nema chu_rigu_ ru_ wui na naeu_gu_ni chu_tau_ ka. 4. Na Nema i chu_ri i chie)ku_ma naega i nu@. 5. Nema chu_ri wu_i i naeu_ i maiu_u_âni. Na0chiku_na)gu_ e)nena)u_ â o)na ______ 52 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa munu_ napa pune@ nau_ moni Ya Nue)e) i n)aa ore wa ta@u_ nau_â____u_â 53 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS moniâ____niâ ona____na napa ____pa Mea na W ya naega i ore A N n 1.Ya Nuee)ruu_â nana u_â i ta Nuee) u_ ka wu_etaruu_âgu. 2.Yiema bue) tana wu_ tu_maa$ru_ poperagu@ pu_aâku_ ya n. u_matu_chiga 54 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Ãgu_mu_ku_ Tachiwa chawu_ ch boo@ b kochi Ga nuku_na nawa i maeâuâ_ i taku_magu_ . k CHch 55 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Chawu_ chiga Nukuma ru_ ta@ru_ yaguata@gu_ tama nu_ta kuagu_ ga$ chawu_, ru_ Neguma wu_ikana ru_ tu_mata@nu_wa@ na No0 ga wu_iga yatu_ ga naega ru_ Nau$ ni gu$ma yatu_ ru_ na u_u_ne ru_ tu_u_naya nu@ ga chawu_chire. Ru_ gu$ma chawu_ ru_ chawu_u_âchini chawu_ ya do pu_tane ni. Tama yaa tatu_pechinu_wa i ta$ tou_âne ni. Puraku_gu_ 1.Na u_chiku_na Nema nabu_gu_ nawa i u_u_ yima chawu_wa. 2.Nu_ na kua yima nawa i Nuene ru_ popera gu nawu_ . 3.Na u_, ku ru_ poperagu yima nawa i Nuene ru_ na u_a)ku. 56 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa _____tu_ ko_____ ta_____wa _____ra_____ 4.Penawu_ Nema dea, ru_ n)uika@ pe@ nue mea yima dea tama mea i Nuu_ne. 5.Chawu_chiga numa daugu_âu_â n)uachi tu_ maaru_ poperagu_ tara wu_gu_. 6.Buu_âgu_ i chawu_chigawa0 nu_na daugu_âu_â_ n)uachi i guu_ma i ore ch maa0 u_ gu_˜. 7.Buu_âgu_ nana uchiku0_na0a0gu_ naru poperagu i naegagu_. choni chawu_ Nuruku 57 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS 8.Tana wu_ gu_˜ «Û gu_â gu_â u_â ma «Û oregu_ yima ch maa0 u_ gu_˜. Puraku_gu_ 1.Yima@ Nue)e)taeruu_â a)u_âri nawa ni dea i chawu_chiga mea nu_ta kua0u_âka0 ya bua0tagu_ . 2.Guu_ma i buu_gu_ mea nu_na ku0agu_ â ,Nema nu_na0 inugu_u_â. 3.Mea na@wa$ ti deagu_â@ Nema nawa@ í Nueu_â. 4.Na u_chiku_na0a) kuru pope@ra$gu_˜ guu_âma «Û naeu_âgu_ ya yima ch mea u_gu_ ne$. 5.Yima@ Nue)e)taerau_â na na wu_ íÛ wi í ore@ maru bua0ta nu_u_â ku_au_â wu_etaeru_ u_âgu_ yika@ma$ bua0ta gu_ nawa ti dea0gu_u_â n)u0achi i oregu_. 6.Ta wu_e)tagu_â n)u0matata mea na u0_ ya yima ch. 58 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa ch ch 59 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS B b bo$o Boochiga Choma ru_ u_u_i i naeu_i meechiu_â ru_ duu_âgu_ ru_ chau0ka0 na daugu_ u_âchi. Notu_ru_ choma ru_ tama Neta@mare cha Nema ru_ temaanu_wa@ ni chaNemau_â, ochi tama Nemaa ku_mare, ni, ru_ nawa tana danane ya tema, ru_ Nemaku_ Nema ta@ choku. Nema ta@ yae ru_ yikama maru_ ta yaegu ru_ due) ta tou_ ta de$. Tomagu_ ru_ tama No0ru$u_ârika ti i)ngu_ notu_ru_ u_u_wa ta megu_. Nue)e) Na mee)chi ni na u_u_âu_âgu_ í naineku_wa í mugu_u_ ka0 idaugu_ eru_ duturugu_ u_âtawa muu_â ru_ tama aiku_ma na me. Puraku_gu_ 60 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa 1.Yima Nue)e)taruu_â a)u_âri nawa ni dea, í boochiga mea nu_ta ku0u_âka ya bua0tagu_. 2.Guu_u_ma i buu_gu_ mea nu_na ku0a0gu_â Nema muma imu) gu_u_â. 3.Mea nawa ti deagu_â Nema nawa@ i Nue0u_â. na u_chiku0na0a) kuru pope@ragu guu_âma i naeu_âgu_ ya yima b mea u_gu_ ne$. 4.Yima Nue)e)taeruu_ â na na wu_ í wi i ore maru_ bua0ta, nu_u_â kuau_â wuetaeru u_âgu_, yikama bua0tagu_ nawa ti dea0gu_u_â n)u0achi i ore@gu_â nawa ti dea0gu_u_â n)u0achi i ore@gu_â i boochigawa daugu_âu_â n)uachí maaru_ poperagu_ tana wu_gu_. 6.Buu_âgu_ maru_ nu_na kua0gu_ i guu_ma í ore@gu_ i boochigawa0 nu_ dau_gu_âu_ Nuachi i ore b maa0 u_ gu_˜_. 7.Bu_u_gu_ nana u_chiku0_na0a0gu_ naru_ poperagu_ i nae0ga0gu_. boo ba$ru bau_â 61 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS 8.Tana wu_âguí gu_âu_â ma@ i oregu_ yima b maa0 u_˜gu_ . Ta wu_etagu_â numatata mea na u0_ a yima b ch. ch ch 62 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa K k Kochichiga Kochi ru_ tau_â i tatu_wa na mae) noturu_ due)gu_â naka ta powae)gu_ toru_ oigu_â ru@ naka ta powaegu_ yowarachi ru ara wirí yirau_âmaa0. Duu_gu_ tama mea nana iâegu_ eru_ na a dachigu_gu_ . Nuuâ_ru_ma0, tarapamaa, pu_chamaa, arapou_â maa, nu_mata ru_ i naru_ taue. Puraku_gu_ *Kuru poeragu_ na u_chiku_na0 ya yima kochiega nama a) i u_âne. 63 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS *Na wu_ wu_i i kuru_ popera atu_ gu i kochi ega. *Na u_chiku_naa0 kuru_ poperagu_ i kochi i namaa) i a)wemu_u_â. ____ya ____ra ____ta____wa Puraku_gu_ 1.Yima Nue)e)taeruu_â ru_ i nawa ni dea i kochichi¼ga0 mea nu_ta$. 64 kua0u_âka0 ya bua0tagu_ . PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa 2.Guu_ma$ i buu_ âgu_˜ mea nu_na ku0a0gu_ â, Nema0 nu_na0 inu)gu_u_â. 3.Mea na@wa$ ti deagu_ â Nema nawa@ i Nueu_â. 4.Na u_chiku_na0a) kuru pope@ragu_ guu_âma i naeu_âgu_ ya yima k maa u_gu_ ne$. 5.Yima Nue)e )taeruu_â na na wu_ i wi i ore@ maru bu@a0ta, nu_u_â kuau_â wu_etaeru_ u_âgu_, yika@ma bua0tagu_ nawa ti dea0gu_u_â n)uachi i ore@gu_ i kochichigawa0 nu_na daugu_â u_â nuachi tu_ma aru_ pope@ragu_ tana wu_gu_. 6.Buu_âgu_ maru_ nu_na kua0gu_ i guu_ma i ore$gu_ , kochichiga wa0 nu_na dau_gu_âgu_âu_â n)uachi i guu_âma i ore k maa0 u_ gu_˜. 7.Buu_âgu_ nana u_chi ku0_ na0 a0gu_ naru peperagu i naega0gu_. koya kora kowa 8.Tana wu_ gu_ i gu_ u_ ma@ i oregu_ yima k maa0 u_ gu_˜. 65 Tachiwa K PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS 9.Ta wu_e)ta0gu_â n)umatata mea na u0_ a yima k - b - ch k ch 66 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa u_matu_chiga d Wu_ime0pu0_ de@ t tika N Nobu_ 67 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS D d De@ de@ Nema de@ ru_ wu_i i choni y ona wa meu_ niiâ. Naturu_ na au)ku_ma eru_ na Nowee, Neguma na a)charau_ gu_. Nata0a pechinuwa na mau_ â ru_ ochi puchu gu_wa. Puraku_gu_ * R 1. Nachiga iraru_wa i dea a de@. * R 2. Na u_ ya de@. Ochi na u_matu_ i nae gu. * Ñ)ugu_ ni ya du_ra ya de@. 68 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Nu_âeegu_â Tachiwa Tama na me@ nana u_au_ ona u_âu_chi u_u_ i natu_gu_ , ru_ nataagu_ ru_ o)chi tatu_. Tema:Nae)u_âgu_ nanetu_gu_ y naineku_wa muu_â. de@ tika Nobu_ waira 69 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS pomarrosatowa@ de@ Nema de@ ru_ wu_ii choni y No)we0e0 u_â nii. tika Nema tika ru_ wu_ii werii Nechau_â i uu_â nii. Nobu_ Ãa Nobu_ ru_ wu_i naewina tori achirau_ niiâ notu_ru_ naine ku_wana mau_â. Deagu_ Kuru_ poperagu_ na u_matu_ ochina. Wu_ii N)ema namatu_ i tau_u_ i wu_ichigu_ i orewa. Dechi ____chi Deene ____ne Doma____oma Due)e)____e)e) Die)ru_ ____e)ru_ 70 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Docha ____ocha Dima____ima Duma____una Tachiwa *Nakanadau i wu_ime0pu0_ i deagu_ ya yima d i Neu_. * Tomepu_ i oregu_ na wu_ kuru_ pope@ragu_ notu_ru_ oregu_ maru_ nu_u_ ku kuau_ maa). *Puraku_gu_ i yeira a) ku_awa tu_ gau_ @â *Kuru_poperagu na imatu_ a) Nema deagu_. *Wu_ichigu_ i deagu_ ma a na u_ a) oregu_ y kuru_ poperagu_. *Nu_nawe0 a kuru_ puraku_gu_ ya kuru_ Nuee)teeru_u_u_â. Nema cuadro gu na u_ ya yima d naturu_ we0gu_ kua Neu_ . d 71 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS T t Tika0 Nukuma ru_ wuiga Nunee)ga ya oí a benawa@ i na powaeu_ga nataa wa naega ya wachi yikama u_ra ga tikaaru_ ga@ Nechan uu_â naturu_ yikama uu_i yema nuirau_ ga kau_u_ân. [tika0 tika0] Yeguma yemaaku_ a ka ru_ benawa tauu_ tama ni yauega choni a oi benawa@ naturu_ yeguma chitama, nika wena ga tika ru_ n)anaru_gu_ [ti, ti, ti]. Yemaaku_ na kau_ ga tika ru_ ga benawa@ ru_ wia ga dechi ni yau. Yeguma maru_ i a u_âau_ ga oí, ga tika wena, ni ka, yeguma ga oí a benawa@ ru_ na nu@ ru_ n)angau_ru_ tikau_, kuru_ o0mi na No0. 72 Yeguma maru_ i na Nu_chau_âgu oí a benawa@, wui ga PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa yatu_ naka na No0 ru_ n)anaguru_ nu_u_ , kumatani na omi ne ku Nou_â. Yeguma chitama omiu_â inanakau_ichiga guma dechi gaa yaua)ku. Deagu_ Ku_ru_ poperugu_ na u_matu_ a Nema oregu_ ochina u_matu_ i a Nema oregu_ y a tauu_ i wu_ichigu_wa. Tutu ___tu tambor Tomakachi ___makachigamitana Tatu_ta___ rio Amazonas Tara@___ta Tau_ta___ Techi machete caimo ___chi humari Tikuna ti___na tikuna Tari ___ri taricaya Tikati___chicua *Nakanadau wu_ime0pu_0 i deagu_ ya yima « T » ma y Nema. *Tome0pu_0 i oregu_ na u_matu_ ku_ru_ popera au_ matu_ru_ oregu_ mana nu_u_ kua kuau_maa. 73 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS *Nunawe a kuru_ puraku_ u_ ya kuru_ Nuee)ieeru_u_u_â. T Nema cuadro gu na u_ ya yima « T » noturu_ weru_ kua Neu_ . 74 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS N Tachiwa N Nobu_ Nema Nobu_ ru_ wu_i i naeu_ ina tori a)chirau_ u_nii, notu_ru_ naineku_wa na mau_â. Yatu_ru_ namaa) na awemu_ awemu_ a namachi, eru_ na me a onawa, Neguma ru_u_ ya yima nacharauu_. Tema, ru_ yomeru_ ru_ ochi toamaa) i o)rigu_â maa) na a)wemu_. Nema Nobu_ ru_ wu_i i naeu_ i nuwe)e u_ânii Neguma duee) u_â na dau0_gu, nachipa0tu_u_ na Nai. Puraku_gu_ 75 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS *Nachiga iraru_wa i dea aâ Nobu_. *Tu_na u_ ya ÷obu_ ochi tu_maega na u_ @. Nuee) Neguma ya o)gu a) Nema meu_â o a) . Nema chieu_ ru_ ta tu_na Nupetu_. Deagu_ Ku_ru_ poperagu_ na u_matu_ a Nema o regu_, ochi na u_matu_ i Nema oregu_ ya tauu_ i wu_ichigu_wa. Nou_ ____u_ guacamayo Na)____a) borugo Nemagu_Nema____ ellos Nuu_Nu____ huangana NematamaNe____ tama hasta aqui Neta ____ta en donde Nowa ____wa zorro Nobu_No____ morrocoy Nechi ____chi sa@balo *Nakanadau i wu_ime0pu0_ i deagu_ ya yima « N » ma i Neu. *Tome0pu0_ i oregu_ na u_matu_ kuru_ poperagu_ notu_ru_ oregu_ maru_ nu_u_ ku kuauâ_maa. 76 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa **Nu_nawe a kuru_ puraku_gu_ a) kuru_ Nuee)teeru_u_u_â. Nema cuadro gu na u_ ya yima N noturu_ wegu_ kua Neu_ . Nema cuadro gu na u_ ya yima « N » noturu_ wegu_ kua Neu_ . N 77 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS u_matu_chiga Naimewaru_ wüí y yau g goe f fenee 78 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Y y yau Wone aru_ tuuchiga Yeguma wone na tugu_gu$, ru_ muu)ma ga naeu_âgu_ na yemagu_. Ru_ na yema ga ta@ruta$, ru_ weugu_˜, yau_, nugu, ru_ to$o@ma ga nae)gu_. Guma taruta ru_ nana ka@u$. Natu_ru_ yeguma ya pa$gu@ ru_ wenaa)ru_ nachikawa tama na yema)e)cha. Yemaa)ku_ guu)ma nana tu_˜u_. ama pa$o ni wa0 eru_ na yema ga powi. Guma powi ru_ dau_â o)ne a)ru_ dau) wa nu_u_â n)i. Yema na na mu$gu_ ga yau_. Natu_ru_ tama dau)wa na gu$. N atu_ru_ guma nugu rik a yema yema nagu$. Nanagu_˜˜e$tu_˜ u) numaa). Yeguma ni chiâe@tu_, ru_ niNeme. Ye79 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Puraku_gu_ Tagaaku_ nawa ta u$gu_tae@ nu_u_â chiu$ Pena u_chikunaa) i Nema pemaa) nu_u_â chiu0u_â. Ñ)eu_â ru_u_u_â peu_â taua)e)u_â. Peru_ poperagu pena wu_ ya yima namatu_gu_ ya ta$u@ne. ___au____eguma ___ema Mairau_âwa penau_˜ ya yima « Y ». Ünu_kaweea)ku_ ta na wu_˜ ya yima naigagu_ ya ye maa). yau_ yewae yoka yuta 80 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS au_â Tachiwa ma ya Ñ)ema a)tapeaku_ u_˜matu_ru_â ru_ mea) na u_u_˜. pa eu taiy k a Niyau_âtopaiya wa ru$neta y uk u_ra yu Mea) inadau$chi Nema Nema wu_u_âne. a yu ku_r Mea na u_ ya yima yau_ chiga na ma ku wuu_âne. 81 Tachiwa 82 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS YYY y y y PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa G g Go0e)ku_ Wu_i ga Nuneu_âgu ru_ go0e$wa nau) ga go$e$ku_ . Nana nu$takee@ ga u_u_ , go0e0u_â, típiti, kue0chinu_, pe0chi. Yeguma maru_ na n)e0e0gu ga ui, ru_ nachibu_e0 gu_. Puraaku_gu_ 1.Taga aku_ nawa i dea inamatu_ inori Wu_u_âa# Nema g0o0$e$ku_chiga0. 2.Naka na da$u@ i Nema o0re$guu_˜ yima go0e$higa$ nama wu_u_ ne$ ru_ ku_˜ru_˜ pope ragu na$ u_˜. 3.Naka na da$u@ i Nema o0re$guu_˜ maruÊ_ wu_˜ yima « G » maa wu_u_˜ne na u_˜ wii poperatu_˜gu i e a$ n)akuchi natapu_˜wa@. Go$e$ Gu$e$ Go0e$ku$ 4.Na u_˜chiku_naa) Ne$ma@ wu_igugu i Nema i na gagu i wu_chi83 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS guu_âwa. Go$e@ Go$e$ Gu$e@ 5.Wu_ i Nema deagu kuru_ poperagu oe ue oeku_ uama G Ñema kowa umatu_u_â ru_ mea na u_chi ku_naa wui i poperaa@tu_gu ochi ya n)akuchi natapu_wa. Goeu_â Goena Goe Gue$ku_ Mea na wu_ i Nema namatu_ i wooneu_â kuru_ poperaa)tu_gu#. Ochi 84 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa mairau_ânegu na wu_. ag kg o e u_ m w o Nu0e)e)ruu) Guuâ_ma i puraku_gu_ mea) tu_ u_ ina Nuuchiika name niiâ na nutake0e0 a) Nema Nemau_âgu_. Tea na u_ ya yima go0echiga nama ku wu_u_âne. ggg 85 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS F f Na yema@ ga wu_i ga feneeku_, wu_i ga Nuneu_âgu ru_ feneewa@ nauâ, guma feneeku_ ru_ nu_u_â naku0a0 ga na0 ta@ na a) e)u_âu_â. Yema nachika ga nawa nayemagu_u_â ga naa)e0gu_. Wu_i ta$ma ga kopi nanafe$. Neguma feu_âa)ku_ i niu). Lee el cuento con mucha atención. Busca en el cuento leido laspalabras que estan escritas con la f. Escribelas en el cuaderno. Recorta de periódicos o revistas, las palabras que estan escritas con la f. Completa las siguientes oraciones con las palabras que corresponden a fenée. El cazador salió a ______________ y encontró una capiguara y la__________________ luego regresó a su _______________. Moraleja Cuando vayas a cazar animales no hay que matar los animales pequeños. 86 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Utiliza bien los seres vivos que te rodean y valora la supervivencia de los animales. Puraaku_gu_ Pena wu_ i Nema deagu_ peru_ poperagu@. Fai Golpear o rozar Fene@e Cazar Faiane$ Rozar chagra Feneeku_ Cazador Fie@gu$ De voltear Mea0 nu_u_â na dau) i Nema namatu_ nawa idea0. eneeku@ ie0@gu$ ai F aia0ne$ Nu0e)e)ruuâ 87 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Neguma feneewa@ kuu)gu tama kuama Nema naeu_â i irau_â. Name na mea kuna kue@ Nema. Mea na u_ya yima feneku_chiga nama ku wu_u_âne. F F F f u_matu_chiga 7 88 Tachiwa Naimewaru_ tare PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Nojojo Aru Ñ)o$e)ne ) r N ñ W Worachia Nu0paneru@u_â 89 Tachiwa 90 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Dekua0puÊ_ PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa W w Worachia Worachia ru_ No0wa$ na$ me@. Nachire i worachia ru_ na we)e0@. Worachia chire u_ u_ u_ â wa na$ me$. Buu_âgu_ worachia gu na inu_ ka0we0e@gu_˜. Inu_ka Bochimau_ â Mu$u_ â i buu_âgu_ nu_gu_ka na kagu_u) , wu_i Nema tuu_ â na muu_ â na worachia aru_ yora ti iâka, togue airu ti iâ ka, n)uiâka togue Nitaa0@ru) . Togue@gu_ waiu)mu_gu tana Nukuu) . Puraku_gu_ 91 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS 1.Buu_âgu_ na taegu0_. 2.Buu_ gu_ worachia na u_chiku0_naagu_ nuika na na wu_egagu_. Kua0ru_u_â i meu_â *Buu_âgu_ nu_na pe@ daugu_ i guu_â i ori muruu_âgu_. 3.Dea i nu_gu_maa0) tai¼gu_chigu_ rau_â i namatu_ma. woka wera wui worumaweu@ Buuâ_gu_ namatu_ noru_ poperagu na wu_˜gu_˜. 92 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Buu_âgu_ noru_ poperaguu_ na u_matu_gu_ i naegagu_ i naegagu_ i nachiku_ na0a) gu_maa). Buu_ gu_ nana u_@gu_ gu_ mairau_wa@ ya@ yima nama ee@tane ya worachiaega. Togu_ i deagu_ ta@ u_matu_gu_ nama ya yima wora chiaega namaa) i wu_u_âne. Nia toi puraku_gu_ tata u_ n)umata tu_u_â na me inaega i worachiega namaa) na$ wu_u_âne. W w 93 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS R r Aru Tou_gu_ ru_ aru maa na$ megatanu_. Woreku_ ru_ aru maa Niu_â ta@ chaipe0e ru_ arugu_ ru_ ta@ megatanu_. Na Nema i tikuna arugu_ aku0_a)gu_u_â. Aruchiga Na yemau_â ya@ wu_i ya@ yau_ guu_guma aru tu_u_â Noechaku_ wu_ikana i aru yau_ mana$ nu)˜u_â ru_ niu) nu$u_ â. Ta0a@ku_ka0$ chou_â ku Noechuu_â ru_ cha u0_u0_ru_ kuru_u_âchiiâ aru u) na$ Nau_âu_â ya yau_ ku yi¼a@ka$a@ku Nemaka0ni kuu@â cha Nou_ â. Puraku_gu_ 1.Buu_âgu_ aruka0 ya@ daugu_u_â i naineku_wa. 2.Buu_âgu_ nachagu_ na u_gu_ arumaa. 3.Buu_gu_ i aru ku0_a)gu_ i iâgu_u_â wu_iwa na ita@ke0e@gu_. Kua0ruuÊ_â i meu) 94 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa 4.Buu_âgu_ i aruku0_a) nugu_ na NechauÊ_âgu_. Nuee)taeru) aru_ kua0ruu_â 5.Dea nu_gu_maa i taigu_chigu_ rau_â i namatu_maa ru_ na0chiku0_naa maa. origu_baru_˜ borua bere oracha 95 Buu_âgu_ nana wu_ gu_ noru_ poperagu_ ya namatu_ ya aruega. Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS po@ri - turi - weri - wo - eku i - ko - e - o - ewa Nia) 96 toi puraku_gu_ tata u_ n)umata tu_u_â na me i naega i worachiae- PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa ga namaa na wu_u_ âne. R r N N 97 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Nojojo Nojojo ru_ na mareu_ â. Kapau) wa na mau_ â i Nojojo. Chu_taku_ ni kau_u_ â i Nojojo. Dene aru_ dou_ ku_ maa na awemu_. Na chochapa0a i Nojojo. Nojojo chiga Nuku_ma na utu_˜anegu ru_na ru_ duu_â@ i Nema Nojojo, n)eguma tu_ika taru_ agu_ ya Nee tu_maka0 naru_ duu_â@ nana tu_matera)u_â i n)uika tuma maa na pe. Puraku_gu_ 1.Ya kayane nuna i kagu_gu tu_u_ â na Nau_ â. 2. Nuneku_ ru_ na pe Nema Nojojo. 3.Naichapaawa na mau_ â. Meu_â i kuaruu_ â 4.Na puchau0)gu_â ru_ ni ka. 5.Na u_chiku_naa Nema naeu_@âgu_ n)u0ika ya@ u_ gu_ ega. 98 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa 6.Pena u_gu_ peru_ poperagu_ Nema naega i Nojojo. ___obu_Nob___ ___owa ___ugu ___ue ___uane ___awu_ Nou_Nema. ___aeu_âNenu_ 99 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS ___awu_ ___o$u_ Nue Nia toi puraku_gu_ tata u numata tu_u_ name i naega i worachiaega namaa na wu_u_âne. N N Ñn) 100 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Ñ)oe) Ño$e) ru_ na$ me@matu_. Ñoe) ru_ na a0ne. Na$ mechi i n)o$e). Ta ya@ po$mu_˜ ya@ n)o$e). Na$cha$penuu_u_˜â wa@ na$ me ya@ n)o$e). Ñ)o$e gu_ wa ti chame na po$o@chigu. Na$ me na$ u_ matu_gu. Ñ)o$e) chiga Nuku_ma na yemau_ wu_i ya$ duu_â naka0 na Nou_â wu_i ya$ u_u_ neku_ nu$na na$ uu_ân wu_i. ya$ tu_u_ ka0 yema ya@ nuu_â na$ dauu_ â ya@ n)uaku_ n)o$e) maa i ya$ chokuu_â ya@ guu_â ya duu_âu_âgu_ â, ya yema Nugu_u) yu_u_wa. Puraku_gu_ 1.Ñ)o$e) maa ta taegu koriu_â. 2.Potanuwiri - chuna ru_ n)oe$e) wa na me. 3.Buugu_ no$e) na u_chiku_naagu_ ru_ nana u_egugu_. Meu_â i kuaruu_â 101 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS 4.Pena togu_ ya guu_âne ya naiâ n)o$e)wa meu)ne. *Mea nama pe taegu_ peru_ n)o$e). Toi i dea na nugu_gu_rau_â i namatu_maa n)aiâ n)aremu_ n)omane n)uika n)omama n)emama. n)o$e)ne n)omanen)agu_mu_ n)ai Pena wu_ peru_ poperagu_ i naega i Nema n)o$e). 7.Toi dea wugu_ namaa ya yima n)oee)ga nama i wu_ u_âne. 102 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Nia toi puraku_gu_ tata u n)umata tu_u_â na me i naega i worachiaega mamaa na wu_u_ne. u_matu_chiga Ñ Unidad 8 ñ Contenido 103 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Símbolos patrios Abecedario Tikuna Ñ 104 Abecedario Tikuna N W m n ñÜN Alfabeto Tikuna PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS b d y g p t ch k w r f j Tachiwa Vocales Tikuna a e i o u u_ Mayúsculas Taku_ A B C D E F G I J K M NÑ O P R T U W Y Ü Minúsculas Iraku_ a b ch d e f g i j k m n ñ o N 105 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS p r t u w y u_ N TRINAR trinar Me gusta cantar me gusta trinar me gusta verte bailar, siempre con la a. Origen del hombre Tikuna Cuando nació el mundo ya existía Nutapa con la mujer. Un día Nutapa se fué a bañar y se observó muy viejo y dijo: _Estoy tan viejo, no tengo hijos ni nietos_. Se fué sin bañar a casa y le dijo a su mujer: _Vamos a la cacería_ y salieron pensando en la vejéz de Nutapa y bien adentro de la selva, comenzaron que la mujer no tenía vajina y por esto discutieron y se agarraron. ¯El le pegó duro a la mujer, la amarró debajo del árbol llamado Tangarana, las desvistió totalmente y se fué de cacería. Al irse él, las hormigas tangaranas empezaron a picarle por todo el cuerpo hasta que al atardecer ella empezó a llorar, a gritar y a pedir auxilio hasta que vino el pájaro Tatatau, gavilán abuelo. 106 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa _Si eres persona ayudame_ Entonces el gavilan le preguntó: ¡Quién eres? _Soy la mujer de Nutapa. El me pegó y me tiene castigada._ El gavilán se convirtió en persona, la desató y le aconsejó así: _Si viene tu marido tenga éste cascarón de avispa y hagase detrás de un árbol grande y cuando va pasando le tira el cascarón de avispa._ Así sucedió. Cuando iba pasando le tiró el cascarón y le picaron las rodillas. Nutapa regresó a la casa con las rodillas inchadas y sin ganas de comer nada. Al día siguiente, igual; pasó sólo mirando sus rodillas. Al tercer día observó que en cada una había dos personas. Al cuarto día hizo un esfuerzo que hizo salir las cuatro personas. Los dos hombres y las dos mujeres que dieron origen a las primeras famiias Tikuna. Enseñanza: Respeto a mis padres Rec. 1: Observar los dibujos y contar que sucede. Rec. 2: Leer el texto. Rec. 3: Dialogar con los niños acerca de como es el respeto de ellos hacia sus padres. Rec. 4: Los niños deben escribir las frases en su cuaderno 107 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS subrayando las letras P - R -E. Rec. 5: Colocar la letra que le hace falta a las siguientes palabras: DormilónBand___ra Za___cudo___laco Fa___inaHui___o Coron___Guacama___o Casca___elTi___re ___usano___latano ___aíz Rec. 6: Hacer en el cuaderno un dibujo referente al texto. Diferente a los que estan en la cartilla. Rec. 7: Escoger las letras que más se le dificultan a los niños para que las vuelvan a realizar en papel tamaño carta u oficio y luego hacerlas en el cuaderno utilizando la plancha que convenga. Rec. 8: Copiar el siguiente párrafo y subrayar las vocales: Regresó a casa, pasó un día con la rodilla inchada, sin comer nada. Pasó varios días así, hasta que al cuarto día hizo un esfuerzo y salieron personas. Rec. 9: Llevará para ésta clase varios rompecabezas, sencillas del escudo de olombia. Rec. 10: Leer el cuento y luego representarlo con títeres o hacer una dramatizaión para presentar a toda la escuela. Rec. 11: 108 Escribir en el cuaderno con buena letra una palabra PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa sacada del texto para cada letra del abecedario Tikuna. Rec. 12: Juguemos al rompecabezas! Cada grupo se le entrega un juego sin decirles que es, para que ellos describan y luego se le explicará su significado. Rec. 13: Copiar el anterior contenido y colocarle sello del escudo para colorear. Rec. 14: Repartir los niños en grupos máximo de 3 personas para que se cuenten lo que más les gustó de lo leído a lo largo del estudio de las palabras. Rec. 15: Repasar el Himno Nacional de Colombia en idioma Tikuna para implementarlo en toda la escuela. 109 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS à A Chama ru_ cha kau_u_â ku_ chama ru_ cha kau_u_â chama me iku_ yu_u_u_ â Guu_âguma nama a$, a), a) a@ Duearu_ orechiga Namama$. Maru_ naane u_gu maru_ nu nemata yima oí Nutapa Wií Nunei ÷utapa ni aiya, n)ema nu_gu_ na dauchipeta nu_ gu_ma na bain)achi, eru_ na yachametu_. Aru_ ya ya@, ta tau_na chawaku_, ta tauma yautaa, tama wikana na oya noru_ orema. Namau_â n)au_ mau_ta kuenewa ta iâ, taguma nu_u_â ta aaku_ yiema nama Nutapa, n)eguma nu_gu_ma ni nuetanu_ namagu. Ñegama tu_u_ ni you tu_u_â ni you noru_ numaa, n)eguma tu_u_â na n)echirue yiema nama. Ñeguma tu_maka na i, n)ema tachiwa, tu_u_â na Noone guwama, tumaaru_ ai na No$. ²u_manaku_ kuenewa na u$, nama n)ema ti kau_u_â tiratama, nema ti, yaaneiâ, tugu_ma ta a0u@. Ñeguma n)emanina n)a wii weri naega tatatau, nu_na ta kagu_ n)ema weri, pa oi ku_ duugu chou_â i wegu_, teeku_ kuma, chama oí nama chi i, chou_ ni ma$ n)uachi nuu chou_ ni nai n)ao naiwa i tachi waau_â i 110 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa durau_. Tu_maka kana duu yiema Nutapa nama, tu_u_â ina wegu_, n) eguma tu_u_â na ukae n)au_ma@. Ñaa) ma0e)pu_u_â neguma n)emanina ugu n)aa nu_u_â daku_ru_ n)a naipu_negu taku_ ku tau_negu, n)ema na u_petu_gu wu_u_â na n)a yima ma0e)pu_u_â. n)eguma Nutapa n)ema na u_petu_ gu_ yiema nama nu_u_â taru_ n)a. naa@pu_u_u_âau_ na gu_ . Na chaapu_u_ wiifana yima Nutapa, nachiwa na Nugu tauku_ra na uneku_ n)ema na yitau_, n)ema noru_ ori ni tachigu, tamepu_wa aru_ Nuneiâ nu_na@ dau, n)ema na dawegu_, oí, Ipi, ariana ru_ aikuna. Wikana na yaegu_, n)amaanewa na waane na n)ema wii naiâ tau_ne naega wochine, n)eguma nana tugu_ yima wochine maru_ tauma ina u_chire nana wachau_, n)eguma yau_ka na kagu_ yiema daunawa ito dauu_ka, yiema ita yawachi daunawa ru_ nae)ta@wa. Ñoa nama na ingu_ naetu_ na gu_ n)eguma na n)e n) ema naanetu_we, ni wa ima wochine, n)ema noru_ to ore eru_ tama paa ni ii yima wochine, eru_ na aaru_a mau_nea, naka na daugu_ n)umata nu_u_â a Nau, n)eguma wikana yii, n)eguma na yiigu_ guu_ma dea)u_ â ni u@, tau_ natu_noru_ nane, nachaku_gu_ noru_ iragu_ natu_ku_, n) emakani n)uma dea na n)emau_ toru_ ianewa. Nawa@ pe$ Nuegu_ 111 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Choru_ papa$gu_˜ Kuma niâ chi u@ 1:Nu_u_ â ku_ dawenu_ n)ema namatu_˜. ru_ nu_u_ â ku_ u@u$ taku_ nawa n)emau_˜â. Kuma niâ chi u@ 2:Nawa na ugutee n)ema texto. Kuma niâ chi u@ 3:Buu@gu_ma i dea$, n)uaku_ tu_u_â pe meeiâ toru_ papa$gu_˜. Kuma niâ chi u@ 4:Buu@gu_ nano eto noru_ poeragu_ n)uachi nana wu_tu@ta n)ema letra. P R E Kuma niâ chi u@ 5:Kuru u_u_ dea$wa@. â n)ema tauu_ â letra n)ema 7. chawu_ 2. a) 8. wonera 3. ui 9. a0 4. woreku_patee 10. e 5. aru 11. Nou_ 6. omi 12. ai 1.De@ 13. poi Kuma niâ chi u@ 6:Wií dibujo ku_ u_u_ â kuru_ poperagu_ tomaru_u_âta n)ema tectowa Nou_â. Kuma niâ chi u@ 7:Naka ta dau meiâ namatu_ taru_ buegu_u_ â n)eguma yikama noru_ poperagu_ toru@ u_˜. 112 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Kuma niâ chi u@ 8:Na wu_matu_ ku_ru_ poperagu_ yikama na wu_tu_ yima vocales. «Cha taegu_ iâpatawa, wii Nuneiâ cha Nupetu_, n)umata wii porau_ cha u_ ru_ n)ema ina Nuu_ ogu_mu_ku_ due.» Kuma niâ chi u@ 9:Nema ta kuru_ n)e muu_rau_ mateeruu_. Irau_ eru_ escudoru_ n)amaane. Kuma niâ chi u@ 10:Nawa na ugutee chikama namata ku_ iawe titerema, ichakuerau_â ku_ru_ weika. Kuma niâ chi u@ 11:Na u_ ku_ru_ poeragu_, meatakuru_ u_u_u_â, nawa na yau_u_â n)ema orewa, n)ema na deika toru_ abecedario Tikuna. Kuma niâ chi u@ 12:Nawa ta raweegu_ n)ema mateeruu_âwa, nu_na taru_ na, n)uachi tama nama nu_ti u_, nu_ma tama nagu_ na iawe@ka, noru_ me. Kuma niâ chi u@ 13:Na e@ kuru_ poperagu_ ru_ chikana na chou yima kuru_ escudo. Kuma niâ chi u@ 14:Pegu_ pe atukumu_ tamepuchigu_ ru_ pegu_ ma@ nu_pe uchigu_ taku_ pei i mei n)ema nawa pe ugutegu_u_. Kuma niâ chi u@ 15:Nia taru_ kau_gu_ taru_ himno de Colombia ru_ ru_ n)amaguwa taru_ u_˜. Creación de la Luz 113 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Yoí e Ipi vieron que la faz de la tierra estaba oscura y tuvieron una idea de hacer cantidad de flechas y comenzaron a disparar hacia arriba. rimero Yoí. Disparaba hacia arriba y tenía sonido de día, día, día... y se veía una luz que alumbraba hacia la tierra. Le dijo a su hermano Ipi: _Ayudeme_. El dijo que si, agarró el arco, hizo exactamente lo que hizo Yoí y el sonido de la flecha era diferente y decía _noche, noche, noche, noche..._ Le cerraba más lo que hacía Yoí y nunca pudieron tener la luz de la tierra. Nuevamente comenzaron a pensar cúal podría ser la mejor forma de tener la luz en la tierra y Yoí tuvo una idea: _¿Por qué no comenzamos a tumbar?_ y así fué. Empezaron a trabajar. Yoí empezó y las astillas que salieron tenían un sonido: día, día, día, día..._ y le dijo a su hermano... _Mira abuelo, suba y observa, ¡Qué es lo que hay allá en la copa de éste árbol?_ Subió pero no alcanzó a llegar. Cuando iba en la mitad del árbol se bajó. Después dijeron: _Llamemos a la ardilla más pequeña que era más agil_. Le dijeron lo mismo que a la grande. Subió, llegó hasta la copa del árbol y observó que había un abuelo que sostenía el cielo y la copa del árbol. Bajó en seguida y le comunicó a Yoí e Ipi: _Hay un abuelo que sostiene el árbol. Se llama mico perezoso_. Yoí le dijo a la ardilla: _Lleve un balsito de magiña y ahora tiene que subir a hecharle la magiña en el ojo y ensegiuda baja rapidamente para salvarse_. La ardilla hizo lo que Yoí le explicó y pasó lo que pensaban. No alcanzó a bajar. El tronco le cayó en la cola y por eso hoy en día se ve la ardilla con la cola hacia arriba. El árbol Lupuna cayó y llegó la luz al mundo. 114 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Yoí e Ipi esperaron que se pudriera el árbol Lupuna para formarse los ríos, quebradas y lagos. Para tumbar el árbol Lupuna duraron mucho tiempo y tuvieron muchos problemas porque no se caía facilmente. Al ver que no quedaba nada se dijeron: _Debe haber algo en la copa del árbol. Entonces llamaron a la ardilla más grande. Naeta ina magu_ na Nooneika Ñ)amaawa 115 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Yoí e Ipi comienzan a dar flechazos a la rama de la Lupuna para que entre la luz a la tierra. Wone ni wa tama paa ni yii eru_ na mau_ânea, na yi igu_ deau_â nana u@, tau_ nane) , tau_dea ni Nou_chi, nachaku_gu_ noru_ irau_ deagu_. 116 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Yoí e Ipi tumban la ;upuna para que llegue la luz a la tierra. Na inagu_ yau_ unu_ma, daunawa na Nugu_ naetu_ nana Nu_. 117 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS La ardilla sube a echar la magiña en el ojo del mico perezoso. Wone ni wa tama paa ni yií eru_ na mau_nea, na yi í eru_ na mau_ânea na yi ígu_ deau_ nana u@, tau_ nane) , tau_ dea ni Nuu_chi, nachiku_gu_ noru_ irau_ deagu_. 118 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa La Lupuna se convertía en ríos grandes y las ramas en quebradas a)a0 119 Tachiwa 120 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa a$ boo$ baru_beru choníe@chì 121 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS chinu_â de@ne$ du_ díma) e$a0e@ 122 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa e@e$fenu_â feneeku_ feì goe@gue$ 123 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS ai go@e iâe) iâ@a0 kou_˜ 124 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS koya$ Tachiwa uku$ mama$ me@e$ o0mí na@me$ nau@â 125 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS nau_ n)omu_ne$ n)aiân)oe)˜ o0io@ 126 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa o$poí peìnapa$ aru$waira 127 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS kururu$ tema tu_e@te@chí ùí uí 128 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa u0u$kowa$ o0we$ waa$ 129 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS yau_yoma yue@ma u_u_ a)uâ au_ 130 PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa Nou_Nobu_ Nu@maNojojo Aichiga aru_ gu0 Neguma ina@ ina u_gu_u_â i taru_ uneta@chiga n)enaru_gu_ a) Nobu_ aiu_â, tee yanu popemaee ta@ti ya Niema Nupetu_e i uneta@wa@. Maru_ name ni n)anaru_gu_ a)ai Nobu_u_â. Nia ku_ tatu_pechinu_wa@ ta iâ. chomaru_ta@ i charu_ bai ru_ Neguma maru_ 131 Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS yaua n)achagu ta@ ni iâ i nu_u_â ku tu@ a naku@na. Neguma a) Nobu_ ru_ inaru_ bai ru_ wu_i i piroiba kuraga naya ga a natu0_u_. Neguma yaua, yaua n)anaru_gu_ ga Nobu_ ru_ o)chi poama bema mae)nu_ku_wa@ i naya dawenu_ ga Nobu_. Neguma ya ai ru_ nu_na@ tu@ ga natu_u_, ru_ tu@, ru_ tu@, ru_ maru_ nutamau_âwa@ na Nugu gaa piraiba ru_ Nu_ru_a)chi poraaku_ ina n)aachi ga piraiba, nu_ma ga ai ru_ woota@ pora na u_ notu_ru_ tama nana Nenagu_ ga piraiba aru_ pora, ru_ maru_ta0@ wigu totu_wa@ tu_na yaue ga ai. Nu_ma a) Nobu_ ru_ bema mae)tu_u_wa@ na$ya kugu_. Wena maaru_ iNa n)aachi a) Nobu_ ru_ bema inaru_ bai ru_ naya na@ we)e) a) natu0_u_ i piraiba ku_rawa@. Neguma inaru_ ga a) Nobu_ ru_ n)anaru_gu_ aiu_â. Pa chounepu0_ tauaku_ mani i mani chou_â ku No_â eru_ maru_ ku_âu_â choru_ poramae). 132 Flaminio Curico Ahué Victor Sangama M. Pedro López Araujo Gustavo Baurdales Nicasio Ahué Coello Ernesto Damancio Dario Coello Ahué María teresa Ramirez Lino León Peña Hector Linares Laulate Tobías Ipuchima M. Julio Perea Juan Leonel Gómez Baos Hermencia Coello Ahué Braulio León Macedo Pedro Segundo Cundumí Felisa Ramirez Caro No. 3 «Trabajo y Chagra» m n p No. 4 «Normas de cortesía» ch b k No. 5 «Naturaleza» d t N No. 6 «Escuela y Comunidad» y g f Docente Docente Supervisor Supervisora Dir. docente Dir. docente Dir. docente Lider Docente Docente Docente Docente Docente Dir. docente Dir. docente Docente Lider Ronda Boyahuazú Leticia Leticia Boyahuazú San Francísco Santa Sofía Zaragoza S. Martín Amacay. Pto. Esperanza 20 de julio Pto. Nariño Kilómetro 6. Let. Yagua Zaragoza Atacuari 12 de octubre Tikuna Tikuna Afrocol. Mestiza Tikuna Tikuna Cocama Tikuna Mestizo Tikuna Tikuna Tikuna Mestiza Tikuna Tikuna Mestiza Cocama Tikuna Tikuna Mestiza Cocama San Juan del Socó San Juan del Socó Leticia Santa Sofía Policarpo Damancio León Jaime Ahué Benitez Claudia Lizardo Elvis Tamayo Ahuanarí No. 2 «La familia» o u u_ Docente Docente Docente Docente Tikuna Tikuna Tikuna EtniaClanEscuela No. 1 Antero León Peña Docente Mocagua «Salud» Calixto Jordán Malafalla Docente Palmeras a) e@e$ ai Edilmo Ahué Cayetano Docente 7 de agosto General Santander General Santander Romualdo de Palma Antonio Nariño Cascabel Garza Vaca Vaca Garza Garza Tigre Tigre Vaca Paucara Cascabel Cascabel Vaca Simón Bolivar José Antonio Galán Coord. Edu. Contratada Coord. Edu. Contratada Agustín Codazzi Manuela Beltrán José Antonio Galán Antoio Nariño Carlos Rojas Morales Francísco Orellana Margarita Nasseau Fco. José de Caldas Tigre Pio Vendrel Garza Ntra. señora del Pilar Vaca LozanoTorrijos Guacamayo Cascabel Paucara Vaca Vaca Garza Antonio Ricaute Paugil Enrrique O. Herrera Paucara Cristobal Colón PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa 133 134 .Juan Coello Yumbato Raúl Ahué Coello Benilda Ahué Cerrón Ofelia Paulina Vrgas Rosa Ma. Ramos Valerio Victor Angarita Ferrer Pedro López Araujo No. 8 «Simbolos Patrios» Abecedario tikuna a b ch d e f gijkmno p r t u w y u_ N Nombre No. 7 «Naturaleza» n w ñ r Unidad Docente Docente Docente Docente Docente Docente Docente Cargo Etnia Los lagos, Leticia Puerto Nariño Arara Atacuari Mestiza Mestiza Tikuna Blanco S. Martín Amacay. Tikuna 12 de octubre Tikuna Pro. Esperanza Tikuna Comunidad Vaca Vaca Tigre Vaca Camilo Torres Sdo. Corazón de Jesús San Juan B. de la Salle Lozano Torrijos Cascabel Agustín Codazzi Paucara Carlos Rojas Montes Paucara Pro. Esperanza Clan Escuela Tachiwa PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS PROYECTO ETNOEDUCATIVO - ESCUELAS RÍO AMAZONAS Tachiwa 135 COORDINACIÓN DE EDUCACIÓN CONTRATADA DEL AMAZONAS alfabeto a, a), a0, b, ch, d, e, e), e0, f, g, i, iâ, i¼, k, m, n, n), o, o), o0, p, r, t, u, u), u0, w, y, u_, u_â, u0_, N. a arucascaber k kowagarza a) a)wu_coco m kumaka co@maca a0naa0 boca n naku_dentro b bawe charapa n) n)oeyanchama e bue nin)o o otagallina e) e)nu_ camaró@n o) wo)e) mico perezoso e0 e0ne pihuicho o0bo0omojojoy ch chau_u_ mai@z p poipla@tano d dee amarillor merucaracol g gueazar t tau_caimo io0mi gusano u utu_cantar iâ iânu_escuchar u) e)u) gaviota negra i¼ i¼e)carvatana u0 u0ehoguera