Untitled

Transcripción

Untitled
2
Indice
ANNALI
del Dipartimento di Studi
Letterari, Linguistici e Comparati
Sezione linguistica
AI ΩN
N.S. 1
2012
4
Indice
Direttore - Editor-in-chief: Domenico Silvestri
Vicedirettore - Editor: Alberto Manco
Comitato scientifico - Scientific committee: Ignasi-Xavier Adiego Lajara, Françoise
Bader, Philip Baldi, Carlo Consani, Pierluigi Cuzzolin, Paolo Di Giovine, Norbert
Dittmar, José Luis García Ramón, Marco Mancini, Vincenzo Orioles, Max Pfister, Paolo Poccetti, Diego Poli, Ignazio Putzu, Francisco Villar
Comitato di redazione - Editorial board: Anna De Meo, Lucia di Pace, Alberto
Manco, Clara Montella, Rossella Pannain, Massimo Pettorino, Cristina Vallini
Redazione - Editorial office: [email protected]
I contributi, redatti su supporto informatico e stampati in forma definitiva,
vanno inviati a:
Annali - Sezione Linguistica, Domenico Silvestri e Alberto Manco, Università degli
studi di Napoli “L’Orientale”, Dipartimento di Studi Letterari, Linguistici e Comparati, Palazzo Santa Maria Porta Cœli, Via Duomo 319, 80138 Napoli
ISSN 2281-6585
Registrazione presso il Tribunale di Napoli n. 2901 del 9-1-1980
web: www.aionlinguistica.com
e-mail: [email protected]
Le proposte di pubblicazione inviate alla rivista vengono valutate da revisori anonimi.
A tal fine una loro copia deve essere priva di qualunque riferimento all’autore.
ANNALI
del Dipartimento di Studi
Letterari, Linguistici e Comparati
Sezione linguistica
AI ΩN
N.S. 1
2012
UNIVERSITÀ DEGLI STUDI DI NAPOLI
“L’ORIENTALE”
6
Indice
PROPRIETÀ RISERVATA
INDICE
D. SILVESTRI, A. MANCO, Presentazione
9
ARTICOLI, NOTE, SAGGI
F. BADER, Que d’eaux, que d’eaux ! Du lait des vaches aurorales à
Ossian, Verrès, Zarathuštra : la racine *h1u- de « l’humidité »
13
L. BEGIONI, Le concept de déflexivité pour expliquer l’évolution des
langues romanes : les exemples du français, de l’italien et du
roumain
63
M. C. BENVENUTO - F. POMPEO, Expressions of predicative possession
in Ancient Greek: “εἶναι plus dative” and “εἶναι plus genitive”
constructions
77
M. CASTAGNETO, Il sistema di annotazione Pra.Ti.D tra gli altri sistemi di annotazione pragmatica. Le ragioni di un nuovo schema
105
J. L. GARCÍA RAMÓN, Anthroponymica Mycenaea: 8. Micénico qe-rema-o /Kwēlemāho-/ ‘que busca desde lejos’, τηλóθε
μεταμαιόμενος ... ἄγραν (Píndaro)
149
V. GASBARRA - M. POZZA, Fenomeni di interferenza greco-anatolica
nel II millennio a.C.: l’ittito come mediatore tra mondo indoeuropeo e
mondo non indoeuropeo
165
D. KÖLLIGAN, Ἀσωπός
215
S. BABATUNDE MORUWAWON, Aspects of Textuality in the French
Translation of Chinua Achebe’s Things Fall Apart
231
A. L. DOS SANTOS, Carta ao povo brasileiro: uma abordagem segundo a
perspectiva semiolinguística de análise do discurso de Charaudeau
245
H. KAZEMZADE, N. NABIFAR, Types of grammatical metaphors in Harry Potter and the Prisoner of Azkaban
263
8
Indice
BIBLIOGRAFIE, RECENSIONI, RASSEGNE
O. A. GENCĂRĂU, Sophie Saffi, La personne et son espace en italien,
Limoges, Lambert-Lucas, 2010, pp. 245
291
F. FERRARA, Angela Bianchi, Pensieri sull'etimo. Riflessioni linguistiche
nello Zibaldone di Giacomo Leopardi, Carocci, Roma 2012, pp. 151
297
A. MANCINI, Stefano Gensini e Maria Fusco (a cura di), Animal
loquens. Linguaggio e conoscenza negli animali non umani da
Artistotele a Chomsky, Carocci, Roma, 2010, pp. 342
301
F. DE ROSA, Paolo Poccetti (a cura di), Symmikta Arithmetika. La
lingua dà i numeri, Roma, Il Calamo, 2012, pp. 216
309
S. CHIARENZA, Massimo Arcangeli, Cercasi Dante disperatamente.
L’italiano alla deriva, Carocci, Roma, 2012, pp. 221
313
F. FERRARA, Nicola De Blasi, Storia linguistica di Napoli, Carocci,
Roma, 2012, pp. 179
317
F. DE ROSA, Silvia Morgana e Adele Bianchi Robbiati (a cura di),
Graziadio Isaia Ascoli ‘milanese’. Giornate di studio 28 Febbraio - 1
Marzo 2007, Milano, LED Edizioni Universitarie, 2009, pp. 339
321
A. MANCO, Per Roberto Gusmani. Studi in ricordo. Opera in due
volumi. 1° volume: Lingue, culture, letterature, a cura di
Giampaolo Borghello; 2° volume (in due tomi): Linguistica
storica e teorica, a cura di Vincenzo Orioles (Tomo 1: Linguistica
storica. Tomo 2: Interlinguistica e plurilinguismo). Udine, Forum,
2012
329
V. RUSSO, Sabine E. Koesters Gensini, Parole sotto la svastica.
L'educazione linguistica e letteraria nel Terzo Reich, Roma, Carocci,
2008
339
JOSÉ L. GARCÍA RAMÓN
ANTHROPONYMICA MYCENAEA:
8. MICÉNICO QE-RE-MA-O /KWĒLEMAHO-/ ‘QUE BUSCA DESDE
LEJOS’, τηλóθε μεταμαιόμενος ... ἄγραν (PÍNDARO).*
1. El antropónimo micénico qe-re-ma-o, que ya estaba bien atestiguado
en micénico en Cnoso (KN V (3) 7513.2) y en Pilo (PY Qa 1295), aparece
asimismo en las tablillas recientemente publicadas de Tebas (Fq 125.3,
229.5, 236.7, 254 [+] 255.5, 258.4 et al., X *364). En Cnoso qe-re-ma-o es con
seguridad nominativo: es claro el contexto en KN V(3) 7513 (estadillo
de personal, con nombres en nominativo seguidos del numeral 1,
como me subraya José Luis Melena, per litteras): .1]ma-ro 1 o-ru-[ / .2
]1 qe-re-ma-o [ / .3 ] [ .1. En Pilo qe-re-ma-o (PY Qa 1295 qe-re-mao, po-qa-te-u *189 2) parece ser nominativo, a juzgar por la estructura
de PY Qa 1296 a-o-ri-me-ne, i-je-re-u *189 [)1. Ello permite suponer una
* La serie Anthroponymica Mycenaea presenta materiales para el volumen Die
historischen Personennamen des Mykenischen (HPNMyk: cf. el informe en Minos 35-36,
2000-2001, 461- 72 y “Update on Die historischen Personennamen des Mykenischen”, IndoEuropean Studies Bulletin (UCLA Los Angeles) 11, 2005, 24-33: “1. Mykenisch o-ki-ro,
alph.gr. ὀρχίλος. 2. Mykenisch da-te-wa /Dāitēwās/ und e-u-da-i-ta, alph.gr. Δαίτας,
Παvδαίτης”, Minos 35, 2000-2001, 431–442; “3. Mykenisch to-wa-no /Thowānōr/, homerisch
Πρόθooς und Πρoθoήνωρ*”, ŽAnt 50, 2000, 205–212; “4. Mic. pe-ra-ko /Pherakos/, gr.alf.
Φέρακος y el topos ἄκος φέρειν, ἀκεσφόρος”. De Cyrène à Catherine (Mélanges C.
Dobias-Lalou). Nancy, 2005, 101–110; “5. a-wi-to-do-to /Awisto-dotos/ und die unsichtbaren
Götter im Alph.-Griechischen. 6. we-re-na-ko /Wrēn-āgos/ oder /Wrēn-ā kos/ und Myk.
*/wrēn/ : alph.-gr. °ρρην-, ἀρήν”. ŽAnt 55, 2005, 85–97; “7. Los nombres con primer
elemento e-ri °(: Ἐρι°) y a-ri° (: Ἀρι°)”. Actas del Coloquio Internacional “55 años de
Micenología”. Barcelona, UAB (12-13.4.2007), en prensa.
El presente trabajo ha sido realizado en el marco del proyecto ‘Interpretación de los
lemas de la segunda edición del Diccionario Micénico a partir del análisis de los
testimonios griegos del II y I milenio a.C.’ (MICINN, FFI20 0-21640). Francisco Aura
Jorro (Alicante) ha puesto amablemente a mi disposición sus índices, directo e inverso,
de la Lineal B (que ahora pueden consultarse en Internet en la siguiente dirección:
http://bib.cervantesvirtual.com/portal/diccionariomicenico/). La versión final se ha
beneficiado de las observaciones de José Luis Melena (Vitoria), Felix Thies y Ana Vegas
Sansalvador (Colonia). Karolina Gierej, Marina Schwark y, en particular, Lena Wolberg
150
José L. García Ramón
terminación /-hos/ o bien /-hōn /. En cambio, la forma tebana es
claramente de dativo, como muestran las primeras líneas de TH Fq
254 [+] 255:
.1 de-qo-no ḤỌṚḌ T 1 Ṿ 2 Z 3 o-te, a-pi-e-qe˻ ˼ke-ro-ṭ
.2 pa-ta, ma-ka HORD Ṭ V 2 Z 2 a-ko-da-mo V 2
.3 o-po-re-i[ ]ṃ -ḍ -je V [ ] ḳ -ne-jo V 3
.4 ḳ -wa Z 2 a-pu-wa Z 2 ko-ru 2
.5 qe-re-ma-o V 1 Ẓ2 ẓ -ẉ Ṿ a-me-ro V 1
.6 ka-wi-jo Ṛ Ṿ * [
]ḳ [
] i-qo-po-qo-i V 1 Z 1
.7 - Ṛ
]V 1 e- - -i Z 2
.8
deest
....
Las formas o-po-re-i [.3, i-qo-po-qo-i .6, me-to- -i .7 sólo pueden ser
dativos (: NP /
ehi/, /(h)ikkwophorgwoihi/, NP / e ehi/), lo que permite
concluir que qe-re-ma-o recubre /Kwēlemahōi/, y que el antropónimo qere-ma-o terminaba en /-hos/. Ello confirma la interpretación
generalmente aceptada como /Kwēle-maho-/2, compuesto de rección
verbal ‘que busca ávidamente (/°-maho-/, cf. hom. μαίομαι) desde lejos’
(/Kwēle°: τηλε°, cf. τῆλει, τηλóθεν)3, que se reflejaría en griego
alfabético como *Τηλέμαος.
El nombre no está atestiguado en el I milenio, tampoco
indirectamente por medio de un compuesto de significado idéntico
(integrado por, al menos, un sinónimo de uno de los elementos de
(Colonia) han aportado una inestimable colaboración a la composición material del
texto. A todos ellos mi sincero agradecimento.
Para cada forma micénica se remite a DGMic, para las griegas en general a los
lemmata de H. Frisk, GEW, de P. Chantraine, Dict. Étym. y de R.S.P. Beekes, EDGr, para
las homéricas al LfgrE. Para las referencias de los antropónimos se remite, salvo
indicación explícita, a Fr. Bechtel, HPNG y al LGPN (1988+).
Abreviaturas: KN (Cnoso), PY (Pilo) TH (Tebas); NP: nombre de persona. Los textos
eleos se citan según la edición de Minon 2007.
1 La interpretación como nom. /Ahori-menēs hierēus/ no ofrece dudas.
2 Referencias en Aura Jorro DGMic, s.v. No resulta muy comprensible la reserva de
Waanders 2008: 35 (“probably”).
3 La posibilidad de una forma “corta” */°mā-o-/ de un compuesto del tipo
Τηλέ-μαχος vel sim. tiene poco a su favor.
Anthroponymica Mycenaea: 8. Micénico qe-re-ma-o …
151
/Kwēle-maho-/) que pueda considerarse como continuante directo de su
sentido. Es una situación con la que se encuentra frecuentemente el
intento de interpretar un nombre compuesto micénico a la luz de su
posible continuidad en griego alfabético. En todo caso, la estructura
del compuesto no plantea dificultad y la colocación que expresa es
perfectamente concebible: los dos elementos, /Kwēle°/ (atestiguado ya
en micénico, § 2) y μαίομαι (§ 3) están bien representados en griego, al
margen ya de que sus etimologías de puedan ser materia de
controversia. Por lo demás, un segundo elemento /°maho-/ se ajusta al
sistema de compuestos y derivados agentivos del griego (§ 4). La
presente contribución intentará hacer ver que la colocación [(DESDE)
LEJOS – BUSCAR], además de ser posible sobre la base de los
significados de μαίομαι (§ 5), está de hecho atestiguada en Píndaro
(§ 7). La comparación permite precisar la etimología de μαίομαι (§ 6)
y la variedad de sus derivados.
2. El adverbio τῆλε ‘lejos’ (Hom. +), también τηλοῦ, τηλόθι ‘id.’,
ablat. τηλόθε(ν) ‘desde lejos’, direct. τηλόσε ‘hacia lo lejos’, lesb.
πήλυι, πήλοθεν, y primer elemento τηλε° (NP Tηλε°: tes. beoc.
Πειλε°), de protogr. *k9ēle (probablemente loc. *k9ēlh1-Ø “am
Wendepunkt, am Ende” 4, de IE *k9el(h1)- ‘tornar(se), avanzar’ : hom.
πέλομαι ‘ser’ : véd. cár-a-ti ‘avanzar’, cf. τέλος ‘fin(al)’, véd. caramá‘extremo, último’, galés pellaf ‘id.’). Como preverbio está bien
atestiguado en la onomástica del griego clásico, e.g. Τήλ-αγρος (cfr. §
7), Τηλέ-γνωτος, Τηλέ-μαχος (cf. el antónimo ἀγχίμαχος ‘que
combate de cerca’), Τηλέ-μνηστος, etc. Algunos nombres reflejan
compuestos no onomásticos, e.g. Τηλε-κλῆς (cf. hom. τηλεκλειτός,
τηλεκλυτός ‘cuya fama llega lejos’), Τηλέ-σκοπος (cf. τηλε-σκόπος
ὄμμα ‘que ve desde lejos’ Ar. Nub. 290), también ‘visible a / desde lo
lejos’ (ἀκαμάτοιο πυρὸς τηλέσκοπον αὐγήν Hsd. Th. 566 +), Τηλεφάνης (: hom. τηλεφανής ‘que se ve desde lejos’) y Τηλέ-φαντος.
Protogr. *k9ēle (: τῆλε) es el equivalente de IE *d9eh2- (hit. tu9a- ‘lejos’,
4
Harđarson 995, con referencia a av.rec. dąm ‘en casa’ (*d´m-Ø).
152
José L. García Ramón
tu9az ‘desde lejos’)5: la forma correspondiente hom. δήν, como δηρόν
‘largo tiempo’ (*d9ā-ró-, cf. véd. dūrá- ‘lejano’), tiene sentido temporal,
si bien puede ser local en algunos casos (cf. ἀλλήλων ἔριδος δὴν
ἀπερυκόμενοι C.Theogn. 494 ‘manteniéndoos lejos de recíproca
discordia’)6.
La familia de τῆλε está atestiguada en la onomástica micénica7, al
menos en el NP qe-re-qo-ta-o (PY) /Kwēle-kwhontā-/, gen. /-tā (h)o/, y, con
disimilación, pe-re-qo-ta (KN), con IE *°guhon- (°φόντης), cf. la forma
“corta” Τήλεφος8. En cuanto al sentido, cf. hom. τηλεβόλος ‘que hiere
de lejos’, ἐκήβολος ‘id.’9. El frasema está bien atestiguado en védico
con dūr_d (nakiṣ ṭáṃ ghnánty ántito ná dūr_d ‘no lo matan desde cerca o
desde lejos’ RV II 27. 3c). El NP qe-ra-di-ri-jo (KN) refleja posiblemente
un étnico /Kwēl-andrios/ correspondiente a Τήλανδρος, ciudad de Caria,
cf. Step.Byz. s.v., que menciona καὶ Τηλάνδρειαν τὴν αὐτήν · τὸ
ἐθνικὸν Τηλανδρεύς ... τοῦ δὲ Τηλάνδρου Τηλάνδριος τὸ ἐθνικόν),
que puede contener τῆλε10.
3. El segundo elemento /°maho-/ de qe-re-ma-o, agentivo del tipo
°CóC-o- (: °φόρος) es retrotraible a *°-más-o- de μαίομαι ‘buscar’ (*mas8o/e-, aor. °μάσσα- ‘alcanzar, tocar, golpear’) con vocalismo /a/
generalizado. Mic. /°maho-/ pervive en el I milenio en el léxico
Benveniste 1932: 142s.
Cf. asimismo Il.16.736 ἧκε δ’ ἐρεισάμενος, οὐδὲ δὴν χάζετο φωτός ‘la lanzó bien
apoyado, y no se paró lejos del guerrero’. El texto es muy controvertido (Janko 1992:
403).
7 Es dudoso que el NP qe-re-me-ne-u (PY) /Kwēlemenēus/ (?) contenga /Kwēl(e)°/. Puede
muy bien tratarse de un nombre pregriego.
8 El NP qe-re-wa (KN), gen. -wa-o (PY) puede recubrir tanto /Kwēlewās/ (: Τηλέας, cf.
Τηλεύς), forma “corta” de un compuesto con /Kwēle°/, como /Kwhērēwās/ ? : NP *Θηρέας
(y Θηρεύς). Sobre los dobletes con */-ēwās/ y */-ēu-s/ del tipo MN ta-re-wa y ta-re-u,
Πρωτέας y Πρωτεύς (: mic. po-ro-te-u), o Δεξέας y Δεξεύς, Μvασέας y Μvασεύς
(datos en García Ramón 2000-2001: 436ss.).
9 Cf. Kölligan 2000-2001.
10 Cf. asimismo Herod 3.1 Τηλάνδρεια · πόλις Καρίας, ἣ καὶ Τήλανδρος
... Ἀλέξανδρος δ’ ὁ πολυίστωρ οὐδετέρως πόλιν Τήλανδρον καλεῖ πρώτῳ Λυκιακῶν
καὶ Τηλάνδρειαν τὴν αὐτήν.
5
6
Anthroponymica Mycenaea: 8. Micénico qe-re-ma-o …
153
institucional de la Élide (ιαρο-μαος11, glosado como título de
funcionario religioso, cf. ἱερόμα<ο>ς · τῶν ἱερῶν ἐπιμελούμενος
Hesch.), también como título de un miembro de comisión fiscal en
Amorgos (IG XII 7: 62.54: s. IV), así como en la onomástica (cf. infra).
De hecho, °μαος (: mic. /°mah-o-/) forma un subsistema con °μάστης
y con μαστήρ (μαστὴρ πατρὸς ὃς πρὶν ᾤχετο ‘... el que como buscador
de tu padre había ido’ Soph. Trach. 733, también OC 456), cf. asimismo
μαστήριος, epíteto de Hermes (Aesch. Supp. 920). La variante temática
μαστρός y su derivado μαστρεία (cf. μαστρίαι · αἱ τῶν ἀρχóντων
εὔθυναι Hesch.) se atestiguan en Élide (μαστροι n° 5.2, dat. μαστρααι
n° 20.6/7 : s. V), también en Mesenia (IG V/1:1433.15, 16: s. I p.C.). Se
atestigua asimismo el título ἱερομάστωρ (región del Bósforo)12. Las
formas nominales y el verbo mismo apuntan a una especialización en el
sentido de ‘investigar’, como indican las glosas de Hesiquio: μάσσαι ·
ζητῆσαι, καθαρίσαι, φυράσαι, μαστήρ · ἐρευνητής (ad Eur. Bacch.
986), μαστῆρες · ζητοῦντες, ἐρευνῶντες, también μαστεύει · ζητεῖ,
ἐρευνᾷ, ψηλαφᾷ, ἐπιζητεῖ13.
El sistema se refleja ampliamente en la onomástica del I milenio.
Entre los compuestos cf. Οἰνό-μαος (Hom.+)14, Εὔ-μαιος15 (y
Εὐμαίδας Sicilia, s. VI) y la forma “corta” Εὐμᾶς (Magna Grecia, s.
(ι]αρομαοι, n° 6 (Minon).2 ιαρομαō, n°9.4/5 (s.V.), ια[ρ]ομαορ n°14.6 (ca. 475).
Datos y bibliografía en Minon 2007: 527. Los μαστροί se atestiguan también en
Acaya, Arcadia, Mesenia, y Delfos como funcionarios dedicados a la revisión de
sentencias pronunciadas por elanodikai o iaromaoi (Minon 2007: 501s.). La presencia de
μαστρεύω en Creta (Lindos) permite suponer la existencia de una variante *μαστρεύς,
cf. asimismo μαστρεῖον ‘lugar de reunión’ (Rodas).
13 Puede quedar sin precisar en este punto si las glosas ματήρ · ἐπίσκοπος,
ἐπιζητῶν, ἐρευνητής y ματεῖ · ζητεῖ, así como hom. ματεύω ‘buscar’, con idéntico
significado a las formas con μασ°, pertenecen a la misma raiz. La base μα- [mă-] plantea
dificultad en sí, pero no permite cuestionar la existencia del dossier de las formas
nominales de la familia de μαίομαι (*mas-).
14Nombre de un etolio (Il. 5.706 junto a Ἕλενος Οἰνοπίδης) y de un troyano (Il.
12.140), también de un rey de Pisa (Pind. Ol. 1.76 +), también Dem. De cor. 180
Βάτταλος Οἰνομάου τοῦ Κοθωκίδου. Otras referencias en Minon 2007: 527 nn. 243ss.;
para Homero cf. von Kamptz 1982: 72,109.
15 Con °μαιος analógico de μαίομαι o formación en *-i8o- (*mas-8o-). Cf.
también Εὔ-μαος (Mesenia, s. III p.C.).
11
12
154
José L. García Ramón
IV), probablemente también hom. Μαίων (Il. 4. 394, 398)16. Se atestiguan
asimismo Εὐ-μάστας (Tera, s. VI) y Μάστωρ (Il. 15.439). Es posible
suponer un adjetivo verbal μαστο° en el compuesto Μαστο-κλῆς (Creta,
s. II), también en Μάστος (Beocia, s. VI), que debe ser entendido como
forma “corta”. Cabe mencionar asimismo el nombre de mes ᾿Αρχόμαιος
(gen. Αρχομαō: Sicilia, s.VI), explicado por L. Dubois como derivado del
NP Ἀρχόμαος, que sería un héroe local17.
En suma: El sistema de compuestos y derivados nominales
establecido en torno a μαίομαι, entre ellos °μαος (mic. /°maho-/ de
protogr. *°más-o-), refleja un esquema regular en la fromación de
palabras del griego18. Menos precisos son los perfiles en cuanto a la
semántica de μαίομαι, que será esencial para precisar el sentido del
compuesto /Kwēlemahos-/ (§ 5).
4. Recordemos que el subsistema de compuestos agentivos y
nomina agentis
°CoC-ó- :: (°)CoC-tā- :: (°)CoC-ter-, -to-19
está bien atestiguado ya desde el micénico, si bien las formaciones en
-tā- y -ter-, -tor- se atestiguan sólo excepcionalmente con un mismo
lexema: es el caso de IE *9erĝ- ‘trabajar’ (ἔρδω, ῥέζω, mic. 3.sg. wo-ze), en
que se atestiguan /°worgo-/ (to-ro-no-wo-ko /throno-worgos-/) :: we-ka-ta
/wergatās-/ (: ργάτης βo ς Arch.), fem. ργάτις (Hdt.) :: ργαστήρ
(Xen.). Por lo general junto al compuesto se atestigua uno u otro de los
derivados, pero no ambos: así, de IE *g9hen- ‘golpear, matar’ tenemos
De *μαιός (von Kamptz 982: 09) con referencia a Bechtel, Lexil. 220.
Dubois 1989: 26s.; Minon 2007: 528 (con referencia a otras hipótesis).
18 Sobre los adjetivos en -to- hom. ἀπροτίμαστος y ἐπίμαστος cf. § 5.
19 También (°)CVC-ēter-, -ētor- en caso de verbos denominativos, e.g. º/ko-ro-/ (da-mo-koro /dāmokoro-/ ‘alimentador de /que hace crecer la comunidad’, pu-ko-ro /Pūrkoros/ (cf. tes.
πυρκoρoς) junto al título ko-re-te /korētēr/ (correspondiente a atem. *korē- de causat. *korh1é8o/e- ‘hacer crecer’ o de denominativo *koré8o/e- ‘ser */korós/ ‘que hace crecer’), cf. García
Ramón 2010: 86ss.
16
17
Anthroponymica Mycenaea: 8. Micénico qe-re-ma-o …
155
mic. /°kwhon-ó-/ (NP ra-wo-qo-no /Lāwokwhono-/ :: /°kwhontā-/ (NP ra-wo-qo-ta
/Lāwokwhontā-/), como gr.alf. °φόνος :: °φόντης20.
El vocalismo /a/ de /°maho-/ : gr. alf. °μαος no plantea dificultad
formal. El vocalismo /o/, regular en el tipo °CóC-o- es sustituido en el
caso de los lexemas en que se ha generalizado el vocalismo radical del

verbo (i.e.°CV C-o-)21. Así, en el caso de verbos con vocalismo radical /a/,
al margen de cuál sea su origen:
ἄγο/ε- ‘conducir’22: hom. γός, comp. °āg-o-s (tipo στρατ-ηγός, NP
῎Αρv-αγoς) :: °ag-tā- (NP chipr. po-ra-ka-ta /Pōlaktās/) y °āg-etā- (mic. kuna-ke-ta-i dat.pl. /kunāgetāhi/ : κυvηγέτης), ra-wa-ke-ta /lāw-āgetās/
(: dor.lit. λαγέτας Pind.), :: °aktēr- ( πάκτηρ ‘cazador’ Hom.) y aktōr
( κτωρ Aesch.+, NP Ἄκτωρ Hom.).
δάμνη- ‘dominar’: °dam-o- (ἱπποδάμος Hom.+, también como
antropónimo).
ἰάλλο/ε- ‘saltar’: °hial-o- (lesb.lit. ἐπίαλος ‘pesadilla’ Alc.) :: °hialtā(mic. NP e-pi-ja-ta /Ephialtās/23 : Ἐφιάλτης Hom.+, ἐφιάλτης ‘id.’,
ἐπιάλτης Αlc.).
καίο/ε- ‘quemar’: °kau-o- (mic. pu-ka-wo /pūrkawoí-/ : πυρκαιός Delos) ::
καυτήρ (Pind.), fem.gen. καυστειρῆς (Il. 4.342, 12.316).
πήγνυ- ‘clavar’: °pag-o- (hom. ρματoπηγός, át. ναυπηγός) :: mic.
pa-ke-te-re /paktēres/ ‘estaquillas’, ‘tornillos’?
En los lexemas de estructura /Cas-/, el segundo miembro /°Cah-o-/
(mic. /°-maho-/) se corresponde con °Coh-o- en los de estructura Ces-/. Así,
de νέομαι ‘ir (donde uno desea), regresar’ se atestiguan *°nos-ó-
Cf. asimismo los reflejos de IE *(s)9er- ‘mirar con respeto’: mic. °wor-ó- (ru-ko-wo-ro
/Luko-woros/ “der nach Wölfen Fromschau hält” :: °wortā- e-u-ru-wo-ta /Euru-wortās/ “der
weit blickt, späht” (Leukart 1994: 93).
21 Cf. e.g. ερό-συλoς (que hace suponer mic. */sūlo-/) :: mic. su-ra-te /sūlātēr/, át.
συλήτωρ (Aesch.).
22 Cf. Szemerényi 1972, Leukart 1994: 68ss. Para ἡγέομαι ‘guiar’ cf. °āgos :: /āgētā-/
(ἡγητής Aesch.) :: ἡγητήρ (Soph.), ἡγήτωρ (Pind.).
23 Mic. /Ephi-altās/ o /Epi-altās/ de */Epi-hal-tās/ con metátesis /-pihV- / > /-phijV-/ es
interpretable como “der (den Feind) anspringt, angreift” (Leukart 994: 75). Cf. también
Ἐπάλτης (Il. 16. 415: nombre de un licio).
20
156
José L. García Ramón
(protogr. *°noh-o- : mic. NP wi-pi-no-o /Wīphi-nohos/) :: (°)nes-tā- (NP pi-rone-ta /Philo-nestā-/24, también NP Νέστας).
Un caso de estructura /Cas-/25, con agentivo °/Cas-o-/, rigurosamente
paralelo al de qe-re-ma-o /°maho-/ es el de los compuestos y derivados
formados sobre hom. ναίο/ε- ‘habitar’, ναιετάο/ε- ‘estar (situado)’, de
protogr. *nas-26. Si bien no se atestigua directamente el compuesto con
*/°nah-o-/, tenemos, en cambio, °nas-tā- (μετα-vάστης [Il.] y vάστης ·
o κιστής (Hesch.), NP Νάστης, así como *°nas-etā- (ναέτης ‘habitante’
Simon. +, dor. ναέτας) y secundariamente μετα-vαιέτης (Hsd.), περιvαιέται (Hom.), λι-vαιέται (Bacch.)27. El NP na-e-si-jo /Nahesio-/ permite
reconstruir tanto *nas-eto- como *nas-e-tā-.
En conclusión, el subsistema de compuestos y derivados agentivos
de μαίομαι (*mas-8o/e-: protogr. *mas-) incluye
°mas-o-: mic. °ma-o /°mah-o-/ (NP qe-re-ma-o /°maho-/), °μαος (el.
ιαρομαος, NP Οἰνόμαος).
°mas-tā-: NP Εὐμάστας
°mas-ter-: μαστήρ (Μαστήριος), temático μαστροί (también
ἱερομάστωρ, NP Μάστωρ).
Subrayemos que protogr. *mas- es la única forma base posible en el
caso de mic. */°maho-/ : °μαος (*°mas-o-), al margen ya de su
etimología, de sus posibles conexiones fuera del griego (§ 6) y con
indiferencia de si otras formas griegas con μα- (ματήρ, ματεύω)28 o
24
Cf. asimismo el NP ne-ti-ja-no /Nesti-ānōr/ : tes. Νέσσανδρος (García Ramón 2007:
44s.).
25 No entra aquí hom.fem. Ναυσικάα ("Kf" de °κάστη, de *kad- ‘distinguirse’, cf.
hom. κεκασμένος : ś_śadāna-, IE *ûe-ûn˜üd-) y no permite proponer °kas-o- frente a °kas-tā(mic. NP po-to-ri-ka-ta /Ptolikastā-/).
26 Protogr. *nas- es, en realidad, un lexema secundario formado a partir del grado cero
de *nes- y con el valor del correspondiente perfecto, i.e. ‘estar (tras haber llegado)’ (García
Ramón 2004: 36ss.).
27 Así Frisk, GEW s.v. μῶμαι. Las formaciones de ναίο/ε- (*nas-) se corresponden con
las de κτει-/κτι- (*tûeiú-/tûi- ‘habitar’). Así, (a) Ναέτης, vάστης y mic. ki-ti-ta /ktitā-/: κτίτης,
NP Κτίτης), y oἰκητής, (b) μετα-vάστης :: mic. me-ta-ki-ti-ta /meta-ktiktai/ y μετ-oικέται ·
κατὰ μέσov oἰκo vτες Hesch., (c) περι-vαιέται :: περι-κτίται (Hom.), cf. véd. pari-k≥í-t-.
28 También εἰσματέομαι ‘imponer la mano’ (el médico en un reconocimiento)’
(CHipp.).
Anthroponymica Mycenaea: 8. Micénico qe-re-ma-o …
157
μῶμαι ‘buscar’ (Epich., CTheogn.+)29, ciertamente sinónimas
(ματεῖσθαι · ζητεῖσθαι Hip. apud Erot. 60.10, ἐμώσατο · εὗρεν,
ἐτεχνάσατο, ἐζήτησεν)30 son asociables o no con *mas- (*mas-o/e-?)31.
Estas formas plantean problemas de detalle, pero no alteran la
coherencia del sistema en torno a *mas-, al margen de cómo deban ser
explicadas.
5. El sentido del compuesto qe-re-ma-o /Kwēle-maho-/ depende de la
semántica de μαίομαι y de sus formas nominales, que no es
exactamente la misma en la lengua épica (pres. μαίο/ε- ‘buscar’, aor.
μάσσα- ‘alcanzar, tocar’) y la poesía que en los textos jurídicos del I
milenio, en que el sentido ‘investigar’ refleja claramente una
especialización de ‘buscar’ (§ 3). La cuestión se puede abordar, en
todo caso, ex Graeco ipso sobre la base de las acepciones y colocaciones
del verbo en Homero y en la poesía arcaica.
La semántica de μαίομαι se concreta en dos sentidos muy precisos
de un único lexema32: (a) ‘buscar’, ‘intentar coger’, ‘perseguir’ (temas
de presente [TPres] y futuro [TFut], tanto en el simple como en
compuestos) y (b) ‘alcanzar, tocar, golpear’ (tema de aoristo [TAor] y
TFut, sólo en compuestos):
(a) ‘buscar’: pres. (°)μαίο/ε- μάομαι Sa. 36)33, fut. (°)μάσσο/ε(escasamente atestiguado), con objeto en acusativo (κευθμῶνας
29 Cf. μῶται (Epich.117), impv. 2.sg. μῶσο (Epich. 288), inf. μῶσθαι (CTheogn.771,
Plat.Crat.406a), part. μώμενος (Aesch. Cho. 45 +).
30 Cf. igualmente las glosas μώμεθα· ζητοῦμεν, μῶσο· ζήτει, μῶται· ζητεῖ,
τεχνάζεται.
31 Cf. n. 13. De hecho, μαίομαι, ματέω y μῶμαι sontratados como lemmata
independientes en los etimológicos al uso (Frisk, Chantraine, Beekes).
32 No tiene razón de ser el distinguir en μαίομαι dos lexemas homónimos, ‘buscar’
y ‘tocar’ (pace Meier-Brügger 1989: 60s.; antes Bechtel, Lexil. 220), como ya observó Frisk,
GEW s.v.
33 Herod p. 454 παρ’Αἰολεῦσιν… ἀδικήω “Ψάπφ’, ἀδικήει”, ποθήω “καὶ ποθήω
καὶ μάομαι” τό τε κλήω ἐκ τοῦ κλείω γενόμενον. Por lo demás, también se atestigua
la forma con <ι>, cf. Sa 48.1 ἦλθες, †καὶ† ἐπόησας, ἔγω δέ σ’ ἐμαίομαν / ὂν δ’ ἔψυξας
ἔμαν φρένα καιομέναν πόθῳ (aliter ἐμαόμαν Reinach: v.l. σε μὰ ὤμαν). La supuesta
158
José L. García Ramón
‘lugares para esconderse’ Od. 3.367+, κρέτος Alc. 25. 34, δυνατά Pind.
Pyth. 11.51)35, , también con infinitivo (ἀνθρώπων πέρι μαιομένων
μεγάλαν ἀρετὰν θυμῷ λαβεῖν Pind. Ol. 8.5). Asimismo en
compuestos con ἐπι°, εἰσ°, μετα°, e.g. μεγάλων δώρων ἐπεμαίετο
θυμός (Il. 0.40 ), ἀτὰρ χείρεσσι νέων ἐπιμαίεο νόστου / γαίης
Φαιήκων, (Od. 5.344/5), σκοπέλου ἐπιμαίεο (Od. 12.220).
(b) ‘alcanzar, tocar, golpear’: aor. μάσσα- (con ἐπι°, εἰσ°/ἐσ°), fut.
μάσσο/ε-: αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς / χείρ’ ἐπιμασσάμενος φάρυγος λάβε
δεξιτερῆφι Od. 19.479/80), también anímicamente (μάλα γάρ με
θανὼν ἐσεμάσσατο θυμόν ‘pues al morir afectó mucho mi ánimo’
Il. 7.564, 20.425). También con TFut cf. ἕλκος δ' ἰητὴρ ἐπιμάσσεται
ἠδ’ ἐπιθήσει φάρμαχ'(α) (Il. 4.190).
Los dos sentidos están asegurados por la propia reflexión de los
antiguos, que glosaban ζητεῖν y ἅπτεσθαι respectivamente:
Pl.Crat.421a μαίεσθαι οὖν καλεῖς τι ; - Ἔγωγε, τό γε ζητεῖν, Eust.
Comm ad Il. 4, p. 326 (v. 263) παρὰ τὸ μάσασθαι, τὸ ἅψασθαι, ..., καὶ
τὸ ‘εἰσεμάσατο θυμόν’, ἤτοι ἥψατο. Ambos reaparecen asimismo en
los epítetos: así, hom. ἐπίμαστος ‘buscado’, o, más bien, agentivo ‘que
anda buscando’ (Od. 20. 377)36 refleja el sentido (a), ἀπροτίμαστος
‘intacta’ (Il.19.263 ἀλλ’ ἔμεν’ ἀπροτίμαστος ἐνὶ κλισίῃσιν ἐμῇσιν) el
sentido (b).
Los dos sentidos se explican bien en términos de oposición
aspectual presente (‘intentar alcanzar’: ‘buscar’) / aoristo ‘alcanzar,
forma lesb. lit. μαῖσ᾿(ι) Sa . 9 (como φαῖσι ‘dice’ Alc. 73.5, ‘dicen’ Sa. 66. ) es
probablemente un “ghost word” (Τzamali 1996: 73s.).
34 Alc. 25.1 ὤ]νηρ οὖτ[ος ὀ μαιόμενος τὸ μέγα κρέτος / ὀν]τρέψ[ει τάχα τὰν
πόλιν· ἀ δ' ἔχεται ῤόπας (reflejado en Ar. Vesp. 1232/3 “ὦ ’νθρωφ', οὗτος ὁ μαιόμενος
τὸ μέγα κράτος / ἀντρέψεις ἔτι τὰν πόλιν).
35 Pind. Pyth. 11.51 δυνατὰ μαιόμενος ἐν ἁλικίᾳ.
36 El contexto sugiere la interpretación de ἐπίμαστον como agentivo (Od. 20. 377/8
οἷον μέν τινα τοῦτον ἔχεις ἐπίμαστον ἀλήτην,/ σίτου καὶ οἴνου κεχρημένον ‘ese
vagabundo ἐπίμαστον, necesitado de comida y vino”), que es, de hecho, la preferida
por los Antiguos (cf. ἐπίμαστον · τὸν ἐπιζητοῦντα καὶ ἐπιμαστεύοντα τροφήν Apoll.
Soph., Lex. Hom., ἐπίμαστον · ἐπαίτην, ἐπιζητοῦντα τροφήν Hesch., ἐπίμαστον
ἀλήτην] ἐνδεᾶ ἐπαίτην, παρὰ τὸ μαστεύειν τροφήν Schol vet. in Od. ad loc.). Discusión
de diferentes opiniones en Russo 2002: 126.
Anthroponymica Mycenaea: 8. Micénico qe-re-ma-o …
159
tocar’37, como subraya oportunamente H. Frisk38. Así, en el caso de
ἐπεμαίετο vs. ἐκμάσσατο en el episodio del descubrimiento del fuego
en el Himno homérico a Hermes, el imperfecto ἐπεμαίετο (tras impf.
ἐφόρει) expresa que descubrimiento es progresivo
108 σὺν δ’ ἐφόρει ξύλα πολλά, πυρὸς δ’ ἐπεμαίετο τέχνην …
111 Ἑρμῆς τοι πρώτιστα πυρήϊα πῦρ τ’ ἀνέδωκε.
‘iba reuniendo mucha leña e iba logrando el arte del fuego ...
Hermes nos dió las primeras astillas y el fuego’
509/5 σήματ’ ἐπεὶ κίθαριν μὲν Ἑκηβόλῳ ἐγγυάλιξεν
ἱμερτήν, δεδαὼς ὁ δ’ ἐπωλένιον κιθάριζεν ·
αὐτὸς δ’ αὖθ’ ἑτέρης σοφίης ἐκμάσσατο τέχνην
‘... cuando puso la cítara en la mano (ἐγγυάλιξεν) y, como experto,
... la tañía; e inventó él mismo de nuevo el arte de otro saber’.
Algunos casos excepcionales de TPres con el sentido de ‘alcanzar’
se explican bien en términos de pluralidad en el sentido de W. Dressler,
concretamente de iteración distributiva (un agente alcanza / toca varios
objetos: durativo), como muestran los pares mínimos (1) y (2)
(1) Od. 9. 440/1 ... ἄναξ δ’ ὀδύνῃσι κακῇσι
τειρόμενος πάντων ὀΐων ἐπεμαίετο νῶτα
‘... abatido por terribles dolores, iba tocando los lomos de las
ovejas’ (un sujeto, varios objetos: pluralidad).
Od. 9.446 τὸν δ’ ἐπιμασσάμενος προσέφη κρατερὸς
Πολύφημος,
‘y, tras tocarlo, el poderoso Polifemo y le dijo ...’
(2) Il. 5.748 Ἥρη δὲ μάστιγι θοῶς ἐπεμαίετ’ ἄρ’ ἵππους (= 8.392)
‘tocó vivamente los caballos con la fusta los caballos’ (un sujeto,
varios objetos: pluralidad)
37 En el caso de ἐπεμαίετο κώπην (Od.11.530/1 ὁ δέ με μάλα πόλλ’ ἱκέτευεν /
ἱππόθεν ἐξέμεναι ξίφεος δ’ ἐπεμαίετο κώπην ‘me suplicaba insistentemente que
saliéramos del caballo y apretaba la empuñadura de la espada’, frente a Od.9.302
οὐτάμεναι πρὸς στῆθος, ὅθι φρένες ἧπαρ ἔχουσι / χείρ’ ἐπιμασσάμενος ...
atraversarle el pecho por donde el diafragma, tras tentar con mi mano (scil. la espada)’
cabe interpretar el impf. ἐπεμαίετο como durativo (sobre la base del sentido ‘tocar’)
frente al aor. ἐπιμάσσατο.
38 GEW, s.v. μαίομαι.
160
José L. García Ramón
Od.13.429 ὣς ἄρα μιν φαμένη ῥάβδῳ ἐπεμάσσατ’ Ἀθήνη
‘así hablando, lo tocó con su vara Atena’.
Recordemos finalmente dos formas dialectales procedentes de
Élide (s. VI ex.) y de Panfilia (s.III) que presentan particularidades
morfológicas, que, en todo caso, reflejan el sentido ‘buscar, intentar’
esperable en TPres. Por una parte, 3.sg.opt. μαιτο ( --] αι τιρ μαιτο
χρεεστ[αι ‘si se intentara consultar el oráculo’ (n° 6.3: (Olimpia, a.
525/550), que presenta una formación atemática en lugar de la
temática *μαίοιτο (*-ntŏn, con flexión activa39: *εἰσμαιόντων) DGP no
276.35 (Aspendo: edd. Brixhe-Teko9lu), en contexto muy oscuro: και
οκα αμαρ Δαμαρχυ ϝεψōδαι και ν(ι) ισμαιοδου Δ/[40.
En conclusión: el NP mic. qe-re-ma-o /Kwēle-maho-/ puede
interpretarse como ‘que desde lejos busca’ (pres. μαίομαι) o ‘que
desde lejos alcanza’ (aor. μάσσα-) sobre la base de los valores
constatados de μαίομαι (*mas-8o/e-).
6. La explicación aquí propuesta para mic. qe-re-ma-o es
obviamente independiente de la etimología de μαίομαι. Subrayemos,
en todo caso, que la explicación de *mas-8o/e- a partir de *ms-8ó/éperteneciente a IE *mes- ‘extender la mano / el brazo’, propuesta por
Wilhelm Prellwitz en 90 (“die Arme ausstrecken“)41, con referencia
a lit. mãsinù, mãsinti ‘atraer, seducir’ (formación secundaria,
continuante de *mos-é8o/e-, bien intensivo de (b) *‘alcanzar’, *‘tocar’ o
causativo de (a) ‘buscar, desear’, i.e. ‘hacer deseoso’, ‘hacer desear’, de
39 La posibilidad de una forma media notada defectuosamente como <-οδου> en lugar
del esperable <-oσδoυ> (cf. [ζ]αμιιεσδυ DGP 1.19 : át. ζημιoύσϑωv) parece excluida.
40 Brixhe- Teko9lu 2000: 46ss. reconocen la 3.pl.impv. de *εἰσ-μάω (precedido de la
partícula νι) con el sentido técnico de “exiger quelque chose de quelqu’un” (de la cual
serían objetos los antropónimos de la línea siguiente). Los editores no dan traducción, pero
reconocen en οκα αμαρ Δαμαρχυ una frase temporal (: ὅτε ἧμαρ Δαμάρχου “le jour de
Damarkhus (signification?)”. La posibilidad ver en 3.pl.impv. <ϝεψōδαι> (“dire, indiquer”)
como perteneciente a un “un dérive de la racine *wekw?”) no tiene apoyo en lo que sabemos
de los temas verbales de IE *9ek9-.
41 Prellwitz 1901: 306ss.; E. Fränkel, Lit.Etym.Wtb. s.v. mãsinti ; Th. Zehnder, en LIV2
s.v *mes. El escepticismo de Minon 2007: 39 n. 26 (“la racine *mes-, mal représentée,
paraît une reconstruction ad hoc”) no da opción a discusión.
Anthroponymica Mycenaea: 8. Micénico qe-re-ma-o …
161
donde → ‘atraer’)42 no plantea dificultad formal y resulta la más
convincente43 a la vista de las construcciones en griego (§§ 5,7).
En efecto, el vocalismo de *mas- en lugar de *as- (*‚s-) refleja una
silabación secundaria *mas- (← *ms-) sobre el modelo del grado pleno
*mes-, como en hom. ναίο/ε- (de *nas-8o/e- ← *‚s-8o/e-), aor. νάσθη,
°ενάσσατο junto a *nes- (: hom. νέομαι).44 Por lo demás, el sentido (b)
‘alcanzar, tocar, golpear’ de aor. (°)μάσσα- presupone en algunos
casos el contacto con una mano (y/o un brazo) extendidos (cf. supra),
mientras que (a) ‘buscar’ (pres. (°)μαίο/ε-) se explica bien como
durativo (‘estar alcanzando’), realizado como conativo i.e. ‘intentar
coger’45. Ello sugiere dos posibles sentidos originarios: (a)
‘extender(se: la mano/el brazo) hacia/hasta X’ (lexema durativo,
+/- télico), de donde pres. ‘intentar alcanzar, buscar’ y aor. ‘alcanzar’, o
bien (b) ‘alcanzar X mediante extensión (de la mano/el brazo)’ (lexema
momentativo, + télico): aor. μάσσα- ‘alcanzar’ y pres. μαίο/ε*‘intentar alcanzar’.
Se observará en este punto el paralelo que ofrece ὀρέγω ‘extender’
(ΙΕ *h3reĝ-: véd. raj ‘id.’, toc. B rāsa-, A räsa- ‘id.’, hit. ḫarg(a)nau- ‘palma
de la mano’), med. ‘extender(se)’ (χεῖρας), que presenta el sentido de
‘golpear’ en aor.med. ὀρεξα- (ὀρέξασθαι, ὀρεξάμενος), cf. Il. 24.506
42 Prellwitz 90 : 308 (“locken, begehrlich machen”). La lexicalización como ‘atraer,
seducir’ es completa en lituano, cf. aikinas m sina merginą ale negalia primasinti ‘el chico
intenta atraer (m sina) a la chica, pero no puede atraerla a sí (primasinti)’ (LKŽ s.v.
m sinti). Agradezco esta indicación a Felix Thies.
43 La explicación a partir de *m‚s-8ó/e-, denominativo de *mén-es- “Sinn” (dubitanter
Meier-Brügger 1989: 61) es formalmente posible, pero se adecua mal con el sentido de
‘alcanzar, tocar’: operar con *m‚s-8ó/é- como protoforma única (García Ramón 2006: 40)
se revela como ciertamente erróneo. Resulta innecesaria la posibilidad de un aor. *m‚tsa- > *mas(s)a- (“in Analogie zu δατέομαι / δάσσατο / δαίομαι”, cf. Meier-Brügger 1989:
60s.), con una base *m‚t- que justificaría ad hoc la conexión con ματεύω, ματέω, que
probablemente remontan a *m‚-to- (hom. perf. μέμαα ‘estoy ansioso’, part. μεμαώς).
Sobre μαιμάω ‘estar excitado’ (Hom. +), cf. Tichy 983: 33 ss. Aliter sobre μαίομαι
Bechtel, Lexil., 220 (μαίομαι: abulg. sЪměją como κναίω : κνῆν, λιλαίομαι : λῆν).
44 García Ramón 2004.
45 Cf. pres διδω- ‘ofrecer’ (cf. ἀλλὰ πόλις τε ἐδίδου καὶ χρυσόν ... ‘ofrecía ciudades
y oro’ Hdt. 9. 09.3) como lexicalización a partir de Pres *‘estar dando’ (conativo
‘intentar dar’).
162
José L. García Ramón
ἀνδρὸς παιδοφόνοιο ποτὶ στόμα χεῖρ’ ὀρέγεσθαι ‘acercar a mi boca
la mano del hombre que mató a mi hijo’ junto a Il. 16.314 ... ἔφθη
ὀρεξάμενος πρυμνὸν σκέλος ‘… se anticipó a herirlo en lo alto del
muslo’.
7. La interpretación del NP qe-re-ma-o /Kwēle-maho-/ como ‘que
desde lejos busca’ (pres. μαίομαι) o ‘que desde lejos alcanza’ (aor.
μάσσα-) encuentra un apoyo definitivo en la fraseología griega,
concretamente en Pindaro (Nem. 3. 81), en que la presencia de τηλόθε
μεταμαιόμενος (única atestiguación del compuesto con μετα°) no
deja lugar a dudas sobre el sentido del antropónimo micénico como
reflejo de la colocación [(DESDE) LEJOS - BUSCAR]:
ἔστι δ’ αἰετὸς ὠκὺς ἐν ποτανοῖς,
ὃς ἔλαβεν αἶψα, τηλόθε μεταμαιόμενος,
δαφοινὸν ἄγραν ποσίν·
‘veloz es el águila entre las aves, que captura rápidamente,
lanzándose desde lejos a la búsqueda su sangrienta presa con sus garras”.
Se recordará que el águila es paradigma de animal que se lanza a la
búsqueda de su presa, cf. HHCer. 44 σεύατο δ’ ὥς τ’ οἰωνὸς ἐπὶ
τραφερήν τε καὶ ὑγρὴν μαιομένη). Que un antropónimo griego
refleje la actividad de un águila es algo que no debe extrañar: de
hecho, el término para ‘águila’ se atestigua como nombre propio:
Αἰετός (Egina, a. 470), Αἰετίων (Delos, a. 364/3), al igual que el de
otras aves rapaces a las que bien se les puede atribuir la actividad de
τηλόθεν ... μαίεσθαι. Es el caso de los antropónimos Βάρβαξ, Ἱέραξ,
que reflejan βάρβαξ · ἱέραξ, παρὰ Λίβυσι (Hesch.), ἱέραξ ‘halcón’. La
actividad venatoria desde lejos puede subyacer en el NP Τήλαγρος
(Quíos, ca. 325) si el segundo elemento es ἄγρα “caza” (cf. ἀγρέω
“capturar”), como me señala José Luis Melena.
Concluyamos señalando que, si se admite que μαίομαι procede de
la lexicalización de *mes- ‘extender el brazo/la mano’, la colocación
con [(DESDE) LEJOS] encuentra un paralelo en la expresión QATAM /
keššeran tu9az dāi- ‘extender la mano desde lejos’, frecuente en antiguo
hitita, e.g.
Anthroponymica Mycenaea: 8. Micénico qe-re-ma-o …
163
KUB 10. 21 ii 21/2 III KÀ-AN-NU-UM ti-an-zi LUGAL-uš-ša-an (22) tuu-9a-az QA-TAM da-a-i
‘los cocineros disponen tres soportes para las marmitas; el rey
extiende desde lo lejos su mano hacia ellas’.
No precisa insistir en que este posible paralelo fraseológico, que se
limita a una fase previa a la lexicalización de μαίομαι como ‘buscar’ y
(aor.) ‘alcanzar, tocar’, se basa en una posible etimología, de la cual es, en
todo caso, independiente la explicación ex Graeco ipso propuesta para el
antropónimo qe-re-ma-o.
Bibliografía
Aura Jorro Fr. 1992, DGMic. Diccionario Griego Micénico, Madrid 1985.
Bechtel Fr., Lexil. Lexilogus zu Homer, Halle.
Benveniste E., “Sur le consonantisme hittite”, BSL 33, 136-143, 1932.
Brixhe Cl., R. Teko9lu 2000, “Corpus des inscriptions dialectales de
Pamphylie. Supplement-V”, Kadmos 39, 1–56.
Dubois L. 1989, Inscriptions greques de Sicilie, Roma.
García Ramón J. L. 2000-2001, “Anthroponymica Mycenaea: 1. Mykenisch
o-ki-ro, alph.gr. ὀρχίλος. 2. Mykenisch da-te-wa /Dāitēwās/ und e-u-dai-ta, alph.gr. Δαίτας, Παvδαίτης”, Minos 35, 431–442.
García Ramón J. L. 2004, “Zum Paradigma von idg. *nes-: homerisch
ἀπενάσσατο, kausat. ἀπονάσσωσιν als Aoriste von (°)νέoμαι und
die Entstehung des Präs. ναίω”, Analecta homini inu ersali dicata
(Festchrift O. Panagl), Stuttgart, I 33–47.
García Ramón J. L. 2006, “Zur Onomastik der neuen Texten aus
Theben”, Die neuen Linear B-Texte aus Theben: Ihr Aufschlusswert für
die mykenische Sprache und Kultur (Internationales Kolloquium
Wien, 5.–6.12.2002), Wien, 37–52.
García Ramón J. L. 2007, “Thessalian Personal Names and the Greek
Lexicon”, Old and New Worlds in Greek Onomastics (LGPNColloquium, British Academy, Oxford, 27.–28.03.2003), Oxford, 29–
67.
164
José L. García Ramón
García Ramón J. L. 2010, “Reconstructing IE Lexicon and Phraseology:
Inherited Patterns and Lexical Renewal“, 18th UCLA Annual IndoEuropean Conference, Los Angeles (30–31.10.2009), Bremen 2010,
69–106.
Harðarsson J. A. 1995, “Griechisch τῆλε”, HS 108, 205-206.
Janko R. 1992, The Iliad: a Commentary, vol. IV (Books 13-16), Cambridge,
Von Kamptz 1982, Homerische Personennamen, Göttingen.
Kölligan D. 2000-2001, “Myk. qe-re-qo-ta, alph.-gr. τηλεβόλος”, Minos
35, 443–449.
Leukart A. 1994, Die frühgriechischen Nomina auf -tās und –ās, Wien.
Meier-Brügger M. 1989, “Verbaute schwundstufige -s-Neutra”, HS
102, 58-61.
Minon S. 2007, Les inscriptions éléennes dialectales, I-II, Genève.
Prellwitz W. 90 , “Etymologische Forschungen”, BB 26, 305-313.
Russo J. 1992, A Commentary on Homer’s Odyssey, Vol. III (Books XVIIXX), Oxford, 1-127.
Szemerényi O. 1972, “The Agent Noun lāwāgetās – lāwāgos”, Acta
Mycenaea II (Actes du Ve Colloque International des Études
Mycéniennes, Salamanca 30.3.–4.4.1970 = Minos XII), 301-317.
Tichy E. 1983, Onomatopoetische Verbalbildungen des Griechischen, Wien
1983.
Tzamali E. 1996, Syntax und Stil bei Sappho, München.
Waanders Fr. M. J. 2008, An Analytical Study of Mycenaean compounds.
Structure. Types, Roma.

Documentos relacionados