Paremias selectas. Un manuscrito bonaerense

Transcripción

Cadernos de Fraseoloxía Galega 8,2006,267-314
Paremias selectas. Un manuscrito bonaerense (1956) de
Vicente Llópiz Méndez
Xesús Ferro Ruibal e Cristina Veiga Novoa
Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades
1. O autor e o seu galeguismo
Vicente Llópiz Mendez (1896-1965) naceu en Olavarría (Arxentina) de familia ferrolá,
oriúnda de Manises, que regresou a Ferrol cando el tiña dez anos. Axiña destacou por
ser persoa inqueda politicamente e por unha especial habilidade para o debuxo. Amigo
de Franco na adolescencia, compartiu con el, segundo relatos familiares, algunha
malleira que os compañeiros lles deron pola súa filoxermanía durante a I Guerra
Mundial. Formouse militarmente en Zaragoza e despois escolleu o tranquilo corpo de
Intendencia. Tivo o seu primeiro destino en Ferrol e de amigos sacerdotes, avogados e
dos seus soldados foi recibindo e coleccionando refráns galegos e palabras galegas. De
todo canto lle resultaba sorprendente pedía definición e contextos de uso ós seus
informantes. Destinado a León, casa con María González Laurín. O levantamento de
1936 colleuno publicando en Madrid un Diccionario Castellano - Gallego que aspiraba
a chegar ás 40.000 entradas e que quedou interrompido na voz agarraderas (LLÓPIZ
1935-1936). Durante boa parte da guerra 1936-1939 foi director dos Hospitais
Militares da zona de Valladolid. Acabada a guerra, unha crise familiar (pola aparición
dun fillo extramatrimonial que el recoñece) arrédao da familia. Algunhas outras
actividades acabárono separando tamén do exército (e nisto posiblemente influíu tamén
o seu descontento político coa xestión que Franco e o Réxime fixeron da vitoria
militar). Viviu os derradeiros anos en Barcelona, andaba detrás dos afiadores e cantos
outros galegos topaba en Barcelona, anotando sempre palabras e refráns, e vía o
celtismo como factor diferencial de Galicia (como revela o lema Artabrum, que
escolleu para presentar en Buenos Aires este traballo) e a ese factor vincula, á moda da
época, os ollos azuis (Ollos azules en cara gallega sonche natureza e engade como
explicación que representa el abolengo céltico (503). Parece que nos últimos anos da
súa vida (morreu en 1965) estaba convencido (e insistía nisto con amigos e familiares)
de que era inevitable que Galicia acadase unha completa autonomía e, con ela, a
prosperidade económica que unha historia infausta lle negara durante seculos. Un par
de probas hai neste manuscrito de que, para empuxa-la historia nesa dirección, chega a
cometer unha certa prevaricación fraseolóxica ó incluír entre os refráns galegos unha
frase sentenciosa de Manuel Lugrís: Pobo que a súa verba esquece é treidor á natureza
(550), coincidente con outra tamén sospeitosa pero sen referencia de autoría: O que
deixa a verba galega por colle-la castelá, colle madrasca i-enxeita a sua nai (474).
Debuxaba moi ben e a súa obra está en mans de familiares e amigos. A obra
lexicográfica inédita está probablemente perdida. A obra fraseolóxica, verdadeiramente
monumental, está inédita e hai anos que soñamos con vence-las dificultades que gafan
a súa edición para a que ofrecemos Cadernos de Fraseoloxía Galega. Pode verse
unha mínima pero significativa mostra dese Refraneiro inédito na revista Paremia
(FERRO 1997), co que en 1955 gañara o Concurso de Refraneiros da Editorial
Bibliófilos Gallegos (creada en 1949 por Filgueira Valverde e Sánchez Cantón). O
xigantismo da obra facía comercialmente inviable a edición naquela época. En 1955
Llópiz consegue que a Academia lle publique o primeiro fascículo (apicultura) no
Boletín de la Real Academia Gallega (LLÓPIZ 1955) pero o seu nome aparece con
erratas (V. López M. Esperante) e sospeitamos que a errata é unha encriptación
intencionada: Llópiz, un militar separado de exército e un home en situación familiar
irregular, era nos anos cincuenta unha compaña non grata para calquera institución e,
de feito, cando a propia RAG o fai Académico Correspondente (7.7.1957) a proposta
de Leandro Carré, Bouza Brey e Vales Villamarín, expídeselle diploma pero na acta
que preceptivamente se remite á policía non figura o nome del. Eran tempos moi
difíciles para a disidencia e tamén o eran para as persoas próximas ó Réxime das que o
Réxime mantiña desconfianza.
Vicente Llópiz Méndez, persoa de vida con algún aspecto novelesco, foi un dos
galeguistas descoñecidos por seren militares do lado insurxente. Este é tema que algún
día se estudará 1 e nel entrará tamén o xeneral mugardés Beceiro que dedicou moitas
horas de lecer no seu tempo de Gobernador Militar de Melilla a traducir ó galego nos
anos 60 grandes obras da literatura universal, coma o Quixote, a Odisea, o Hamlet (de
traducións castelás) e mesmo deixou escrito un pequeno pequeno diario literario en
galego.
2. O manuscrito: estrutura, data, contexto e contido
O manuscrito que hoxe damos á luz con licenza do seu propietario, o Centro Galego de
Buenos Aires, é un traballo menor (22 folios a unha columna) no que escolma 707
refráns (un 1,5% do total do Refraneiro inédito).
Os refráns aparecen ordenados alfabeticamente pero na fin ten unha engádega que
desfai esa orde. Para esta edición nós refundimos todo e reordenámolo alfabeticamente
e, en consecuencia, resulta unha numeración diferente. O número que o refrán ten no
manuscrito aparece nesta edición ó final trala indicación Ms. Así [Ms.: 53] indica que o
tal refrán é o número 53 do manuscrito.
1
Realmente xa hai algunhas importantes incursións de Rodríguez Fer (RODRÍGUEZ 1994), de Alonso
Montero (ALONSO 1997) e de Núñez Seixas (NÚÑEZ 2006).
268
‘Paremias selectas’. Un manuscrito bonaerense (1956) de Vicente Llópiz Méndez
Distínguese este manuscrito bonaerense do Refraneiro grande e inédito non só pola
diferencia de volume (706 refráns aquí contra máis de 40.000 alí) senón tamén porque
aquí están organizados de forma alfabética e non ideolóxica, porque aquí poucas veces
presenta variantes (só o fai nuns 20 casos) e porque aquí non as agrupa formando un
grupo xerárquico, como adoita facer naquel, senón que as pon sucesivas e
independentes ou, como moito, remite a elas polos seus números. Nalgúns casos ofrece
aquí tamén paralelos noutras linguas.
Llópiz non explícita os criterios con que escolmou os refráns para elaborar este
refraneiriño. É posible que botase man dunha escolma que el tivese feita de moitos
anos atrás, cando tiña menos refráns, pero o certo é que inclúe algúns refráns recollidos
por el con posterioridade ó concurso de Bibliófilos Gallegos. Sabémolo porque o fallo
do concurso dos Bibliófilos produciuse o 21 de marzo de 1955 e Llópiz inclúe aquí un
fragmento de cantiga dos maios de Vilagarcía dese ano (Gastan as rapazas medias de
cristal inda que na casa non quede un rial: ref. 252) e outro refrán recollido do Faro de
Vigo do mes de agosto Na serra un día é un ano máis de vida: ref. 376).
Nesta epoca Llópiz estaba moi preocupado por ver publicado o seu refraneiro (do que
xa debía ter algúns indicios negativos porque, como dixemos, manda un fascículo ó
Boletín da Academia) e tamén por lle encontrar saída ó seu traballo lexicográfico
inédito. Hai que sumar a isto que vive unha situación de certa penuria económica que
se mitiga algo coas 12.000 pts. do concurso dos Bibliófilos Galegos e con estas
Paremias selectas, que hoxe damos á luz, e coas que en 1956 consegue 5.000 (m/n
arxentina) que corresponden ó Premio Castelao do Centro Galego de Buenos Aires.
Alguén pode pensar que esas cantidades eran diñeiro naquela época, pero no mercado
laboral da época os milleiros de horas que hai detrás dese traballo tiñan moito máis
valor en moitos outros postos.
Pero lendo o pouco que conservamos da súa correspondencia, vese unha segunda
penuria que el titanicamente pretende vencer: a de non ser ninguén. Non está queixoso
de que persoas con menos horas de dedicación á cultura galega gocen de mellor
consideración; está queixoso de non ter un paraugas (ou ploro, como lle chaman os
refráns 193 e 263) que o protexa socialmente e que lle facilite os medios de traballo e
publicación que considera merecer. O nomeamento en 1957 como Académico
Correspondente en 1957 mitigará algo esta situación pero non impediu que morrese sen
ve-la súa obra publicada e sen vence-lo dobre ostracismo político (perdera a confianza
do Réxime e non conqueriu a da oposición). Escribiu cartas pedindo papel para escribir
e, na desesperación, chegou a ofrecer á Real Academia Española traduci-lo seu
Refraneiro ó castelán.
Este é o contexto do manuscrito bonaerense que editamos con cincuenta anos de
retraso.
Este manuscrito menor e de ocasión ten características do Refraneiro maior:
orixinalidade (Llópiz recolle refráns que, en moitos casos, só el recolle), riqueza
informativa (Llópiz pregunta ós informantes o significado de palabras menos
frecuentes ou de valores funcionais dos refráns cando algunhas desas dúas cousas non é
transparente e isto é unha das riquezas do seu traballo).
269
Hai, coma en tódolos refraneiros bloques de indicios útiles para planifica-la actividade
agropecuaria, coma Moitas chorimas no toxo, moita broa polo forno (348); Moitas
estrelas a coruscar, frío crúo vai entra (349); Nadal sin lúa, de cen que levas,
pegureiro, quedarache unha (380); Nubeiros altos auga train no rabo (429); Si en
maio rula a perdís, ano felís (612); Si súas por maio terás pan pra o ano (623); Xiada
con brétema, logo neva (690) ou os que marcan os diferentes intereses de labregos e
mariñeiros, coma Maio ventoso, para o labrego formoso e para o mariño penoso (311).
Non faltan os refráns que funcionan como mnemotecnia de calendario coma San
Marcos, aos cinco, maio (604); Si por sománs vas contando, trece meses ten o ano
(619) nin falta a alusión á emigración americana: Non hai xénea galega que unha ponla
n'América non teña (412). Hai observacións de moito sentido común (Non tanto pano
de Holanda á mesa e máis porco na caldeira (421) e hainas verbo das relacións homemuller, que non sempre cadran co tópico, coma Na rúa, lobo bravo; e na casa, año
(375); No lar onde a muller se asaña, o home non ten pau nin mans (393); O fume e a
muller brava botan ao home dunha casa (454); O que a muller garda na casa val tanto
como o que o home gana (470); Un home, de neno, é rei; e de mozo, capitán; de
casado, pasa a besta e, de vello, queda en can (658); Verba leva nome de muller (676).
Pero o que sorprende é a proporción de refráns que falan de cogomelos nunha Galicia
micófoba, coma Choupín, cogordón, zaramela da rodela; para min, para ti, para santa
Madanela (148); Chover miúdo, bo tempo pra os tortullos (149); Da noite á mañá o
zarroto naz (150); Nunha noite naz o zarrote (436); Por abril, zarroutas mil; e por
maio, zarroutas a carros (557) e, sobre todo, sorprende a proporción de refráns
económicos que hai nun conxunto tan pequeno: Gana máis o que máis vende. (250);
Home de pouco ufizo, pouca gananza (267); Máis custa facerse rico que moito rico
(314); Os cartos son como a i-auga, leva toda cras de soufas (517); Perdendo tempo
non se gaña diñeiro (546); Quen naceu para rial, anque entre pesos o poñas (583); Si
queres saber o que custa o diñeiro, métete a pescador ou mineiro (620); Tanto val a
marela como dan por ela (631); Tenda sin siara, nin regalada (639); Ti labrando e
moendo i-eu mercando e vendendo (643); Todo non anda no ter e no querer, se non
máis ben no saber (649); Vinte anos e vinte pesos duran pouco tempo (681).
E, coma en tódalas coleccións, hai refráns que constitúen reflexións moi atinadas que
non aparecen noutras coleccións: Dixo a ira máis do que quería (174); Non lle dar
creto a calquer nin queixarse sin razón, nin pedir o que han negar nin chorar polo que
foi (413); Pra o xantar culler nunha man e garfelo na outra, e prá cea ca culler abonda
(568); Quéimese a túa casa, mais que fume non saia (575); Si de cedo minte a semente,
de serodio sempre (611); Todos nascemos ispidos, logo nos imos vistindo, uns con
pano picote, outros con pano fino (653); Un día de obra, un mes de basoira (657); Vén
a morte e non diz día (671); Verbas mainas, demos train nas raigañas (677);
Zapateiro, dentes negros de tirar tanto cerol (700).
Ende mal, a extraordinaria riqueza dos refraneiros de Llópiz queda mancada pola
manipulación caprichosa que ocasionalmente e inexplicablemente fai dalgunhas
palabras, aplicando regras que el inventaba no eido gramatical, como diremos nos
apartados 3 e 5. Coidamos que lle facemos honor sinalando esas grallas menores e das
que, en calquera caso, damos conta no aparato crítico, como é norma nesta revista.
270
3. A lingua do refraneiro
A pesar de que neste breve refraneiro son poucos os refráns para os que se indica a
procedencia, a variedade de fenómenos fonéticos e de dialectalismos léxicos e
morfolóxicos que atopamos en só 706 refráns confirman que as fontes son numerosas e
diversas. Decidimos manter intacta esta riqueza fonética e dialectal así como, por
coherencia, tódolos castelanismos e arcaísmos.
O léxico é rico, como procedente, na súa maior parte, da fonte limpa do uso oral, no
que non faltan refráns que xogan coas palabras (Á mala vivenda chámolle ‘morrenda’;
11) ou que manteñen vivas palabras que infrecuentes no uso e mesmo infrecuentes nos
dicionarios, coma agrelar (O home que sabe, logo agrela dos demais; 460); ataño (No
ataño que ten buraco sempre se perde algún trago; 391); cerol (Zapateiro, dentes
negros de tirar tanto cerol; 700); garfelo (Pra o xantar culler nunha man e garfelo na
outra, e prá cea ca culler abonda; 568); güinchar (Demo non é porco e güincha;164 );
intras (Amigo d'intras estou contigo; 39); iñarro (Galicia ten iñarros, mais tolos non;
ploro (En abril, lama nas zocas e ploros a abrir; 193); romancar (Maio faino lourar e
Santiago pono a romancar; 305); siara (Tenda sin siara, nin regalada; 639); soufa (Os
cartos son como a i-auga, leva toda cras de soufas (517); taco (Berzas no bancal e
nabos nun bon taco, xa tes xantar todo o ano; 82); tiscar (Onde entra a rella, logo
tiscan ovellas; 508); ou os que conservan un xénero másc. xa infrecuente (Non ch'hai
bon gado sen ferrán seitado (404). Llópiz era moi consciente de que na fraseoloxía hai
un tesouro lexicográfico e por iso define 51 palabras 2 e 21 fraseoloxismos 3 o que
significa que máis do 10% dos refráns teñen notas lexicográficas que fan transparente
o refrán (transparencia que non existiría, en certos casos, sen esa nota, como acontece
cos 37, 48, 90, 127, 203, 335, 540, 560, 568, 611, 669). Se a iso lle sumámo-los 46
refráns que conteñen algunha explicación do seu significado ou función, decatámonos
de que, aínda que este manuscrito sexa menor para Llópiz, estamos ante un
paremiólogo de categoría superior ó habitual: el non se limita a transcribir refráns que
oíu senón que, cando pode haber algunha opacidade do significado ou do uso, pediu
explicacións ós seus informantes e ofréceas ó lector, feito que o converte nun
paremiólogo enciclopédico ademais de se-lo colector do conxunto paremiolóxico máis
rico de Galicia.
2
3
abafo (438); aprovecer (358); argallo (6); arroleira (253); atolado (85); augaxa (240); axe (78);
baldrugada (491); balduroso (310); baltrotar (459); bulló (10); cacho (90); chocallo (666); deligras
(688); embodoar (358); ementa (669); esbarrifar (618); farna (673); ferrán (404); ferraña (404);
gandaiar (459); garoupa (418); gaveto (253); gorga (606); liñaceira (571); machada (4); marela (42);
meda (209); milgrá (175); moinante (235); mourillán (565); muíña (532); nacha (399); noca (399);
pallugueiro (675); pegollo (469); pipiño (392); relear (18); remoa (4); remoedora (667); resío (395);
siara (639); soalla (673); soterrado (209); tarallo (669); tortullo (149); tulla (209); valgada (367);
zarrote (436); zarroto (150); zarrouta (557).
abaixar os alpurnos (494); andar á baltrota (459); andar á gandaia (459); andar xorda [a galiña] (692);
asollar o diñeiro (504); bico lañado (65); bolerca de avelá (679); de nación (169); garabano do ceu
(618); inverno muiñeiro (532); ata-la escola (559); micar as cadelas (124); nai esgalmida (381); neno
folecho (381); pallas millas (537); sol roxo (105); tenda de meia tixela (638); vaca chocalleira (666);
viño teso (59); xente latarenga (689); xulio xuliado (223); zaramela da rodela (148).
271
A xigantesca información de Vicente Llópiz fai máis sorprendente que, nalgúns casos
esporádicos, cometa manipulacións (esporádicas, non sistemáticas) que se observan
aquí e mais no Refraneiro. A primeira é a de utiliza-la forma ei por é (3ª sing. pres. ind.
de ser) cando esta leva o dativo de interese enclítico (eiche, eille). A segunda é utilizala forma ai por ha (do verbo haber) na perífrase haber de + inf. (ai de levarlle). A
terceira é daino por dao (152,153). A cuarta é modifica-la colocación do pronome
átono contrariando as normas gramaticais, quizais porque o galego que tiña na cabeza
era o de Ferrol onde este fenómeno é máis frecuente en ambientes militares
maioritariamente castelanfalantes. Neste caso marcámo-lo refrán antepoñéndolle dous
asteriscos (**) e sinalando despois a forma correcta. Parécenos clara a manipulación
nos 240, 334, 398, 416,451,502,505,507 e 521; caso diferente son algúns outros entre
os que incluímos casos de cheísmo 4 .
É infrecuente pero algunha vez inclúe inadvertidamente como refráns algunha locución
(187, 344), algunha fórmula de profundo significado antropolóxico (159) ou non tanto
(187), algún dialoxismo (334), algunha cantiga (20, 252), algún cantar ritual (148,
252), un trabalinguas probablemente axeitado do castelán (282) ou algunha frase
sentenciosa de autor (Pobo que a súa verba esquece é treidor á natureza (de Manuel
Lugrís Freire; 550) e outras quince máis 5 . Unha vez inclúe un refrán probablemente
castelán: Tío que non dá, nin é tío nin é na (645) e outro en latín escolástico: Quod
natura non dat, Sant-Iago non prestat (592).
4. As referencias do manuscrito
Como dixemos, as fontes de Vicente Llópiz son numerosísimas e ninguén antes dera
axuntado tan inxente colección de fontes fraseolóxicas escritas (algunhas de case
imposible localización hoxe) nin tivo ninguén tamaña cantidade de informantes
directos. Isto verase con claridade o día que se edite o Refraneiro inédito e se estableza
o listado exhaustivo das fontes. Lamentablemente perdéronse para sempre os seus
ficheiros (ou, con certeza, unha boa parte).
Llópiz ten tódalas trazas de citar de memoria en moitos casos, polo que aquí (e no
Refraneiro inédito) hai dúas eivas: os títulos ou referencias das obras son sumarias e
incompletas (e non sempre coincidentes) e, algunha vez, a cita fraseolóxica non é literal
(quizá o caso máis chamativo sexa o refrán 521). A segunda eiva é común a tódolos
fraseólogos da época ou anteriores: as citas xeográficas son aproximativas, de xeito que
(Valdoviño. Ferrol), escrito por V. Llópiz, quere dicir “recollido en Valdoviño, que
está preto de Ferrol, localidade máis coñecida”; do mesmo xeito (Petelo. Porriño)
supoñemos que debe entenderse como “recollido en Petelo(s) do concello de Mos,
estremeiro co concello do Porriño”. Téñase en conta que ninguén dispuña daquela dun
mapa de Galicia no que polo menos aparecesen tódolos concellos e tódalas parroquias
4
Á miña casa che levei, ti te quedache i-eu me botei (15); A que se case cun vello, o que lle cadra facer é
esgurricharlle nos bolsos e lle non dar de comer (20); A quen ao pai coméronll'os lobos garde de non
s'achegar ao souto (21) ; Anda, agulliña, non che me quedes; pontiño de Páscoa, choutiño de lebre
(50); C'un que che vexa, che viu toda a aldea (87).
5
14, 69, 71, 104, 115, 169, 177, 183, 200, 317, 413, 433, 503, 594, 651.
272
de Galicia (iso só apareceu na fin do século XX xa que o mapa de Fontán en follas
soltas, era pouco manexable e tíñano moi poucas persoas ou bibliotecas) e tampouco
era doado acceder a un Nomenclátor completo que contivese tódolos lugares habitados
de Galicia, con indicación de a qué parroquia e concello pertencen (iso só apareceu no
principio do século XXI). As localizacións son, polo tanto, aproximativas en moitos
casos. Supoñemos que o Fingoyo dos refráns 260 e 685 é Fingoi. Non demos
localizado o Sabal do ref. 500. Con todo vese algún erro de vulto, como cando no ref..
615 parece referirse a Valga como próxima ó máis coñecido P. Cesures pero despistase
e escribe P. Caldelas. Este tipo de fallos tamén proliferan no Refraneiro monumental e
inédito.
5. Criterios de edición
5.1. Puntuación
Elimináronse moitas comas innecesarias colocadas entre suxeito e predicado,
separando un obxecto indirecto ou complemento do resto da oración ou ben entre
oración subordinada e principal curtas para marca-la rima do refrán: A boa crianza,
arreda da labranza. Confesa, trai penitenza. Cando o día crez, o frío arrequez. Ao
campo ben traballado, poucas veces vén mal ano.
Con todo, a separación mediante comas mantense cando o verbo está elidido, cando se
inverten os elementos da oración de xeito que o verbo queda moi afastado ou en
posición final ou cando a brevidade do refrán non recomenda separa-la oración
subordinada da principal: En marzo marceiro, sol e chuveiro. Con esterco que ben
cheira, ningunha colleita se perde.
5.2. Acentuación
Aínda que a acentuación de Llópiz é, en xeral, asistemática, poden identificarse as
siguentes pautas:
−
moitos verbos e substantivos monosilábicos aparecen acentuados ben con til agudo
ben con til circunflexo: âr, bróa, céo, crêr, pón, tén...
−
non se marcan moitos hiatos: duas, tua... Pola contra, acentúanse outros que,
segundo a norma actual, non precisan til: abondóan, remóa...
−
faltan tiles diacríticos: e (ser), mais, ven (vir)...
−
emprégase o til para marca-la abertura vocálica nalgunhas palabras: bóa, córna,
fórte, nóso...
−
a contracción con + a/o márcase con til agudo (cá, có), a contracción a (prep.) + a
(art.) márcase co til circunflexo (â) e a contracción de para + a/o non sempre se
realiza (pra o, pr’as) e, cando se realiza, ás veces é acentuada (prá/prâ e pró) e
outras non.
5.3. Uso do apóstrofo
273
O uso do apóstrofo neste pequeno refraneiro reflicte un fenómeno propio da fala
galega. Dado que a marcaxe das sinalefas co apóstrofo era frecuente na época,
decidimos conservalo a pesar de que na escrita actual non se contempla esta norma:
antr’os, d’intras, m'han, qu’enxoita, s’esboronda… Só se eliminou o apóstrofo
naqueles casos en que a norma vixente establece a aglutinación: c'un, d'outros, n'ela...
5.4. Uso do trazo
Cos pronomes enclíticos Llópiz emprega case sempre o trazo para separa-la vogal da
forma pronominal: axudal-o, fun-o, sel-o, ten-as… Posto que na escrita actual verbo e
mais pronome se aglutinan, estes trazos non se conservaron.
Si conservamos, en cambio, outros trazos que representan a fonética sintáctica: non-o,
pra-o… así como na conxunción copulativa: i-auga, i-eu, i-embicou…
A segunda forma do artigo cambiámola de posición nos casos da segunda forma
pronominal: morrel-a besta > morre-la besta, pidímol-os ósos > pidímo-los ósos...
5.5. O n velar
A grafía -nh é a maioritaria. Excepcionalmente redúcese a -n (ninguna).
5.6. O y grego
Polo xeral Llópiz escribe –i latino, aínda que opta polo -y grego en palabras como:
alfayate, gayola, etc., grafía que regularizamos.
5.7. Os b e v
A vacilación b/v era habitual no galego antes da aprobación das normas ortográficas
actuais, razón pola que se mantén bogar entre outras. Só modificamos aquelas que na
época xa non eran habituais (vévedo, bizo) e damos conta no aparato crítico.
5.8. O h
Llópiz omite o h en moitas palabras: an, ei, erba, orto, ospital, oubera, oxe… Dado que
neste caso non existía tal vacilación, corriximos esta grafía; e só nun caso a
conservamos porque alteraría a orde ortográfica (orto no n. 515).
6. ¿Preludio da edición do gran Refraneiro inédito?
Gustaríanos que a edición deste pequeno manuscrito fose o preludio da edición dese
Refraneiro inédito. Aínda que nel reaparecen as grallas que xa advertimos neste
pequeno manuscrito, estas ensombrecen pero non desvalorizan unha obra longa (2.000
folios a dobre columna) que, en todo caso, debemos xulgar como obra paremiolóxica
feita por un autodidacta, cando aínda non naceran practicamente os estudos
fraseolóxicos en España. O Refraneiro inédito de Vicente Llópiz é o maior tesouro
paremiolóxico galego. A edición deste pequeno manuscrito no seu cincuentenario é
unha pequena homenaxe a Vicente Llópiz Méndez e quere merecer, de quen nolo pode
conceder, o privilexio de prepara-la edición do seu Refraneiro. Para iso reiteramos
publicamente o noso ofrecemento a quen corresponde.
274
5. Paremias selectas. Premio Castelao do Centro Galego de Buenos
Aires 1956
REPRODUCCIÓN DA PORTADA DE
Paremias selectas
de Artabrum
275
REPRODUCCIÓN DA PRIMEIRA PÁXINA DE
Paremias selectas
de Artabrum
276
9
1
A boa crianza arreda da labranza. 6
Explica la razón del absentismo en
nuestros agros. (L. Otero Pimentel. [Ms.:
2]).
2
A boa larada fai o bon pote.
(Couceiro Freijomil, Do meu feixe. [Ms.:
11]).
10
7
(M. Puga, Picadillo, Pote gallego. [Ms.: 3]).
3
A castaña dentr'ourizo eu ben vos
sei o que fai: s'inda anda verde,
madura; e s'está madura, cai. 8
A goapa anda antr'as feas para
parecer millor, a vella ponse antr'as
novas por ver si colle un amor.
¡A i-auga, parrulos! qu'enxoita o
bulló. 12
Bulló, estanque natural, charca de aguas,
alberca. ([Ms.: 13]).
11
Á mala vivenda chámolle morrenda.
13
([Ms.: 17]).
([Ms.: 667]).
4
A comida ben machada moito axuda
na remoa. 9
Machada, masticada; remoa, la digestion.
([Ms.: 5]).
5
A dreita, de Dios padre, a esquerda
do xastre e do zapateiro de
ningunha parte. 10
Los sastres trabajan con la mano izquierda
y los zapateros con ambas manos. ([Ms.:
7]).
6
Vult et
otiantibus!
([Ms.: 9]).
8
([Ms.: 23]).
13
non
vult
14
15
piger.
Vae
A gaita, cando sona, ás veces canta,
ás veces chora. 11
16
A miña roca espelida, o meu fillo
por nacer; déixame Deus fia-los
panos que logo ll'han d'envolver. 18
([Ms.: 668]).
17
A obra de Santa Ana empeza ben e
nunca acaba. 19
Â i-auga parrulos.
Â.
14
A millor regada a que do ceo baixa..
15
A millor rega a que do ceu s'espera..
16
tén / prá / ché / crêr.
17
Â.
18
...espelida o meu... / ...nacer, déixame... / fial-os /
...panos que logo....
19
Ana, / bén.
13
bóa / crianza,.
bóa / bón.
8
A castana dentr'ourizo, eu ben vos sei o que fai, s'inda
anda verde madura, e s'.
9
machada, / remóa.
10
ninguna.
11
A gaita cando sona, âs veces canta âs veces chora.
Á miña casa che levei, ti te
quedache i-eu me botei. 17
([Ms.: 25]).
12
7
A mintira ten que ser parelleira da
verdá pra que che podan crer, que
mintira ben composta moito val e
pouco costa. 16
(Cantigas de Xaniño. [Ms.: 26]).
(El Refrán Literario. [Ms.: 10]).
6
A millor rega, a que do ceu
s'espera. 15
(Bolet. Sind. Agr. 1953. [Ms.: 24]).
A fouciña na leira e o home na casa.
LATÍN:
A millor regada, a que do ceo baixa.
14
A fame aguza o argallo.
Argallo, ingenio industrioso, inventiva.
([Ms.: 8]).
7
12
277
([Ms.: 39]).
18
27
19
(J. Sesto, El Refrán y su sombra. [Ms.:
70]).
A pedir, que m'han de dar; onde me
digan que non, alí hei de relear. 20
Relear, porfiar, insistir. (J. Sesto El Refrán
y su sombra. [Ms.: 50]).
A que racha o zoco, racha a
media...si as leva.
28
A que se case cun vello, o que lle
cadra facer é esgurricharlle nos
bolsos e lle non dar de comer. 21
29
A quen ao pai coméronll'os lobos
garde de non s'achegar ao souto. 22
30
31
A somá dos zapateiros ten dous días
de menos. 23
A sombra do castiñeiro é regalado
do vran.
(Jose Sesto, El Refrán y su sombra. [Ms.:
63]).
24
25
Agoiras de baillar, bailla sen tocar.
([Ms.: 12]).
33
Airiño temperado trai resío ao
prado. 31
([Ms.: 670]).
34
A ti cho digo, navalla, enténdeo ti,
rodela; un home, para ser home,
non debe ter longa a léngoa. 25
(Revista Gallega, Sentencias morales, año
1899. [Ms.: 66]).
26
32
A terra negra o millo leva, que a
branca polas paredes anda. 24
([Ms.: 65]).
Adoito boa mesa, testamento en
CASTELÁN: La buena mesa
merma. 30
testamento merma. FRANCÉS: Gras cuisine,
petit testament. ITALIANO: Grassa cucina,
magro testamento. INGLÉS: A jat kitchen
makes a lean will. ALEMÁN: Kleine Küche
grosses Haus.
(A. Mª de las Casas, Refrº. Ultreya. [Ms.:
6]).
Domingo para emborracharse y lunes para
dormirla. (Ms.: 62)
23
Acabar, todo acaba; e o diñeiro,
primeiro que nada. 29
(R. Lois, Ditos da xente. [Ms.: 4]).
([Ms.: 53]).
22
Abellón de orella máis falaga que
molesta. 28
(El Refrán Literario. [Ms.: 1]).
([Ms.: 54]).
21
A vergoña e as moscas pra todo
estorban.
([Ms.: 71]).
([Ms.: 51]).
20
A verdade fura a parede. 27
Álbore de pouca couce, logo o
abaixa algún vento. 32
([Ms.: 671]).
35
A verdá solta faise camiño. 26
Alegría e paz é a libertá sinceira;
todo o demais é vento, vaindá,
laceira. 33
(Epístola del Rey Bermudo. [Ms.: 14]).
([Ms.: 69]).
20
...pedir que m'han... / dar,.
c'un / ...vello o que....
22
comeronll'os.
23
zapateiros, / tén.
24
pol-as.
25
A tí cho digo navalla, enténdeo ti rodela, / ...un home
para ser home.
26
verda.
21
27
...fura parede..
, mais.
29
Acabar todo acaba e o diñeiro primeiro que nada..
30
bóa.
31
temperado,.
32
Albore / algun.
33
sinceira,.
28
278
36
Alí camiñan os pés, onde o corazón
quer.
([Ms.: 15]).
37
47
48
Amigo certo non ten precio. 35
([Ms.: 18]).
39
Amigo d'intras estou contigo.
49
50
([Ms.: 20]).
Amigo na adversidade éche amigo
de verdade. 37
(Galindo Romeo, Tradiciones Morales.
[Ms.: 21]).
42
Amistanza a que se queira, pero ao
seu precio a marela.
Marela, en general la vaca nacida en la
casa. (Couceiro Freijomil Do meu feixe.
[Ms.: 22]).
43
44
Amor por vinganza, inda máis se
agranda. 38
([Ms.: 30]).
45
Amor que non se estreve é folerpiña
de neve. 39
51
52
53
Antes, que os agros o den; logo, aos
santos si convén. 44
(Expresiones y modismos Alto Miño-Lea.
[Ms.: 36]).
54
Ao amor logrado non se lle pon
coidado. 45
(Castor Elices, Poesias. [Ms.: 38]).
55
Ao boi vello, chocallo novo.
46
LATÍN:
Semper seni iuvenculam subjice.
([Ms.: 37]).
Amores contra vontá é bogar
contra a maré.
Amoriños que foron, nunca mais serán / mais.
Anda agulliña non che me quedes, pontiño de Pascoa,
choutiño de lebre..
42
Aninovo, / ...ten pra... / tén.
43
nevado,.
44
den, / logo ao.
45
pón.
46
vello chocallo / nóvo.
41
solpór.
cérto / tén.
36
leal, / eille / mais.
37
aversidade / eiche.
38
mais.
39
estreve,.
35
Ano nevado fartura trai ao cabo. 43
(J. Cabo Pastor, Rev. Celtiga. [Ms.: 35]).
40
34
Aninovo tanto é pra o que ten,
[coma] pra o que non ten. 42
([Ms.: 34]).
([Ms.: 31]).
46
Anda, agulliña, non che me quedes;
pontiño de Páscoa, choutiño de
lebre. 41
([Ms.: 32]).
Amor entra con cantigas e sal con
choricas.
(V. Risco, Notas. [Ms.: 29]).
Andando atópanse os bois.
([Ms.: 33]).
Amigo leal élle máis que un irmán.
36
41
Ana e Xoana, Rebeca e Susana,
Lázaro e Ramos e o da Páscoa
qu'estamos.
Corresponden a los siete domingos
cuaresmales. ([Ms.: 49]).
([Ms.: 19]).
40
Amoriños que foron nunca máis
serán. 40
(Francisca Herrera Alma de muller. [Ms.:
28]).
Alza o demo ao solpor. 34
Por que con el crepúsculo vespertino
empieza el reino de las sombras
fantásticas. ([Ms.: 16]).
38
([Ms.: 27]).
279
56
Ao campo ben traballado poucas
veces vén mal ano. 47
65
([Ms.: 40]).
57
En Valdoviño, Ferrol, deligras cosquillas;
bico lañado, labios partidos o tiernos.
([Ms.: 47]).
Ao home sabio hora telluda lle vén.
48
([Ms.: 41]).
58
66
Ao home sabio poucas palabras lle
cómpren. 49
(Lo mismo que el anterior figuran en
Romançea Proverbiorum, de Salcedo, S.
XV. [Ms.: 42]).
59
Ao home vello, viño teso.
60
Ao meu gusto ben me axusto.
67
68
69
70
Ao ouro non se ll'apega o lixo.
71
Ao que non ten vizos pequenos
sempre ha de levarlle os cartos o
demo. 53
Ao que por maio súa Dios o axuda.
72
As grilas non van á gaiola. 62
Por que solo canta el macho. ([Ms.: 59]).
73
54
As leises do labrador tenas metidas
nos bois. 63
([Ms.: 60]).
Es variante del núm 623 [Ms.: 597] V.
([Ms.: 669]).
55
traballado,.
48
sabio / ora / ven.
49
paravras / compren.
50
téso.
51
bén.
52
escopeta,.
53
pequenos, / tén / ai.
54
súa,.
As follas son da ventisca que as
arruma n'outono. 61
(Francisca Herrera, Muller ou nai. [Ms.:
58]).
([Ms.: 48]).
47
As bestas foron atopar cornos e
volveron sin orellas. 60
([Ms.: 57]).
Ao que non ten escopeta todo se lle
volve facer ¡pum! 52
([Ms.: 46]).
64
As alboredas dos agros van ao rivés
do labrego, arróupanse polo vrao e
díspense polo inverno. 59
([Ms.: 672]).
([Ms.: 45]).
63
Arre, burriño, o que naz pobre
nunca ha ser rico. 58
([Ms.: 56]).
alia placent. CASTELÁN: Ande yo a
gusto que bien me ajusto. FRANCÉS: Chacun
a son gôut. ITALIANO: Ognuno ha i suoi
gusti.
([Ms.: 44]).
62
Ara o boi, e non pra il, que é pra
nós. 57 Sic vos, non vobis, fertis aratra,
boves (Virgilio).
(Grandío, Pensamientos. [Ms.: 55]).
51
LATÍN: Aliis
61
Aos cregos non lles pedir e aos
frades non lles des e dos ricos non te
fíes, que ch'amolarán os tres. 56
([Ms.: 48]).
50
Viño teso, vino hecho, concentrado y puro.
(Caro y Cejudo, Colec. refranes
castellanos. [Ms.: 43]).
Ao que ten o bico lañado mal lle
cadran as deligras. 55
lañado,.
dés.
57
...il que... / nos.
58
Arre burriño / ai ser.
59
pol-o / pol-o.
60
bestas,.
61
ventrisca.
62
â / gayola.
63
ten-as.
56
280
74
Ás mulleres de boa traza non lles
faltan rondadores nin solteiras nin
casadas. 64
(Enchoyadas, Valle del Alto Rodil, Lugo.
[Ms.: 61]).
75
83
Besta que non ornea é qu'esqueciu a
tonada. 72
([Ms.: 75]).
84
Boda de laceirosos, xuntanza de
piollos.
([Ms.: 76]).
As penas non se fixeron prás bestas.
65
(E. Pereira Borrajo, Faro de Vigo 5-XI-55,
pag 3. [Ms.: 64]).
76
Aturan as chalancas tres meses con
pelo, tres meses sin elo, tres rotas e
tres agardando por outras. 66
85
Atolado, atascado en el fango. ([Ms.: 77]).
86
¡Auga! que se queima o regueiro...e
afogárono co lume. 67
87
Axe quer a morte e non sabe de que
sorte. 68
88
Ben que na terra se semea, no ceu
se fai a colleita. 69
89
Benfadado o que ten un amigo que
lle axude a chorar. 70
90
Benia a casa onde colle un vello
cabo das brasas.
91
Berzas no bancal e nabos nun bon
taco, xa tes xantar todo o ano. 71
([Ms.: 674]).
Cada panza o seu embigo.
([Ms.: 81]).
([Ms.: 673]).
82
Cada galo ten o seu cacho.
Cacho en sentido figurado, puesto en la
sociedad. ([Ms.: 80]).
(M. Gomez Lopez, A miña sorte. [Ms.: 73]).
81
Cabalo da Remonta, máis sabe da
mili que o que o monta. 75
(Miguel Castro Miño El Caballo en Galicia.
[Ms.: 79]).
([Ms.: 74]).
80
C'un que che vexa, xa o sabe toda a
aldea.
([Ms.: 130]).
Axe, ocasión, disculpa, motivo. ([Ms.: 72]).
79
C'un que che vexa, che viu toda a
aldea.
([Ms.: 129]).
([Ms.: 68]).
78
Bos e malos martes hainos en toda
parte. 74
([Ms.: 78]).
([Ms.: 67]).
77
Boi atolado turra ao que quer
axudalo. 73
92
Cada tecedeira louba a súa mea.
([Ms.: 676]).
93
Cada tendeiro gaba o seu novelo.
([Ms.: 675]).
94
([Ms.: 82]).
64
Âs.
pr'as.
66
chalancas,.
67
Auga! / afogáron-o / ca.
68
mórte / sórte.
69
non?.
70
tén.
71
n'un.
Campán por gaita e os cregos na
danza.
65
72
qu'esquecíu.
atolado, / axudal-o.
74
Bós / ainos.
75
Remonta, / mais.
73
281
95
Cando a casa s'esboronda nin os
ratos paran nela. 76
104
83]).
96
Cando a fame chama no portal, sal
o amor pola ventán. 77 VARIANTE: Cando
a fame chega ao portal, sal o amor pol-a
ventan.
([Ms.: 84]).
97
105
106
Cando a gana de baillar é moita,
pouco é o son que ll'abonda. LATÍN:
Cando din maldizóns as vellas
larpeiras, hastra o demo se tapa as
orellas. 78
Cando estou solo todo e verdá; de
que outro vén, será ou non será. 79
107
(Crisanto Soto, prof. Escuela Normal Pontevedra 1901. [Ms.: 87]).
100
Cando loura o pexego andan os
cachos (os acios) no madureiro.
108
Cando o día crez, o frío arrequez.
VARIANTE:
Cando o día crez o frío naz
(Gabriel Mª Vergara. Dicº de refr.).
(L. Saralegui, Anécdotas. [Ms.: 89]).
103
109
Cando o mouchiño mía, inda é
noite e vai ser día.
110
Cando unha casa se queima, a
veciña afumega.
([Ms.: 96]).
111
Cando vén a uva e o figo, aparella
o teu abrigo. 85
Por que ya se va a acabar pronto el
verano. ([Ms.: 98]).
81
n'ela.
77
pol-a / ventan.
78
dín / maldizons.
79
eston / verdá,.
80
ai / comer,.
Cando unha casa se queima, a do
lado bota fume que arrabea.
(J.V.L. Expresiones y Modismos en Alto
Miño-Lea. [Ms.: 97]).
([Ms.: 90]).
76
Cando se lle morre a sogra, pasa o
xenro a millor vida.
([Ms.: 95]).
Cando non hai que comer a xente
aúna. 80
(Couceiro F[r]eijomil, Do meu feixe. [Ms.:
88]).
102
Cando quer pasar por bo o demo,
ponse a roupa de crego i-esconde o
rabo debaixo do manteo. 84
(Xan d'Outeiro, Contos da feira. [Ms.: 94]).
([Ms.: 677]).
101
Cando o toxo crez, a fame enardez;
e cando a balloca, a todos toca. 83
Ocurre entre mayo y junio cuando se han
agotado las provisiones del año anterior y
aun no se ha recogido la cosecha nueva;
balloca, avena loca perjudicial a la
sementera. También hay explicación para
el primer caso, de que cuando crece tojo
en un terreno es por que no ha sido arado
ni sembrado. ([Ms.: 93]).
(Amor Ruibal, Larpeiras. [Ms.: 86]).
99
Cando o sol roxo aperta, nin
muller, nin cosco, nin berza. 82
Sol roxo, sol fuerte del verano por la
Canícula; cosco, caracol. ([Ms.: 92]).
Levis occasio levantem se citat.
([Ms.: 85]).
98
Cando o parrulo colle o balado, nin
o balado deixa ao parrulo nin o
parrulo o balado. 81
parrulo,.
muler.
83
Cando o toxo crez a fame enardez, e cando a balloca
a todos toca..
84
quér / bó / se pon? / mantéo.
85
ven.
82
282
112
Cando vén frío, vai chover ou ten
chovido. 86
([Ms.: 99]).
113
123
Cando voan os grouíños vén o figo
bacoriño. 87
([Ms.: 678]).
114
([Ms.: 108]).
([Ms.: 109]).
124
Canto menos o lixo pesa, o vento
máis lixeiro o leva. 88
([Ms.: 100]).
115
Caravel que me recendes, fieime
do teu amor e suspeito que me
vendes.
(J. M. Pereda, Estudios de filologia gallega,
Douro Litoral. [Ms.: 101]).
116
117
125
126
127
119
128
Casa de moitos, casa sin apouso.
([Ms.: 106]).
120
Casa de moitos, descanso de
poucos.
129
Casa sin portela sempre está
aberta. 92 VARIANTE: Casa sin portela é do
130
Catou a galiña e deu co capón,
¡malia da casa onde n'hai barón! 93
ven / tén.
87
grouiños.
88
mais.
89
por que / có.
90
pro / lêr.
91
pórcos.
92
esta.
Coman pouco, coman farto; nunca
gordos se fan fracos. 99
(V.M. Risco, Notas. [Ms.: 116]).
131
93
86
Coidan os namorados que todos os
demais son cegos. 98
([Ms.: 115]).
que entra.
([Ms.: 107]).
122
Cobre a neve ao millo como a nai
ao fillo.
([Ms.: 114]).
([Ms.: 105]).
121
Cazarratos a dormir, mais cando
acorda déixaos ir. 97
En sentido figurado alude a la persona que
promete hacer mucho y que llegada la hora
de la realidad deja pasar la ocasión. ([Ms.:
113]).
91
([Ms.: 104]).
Cazador que mal tira, lixeira ten a
mintira. 96
([Ms.: 112]).
Cartas son escusadas pró que non
sabe ler. 90
Casa de moitos, casa de porcos.
Catro namorados, tres enganados.
Solo uno de los cuatro puede ser el
elegido. ([Ms.: 111]).
([Ms.: 103]).
118
Catro e tres sonche sete, con des
riás nove e media; ao que ben sabe
contar non lle mican as cadelas. 95
Micar as cadelas, sisar en las vueltas.
([Ms.: 110]).
Carretoume a miña nai porque
casou co meu pai. 89
([Ms.: 102]).
Catro cousas (casas) ten abertas o
coitadiño sin cartos: a cadea, o
hospital, a igrexa e o camposanto. 94
Comer de moca non é pecado iengorda. 100
...capón ¡malia!.. / n'ai.
ospital.
95
dés / ...e media, ao que....
96
tén.
97
deixa-os.
98
cégos.
99
Coman pouco coman farto, nunca gordos se fan
fracos..
94
283
([Ms.: 117]).
132
([Ms.: 127]).
Como o micho de Xan Rebolo, que
pra non ve-los ratos pechaba os
ollos. 101
([Ms.: 118]).
133
Como Xan das Tramballadas: todo
o monte, se non, nada. 102
144
([Ms.: 679]).
145
146
147
Con esterco que ben cheira,
ningunha colleita se perde.
148
Con nó fixo nunca se perde o fío.
Confesa feita peedenza espera. 104
([Ms.: 124]).
140
149
Confesa trai penitenza. 105
([Ms.: 125]).
141
Consellos que non ten conta, por
unha orella entran e salen pola
outra. 106
moca,.
101
...de Xan Rebolo que pra... / vel-os.
102
Tramballadas, / senon.
103
xente, / ai.
104
feita,.
105
Confesa,.
Choupín, cogordón, zaramela da
rodela; para min, para ti, para
santa Madanela. 111
Chover miúdo, bo tempo pra os
tortullos. 112
Tortullo,
agárico
campestre,
comestrible. ([Ms.: 135]).
150
106
100
Choran as nenas de Corme; rapaza
con tantos fillos, non sei como sono
dorme.
Se refiere a las principales clases
comestibles de setas. Hay la creencia de
que nacen en parejas y que al hallar una
debe andar cerca la otra. Mientras se
busca, se canta este estribillo. Zaramela da
rodela, seta umbelífera. ([Ms.: 136]).
Con pouco tempo nin casa nin
medeiro.
([Ms.: 126]).
139
Cheirume dos ratos, agoiro é pró
gato. 110
(El Gaiteiro de Ventoselo. [Ms.: 134]).
(Cofradía de Alfayates de Betanzos. [Ms.:
123]).
138
Chego cedo, fago o que quero;
chego tarde, fago o que manden.
([Ms.: 680]).
([Ms.: 122]).
137
Charamasca tamén é leña, mais
non quenta. 109
([Ms.: 133]).
Con auga se cura a xente; o que
non morre a modiño, ha de morrer
de repente. 103
En boca de los agüistas de Carballino.
([Ms.: 121]).
136
Cun solo grao convida a dez
galiñas un galo. 108
([Ms.: 131]).
([Ms.: 120]).
135
Costume mala, costume boa, o
labrego non quer outra. 107
([Ms.: 128]).
143
Como o mundo está trocado, o gato
garda o bacelo e o can anda no
tellado.
Se dice cuando todo al revés en una
empresa o gobierno. ([Ms.: 119]).
134
142
Da noite á mañá o zarroto naz. 113
tén / pol-a.
bóa.
108
C'un / grao,.
109
tamen / e.
110
...ratos agoiro....
111
...rodela, para min para ti, para....
112
miudo / bó / pra-os.
107
284
seta
Zarroto, seta
([Ms.: 141]).
151
umbelífera
comestrible.
Dabondo panda renda o que ara
mala terra.
([Ms.: 137]).
152
([Ms.: 144]).
161
Decir verdades a medias é decir
mentiras certas.
(De Parnaso Gallego. [Ms.: 145]).
162
Daino o bo tempero, que non os
leiros co millor esterco. 115 Annus
producit, non ager.
(Fitopatología Agraria - Coruña. [Ms.: 139]).
154
Decía o enterramortos: Dios día
que facer a cada un no seu ufizo. 119
Daino o ano, que non os agros. 114
([Ms.: 138]).
153
160
Deixarvos de cencias, pra namorar
femia rica abonda ser linda besta.
(Ricardo Carballal, Contos. [Ms.: 146b]).
163
Deléirese a neve i-embaixo o
esterco quede. 120
Confr. con el núm 128 [Ms.: 114] VS.
([Ms.: 147]).
Dáme diñeiro e chámame galego.
116
155
(Así figura en Refr. Gral. Ideológico,
Martínez Kleiser num. 61896. [Ms.: 140]).
164
De enchenta de berzas non morre
rei nin reina.
165
([Ms.: 146a]).
156
De vontades sin feitos está o
mundo cheo.
([Ms.: 152]).
157
De vontades sin feitos lastrado está
o inferno. 117 CASTELÁN: De voluntades
secas está el mundo harto de ellas.
Lastrado, empedrado. ([Ms.: 153]).
158
([Ms.: 154]).
159
([Ms.: 148]).
166
167
Día que che veña corto, agarda por
outro.
([Ms.: 155]).
Digan o que digan, os netos certos
son os fillos da filla. 123
([Ms.: 156]).
169
Dios con sobrada razón: o poeta
non se fai, ten que virlle de nación.
124
De nación, innato, de nacimiento, por
natural inclinación. (Rey Gonzalez, Fume
de pallas. [Ms.: 157]).
170
113
119
114
120
â.
...ano que non....
115
bó / ...tempero que non... / có.
116
Dame / chamame.
117
feitos,.
118
fun-o.
Dempois de morre-la besta veñen
co orxo e a herba. 122
([Ms.: 149]).
Debía un día ao demo e funo a
pagar hoxe. 118
Exclamación cuando acaba de sufrirse una
desgracia.
(Pereda, Est. de la lengua
gallega - Douro Litoral. [Ms.: 142]).
¡Demos non son santos!
(Pereda, id id. [Ms.: 143]).
168
De xionllos pra abaixo é do
zapateiro.
Demo non é porco e güincha. 121
Dios non dá millo senón no eiro
semeado. 125
...enterramortos: Dios ... ufizo..
néve.
121
pórco.
122
morrel-a / bésta / có / erba.
123
nétos.
124
...razón: o poeta...nación..
285
([Ms.: 158]).
171
Dios non manda o millo solo pra os
ricos.
del tojo (aulaga o aliaga gallega).
de Bergantiños. [Ms.: 166]).
180
([Ms.: 159]).
172
173
(Revista Gallega Pontevedra 1888. [Ms.:
160]).
181
Dispidos nacemos e logo todo o
queremos. 126
182
Dixo a milgrá aos seu graos:
estoupo eu por non estouparvos. 128
Milgrâ, granada, fruto del granado. ([Ms.:
161]).
176
177
Díxolle a silva ao cardo: ¡safa alá!
que me arrabuñas ¡bárbaro!. 130
184
Do afogado, a monteira (tan
sequer). 131 CASTELÁN: De mal pagador
185
Do mal vén o ben, como das
chorimas o mel. 132
Las abejas gallegas a falta de otras plantas
melíferas, como la melisa, toronjil, etc.
liban en las chorimas o florecilla amarilla
125
...millo, senon....
lógo.
127
mais.
128
milgrâ / ...graos: estoupo ... estouparvos..
129
n'ai.
130
...cardo ¡safa alá!.. barbaro..
131
se quer?.
132
ven / bén.
Dunha hora a outra se perde
algunha cousa. 135
([Ms.: 151]).
186
Duro con duro amolega.
LATÍN:
Durum duro destruit.
([Ms.: 171]).
187
¡É moito neno iste cativo!
Loc. que expresa sorpresa ante el mucho
saber de un rapaz precoz. (J.F.M. As tres
Maruxas Ideal Gallego. [Ms.: 172]).
siquiera en paja.
([Ms.: 165]).
179
Dunha cana arrincada sete acoden
á falta. 134
([Ms.: 150]).
164]).
178
Dous mares bañan Galicia, o que
bate a costa brava e o mainiño das
Rías.
(Wenceslao Fernández Flores [sic], Galicia.
[Ms.: 169]).
Dixo un sábeo dotor que sin ciumes
n'hai amor. 129
(El Proverbio romántico en Galicia. [Ms.:
163]).
Do xogo, males moitos.
(Camilo Díaz Baliño, Contos - Coruña
1928. [Ms.: 170]).
183
Dixo a ira máis do que quería. 127
Do tío rico todos son sobriños. 133
([Ms.: 168]).
([Ms.: 162]).
175
Do ollar naz o amar, de non ver
naz o esquecer.
([Ms.: 167]).
Dios non sirve a señor.
([Ms.: 681]).
174
(Terra
188
Éche bo caseiro o que rega o
lameiro. 136
([Ms.: 173]).
189
En abril a sardiña val pernil. 137
(Rey González, Muros. [Ms.: 188]).
190
En abril déixame dormir.
126
133
rico,.
De unha / arrincada, / â.
135
De unha.
136
Eiche / bó.
137
abril,.
134
286
(J. Sesto, El refran y su sombra. [Ms.:
189]).
191
192
200
([Ms.: 174]).
En abril ronca o porco no cubil. 138
Por que aun tiene frío. (Parroquia de Velle
pag. 241. [Ms.: 191]).
201
En abril todos os labregos viven e
ningún apousa a vivir. 139
202
En abril, lama nas zocas e ploros a
abrir.
En agosto esmacelamos todos.
203
204
En agosto non te durmas tralos
toxos. 141
([Ms.: 201]).
196
En agosto, noite connosco.
205
206
207
En marzo, se non hai xiada hai
orballo. 147
([Ms.: 187]).
208
En febreiro naz e morre a frol do
amendoeiro.
([Ms.: 184]).
En marzo o sol rega e a i-auga
queima.
([Ms.: 186]).
En decembre abilla o anllar e
déitate. 143
([Ms.: 210]).
199
En marzo marceiro, sol e chuveiro.
([Ms.: 185]).
A las siete en agosto sombra en
rostro. CATALÁN: Per tot l'agost a las set ja
es fosch. VALENCIANO: De la Mare de Deu de
agost las set ja es fosch.
(J. Sesto. [Ms.: 202]).
198
En maio fálase do millo e n'agosto
do viño.
(San Pedro de Begonte, Lugo. [Ms.: 194]).
142
CASTELÁN:
197
En maio come a vella as zreixas ao
borrallo. 146
Es dificil que escape mayo en Galicia sin
ningun coletazo invernizo. ([Ms.: 193]).
140
([Ms.: 200]).
195
En Galicia, un peso no bolso e
outro na camisa.
(Figura en Refr. Gral. Ideol. Martínez
Kleiser num. 26288 [Ms.: 176]).
([Ms.: 190]).
194
En Galicia nada se pide...emígrase.
([Ms.: 175]).
Pensando en las posibilidades y las
contingencias de la cosecha. ([Ms.: 192]).
193
En Galicia máis che val emigrar
que pregar. 145
En Nadal o porco no sal e a galiña
ao niñal.
([Ms.: 211]).
209
En febreiro, dúas capas e un
chapeiro. 144
En novembre todo gardado, quer
na meda, na tulla ou soterrado.
La paja en el almiar (meda), el grano en el
granero (tulla) y el vino en la cueva
(soterrado). ([Ms.: 208]).
([Ms.: 183]).
210
En novembro fabas i-en Nadal
cabazas. 148
([Ms.: 209]).
138
abril,.
139
abril, / ningun.
140
agosto,.
141
che durmas / tral-os.
142
En agosto noite con nosco..
143
decembre,.
144
duas.
145
mais.
maio,.
147
ai / ai.
148
ien / cabâzas.
146
287
211
223
En outubre alza a man das ubres.
([Ms.: 207]).
212
224
En san Xoán fouce na man, pra
probar que non pra ceifar. 149
(Parga Sanjurjo, Bibl. R.A.G. [Ms.: 196]).
214
Xulio xuliado, mes clásico de calores
caniculares. ([Ms.: 199]).
En outubre ¡borralliña do meu
lume!
([Ms.: 206]).
213
En xulio xuliado safa a moza do
teu cabo. 155
En xulio ¿onde andas, mozo? -Na
fonte ou no pozo. 156
([Ms.: 198]).
225
En san Xoán vaise a froita da man.
Enfreio dourado non millora ao
faco.
([Ms.: 177]).
150
([Ms.: 195]).
215
226
En Santiago arden as tellas dos
tellados, por dafóra que non por
debaixo. 151
Entr'os toxos mesmo ten cantar
ben ou cantar mal; mais por onde
anda a xente, cantar ben ou non
cantar. 157
([Ms.: 179]).
([Ms.: 197]).
216
En setembre n'hai friolento que
non treme. 152
227
Escusada é a roupa de loito tendo
ledo o corazón. 158
([Ms.: 212]).
([Ms.: 204]).
217
228
En setembre o outono arrecende.
([Ms.: 205]).
218
([Ms.: 213]).
En setembro, andando e comendo.
229
([Ms.: 203]).
219
230
En xaneiro arde enxoito o
verdeiro.
En xaneiro arde o verdeiro.
([Ms.: 180]).
222
En xaneiro, rachóns de piñeiro. 154
([Ms.: 182]).
231
Falar, falamos todos; falar ben,
moi poucos. 160 LATÍN: Disertos esse
multos, eloquente[m] fere neminem.
([Ms.: 215]).
232
Fame e frío poñen ao home esguío.
([Ms.: 216]).
233
149
155
150
156
Sanxoan,.
Sanxoan,.
151
dafora?.
152
n'ai.
153
allea,.
154
rachons.
Faco emprestado, moita carga e
pouco prado.
([Ms.: 214]).
([Ms.: 181]).
221
Fabal frolecente ben arrecende.
([Ms.: 682]).
En terra allea hastra as vacas
turran aos bois. 153
(Coplas de Fungueiriño, Vida Gallega
1925. [Ms.: 178]).
220
Estudante vadio para en boticario.
159
Fariña que vén do demo, toda se
volve farelo. 161
xuliado,.
...andas mozo....
157
tén, / mal, / andal-a.
158
e / loito,.
159
vádio.
160
Falar falamos todos, falar ben moi poucos..
288
(Couceiro Freijomil Miudenzas. [Ms.: 217]).
234
([Ms.: 226]).
Fía da Virxe, non corras e verás o
puntapé que levas.
(J. Ramon Fernandez Oxea, Orense 1947.
[Ms.: 218]).
235
Fillas ricas, ensernada pra
moinantes. 162
Moinante, pícaro cazadotes. ([Ms.: 219]).
236
244
245
246
Folguemos agora que podemos,
que n'outrora choraremos. 163
Follas ao abandono sonche
prenunzos do outono.
Fortuna che mande Dios, que co
saber non se come. 164
**Freixós non fanse con augaxas.
Augaxa, aguadija de la sangre. Escoada.
([Ms.: 224]).
[N. dos eds.: Obviamente este refrán está
manipulado, porque a gramática esixe
outra colocación do pronome átono: non se
fan con...].
247
248
Galo de moitas pitas, logo vírase
rouceiro.
([Ms.: 231]).
249
Galo gordeiro non sobe ao poleiro.
([Ms.: 232]).
250
Gana máis o que máis vende. 172
([Ms.: 684]).
251
Garda do riso pra outra chora.
(J. Luces Miranda, La Estrada. [Ms.: 233]).
252
Gastan as rapazas medias de
cristal inda que na casa non quede
un rial.
(Fiesta de los Mayos Villagarcia 1955. [Ms.:
234]).
Fuxido o boi, travancas á porta. 166
Gaanza sin pecar non se pode dar.
253
167
161
167
162
168
ven.
prá.
163
...que podemos que....
164
...che mande Dios que... / có.
165
Freixós, non fanse.
166
â.
Galiña qu'escarva miñoca saca. 171
([Ms.: 230b]).
([Ms.: 225]).
242
Galiña de moitos e muller de pouca
fala valen unha millarada. VARIANTE:
Galiña de moitos e muller de pouca fala
n'ai pesos para pagal-as.
([Ms.: 230a]).
165
241
Galicia ten iñarros, mais tolos non.
VARIANTE: Galicia ten iñarros, mais non
parvos.
([Ms.: 229]).
(Couceiro Freijomil, Miudenzas. [Ms.: 223]).
240
Galego e asturián, primos
curmáns, mais cada un ao seu ar. 169
([Ms.: 227]).
Fin de ano, ispido o calendario.
(Alfredo P. Gensado [N. dos eds.
¿Guisado?], Vida Gallega 1915. [Ms.:
221]).
239
168
([Ms.: 683]).
(Lence Santar y Guitian, Folklore de
Mondoñedo. [Ms.: 222]).
238
Gado pouco, couto redondo.
170
Despojado de todas sus hojas diarias o
mensuales. ([Ms.: 220]).
237
243
Gavetos e arroleiras non entran
nas eiras.
pódese?.
Gâdo.
169
...asturián primos curmans... / curmans / âr.
170
nón.
171
escarva,.
172
mais / mais.
289
Gaveto, cornijal de una heredad labrantía,
que por volver mal el tren del arado, queda
sin remover ni sembrar; arroleira, borde o
lindazo entre las tierras de labor, que
queda sin sembrar. ([Ms.: 235]).
254
Gosto cativo deixa-lo pantrigo por
comer maínzo. 173
([Ms.: 236]).
255
gallo, canta il galleto. INGLÉS: As the old
birds sing, the young ones twitter.
([Ms.: 242]).
263
([Ms.: 245]).
264
LATÍN: Insatiabilis oculus cupidi
(Ecles, 14).
(J. Salgado Rodriguez, Arch. R.A.G. [Ms.:
690]).
Gran door non dura sempre.
Habendo feira todo se vende.
(P. Boado, Campesinos, Arch. R.A.G. [Ms.:
238]).
257
Habendo patacas na aldea e peixe
(sardiña) no mar, solo toca a Dios
loubar.
265
266
Hai no mundo máis bestas que
preseiras. 174
Hastra a noite todo é día, hastra a
morte todo é vida.
267
Hastra non pasar maio non deixes
o traballo.
Alude al cuidado de las mieses. (Estación
Experimental y Regional de Fingoyo. [Ms.:
241]).
261
Hastra o mulo gaba a súa xénea.
262
268
269
270
Home namorado, bo noivo, mal
casado. 180
(Carre Aldao, A Nosa Terra!, 1908. [Ms.:
244]).
271
Home sin pecado non é nado.
(Fig. en Refr. Geral Ideológico, Martinez
Kleiser al núm. 7580. [Ms.: 692]).
173
177
174
178
deixal-o / mainzo.
mais.
175
xenea.
176
...canta o nóvo....
Home malcasado noutro poleiro
irá galeando. 179
([Ms.: 250]).
Hastra que o galo vello canta, o
FRANCÉS: Ce
novo agarda e cala. 176
que chante la corneille, ne chante le
corneillón. [sic] ITALIANO: Como canta il
Home festexeiro, nin sobrado nin
celeiro.
([Ms.: 691]).
175
No puede negar el abolengo asnal, por la
dimensión y forma de sus orejas. ([Ms.:
243]).
Home de pouco ufizo, pouca
gananza.
(Carré Aldao, A Nosa Terra, 1908. [Ms.:
248]).
([Ms.: 685]).
260
Home de moito renxer, cabalo de
moito andar e pelexo de bon viño
non son cousas de durar. 178
247]).
([Ms.: 240]).
259
Home de Lugo, garela de Betanzos
e can de Villalba, tres cousas malas.
(Rodriguez Marín, Mas de 2100 refranes
pag. 222. [Ms.: 246]).
([Ms.: 239]).
258
Home cubizoso, home sin apouso.
177
([Ms.: 237]).
256
Home con ploro e muller que se
molla, matrimonio.
Insaciabilis oculus cupide.
viño,.
179
n'outro / irai?.
180
Home namorado, bó noivo mal casado..
290
272
Home vévedo nin cumpre verba
nin garda sagredo. 181
estaría moi ben dito por habelo dito
eu. 186
(Lopez Guillar, Maestro Nacional. [Ms.:
249]).
273
Homildanza sin diñeiro, moito
aceite pr'un candieiro. 182
(Gumersindo Lopez Pardo, Lugo 1895.
[Ms.: 260]).
283
([Ms.: 454]).
274
([Ms.: 259]).
284
Igrexa pechada, soedá santa.
([Ms.: 256]).
275
Inda anda nos cueiros e pía por
cirolas.
285
Inda non comímo-la carne e xa
pidímo-los ósos. 183
286
Inda non pareu a marela e o xato
xa nos berra.
287
Inverno
farturento.
chovendo,
vran
([Ms.: 254]).
280
288
Inverno chuvoso, vran abondoso.
290
Ir ca sella prá fontenla con zapato
ringo-rango, éche cousa que non
peta. 185
181
Ise dito que ch'han dito que
houbera dito eu, quen cho dixo te
minteu porque eu non dixen tal
dito; pero si eu o houbera dito,
vévedo?.
Omildanza?.
183
comimol-a / pidimol-os.
184
...chuvoso vran....
185
pra / ringo rango? / eiche.
182
Leite e culler por farangalla
agarda.
([Ms.: 267]).
291
Leña resesa arde e non afumega.
([Ms.: 693]).
(R. Cabanillas. [Ms.: 258]).
282
Lar sin agarimo, doucho ao demo o
tal niño.
([Ms.: 266]).
184
281
Lamber non é comer. 189
([Ms.: 265]).
289
([Ms.: 255]).
Labrego que vende o palleiro, vaia
na vila e merque pandeiros.
([Ms.: 264]).
([Ms.: 253]).
279
Labrego malpocado, todos os anos
apedrexado. (apedrazado)
([Ms.: 263]).
([Ms.: 252]).
278
Labrego con luvas, fillo de
Xuncras.
([Ms.: 262]).
([Ms.: 251]).
277
Iste é o mal que ten a vella: touciño
fraex, carracho nas pernas. 188
(En esta forma lo abona A. Machado,
Tradiciones pop. esp. [Ms.: 261]).
Igrexa zarrada, divino silenzo.
([Ms.: 257]).
276
Iso de comer é cousa de moito
alimento. 187
292
Leña resésega arde ben e
n'afumega.
([Ms.: 694]).
186
ch'an / oubera / chó / ...tal dito pero... / oubera /
habel-o.
187
comer,.
188
tén / ...vella touciño... / fraex?.
189
Lamber,.
291
293
Leva o que vai ao romaxe moito
viño, moito queixo, pouca cera e
pouco rezo. 190
(Carmen A. Canitrot, Romerias, Orense.
[Ms.: 695]).
294
303
Maio de chuveiros non é malo prós
eiros. 196
([Ms.: 278]).
304
Maio de chuvia e vento, para as
leiras val por cento. 197
([Ms.: 279]).
Longas arolas, grandes enchentas.
191
305
([Ms.: 268]).
295
Maio faino lourar e Santiago pono
a romancar. 198
([Ms.: 280]).
Longo de soá, malo pra traballar.
192
306
([Ms.: 270]).
296
El fruto y las mieses. ([Ms.: 281]).
Longos aúnos, grandes fartas.
307
([Ms.: 269]).
297
Lonxe se conoce a vaca que ha de
munxir. 193
Lonxe se coñez a vaca que vai dar
leite.
([Ms.: 271]).
299
308
Maio sen trebóns, todo o ano
bendizón. 201
([Ms.: 283]).
309
Maio tolo, moita festa e pan pouco.
284]).
310
Louvarse pode e moito o que lle
chega a carne dende a matanza ao
Entroido. 194
([Ms.: 274]).
301
([Ms.: 282]).
Louro rolete non val pra alicerce.
La peladilla o canto rodado es elemento
muy inseguro para entrar en unos
cimientos. ([Ms.: 273]).
300
Maio maieiro, sol madrugadeiro.
200
([Ms.: 272]).
298
Maio loura, san Xoán logra. 199
Maio tremuiñoso tras de abril
chuvioso, fan ao ano longo e
balduroso. 202
Longo e balduroso, de dias luminosos y
amplios con temperatura cálida. ([Ms.:
285]).
311
Machaca, machaca, que pobre que
pedincha codelo saca. 195
Maio ventoso, para o labrego
formoso e para o mariño penoso. 203
286]).
([Ms.: 275]).
302
Magoado trato mercar a cinco e
vender a catro.
312
Maio, cando quer, todo o fai ben.
204
([Ms.: 276]).
196
on? / e / pros.
...e vento para as....
198
pon-o.
199
Sanxoan.
200
mayeiro.
201
trebons / bendizon.
202
tremuiñoso,.
203
Maio ventoso para....
204
Maio cando quer....
197
190
...romaxe moito....
...arolas grandes....
192
...de soá malo....
193
ai.
194
dendel-a.
195
Machaca machaca que....
191
292
([Ms.: 277]).
313
322
Máis axiña se confirma que se
batiza. 205
([Ms.: 287]).
314
315
Máis custa facerse rico que moito
rico. 206
Máis pode o coiro que a camisa.
Máis que nos libros, o médico
deprende curando aos enfermos. 208
326
Máis val amigo á porta que
parentes na revolta. 211
Manda e descoida, non che farán
cousa boa. 217
327
Manda e non coides, xa verás a
labor que che fan. 218
([Ms.: 298]).
328
Mande ben, mande mal, un solo
ten que mandar. 219
([Ms.: 300]).
329
Mar risada, vento de (con)
mollada.
(D. Rodriguez Novas, Algunas voces
marineras. [Ms.: 302]).
Máis val morrer de pé que vivir
axionllado. 212
(Grandio, Pensamientos. [Ms.: 294]).
321
Malo, malo si as vacas por maio
beben no prado. 216
(Carré Aldao, A Nosa Terra 1908. [Ms.:
299]).
Máis se afogan de mariñeiros que
de labregos. 210
([Ms.: 293]).
320
Mal lle vai ao inferno cando os
trasnos lle fuxen.
([Ms.: 297]).
Máis quero tanxe-la miña sanfoña
que fozar no chan como as topas. 209
(Refranero marinero R. Iravedra. [Ms.:
291]).
319
324
325
(Carre Alvarellos, O pordioseiro e o
labrego. [Ms.: 290]).
318
([Ms.: 296]).
([Ms.: 301]).
([Ms.: 292]).
317
Máis val racha-las zocas que non a
roupa. 215
207
([Ms.: 289]).
316
323
(Memorias de la Economía gallega,
Marques de Castelar. [Ms.: 288]).
Máis val que minta eu que as
mazarocas na esbulla. 214
330
Máis val o que os bois zudran a
corte que a herba que no prado
comen. 213
Marta, si mal ensarilla, pior
adobana; de fiar malditas as ganas.
220
(Jose Mª Gil Rey, A fía na Ulla, año 1837.
[Ms.: 697]).
([Ms.: 696]).
331
Melón e casamento, andan no
acerto.
205
Mais.
Mais.
207
Mais.
208
Mais / médico,.
209
Mais / tanxel-a / tiopas?.
210
Mais.
211
Mais / â.
212
Mais.
213
Mais / la.
206
214
Mais / eu,.
Mais / rachal-as.
216
Malo malo....
217
bóa.
218
...non coides xa verás....
219
Mande ben mande mal....
220
Marta si... / ...adobana, de fiar....
215
293
([Ms.: 303]).
332
341
Melón e casar, andan no atinar.
Es variante de los núm. 336 y 337 [Ms.:
308, 509]. ([Ms.: 312]).
([Ms.: 304]).
333
Mendrellos e soberba non fan boa
parella. 221
342
([Ms.: 305]).
334
¡Menos mal! si solo me cortan o
pelo -dixo a raposa que se facía a
morta. 222
343
344
Mentras non se morre n'hai tal
camiño andado. 223
Milliño da miña leira, hastra non
verte na malla non me pasas de ser
herba. 224
En el núm 338 [Ms.: 308] se refiere al trigo
y en el presente, al millo centenero. ([Ms.:
309]).
338
345
339
346
347
348
349
Moitas estrelas a coruscar, frío
crúo vai entrar.
(Sampedro y Folgar, Refranero de
Pescadores, Ría de Pontevedra. [Ms.:
319]).
Millo con vizo, graus cativiños. 226
bóa.
222
Menos mal! / córtanme? / facíase?.
223
n'ai.
224
erba.
225
...milliño chámote... / erba.
226
bizo.
Moitas chorimas no toxo, moita
broa polo forno. 232 BABLE: Añu de flor
de cotoya, añu de moita boroña.
(C. Cabal. [Ms.: 325]).
350
227
221
Moi santo eres, mais me fedes.
([Ms.: 318]).
Millo camado puxa dobrado.
([Ms.: 310]).
Miña nai, cáseme cedo, que durmir
soia me dá medo. 231
([Ms.: 317]).
Alude a la conveniencia de mullir el pié de
las mieses. ([Ms.: 311]).
340
Minten os santos e pandan os
santeiros.
([Ms.: 316]).
Milliño da miña leira, hastra te
non ver na aira, milliño, chámote
herba. 225
([Ms.: 308]).
Minte con todas as moas que ten
na boca, cas podres e cas boas. 230
Rotundidad de un mentiroso redomado.
([Ms.: 315]).
([Ms.: 307]).
337
Millor que vergoña é deixa-las
cousas onde se atopan. 229
([Ms.: 314]).
Mentras as fabas maduran, andan
os pegureiros na presura.
Las judias maduran en abril, cuando los
pastores ordeñan sus ovejas y fabrican los
quesos. ([Ms.: 698]).
336
Millor é non falar qu'empezar e
non acabar. 228 ITALIANO: Meglio è non
dire che cominciare e non finire.
([Ms.: 313]).
([Ms.: 306]).
335
Millo non te me chames hastra non
che ter trala chave. 227
Moito ao lume, o pelexo revírase
vello. 233
chames, / tral-a.
falar,.
229
deixal-as.
230
móas / tén / cás / cás / bóas.
231
Miña nai cáseme cedo que....
232
bróa / pol-o / fórno.
233
...ao lume o pelexo, revírase....
228
294
(Figura en el Catálogo de proverbios,
Pedro Vallés MDXLIX. [Ms.: 320]).
351
Moito confesar, moito comungar, e
a tenda sin pagar. 234
([Ms.: 321]).
352
353
Moito goio trai door. El exceso de
placer ya no es placer (Voltaire).
([Ms.: 322]).
362
Moreniña ten que ser a terra pra
criar boa herba. 235
364
365
N'hai cousa que máis enxeite
qu'estar entr'a mala xente. 244
(Figura en el Catálogo de Proverbios,
Pedro Vallés, año MDXLIX. [Ms.: 358]).
Morte e nai, solo unha hai. 236
366
Morto o home, o amante xa pode.
([Ms.: 327]).
N'hai cousa que tanto engarre
como unha silva. 245
([Ms.: 359]).
367
Moscas e vergoña, pouco
aprovecen e moito embodoan. 238
Aprovecer, favorecer; embodoar estorbar.
Es variante del núm 28 [Ms.: 71]. ([Ms.:
328]).
359
N'hai cacho que dure un ano. 243
(Laureano Prieto, Estudios Folkloricos Ventas de la Barrera, La Gudiña. [Ms.:
357]).
237
358
Música rateira tira as arás fóra da
arañeira. 242
([Ms.: 353]).
Moito terma un pau de pé.
(J. Monge, El Refran Literario. [Ms.: 699]).
357
Muller que no sábado fía e na
véspera do seu día, nunca o traballo
acabado vería. 241
([Ms.: 332]).
([Ms.: 326]).
356
Muller cega e home xordo ¡santa
paz do matrimonio!
([Ms.: 331]).
363
En forma de poste o afirmado de pie,
puede recibir fuerte carga obedeciendo a
un principio físico de resistencia de las
fibras. ([Ms.: 324]).
355
361
Mañanita de niebla tarde de
paseo.
([Ms.: 323]).
Muller ben gobernada salva a súa
casa, que a loca toda a derroca. 240
([Ms.: 330]).
Moito neboeiro compón o tempo.
CASTELÁN:
354
360
N'hai monte sin val, nin val sin
valgada. 246
Valgada, badén.
(Jacinto del Prado,
Maximas y refranes gallegos. [Ms.: 360]).
368
N'hai tal amigo como un peso no
bolsillo. 247
([Ms.: 361]).
Mozas con mozos, estopa a rentes
do fogo. 239
([Ms.: 329]).
240
...casa que a loca....
bespera.
242
rateira / fora.
243
N'ai.
244
N'ai / mais.
245
N'ai.
246
N'ai.
247
N'ai.
241
234
Moito confesar moito comungar e a tenda sin pagar..
tén / terra / prar / bóa.
236
ai.
237
Mórto.
238
...vergoña pouco... / embodóan.
239
fógo.
235
295
369
Na casa con arañeiras non casan as
nenas.
379
Na casa do palimoco, ela lle pon as
cirolas i ela ll'alimpa os mocos. 248
380
([Ms.: 397]).
370
LATÍN: Vir nupsit, conjuxque virum sibi
duxit ineptum.
([Ms.: 354]).
371
372
383
384
Na rosiña de Paixón ollarás sete
puñales, unha coroa d'espiñas e tres
craviños mortales. 250
385
Nin celeiro sin fariña nin outono
sin xistra.
([Ms.: 374]).
387
Nin coxo nin torto entre mozo no
teu orto. 256
([Ms.: 375]).
Na ventán son unha dama, no
corredor son señora, na mesa son
cortesana, na leira son labradora.
388
253
389
Nin home nin frol, ao serán collen
color.
([Ms.: 376]).
(Francisca Herrera Mulleres. [Ms.: 367]).
Na xeira do calor, garda do frío.
Nin besta que sexa lambiona nin
home de moita hestoria.
([Ms.: 371]).
386
Na serra un día, é un ano máis de
vida. 252
Nin besta que coma moito nin
home de moito conto.
([Ms.: 372]).
Na rúa, lobo bravo; e na casa, año.
(Leandro Diaz Rey, Faro de Vigo, agosto
1955. [Ms.: 366]).
378
Nin aldea sin taberna nin lumia sin
coberteira.
([Ms.: 373]).
([Ms.: 365]).
377
Nenos e capados non os cates
calvos.
([Ms.: 370]).
251
376
Neno folecho, nai esgalmida.
Neno folecho, rorro gordinflón; nai
esgalmida, madre extenuada. ([Ms.: 369]).
Na mala feira pouco se merca.
([Ms.: 364]).
375
381
382
([Ms.: 363]).
374
Nadal sin lúa, de cen que levas,
pegureiro, quedarache unha. 255
([Ms.: 356]).
Na festa sin xantanza nunca está a
gaita temperada.
(Con lig. var. en Gil Vicente S. XVII. [Ms.:
362]).
373
([Ms.: 355]).
Na casa sin fariña todo é muíña. 249
(V. M. Risco Notas. [Ms.: 396]).
Nada pesa tan pouco como a
cabeza sen miolo. 254
([Ms.: 368]).
Nin zapateiro sin dentes nin
escudeiro sin parentes.
([Ms.: 378]).
390
Ninguén é fillo da súa avoa.
([Ms.: 377]).
248
pón/ Vir impsit.
249
fariña, / muiña.
250
Paixon, / coróa.
251
bravo, / casa:.
252
mais.
253
...calor garda....
254
pouco,.
...levas pegureiro, quedarache....
256
tórto, / órto.
257
abóa.
255
296
257
391
No ataño que ten buraco sempre se
perde algún trago. 258
400
([Ms.: 380]).
392
No día de san Martiño, fura o teu
pipiño.
Pipiño, pipeta. (Dr. Labarta, Formulario de
boticarios rurales. [Ms.: 381]).
393
(Rec. en Bueu (Pontevedra) en Notas V.
Risco. [Ms.: 383]).
401
402
No lar onde a muller se asaña, o
home non ten pau nin mans. 259
No pote das fabas, a que sobe xa
non baixa. 260
403
No resío do avaro, ortega por todos
cabos.
404
No tempo de chuvia rebuldan as
pulgas.
405
No xeito de cuspir vese quen é
babexo. 261
** No xerro cun furadiño sempre
pérdese un grouchiño. 262
Es variante del núm 391 [Ms.: 380]. ([Ms.:
415]).
outra colocación do pronome átono:
sempre se perde].
399
Nocas e nachas tamén se casan.
406
407
408
Non é tanto o mal como din os
laios. 269
([Ms.: 391]).
409
Non fará o demo filloas que non
coma.
([Ms.: 393]).
mañan / soño?.
Romaría.
265
ch'ai / gâdo, / ferran.
266
prá?.
267
fógo.
268
pol-o / ...peso se non... / pol-os / rias.
269
dín.
264
buraco, / algun.
...se asaña o home....
260
...das fabas a que....
261
e.
262
c'un furadiño sempre pérdese.
Non é polo peso, se non polos vinte
riás. 268
([Ms.: 390]).
263
259
Non é con palla co que o fogo se
amata. 267
([Ms.: 700]).
Nocas narigudas; nachas chatas.
(E.
Labarta Pose Cuentos Humoristicos. [Ms.:
379]).
258
Non che son galiña pra tentazón de
raposo. 266
(Francisca Herrera Muller ou nai. [Ms.:
389]).
([Ms.: 414]).
398
Non ch'hai bon gado sen ferrán
seitado. 265
Ferran o ferrraña, herrén, forraje verde.
([Ms.: 387]).
([Ms.: 701]).
397
Non cadra ben ouro con roupa
emprestada.
([Ms.: 386]).
Resío, recinto con jardin alrededor de una
casa de campo o finca. ([Ms.: 413]).
396
Noite de san Roque Pequeno,
romaría nos Caneiros. 264
(Salvador Golpe, Refranero de Betanzos.
[Ms.: 382]).
([Ms.: 412]).
395
Noite de ruada, mañán de sono. 263
([Ms.: 384]).
([Ms.: 382]).
394
Noite crara en tempo de inverno,
para o outro día cara de demo.
297
410
Non fía a fiadora, que fía a
servedora. 270
418
([Ms.: 392]).
411
Non hai verdá antr'os homes.
412
419
Non hai xénea galega que unha
ponla n'América non teña. 272
([Ms.: 388]).
413
Garoupa, grupa.
(M. Castro Miño, El
Caballo en Galicia. [Ms.: 402]).
271
([Ms.: 385]).
273
Non malgastes nin te gabes nin
arrendes nin emprestes, nin fales do
que non vises nin con muller
porfiar. 274
(Xan Pla y Zubiri. [Ms.: 395]).
415
421
422
423
([Ms.: 399]).
outra colocación do pronome átono: non se
pode ter].
417
Non porque llo poñan nas cartas
calqueira xente ten don. 277
([Ms.: 401]).
Non te mirres, coiro vello, qu'inda
vales pra pandeiro. 280
([Ms.: 405]).
Non me falar de bois, que da feira
veño. 275
Non pode se ter un pé en dúas
zocas á ves. 276
Non tanto pano de Holanda á mesa
e máis porco na caldeira. 279
([Ms.: 404]).
¿Non te tostas nin te mollas? -Si
non o tes nin o roubas, vas a fío a
Valdecoullas. 281
(M. Leiras Pulpeiro, Rev. Galicia 1892-93.
[Ms.: 407]).
([Ms.: 398]).
416
Non se poden sacar nabos do
púcaro sin s'escaldar. 278
400]).
414
Non se chufa casamento sen as mil
mintiras dentro.
([Ms.: 403]).
420
Non lle dar creto a calquer nin
queixarse sin razón, nin pedir o que
han negar nin chorar polo que foi.
Non queda atrás o que colle a
garoupa.
424
Non ten a pita auga pra beber e
convida ao parrulo ao baño. 282
(Avelino Rodriguez Elías, Chistes gallegos.
[Ms.: 406]).
425
Non todo o que pon chisteira é
persona principal. 283
Alude a cocheros, lacayos, pompas
fúnebres, etc. ([Ms.: 408]).
426
Non todos os que asubían son
arrieiros nin todos os que montan
son cabaleiros.
[Ms.: 410]).
270
...fiadora que....
ai / verda.
272
ai / xenea.
273
pol-o.
274
veses.
275
...bois que....
276
Non pode se ter un pe / â / vés.
277
lló / tén.
271
278
pódense.
...a mesa... / mais / pórco.
280
Non te mirres coiro vello qu'inda....
281
Non / tórtas(?) / tés.
282
prá.
283
pón.
279
298
427
Caben dos cosechas en el año, en las
vegas gallegas de buena calidad, una de
habas y otra de alcacer. ([Ms.: 423]).
Non todos os que asubían son
castradores.
([Ms.: 409]).
428
Non val o inferno pra derguer
medeiros.
([Ms.: 411]).
429
438
Abafo, abrigo. ([Ms.: 424]).
439
Nubeiros altos auga train no rabo.
Nubeiros altos, agros mollados.
440
284
([Ms.: 417]).
431
Nun corpo pequeno moita alma
cabe. 285
Nunca máis angueiras con forzas
teñas. 286
441
442
Nunca un solo bico colma o noso
afán. 287
443
Nunha boca pequena ¡moitos bicos
caben!
444
Nunha boca pequeniña tantos
bicos caben como nunha grande. 288
445
437
O boi turrión leva sempre
arrabuñado o coiro.
([Ms.: 432]).
([Ms.: 421]).
436
O amor quer que o roguen.
(A. de las Casas, Cancº Pop Bol. Est. Gall.
t. I. [Ms.: 429]).
([Ms.: 420]).
435
O amor do home nunca foi nin é, é
como o zapato ao saír do pé. 292
([Ms.: 428]).
(J. Rodriguez Lopez Un bico. [Ms.: 419]).
434
O amor ao namorado nunca lle
pide pecado.
(El Proverbio romántico en Galicia, B.
Barreiro. [Ms.: 427]).
(S. Cabeza de León, Miscelanea. [Ms.:
418]).
433
O amigo máis certeiro, do meu
chan e do meu tempo. 291
([Ms.: 426]).
(B. Barreiro, El Proverbio romántico en
Galicia. [Ms.: 702]).
432
O albeite de Portas, que mandaba
sangra-las bestas mortas. 290
([Ms.: 425]).
([Ms.: 416]).
430
O abafo do pano nunca fixo dano.
O boi, como era mansiño, ao Neno
Dios bafexou; a múa era malina,
soilo comeu e rosmou. 293
(Cancº de Petelo, Porriño. [Ms.: 431]).
Nunha noite naz o zarrote.
Zarrote, seta comestible, níscalo de
umbelina. ([Ms.: 422]).
446
Nunha terra de primeira colle
unha enta de fabas e outra d'herba
farrañeira. 289
447
O bon fogo axuda ao pote. 294
([Ms.: 430]).
O bon galo, no pescozo e no tranco.
([Ms.: 433]).
448
O bon tempo está no pote, que en
habendo que comer, chova ou
284
...altos agros....
N'un / ...pequeno moito....
286
mais / fórzas.
287
nóso.
288
pequenino,? / caben, / n'unha.
289
N'unha / primeira,.
285
290
sangral-as.
mais.
292
e / sair / pe.
293
malína.
294
fógo.
291
299
trone, vente ou neve, eso bo tempiño
é. 295
(Jesús Taboada, Folklore de Monterrey.
[Ms.: 434]).
449
458
459
O ceo é que cura, que o médico
cobra a fatura. 296
O corzo -dixo Falapouco- éche un
coello con cornos. 297
**O diz un vello refrán: quen
amora aperta a man.
outra colocación do pronome átono: Dio un
vello refrán ... ou Diz un vello refrán...].
452
460
461
([Ms.: 704]).
462
O frade ao fogo, logo faise folgo. 299
463
464
465
O galo ten mulleres cantas quer,
pero a ningunha mantén.
O home fai muller.
O máis amigo cha pega, n'hai máis
amigo que Dios e un peso na
faltriqueira. 306
([Ms.: 451]).
466
O mar non ten sede.
(Revista Gallega, Pontevedra 1888. [Ms.:
453]).
Home por marido, muller por esposa.
([Ms.: 441]).
467
295
bó.
...é que cura que... / fatúra.
297
eiche.
298
...diz: abondo..
299
fógo / fólgo.
300
brava, / d'unha.
301
tén.
O lume non ten frío. 305
(Revista Gallega, Pontevedra 1888. [Ms.:
448]).
O galo moitas mulleres ten, a
ningunha mantén. 301
([Ms.: 440]).
457
O inverno é ido e o vran vindo
¡malia do ben que nos fixo! 304
(Derivado de un adagio S. XVII segun A.
Gonzalez Besada. [Ms.: 447]).
O fume e a muller brava botan ao
home dunha casa. 300
([Ms.: 439]).
456
O inverno caroal é intre Santos e
Nadal.
(Puente y Úbeda, Meteorología popular
pag 257. [Ms.: 446]).
([Ms.: 438]).
455
O home que ten que ser home debe
saber tres partidas: facer moito,
falar pouco e non gabarse na vida.
303
O fogo nunca diz abondo. 298
(Val do Belelle, Neda - Ferrol. [Ms.: 437]).
454
O home que sabe, logo agrela dos
demais. Chi sa, è padron degli altri.
(S. de la Iglesia, profesor. [Ms.: 444]).
([Ms.: 703]).
453
O home naz pra traballar e non
Homo nascitur ad
pra baltrotar.
laborem (Job, V 7).
Baltrotar o gandaiar, lo mismo que andar â
baltrota ou â gandaia, vagabundear,
vaguear. ([Ms.: 443]).
([Ms.: 435]).
451
302
(J. Monje, El refrán literario. [Ms.: 442]).
(Recuerda a Franklin. [Ms.: 445]).
450
O home nada fai sin o nome.
O marido e o diaño non teñen
cando. 307
296
302
home,.
tén / ...home debe saber....
304
vrán.
305
tén.
306
pega; / n'ai / mais.
303
300
([Ms.: 452]).
468
477
O millor pra acabar ca mantida é
acabar coila. 308
(Crisanto Soto, Prof. Esc.
Pontevedra 1901. [Ms.: 473]).
([Ms.: 455]).
469
O pegollo ben feito non cai de
FRANCÉS: Un pot fêlé dure
vello. 309
478
O que a muller garda na casa val
tanto como o que o home gana. 310
479
O que cala e obedece amólase dúas
veces. 311
480
481
O que chora ten sentimento. 312
482
O que deixa a verba galega por
colle-la castelá, colle madrasca ienxeita a sua nai. 313
483
484
O que non ten vergonza éntrase
por cada porta.
([Ms.: 480]).
O que Deus axunta, o home non-o
debe partir. 315
485
([Ms.: 469]).
O que non vive de esperanzas vive
de lembranzas.
(Alvaro Cunqueiro. [Ms.: 481]).
486
O que obedez cala, inda que razón
ll'abonde. 321
([Ms.: 482]).
307
diaño,.
308
prá / cá / mantída / e / co-ila.
309
feito,.
310
casa,.
311
obedece,.
312
tén.
313
collel-a / â.
314
meson,.
315
...Deus axunta o home....
O que non ten bens gardados non
receia ser roubado. 320
([Ms.: 479]).
O que derradeiro chega ao mesón
panda ca cama pior. 314
([Ms.: 491]).
476
O que n'outono se semea leva un
ano de esterca. 319
(Bol. Sind. Agr. [Ms.: 486]).
([Ms.: 472]).
475
O que moito fala, moito marra.
In multiloquio non deerit peccatum
(Libro de los Proverbios X, 19).
([Ms.: 478]).
O que dá prestes dá dúas veces. Bis
dat qui cito dat.
([Ms.: 471]).
474
O que moito emprende pouco
atende. 318
LATÍN:
(Elexías, Rev. Galicia, 1887. [Ms.: 468]).
473
O que manda, manda, por moi mal
que o faga. 317
(Fuco de Tabeayo, F. Tettamancy. 1915.
[Ms.: 477]).
(X. Pla y Zubiri. Fig. en Colección judeoespañola S. XVI, Kayserling. [Ms.: 470]).
472
O que fiache, en marzo non
curache.
([Ms.: 476]).
([Ms.: 467]).
471
Normal
(Noriega Varela, Sabiduría popular. [Ms.:
474]).
longtemps.
Pegollo, pilastra, machón. ([Ms.: 466]).
470
O que é bo prá maca (chata) é
malo pra-o pano. 316
316
e / bó / prâ / pra-o.
...que manda manda por....
318
emprende,.
319
semea,.
320
tén.
321
...obedez cala inda... / razon.
317
301
487
O que por san Xoán enxofra, o
mildeu non lle agoira. 322
Mildeu, enfermedad parasitaria de la vid.
([Ms.: 483]).
488
O que se bota en outono leva un
ano de abono.
([Ms.: 485]).
490
O que se parella se afeizoa.
O que é parello se afeizoa.
similem amat.
([Ms.: 487]).
491
Similis
O que tarde chega á pousada
panda ca baldrugada. 324
Baldrugada, relieve de comidas, fonduja de
la olla. ([Ms.: 492]).
492
O que tardeiro chega á pousada
panda ca pior cama. 325 VARIANTE: O que
tardeiro chega â pousada, panda ca cama
mais mala.
([Ms.: 490]).
493
497
498
499
Abaixar os alpurnos, salir al paso de las
murmuraciones, eximirse de la crítica.
495
O vello, pra non errar, ben che le
polo pasado. 331
([Ms.: 512]).
500
O viño de Sabal, pouco e mal.
501
O vran de san Martiño dura o que
un can en pasa-lo camiño. 333
(Crisanto Soto, Prof. Esc.
Pontevedra 1901. [Ms.: 514]).
502
(Grandío, Pensamientos, Lugo. [Ms.: 449]).
[N. dos eds.: Se isto é refrán, e non frase
sentenciosa de autor, estaría, en calquera
caso, manipulado, porque a gramática
esixe outra colocación do pronome átono,
maiormente no segundo membro: mórrese
ollando...].
503
Ollos azules en cara gallega sonche
natureza.
Representa el abolengo céltico.
Rodriguez Lopez. [Ms.: 450]).
O queixo á cenlleira, a la ás
texeiras. 327
328
San Xoan / ...enxofra o mildeu....
323
sí.
324
â / pousada,.
325
â.
326
co-iles.
327
â / lâ / as.
Normal,
**Ollando pra o chan se naz, se
morre ollando ao ceo. 334
([Ms.: 475]).
322
332
Sabal es localidad de Orense. [N. dos eds.:
Hoxe non figura no Nomenclátor] ([Ms.:
513]).
O que ten a vaca, ise a munxe e a
mama.
O que ten bois co-iles abaixa os
alpurnos. 326
O toxo sempre che é toxo por
frolexado qu'esteña. 330
(Leiras Pulpeiro, Cantares. [Ms.: 509]).
([Ms.: 488]).
494
O suor róuballe quentura ao
corpo. 329
([Ms.: 507]).
VARIANTE:
LATÍN:
O sol polo vran leva ao vento da
man. 328
([Ms.: 503]).
O que pra si fía, súas son as
mazarocas. 323
484]).
489
496
pol-o / vran,.
córpo.
330
ché.
331
...vello pra non... / lê / pol-o.
332
puco?.
333
San Martiño / pasal-o.
334
prao.
329
302
(J.
504
Onde asollan o diñeiro tes de pasar
vagariño. 335
511
Asollar o diñeiro, gastar bien el dinero.
([Ms.: 456]).
505
**Onde canta un galo, coido que
ponse óvos.
(Heraclio Perez Placer, Cousas da terra.
[Ms.: 457]).
[N. dos eds.: Se isto é refrán, e non frase
sentenciosa de autor, estaría, en calquera
caso, manipulado, porque a gramática
esixe outra colocación do pronome átono,
maiormente no segundo membro: coido
que se pon ovos].
506
Onde come o marrau, [a] porca
deixa a maseira, mais nada queda
nela. 336
([Ms.: 461]).
512
513
([Ms.: 462]).
[N. dos eds.: Este refrán está manipulado,
porque a gramática esixe outra colocación
do pronome átono, maiormente no
segundo membro: Onde en pote mal
lavado se fai caldo...].
(J. Monje, El refrán literario. [Ms.: 463]).
514
515
Onde entra a rella, logo tiscan
ovellas.
516
517
518
519
Os cuñados é sangue que se
travesa.
ai / ai.
i-auga,.
342
pranto,.
343
ai / ai / colgal-os.
344
tórto.
345
ven.
346
polas.
341
diñeiro, / tés.
n'ela.
337
lavado, / ...n'é pobreza é porcaría..
338
ai / sol,.
339
pes.
Os couces xurden da terra, dos
couces puxan as pólas, nas pólas
bronchan as emas, das emas saen as
follas. 346
([Ms.: 496]).
340
336
Os cartos son como a i-auga, leva
toda cras de soufas.
Explicación
sintético-vulgarizada
del
desarrollo arbóreo en su aspecto externo.
([Ms.: 706]).
Onde hai sol recende ben a frol. 338
Onde mora o meu cariño ben cho
mo saben os pés. 339
Os amores do aldeano cando che
vén a ver: unha paxela con óvos e
nunca pasan de tres. 345
335
Orto e torto e muller de mal catar,
tense que saber catar. 344
([Ms.: 494]).
([Ms.: 705]).
510
Onde un pensa que hai touciño, nin
tornas hai pra colgalos. 343
(Noriega Varela, Refranes brañegos. [Ms.:
465]).
En la rastrojera de cereales. ([Ms.: 459]).
509
Onde sintas pranto non entres
cantando. 342
([Ms.: 493]).
**Onde en pote mal lavado faise
caldo pr'outro día, n'é pobreza, é
porcaría. 337
508
Onde s'apuza a i-auga logo xurden
(puxan) prantas. 341
([Ms.: 464]).
([Ms.: 458]).
507
Onde non hai raparigos falta
agarimo, onde non hai vello
faltarán consellos. 340
303
520
Os días non son egoales; como
campean os días, campean as
amistades. 347
521
(Ricardo Carballal, Contos. [Ms.: 501]).
527
Os peixes queren viño, que pra
auga xa vén del. 353
(J. Sesto, El Refran y su sombra. [Ms.:
504]).
Os fillos, ao cabo, sonche un agoiro
buscado. 349
528
Os que se queixan e non lle doi,
coidan que lles doi.
([Ms.: 506]).
529
Os santos que me suban, que pra
embaixo sempre axudan. 354
([Ms.: 505]).
530
Os valentes perden sempre.
([Ms.: 508]).
531
([Ms.: 499]).
523
Os millores amoriños son os
caladiños.
**Os fan cristiáns pra logo
traballar como mouros. 348
(Pie de un dibujo de A. R. Castelao. [Ms.:
498]
[N. dos eds.: Non demos localizado ese
debuxo de Castelao pero dubidamos que o
rianxeiro empezase a frase por un
pronome átono. Con toda verosimilitude
Castelao escribiu Fanos cristiáns pra logo
traballar como mouros e Llópiz modificou a
orde pola tendencia ferrolá a antepoñe-los
pronomes).
522
526
Os ingratos ten mal fin, lembra
que caeu do ceu un ingrato sarafín.
¡Ou centeo da mala cana!, axiña
secas e tarde engraias. -Cala,
mioludo, que, cando ti faltas, eu
cumpro. 355
Rifan o pantrigo e mais o centeu.
510]).
350
(El Refrán Literario J. Monje. [Ms.: 502]).
524
532
Os máis pecadores andan sempre á
confesa. 351
Os mandamentos do pegureiro son
cinco: primeiro, comer papas no
caldeiro; segundo, comerlle a herba
a todo o mundo; terceiro, durmir á
noite ao sereo; cuarto, comerse o
millor año; quinto, o que pasa no
fato non decilo. 352
(Rev. Tio Marcos da Portela, Orense 1916.
[Ms.: 707]).
Inverno muiñeiro, invierno de mucha muiña
o lluvia de calabobos. ([Ms.: 511]).
533
Ovella fóra do fato, o lobo sáelle ao
paso. 357
([Ms.: 709]).
534
Ovella fóra do toco colle o camiño
do lobo. 358
([Ms.: 708]).
535
Pabea mollada, inda que enxoite,
ten mala malla.
([Ms.: 515]).
347
353
348
354
...son egoales, como... / ...os días campean....
cristians.
349
...fillos ao cabo, sonche....
350
tén / de?.
351
mais / â.
352
...cinco; Primeiro, comer... / decil-o.
Outono sereo, inverno muiñeiro.
356
([Ms.: 500]).
525
([Ms.:
...queren viño que pra... / ven / d'el?.
...me suban que pra....
355
Cala mioludo que cando ti falas eu cumpro..
356
seréo.
357
fora.
358
tóco,.
304
536
Pai preguiceiro saca aos fillos
baltroteiros.
547
([Ms.: 516]).
537
([Ms.: 525]).
Pallas millas fan medida.
548
Pan e leña, e o inverno como veña.
549
Pallas millas, pajuelas que se deslizan
entre el grano de trigo. ([Ms.: 517]).
538
Pan na eira, énchelle o ollo a
calqueira.
([Ms.: 519]).
540
541
Para enterros, Lugo.
542
543
Pau verde todo é fume. LATÍN: Viridi
lignum quam maximo fumato [N. dos eds.:
sic. Quizais deba dicir Viride lignum quam
maxime fumatum].
([Ms.: 710]).
Pobo que a súa verba esquece é
treidor á natureza. 365
551
Pola Asu[n]zón as derradeiras
xeadas son. 366
([Ms.: 530]).
552
Pola lei que che teño non te
coidara, que os meus gasallos é que
me fas falta. 367
([Ms.: 531]).
553
Polo san Outel as primas augas de
outono se ven. 368
(San Eleuterio, dia 6 septiembre. [Ms.:
532]).
Pecado do bo non pasa de error. 359
([Ms.: 522]).
544
Pita que come os ovos anque lle
creben o bico, sempre se botará a
eles. 364
(M. Lugrís Freire, Vida Gallega, 1915. [Ms.:
529]).
Patrón descoidado, pescador
trasmallado.
Indicativo de lo penosa y peligrosa que es
la pesca a la traiña. ([Ms.: 521]).
554
Peita a cousa como gaita nun
enterro. 360
Polo san Urbán, nogueiros a
abalar. 369
(Rodriguez Marín, Refranes de Almanaque
pag. 140 [Ms.: 534]).
([Ms.: 526]).
545
Pelexo de ovella ten a barba tesa.
555
([Ms.: 533]).
([Ms.: 523]).
Perdendo tempo non se gaña
diñeiro.
(A. de las Casas, Refranero Ultreya. [Ms.:
524]).
359
bó.
n'un.
361
tén.
360
Polo san Urbán, o gavián na man.
370
361
546
363
([Ms.: 528]).
550
Tienen fama por su pompa y suntuosidad
exageradas.
(Gabriel M. Vergara
Diccionario de cant. y refranes. [Ms.: 520]).
Pita que cacarexa, menos pesa.
Por que se ha librado del peso de un
huevo. ([Ms.: 527]).
([Ms.: 518]).
539
Peso que vai e vén, ao seu dono
mantén. 362
362
ven / ...e ven ao seu....
...cacarexa menos....
364
croben? / botaráse?.
365
â.
366
Pol-a Asuzón.
367
Pol-a / ...que os meus gasallos....
368
Pol-o / San / Outel,.
369
Pol-o / San / Urban.
370
Pol-o / San / Urban / gavian.
363
305
556
Pombal i alciprés, un pazo é. 371
566
(R. Cabanillas. [Ms.: 535]).
557
558
Por detrás e por didiante, garde
Dios ao almirante.
(Daniel R. Novás,
559
Algunas
561
567
568
569
Por san Agusto o labrego salva o
susto.
570
Por san Martiño, abilla a roupa
que vén o frío. 374
571
([Ms.: 549]).
Por san Nicolau, chuvias a vau.
572
Por san Pablo o inverno alonga o
rabo. 375
Por san Xoán rapa o mourillán.
Puchiño con liñaceira non debe
levarse á feira. 381
573
Que importa que o muiño ande se
non hai grau na moega. 383
552]).
574
377
¿Que se entende por inferno? Sogras, cuñadas e xenros. 384
([Ms.: 568]).
Mourillan, pulgón de las leguminosas,
especialmente parásito de las habas.
([Ms.: 544]).
371
378
372
379
y / alcipres.
Por abril zarroutas mil e por maio zarroutas a carros..
373
latal-a / escola,.
374
ven.
375
San.
376
San / Xoan / ...o vinteún o día... / mais / ningun.
377
San / Xoan / mourillan.
Que cante, que chore, primaveira
nunca vén sen froles. 382
([Ms.: 553]).
Por san Xoán o vinteún, o día máis
longo que ningún. 376
([Ms.: 543]).
565
Prá xente moza non hai mal
cociñado. 380
Liñaceira, enfermedad bovina contagiosa.
(Xavier Prado Lameiro. [Ms.: 550]).
San Pablo Hermitaño, 15 de enero. ([Ms.:
542]).
564
Pra orquesta de orneos,
contraponto de fungueiros.
([Ms.: 547]).
San Augusto, 7 de octubre, cuando ya se
ha acabado la recogida del grano y de la
cosecha. ([Ms.: 539]).
([Ms.: 541]).
563
Pra o xantar culler nunha man e
garfelo na outra, e prá cea ca culler
abonda. 379
Las cenas conviene hacerlas muy ligeras y
a base de sopas o puré. ([Ms.: 548]).
Por moito lata-la escola moitos
paran na gaiola. 373
([Ms.: 540]).
562
Pra labrego non s'estudia, mais...se
ten que saber.
([Ms.: 545]).
voces
Lata-la escola, hacer novillos. ([Ms.: 538]).
560
(Ledo Gonzalez, O cura das abellas, Lugo
1927. [Ms.: 546]).
Por abril, zarroutas mil; e por
maio, zarroutas a carros. 372
Zarroutas, uno de los muchos nombres de
la seta comestible. ([Ms.: 536]).
Pra facenda que voa, unha
abelleira. 378
vóa.
xantar, / n'unha / prâ / cá.
380
ai.
381
â.
382
...cante que chore....
383
ande, / ai.
384
Que.
306
575
Quéimese a túa casa, mais que
fume non saia. 385
584
Quéixome porque me doi, que se
non non me queixara, ¿quen é aquel
que se queixa sin que non lle doia
nada? 386
585
([Ms.: 551]).
576
Es variante del núm. 528 [Ms.: 506]. (J.
Sesto, El Refrán y su sombra. [Ms.: 554]).
577
578
([Ms.: 562]).
586
587
Quen chora polo Aninovo, chorará
polo ano todo. 388
Quen da boa colleita non garda,
chorará na mala. 389
588
581
582
590
Quer polo roncón quer polo
punteiro, o que sal da gaita todo é
vento. 393
([Ms.: 567]).
591
Quen naceu para rial, anque entre
pesos o poñas.
([Ms.: 561]).
Quen vaia poñer capoeira ten que
contar ca pebida.
([Ms.: 566]).
Quen n'Aninovo non estría, todo o
ano fía.
([Ms.: 560]).
583
589
Quen moito vai á igrexa, algunha
boa ten feita. 390
(Leiras Pulpeiro, Rev. Galicia 1892-93 pag.
639. [Ms.: 559]).
Quen quera, vaia; quen non quer,
manda.
(J. Ramon Fernandez Oxea, Orense. [Ms.:
564]).
Quen mal canta ben reza.
(Figura en Adagios Rollandiana 1780. [Ms.:
558]).
Quen quer saber o que lle val o seu
boi, véndao na feira e mérqueo
despois. LATÍN: Semper seni iuvenculum
subjice.
([Ms.: 565]).
([Ms.: 555]).
580
Quen non sintiu máis que a
campán da sua aldea, apenas sabe
FRANCÉS: Qui n'entend
dun son. 392
qu'une cloche n'entend qu'un son.
([Ms.: 563]).
([Ms.: 557]).
579
Quen non se queira queimar, non
vaa cabe do forno. 391
(Paremia S. XVII segun A. Gonzalez
Besada. [Ms.: 711]).
Quen cas mans non podese, acoda
aos dentes. 387
556]).
Quen no baile morreu ¡afellas que
diverteu!
Quixo o cacho castigar á pedra iembicou nela. 394
([Ms.: 569]).
592
Quod natura non dat, Sant-Iago
non prestat.
(Lugrís Freire, Los proverbios gallegos.
[Ms.: 570]).
385
tua / ...casa mais que....
por que / ...me doi que... / senon / ...me queixara
¿quen... / nada.
387
cás / ...non podese acoda....
388
pol-o / pol-o.
389
bóa.
390
a / bóa.
386
391
...queimar non... / váa.
mais / campan / de un / són.
393
pol-o / pol-o.
394
Quiso / â / n'ela.
392
307
593
Rapás con almallos novos, rego
dereito e fondo; home vello con bois
novos, nin dereito nin fondo. 395
([Ms.: 578]).
603
([Ms.: 571]).
594
([Ms.: 579]).
Rapazas hai como estrelas,
xuventú nos peitos fortes, ¡quen
pensa en penas entr'elas! 396
(Evaristo Martelo Pauman, Ruada. [Ms.:
572]).
595
Sagredo de dous queda en Dios,
sagredo de tres pola rúa a ves. 404
Refaixo que arrabea e vergoña
moita, píntanas roxas. 397
604
San Marcos, aos cinco, maio.
([Ms.: 581]).
605
San Xurxo, que en besta branca
andou, algunha toca ll'atopou. 406
([Ms.: 580]).
606
Semear gorga é ufizo do demo. 407
Gorga, cizaña. ([Ms.: 714]).
([Ms.: 573]).
596
Rega á mañán, orto louzán.
607
398
([Ms.: 712]).
597
Rega á mañá, leira louzá.
([Ms.: 582]).
608
Remache que non rebique,
rapariga que non chorar e peito que
non se abre non se deben percurar.
([Ms.: 583]).
([Ms.: 574]).
Rincón por rincón, a ría de
Corcubión. 401
(Daniel R. Novas,
600
Algunas
Si a mintira pandara sisa poucos
mintiráns habería. 409
([Ms.: 586]).
610
voces
Si abril vén manso nunca hai mal
ano. 410
Abril siempre abre las puertas al año
agrícola. (Bol. Sind. Agra. [Ms.: 585]).
Role a boliña prá miña casiña.
([Ms.: 576]).
601
Sendo a froita doce e sana, ¡que
importa que sexan feas as raigañas!
408
609
400
599
Sempre é millor falar moito que
traballar pouco.
399
([Ms.: 713]).
598
Rombas ti porque n'hai outro.
611
402
Si de cedo minte a semente, de
serodio sempre.
Mas veces se acierta sembrando temprano
que tardiamente. ([Ms.: 587]).
LATÍN:
Praecipua poematis vel fabulae
persona.
([Ms.: 577]).
612
Si en maio rula a perdís, ano felís.
411
602
Safa, arreda e arruma son tres
cousas nunha. 403
403
395
nóvos.
396
ai / ...peitos fortes ¡quen....
397
as pintan?.
398
â / mañan / ...mañan orto... / louzan.
399
â / ...mañá leira....
400
abre,.
401
Ría.
402
por que / n'ai.
405
cousas, / n'unha.
pol-a.
405
mayo / ...cinco mayo..
406
...Xurxo que en....
407
e.
408
...e sana ¡que....
409
mintirans / abería.
410
ven / ai.
411
perdis.
404
308
([Ms.: 591]).
613
619
Si está mal fiado o fío, súas son as
mazarocas.
588]).
614
615
Si hai brétema en Valga non se fai
a matanza. 413
Son gente muy reparona en cuestión de la
matanza del cerdo que habrá que hacerla
en día de muy buen tiempo sin calor, ni
frio, lluvia, viento o niebla. (Potel Pardal,
Cuadernos Estudios Gallegos. Valgo,
Puente Caldelas. [Ms.: 584]).
[N. dos eds.: Valgo, Puente Caldelas (sic),
quizais por P. Cesures].
616
([Ms.: 595]).
620
Si foran leás os vermellos, o demo
estaría no ceo. 412 LATÍN: Si ruber est
fidelis, diabolus est in caelis.
Luzbel, antes de ser lanzado al Averno
fulminado por el rayo de Dios, era un angel
bueno. ([Ms.: 589]).
Si no maio non fas traballo,
andarás co saco debaixo do brazo
pidindo por todo o ano. 414
Si non podes travar, non arregáñelos dentes. 415
[Ms.: 592]).
618
Si o garabano do ceu esbarrifa e o
labrego bota bo esterco, de viño
enche-las pipas, de palla a meda e
de grau o celeiro. 416
621
622
Si queres ver ao rei no seu reino,
olla ao labrego traballar no seu
leiro.
([Ms.: 596]).
623
Si súas por maio terás pan pra o
ano. 419
597]).
624
Si tes fillas na casa e froita na
horta, non deixar aberta a porta. 420
([Ms.: 718]).
625
Sin terras nin mañas non se ten
nada.
(Angel Lázaro, poesía Lonxe. [Ms.: 594]).
626
Susto mexado, millor que
sangrado.
([Ms.: 598]).
627
Talliscas pequenas acesan o fogo,
foupas e cepos o manteñen logo. 421
([Ms.: 719]).
628
Tamén a mouriña dai-o leite
branco. 422
Mouriña, vaca de piel prieta. ([Ms.: 599]).
417
céo / diabulus.
413
ai.
414
có.
415
arregañel-os.
416
enchel-as.
Si queres ter paz na horta, tapa o
buraco da porta. 418
([Ms.: 716]).
Garabano do ceu, regadero del cielo;
esbarrifar, asperger. ([Ms.: 593]).
412
Si queres saber o que custa o
diñeiro, métete a pescador ou
mineiro.
([Ms.: 715]).
590]).
617
Si por sománs vas contando, trece
meses ten o ano. 417
somans.
tér / orta / pórta.
419
prao-o.
420
tés / órta / ...órta non... / deixal-aberta a porta.
421
lógo.
422
Tamen / mouriña, / leita / branca.
418
309
629
Tenda de meia tixela, tienducho de poca
parroquia; zarrapela, ornatos de papel.
([Ms.: 604]).
Tan malo é traspasar como non
chegar. 423
([Ms.: 600]).
630
Tan verdiña é a herbiña do
cimenterio como a do regado
lameiro. 424
(Fray Aurelio Pardo, O. P. [Ms.: 601]).
631
Tanto val a marela como dan por
ela.
([Ms.: 721]).
632
Tecedeira e bailladeira nunca
teñen pés á queda. 425
([Ms.: 605]).
633
Tecelán e bailladeiro non poden ter
os pés quedos. 426
([Ms.: 606]).
634
Siara, parroquia acreditada. ([Ms.: 603]).
640
641
Ten cen anos miña avoa
compridos, e ben compridos cicais
polo pan de broa. 428
Ten dúas grorias o tenreiro, zugar
e berrar no cortello. 429
Ten máis conta ser labrego do que
artesán sin facenda. 430
([Ms.: 609]).
638
Terra boa, terra mala, cada unha
ca súa anada. 432
([Ms.: 611]).
642
Testo ten que ser o vrao que pasa
alén san Bernardo. 433
([Ms.: 612]).
643
Ti labrando e moendo i-eu
mercando e vendendo.
([Ms.: 608]).
637
Teño tres vaquiñas: dúas son
alleas, a outra non é miña. 431
([Ms.: 610]).
644
Tintureiro, carreta auga e tira
diñeiro.
([Ms.: 720]).
645
Tío que non dá, nin é tío nin é na.
434
Como o tío de Meirás que nin é tío nin
é ná.
([Ms.: 614]).
(Xavier Montero, Triadas. [Ms.: 607]).
636
Tenda sin siara, nin regalada.
Tempo contado logo pasa. 427
(M. Valladares, Rev. Galicia 1887. [Ms.:
602]).
635
639
646
Tio que non dá, tanto me ten, tanto
me dá. 435
([Ms.: 615]).
647
Tocando a cousa de amores, dan
moito promo por prata. 436
(Avelino Rodriguez Elías, Vida Gallega.
[Ms.: 616]).
Tenda de meia tixela, cagada das
moscas nas zarrapelas.
648
Toda frol quer ser froito.
(Francisca Herrera, Mulleres. [Ms.: 617]).
423
e.
...cimenterio como a do....
425
â.
426
bailladeiro,.
427
contado,.
428
aboa / ...compridos e ben... / pol-o / bróa.
429
Tén.
430
Tén / mais.
424
431
...vaquiñas, dúas... / alléas / ...alléas a outra....
bóa / ...bóa terra... / cá.
433
sel-o.
434
llé / llé / ná.
435
tén.
436
...amores dan moito....
432
310
649
Todo non anda no ter e no querer,
se non máis ben no saber. 437
([Ms.: 619]).
650
Todo o dos outros semella millor
LATÍN: Domestica
que o noso. 438
negligimus, transmarina quaerimus.
([Ms.: 620]).
651
([Ms.: 722]).
659
(V. Risco, Notas para un refranero popular.
[Ms.: 633]).
660
Todo o que non trai morte fai
forte. 439
Tódolos camiños levan á porta.
661
662
440
Todos los caminos conducen a
Roma.
618]).
Todos nascemos ispidos, logo nos
imos vistindo, uns con pano picote,
outros con pano fino. 441
(J. Otero Pimentel, Xan d'Outeiro. [Ms.:
622]).
654
¿Tres cregos? Nó ao lenzo. 442
655
663
Un burro carregado de libros non
é doutor.
664
Unha zoca é comadre da outra.
([Ms.: 630]).
Unhas bodas compón outras.
666
Vaca chocalleira colle a dianteira.
Vaca chocalleira, vaca madrina de un hato,
que lleva chocallo o cencerro.
([Ms.:
634]).
667
Vaca remoedora, leite é toda.
Remoedora, rumiadora. ([Ms.: 635]).
Un día de obra, un mes de basoira.
668
([Ms.: 632]).
658
Unha noite sola é pasadoira.
([Ms.: 629]).
Troca de meiciñas empez a
curanza. 443
([Ms.: 631]).
657
Unha mala hora leva o que nun
ano se logra. 445 VARIANTE: O que n'un
([Ms.: 628]).
([Ms.: 624]).
656
(J. Rodriguez
ano se logra, pérdese n'unha mala hora.
(Couceiro Freijomil, Do meu feixe). LATÍN:
Labitur exiguo, quod partum est tempore
longo.
[Ms.: 627]).
665
([Ms.: 623]).
Unha folla pouco tapa.
Alude a la hoja de parra.
Lopez, O liño. [Ms.: 626]).
CASTELÁN:
653
Unha barruza non fai inverno.
Barruza, lluvia pesada y lenta que empapa
los terrenos. ([Ms.: 625]).
(Alvaro Cunqueiro, derivado de un
pensamiento de Nietzsche. [Ms.: 621]).
652
Un tallo non fai escola.
Un home, de neno, é rei; e de mozo,
capitán; de casado, pasa a besta e,
de vello, queda en can. 444
Vaca suiza, corna cornicha; vaca
galega, corna gallardeira. 446
([Ms.: 636]).
669
Vaquiñas de Deus, ementas de
balde, pró ano que vén outro tarallo
vos garde. 447
437
tén?? / ...querer se non... / mais.
Nóso / Doméstica.
439
morte, / fórte.
440
Todol-os / â / pórta.
441
...picote outros....
442
Trés.
443
meiciñas,.
438
444
Un home de neno e rei e de mozo capitán, de casado
pasa a besta e devello queda.
445
n'un / exiquo.
446
Vaca suiza, córna cornicha, vaca galega córna
gallardeira.
311
En boca de un pastor despedido que se
separa con sentimiento del hato que
cuidaba. Ementas, salario pastoril; tarallo,
monigote, testaferro de quien se abusa.
([Ms.: 637]).
670
Vella que zuga os grelos, zuga os
dedos.
Vella que proba os grelos, zuga
os dedos. (Sabiduría popular de Noriega
Varela. [Ms.: 723]).
VARIANTE:
671
Vén a morte e non diz día. 448
(El Proverbio filosófico Cuad. Estudios
Gallegos. [Ms.: 724]).
672
Refranero
Vento quente, sempre falagueiro,
lévase o grao e deixa o pallugueiro.
Verba leva nome de muller.
(femia) 450
682
683
Vran na montaña empeza en
Santiago e acaba en santa Ana. 453
Santiago Apostol y santa Ana,
respectivamente 24 y 25 de Julio. Es decir,
que en la sierra solo se goza de cuarenta y
ocho horas de verano efectivo. (Alvarez
Limeses, Clima de Pontevedra. [Ms.: 649]).
Xa pasou o día qu'eu riscaba e
cusía.
([Ms.: 650]).
685
Xaneiro lle tira o sebo, febreiro o
desuca e marzo panda ca culpa.
(Estación Pecuaria Regional de Fingoyo.
[Ms.: 725]).
686
Xastre de chasco, mendrello o
pano. 454
([Ms.: 651]).
Verbas mainas, demos train nas
raigañas.
687
([Ms.: 646]).
678
Vólvese o d'atrás pra diante, o
pobre do labrador ha ter quen lle
cobre e mande. 452
([Ms.: 642]).
677
Vinte anos e vinte pesos duran
pouco tempo.
[Ms.: 647]).
684
Pallugueiro, paja semipulverizada que deja
la espiga cuando se malogra por
sofocación. ([Ms.: 641]).
676
681
Vento mareiro, nunca bo horteiro.
([Ms.: 640]).
Vergoña de demo, rápea o demo.
([Ms.: 644]).
fecundación
449
675
680
Vento e soalla, xeira da farna.
Soalla, solanera; farna,
vegetal. ([Ms.: 639]).
674
de
Verbas vaas roxen como bolercas
de avelás. 451
Bolercas de avelás, avellanas hueras.
([Ms.: 643]).
Vento das illas Ons nunca son
bons.
(Sampedro y Folgar,
Pescadores. [Ms.: 638]).
673
679
Xenros e noras, dos meus fillos son
familia, mais non da miña. 455
([Ms.: 653]).
Verbas mansas, train o demo nas
entranas.
([Ms.: 645]).
451
447
ven.
448
mórte / dia.
449
...mareiro nunca... / bó / orteiro.
450
Verba,.
váas.
prá / tér.
453
Vrán / Santa.
454
...chasco mendrello....
455
...noras dos....
452
312
688
Xente agastadiza n'entende de
deligras.
698
Xente latarenga, sexa pobre sexa
rica, atópase de feira en feira.
699
Deligras, cosquillas. ([Ms.: 652]).
689
Xente latarenga, feriantes, chalanes.
(Noriega Varela, Refranes brañegos. [Ms.:
726]).
690
Neboeiro e xiada, en nevada
para.
([Ms.: 654]).
691
693
([Ms.: 665]).
700
701
Xordas andan as pitas polas
vindimas. 457
702
Xordas, atendiendo a que no cacarean,
pues estan en el período de la muda y
dejan de poner. ([Ms.: 656]).
703
Xuncras te valla, pastor alleeiro, a
túa maiola ao lobo fai carniceiro. 458
704
Xuvenco gordeiro antes vai ao
matadeiro.
Zapateiro, pés dispidos, alfaiate
mal vistido. 463
Zapateiro, ¿por que choras? Porque non teño obras. 464
([Ms.: 664]).
Zapatiño de charó, nin prá chuvia
nin pra o sol, nin pra o frío nin pró
calor. 465
([Ms.: 730]).
705
Zoquiños noviños enfoncha ao
neniño.
Alude a los niños presumidos. (Méndez
Brandón, Frangullas. [Ms.: 731]).
Zapateiro aos teus chancos.
([Ms.: 658]).
696
Zapateiro, gado reles, tende
sempre conta deles. 462
(De Cofradía de Alfayates de Betanzos.
[Ms.: 663]).
([Ms.: 657]).
695
Zapateiro, dentes negros de tirar
tanto cerol. 461
([Ms.: 659]).
(J. Vidal Lois, Expresiones y modismos
Alto Miño-Lea. [Ms.: 727]).
694
Zapateiro solón, bótame aquí un
tacón.
([Ms.: 660]).
Xolda de onte, cotadas de hoxe. 456
Las juergas del víspera, traen estas
cabezadas de sueño. ([Ms.: 655]).
692
([Ms.: 662]).
Xiada con brétema, logo neva.
VARIANTE:
Zapateiro mendeiro come tripas de
carneiro. 460
706
Zapateiro de primeira é morrer á
derradeira. 459
Zreixa a zreixa s'esmocha a
cerdeira.
([Ms.: 666]).
(Fig. en Refr. Gral Ideológico Martinez
Kleiser num 64996. [Ms.: 729]).
697
Zapateiro mal calzado, xaste mal
traxado.
([Ms.: 661]).
460
mendeiro,.
Zapateiro dentes... / ...negros de....
462
Zapateiro gâdo... / gâdo / d'eles.
463
Zapateiro pés...? / alfayate.
464
Zapateiro ¿por....
465
pra-o / frio.
461
456
oxe?.
pol-as.
458
...valla pastor... / tua.
459
e? / â.
457
313
Bibliografía
ALONSO MONTERO, Xesús (1997): Os poetas galegos e Franco (Estudio e
antoloxía). Akal, Madrid.
FERRO RUIBAL, Xesús (1997): “Centenario de Vicente Luís Llópiz Méndez” en
Paremia 6,1997,205-206.
LLÓPIZ MÉNDEZ, Vicente 466 (1935-1936): “Diccionario castellano gallego.
Contiene todas las equivalencias de uso corriente en Galicia, Valle del Navia,
El Bierzo y Sanabria, palabras del gallego antiguas tomadas de documentos
históricos y formas castellanizadas que se emplean en el lenguaje popular” en
Galicia en Madrid, 37, 1935:1-4 [ab-abducción]; 38, 1935:5-12 [abduciraccidental]; 39, 1935:13-20 [accidentalmente-afección]; 40, 1935:13-20
[accidentalmente-acrebite]; 41, 1935:21-28 [acrecencia-adnotación]; 42,
1936:29-36 [adobado-agarraderas].
(1955): “La abeja en la paremiología” en Boletín de la Real Academia Gallega
XXVI, 301-308, 1955, 107-130 467 .
NÚÑEZ SEIXAS, Xosé M. (2006): “Identidade e propaganda na Galicia dos
sublevados. ‘Mariscos’ en pé de guerra” en Grial 170,2006,64-81.
RODRÍGUEZ FER, Claudio (1994): A literatura galega durante a guerra civil (19361939). Xerais, Vigo.
466
BILEGA (http://www.cirp.es/bdo/bil/bilega.html) informa de que ten paxinación propia, independente da
que lle corresponde á revista; que se repiten as páxinas dos núms. 39 e 40 porque o autor decidiu incluír
novas voces e que quedou interrompido na voz agarraderas.
467
Publicado como se dixo no ap. 1 co nome de V. López M. Esperante.
314

Paremias selectas. Un manuscrito bonaerense

Transcripción

Documentos relacionados

Oración Arcángel Miguel

La Sociedad Dante Alighieri presenta: Manual de Interpretación