2005eko urtekaria - Ondarroako Historia Zaleak

Transcripción

ONDARROA 2005
JABEA:
ONDARROAKO UDALA
Txomin Agirre Udal Liburutegia
48700 ONDARROA
Tf.: 94 683 33 43
Txikia baina sakona
LEGE GORDAILUA:
BI-1-1.547-82
ERREDAKZIOA:
ONDARROAKO
HISTORIA ZALEAK
Kaixo, irakurle.
Azken zenbakia argitaratu genuenetik oraindik urtebete pasatu ez bada ere, hemen gatozkizue berriz "Ondarroa
2005" urtekariarekin, jada bosgarrena, OHZk argitaratzeko
ardura beregain hartu zuenetik.
IDAZKARITZA:
Yolanda Urrosolo
AZALA:
Felix Beristain
“Arrantzalea”
Oleoa mihise gainean
Oraingo honetan plazaratzen ditugun artikulu batzuk
prestatuta bagenituen ere, gainontzekoak azken lau hilabeteetan idatzi behar izan ditugu. Hori dela eta, aurtengoan artikulu gutxiago aurkituko dituzu, baina luzeagoak, gaiak
brankaz hartu eta sakonean aztertzen dituztenak.
ARTIKULO EGILEAK:
Iñaki Anasagasti
Ioan Arantzamendi
F. Jabier Arrieta
Gorka Aulestia
Patxi Etxaburu
Felix Gerenabarrena
Anjel Ituarte
Imanol Oruemazaga
Augustin Zubikarai
"Julito" baporezko itsasontziari buruzko ikerlan interesgarria eskaintzen digu Imanol Oruemazagak, gerra zibilaren atarian baxurako arrantza suspertzeko hain erabakigarria izandakoa. Arrantza gaiari lotuta datoz Patxi Etxaburu
eta Javier Arrietaren artikuluak ere. "Herria eta herritarrak"
atalean, Iñaki Anasagasti II. Errepublika garaian alkate izandako Jose María Solabarrietari buruzko artikulu batekin
estreinatzen da gure urtekarian. Arlo kulturalean, Augustin
Zubikarairen olerkia topako duzue, "Nor da pekatari" izenburuarekin, eta Gotzon Aulestiaren musikarekin, 1976an
Tolosako abesbatzen ihardunaldietan aurkeztu zena.
Elkarlanean egin zuten lan hau, argitaratu nahi izan dugu,
OHZren omenaldi xume legez. Ioan Arantzamendiren ekar-
MAKETAZIOA:
Nekane Akarregi
ARGAZKIAK • IRUDIAK:
Eskerrik asko borondatez euren
argazki eta irudiak laga dizkigutenei.
Mila esker denori eta segi zuen
altxorra den hori gurera ekartzen,
Udal Liburutegira, guk gustora
kaleratuko ditugu hemen eta.
INPRIMATEGIA:
Ona Tailerrak. Iruñea.
TIRADA: 750 ale
3
4
Sareekin beharrean. ARCHIVO GENERAL DE LA ADMINISTRACIÓN-MINISTERIO DE CULTURA.
Ondarroa 2005 • Aurkezpena
Grabazioak batzen gabiltza • OHZ
On dala 100 urte
8
1905ean jaiotakoak
Ondarroako Ondare Artistikoa
14 Santa Maria Elizako Erromesak
Ondarroa: Herria eta Herritarrak
24 Jose Maria Solabarrieta
35 Erretratoen Otzarea: argazki dokumentoak
Ondarroa, arrantza herria
66 Ondarroako Arranontziak (1905-1922)
Beste alde batetik, 2006an, Augustin Zubikarairen
omenezko “Lore Jokoak” antolatu ditu Ondarroako Udalak
Euskaltzaindia eta beste hainbat erakunderen laguntzagaz;
zeintzuk lehiaketa antolatu diren eta eurei buruzko oinarriak
aurkituko dituzue ere “Euskal Kulturaren Kabia” atalean.
Hauez gain, beste hainbat artikulu aurkituko dituzu
aldizkari honetan. Eta hain gustuko dituzuen argazkiak ere
ez dira falta, garai bateko Ondarroa eta ondarrutarrak nolakoak ziren jakiteko hain baliagarriak ditugunak. Ikerlan
hauek ezagutzea atsegina izango duzulakoan gaude, eta
beharbada atseginago zeuk ere zerbait idaztea, ezagutzen
duzun gai edo gertakizun bati buruz. Horrela bada, badakizu historia zaleen ateak zabalik dituzula.
Garai historikoak bizitzen ari garen une honetan,
inoiz baino beharrezkoago deritzogu norbere eta gainontzekoen historia ezagutzea, iraganeko ulertuz guztiontzat hobea
den etorkizuna landu ahal izateko. Ea bada.
Ondarroako Historia Zaleak
Ondarroa, XX. mende hasieran. Kale Handiko etxe bat barrutik. “ITSAS MARRUMA” ARGAZKI BILDUMATIK HARTUA
KOLABORATZAILEAK:
Augustin Zubikarai Senideak
Aurkibidea
pena, euskara eta euskalkien inguruko burutazio sakonak
dakarzkigu gogora, euskara bitxi zein aberatsean idatzitakoa, hain zuzen.
72
73
74
88
2004ko Bajurako Arranontziak
2004ko Arrasteko Arranontziak
“Julito”: Atuna garraiatzeko herri ekimena
Arrantzaleen ordainsari edo alokairuak
Ondarroa, euskal kulturaren kabia
96 Bizirik ehortzitakoak
103 Ondarroako Arrantzale giroko berbak
113 Ondarroako Kioskoak
125 “Boga-boga, mariñela”,
melodia baten 60 eraldaketa
130 “Nor da pekatari?”ren letra
132 “Nor da pekatari?”ren partiturak
148 2006an: Augustin Zubikarairen
omenezko Lore Jokoak Ondarroan.
2005EKO AZAROA
O
GRABAZIOAK BATZEN
Zeregin berri bati ekingo diogu
ndarroako Historia Zaleak
elkartean ekimen berri bat
abian jarri nahian gabiltza.
Jakingo duzuenez, gure zereginetariko bat Ondarroarekin zerikusia duen
informazioa biltzea da, euskarria edonolakoa izanda ere. Arlo horretan,
agiri, plano, argazki, bideo eta abarren bilketan hasita dugu jada, eta
OHZren hurrengo erronka entzunezko erregistroak biltzea da.
Izan ere, 70. hamarkadara arte
bobina handietan bildutako zinta
magnetikoa zen grabazioetarako euskarri arruntena, baina kasettaren
asmakuntzarekin zinta magnetikoa
baztertuta gelditu zen, eta bertan bildutako soinuak erreproduzitzeko tresnen fabrikazioa ere bertan behera gelditu zen. Bobina horietan 1950-1975
garaiari buruzko informazio aberatsa
aurkitu dezakegu, ez soilik historia
arlorako, baita linguistika, musikologia, antropologia eta ikerketarekin
zerikusia daukaten hainbat esparrutarako ere. Baina esan bezala ez dago
entzuteko aukerarik, makinarik ez
delako gordetzen. Gainera, zinta
magnetikoa euskarri galkorra da, eta
zenbat eta denbora gehiago igaro,
bertan bildutako soinuak desagertzeko arriskua areagotu egiten da.
Zorionez, zinta magnetiko
horiei baliagarritasuna emateko aukera sortu zaigu, Asier Ituartek errepro-
4
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
duzitzeko makina horietako bat eskuratzeaz gain, soinu horiek euskarri
digitalera bihurtzeko tresneria eta
jakituria informatikoa OHZren zerbitzura jarri baitu. Euskal Herri mailan
ez dugu aukera hau eskaintzen duen
elkarte edota erakunderik ezagutzen,
eta honek beronek egitasmo honen
garrantziaz hitz egiten digu.
Argazkian ikusten duzuen
bezalako zintak dira bilatzen ditugunak. Beharbada, zuen etxean edo
beste nonbaiten ikusiak izango dituzue. Horrela bada, gure eskuetan
uztea eskertuko genizueke. Zinta
horiek Musika Eskolan bilduko ditugu, eguerdiko 11:00tik 13:30ra, eta
16:00tik 19:00ra. Bertan zeuen izena
eta telefonoa hartuko dizuete, gero
OHZ zeuekin kontaktuan jarri ahal
izateko, eta utzitako zintak itzultzeaz
gain, digitalizatutako kopia bat oparitzeko. Hau da, KD bat, utzitako zintako grabazioa zeuek ere entzun ahal
izateko. Zinta hauek lagatzeko epea
2005eko abenduaren 13an hasi eta
2006ko urtarrilaren 31n zarratuko
dugu. Zerbait edukiz gero ekimen
aberasgarri honetan parte hartzera
gonbidatzen zaituztegu.
Ondarroako
Historia Zaleak
2005EKO AZAROA
ON DALA 100 URTE
Ondarroa, XX. mende hasieran. Arrantzaleak eta arrain saltzaileak Zubi Zaharraren azpian.. ROISIN KOLEKZIOA.
8
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
IV-15
IV-15
IV-15
IV-17
IV-18
IV-22
IV-27
V-01
V-01
V-07
V-09
V-21
V-21
V-22
V-23
V-24
V-24
VI-01
VI-02
VI-03
VI-05
VI-12
VI-17
VI-17
VI-19
VI-19
VI-23
VI-30
VI-30
VII-01
VII-02
VII-04
VII-08
VII-08
VII-09
VII-10
VII-14
VII-17
VII-23
VII-23
VII-25
VII-25
VII-28
IBAIBARRIAGA AREITIO ANASTASIA
ITURRIBEITIA ZELAIA FERNANDO
LASARTE URIBE JOSE Mª
ARRIOLA IBAIBARRIAGA Mª DOLOS
URRISTI SAJARRISTA BITOR
LANDARIBAR GARRAMIOLA GONZALO
BERNEDO ETXANO FELIPE
IRIONDO ARETXAGA GLORIA
URIBE FERNANDEZ FELIPE
GARRAMIOLA ABADEA MONIKA
GOROSTEGI URROSOLO ENGRAZI
ETXEBARRIA BADIOLA DOROTEO
ITUARTE ARRIOLA JUAN KRUZ
JUARIZTI BERISTAIN JELASIO
ZARRAGA ARANBARRI ANTONIO
URRISTI ARAKISTAIN JOSE
LERSUNDI ODRIOZOLA SERAPI
BEDIALAUNETA EGIA MELITON
IRIONDO AANTZAMENDI RAMON
GOIGANA LARRINAGA SALBADORA
ARRUTI AULESTIARTE Mª KONTZE
OLARREAGA TXURRUKA JUAN
AZKORBEBEITIA ABARRATEGI MANUEL
BEITIA ARRATE JOSE
BADIOLA ARRIZABALAGA RIKARDO
ERNI GARRAMIOLA DOMINGO
AGIRRETXEA ARONA JUANA
URRISTI IDUETA PEDRO
ELORDI BADIOLA JOSEFA
ARTOLA ZABALETA RAFAEL
ETXABURU BEDIALAUNETA EUJENIO
ETXABURU BADIOLA TEODORO
URRISTI URIARTE KLARA
ALGORTA ARANBARRI JUAN
ASTIGARRAGA OSORO Mª JOSEFA
URKIZU SOLABARRIETA Mª DOLOS
ANAKABE ANTXUSTEGI JUSTA
SOLABARRIETA URKIOLA Mª KARMEN
ETXABURU LANDARIBAR RAMON ELIAS
GARBIZU LARRINAGA PETRA
SOLABARRIETA BADIOLA JAKOBA
FERNANDEZ EGIA SANTIAGO
URKIZU ARAMAIO LUZIA
AITAREN GURASOAK
AMAREN GURASOAK
Frantzisko Areitio Arnoriaga (Barinaga)-Antoni Damiana Garate Gandiaga (Markina)
Pedro Zelaia Bereziartua (Markina-Etxebarria)-Josefa Aranbarri Aldazabal (Berriatua)
Agustin Uribe Goitia-Kaietana Paula Aldape Gartzia (Bergara)
Antonio Lorentzo Ibaibarriaga Gandiaga-Mª Salome Zelaia Santiso
Pio Andres Sajarrista Ibazeta-Ana Mª Egurrola Paguaga (Berriaatua)
Gonzalo Rafael Garramiola Zelaia-Manuela Azpiazu Aramaio
Buenabentura Etxano Ugartetxea-Agustina Otxoa Makuso
Florentino Aretxaga Gonzalez-Kristina Ortiz Maturana (Urrunaga-Araba)
Juan Fernandez Lopez (Alkerias-Murtzia)-Indalezi Bakeriza Dulantorruiz
Elias Abadea Badiola-Laureana Ostolasa Lersundi
Blas Urrrosolo Urristi-Mª Dominga Etxaburu Badiola
Salbador Mª Badiola Arrizabalaga-Balbina Mª Kontze Larrinaga Maguregi
Antonio Mª Arriola Otxoantezana-Mª Trini Agirre Uralti
Jose Antonio Beristain Aranburu-Margari Pagoaga Garramiola
Jose Mª Aranbarri Alegria-Mª Frantziska Barruetabeña Agirre
Fernando Urristi-Erremiji Teresa Arakistain
Isidro Mª Odriozola Orbea (Azpeitia)-Josefa Ramona Epelde Armendia(Mutriku)
Meliton Egia Kintana (Mutriku)-Rosa Mª Arantzamendi Agirretxea
Pedro Mª Arantzamendi Urkidi (Berriatua)-Mª Katalina San Martin Arriola
Juan Jose Larrinaga Abaroa-Mª Kruz Urrosolo Urristi
Bartolome Aulestiarte Laka-Mª Antoni Zaldunbide Pagoaga
Antonio Txurruka Lezaola-Josefa Antoni Elu Urristi
Martin Abarrategi Arriola(Apozaga-Gipuzkoa)-Justa Rufina Zubia Ruiz-Alegria(Ozaeta-Araba)
Domingo Roman Arrate Arriola-Mª Antoni Iriondo Arriola (Mendaro)
Bonifazio Arrizabalaga Atxurra-Zizili Antoni Mendizabal Idueta (Mutriku)
Antonio Arrieta Arona (Mutriku)-Juana Bautista Iturriza Urruzuno
Juan Domingo Idueta Aranbarri-Mª Zabala Amallobieta (Berriatua)
Migel Antonio Badiola Abaunza-Agustina Mª Arrizabalaga Arano
Jose Mª Zabaleta Ondarza (Elgoibar)-Maria Burgoa Arantzamendi
Eujenio Bedialauneta Bengotxea-Poloni Santiso Aulestia
Jose Bentura Badiola Alegria-Mª Kristina Zarraga Goiogana
Jose Joakin Uriarte Iturrino-Mª Teresa Arrasate Antxustegi
Juan Aranbarri Urrionabarrenetxea (Berriatua)-Manuela Irigoien Uribe (Mutriku)
Inazio (Elgoibar)-Agustina Muguruza (Barinaga)
Eleuterio Mª Solabarrieta Alegria-Gala Mª Azpiazu Aretxaga
Pedro Antxustegi Arana (Berriatua)-Frantziska Asumendi Urkiaga (Aulestia)
Silbestre Pedro Urkiola Ansola-Hermenejilda Otxoantezana Arriola
Pedro Jose Landaribar Alegria-Romualda Iturriza Urruzuno
Kornelio Larrinaga Lekuona-Simona Azkarate Beotegi (Elantxobe)
Pedro Jose Badiola Arrizabalaga-Joakina Azpiri Ugartetxea
Meliton Egia Kintana (Mutriku)-Rosa Mª Arantzamendi Agirretxea
Pedro Aramaio Zubikarai-Josefa Ramona Arantzamendi Bakeriza
AMAREN GURASOAK
Jose Manuel Lasarte Unamuno (Eibar)-Tomasa Arrizabalaga Arana
Gregorio-Manuela Plaza (Berriatua)
Jose Andres Badiola Ibarmia-Josefa Zenarruzabeitia Onaindia (Bolibar)
Antonio (Markina)-Mª Urristi Imaz (Mutriku)
Jose Maria Aranbarri Urkiza (Berriatua)-Mª Inazi Urrutia Olasolo
Eustakio-Frantziska Zaldunbide
Lino Urkiza Zaldunbide-Mª Dolos Zubikarai Arrola
Juan Urristi Arrizabalaga-Josefa Inazi Elu Bikandi
Martin Arakistain Bengoetxea-Mª Josefa Egurrola Arias
Juan Jose Egurrola Iramategi-Mª Benantzi Larrinaga
Jose(Amoroto)-Dominga Zelaia (Mendexa)
Domingo Atxurra Mermiosolo (Berriatua)-Saturnina Antonia Alegria Urristi
Indalezio Arrasate Badiola-Isabel Leonarda Santiso Aretxaga
Juan Eusebio Mugartegi (Markina-Etxebarria)-Rufina Urizar Argoitia (Lekeitio)
Domingo Markuerkiaga Arrasate-Bizenta Solabarrieta Badiola
Pedro Jose Garramiola Zelaia-Juana Augstina Garramiola Iramategi
Andres Kanpos Ollakiridi (Ormaiztegi)-Saturnina Asumendi Leorburu (Gabiria)
Agustin Frantzisko Urristi Alegria-Mª Azentsi Bedialauneta Arrizabalaga
Juan Jose Burgoa Badiola-Mª Mertzedes Egiguren Larrinaga
Frantzisko Inazio Idiakez Ariztondo (Itziar)-Mª Kontze Oñederra Mugartegi
Austin Hijinio Legarda Agirregomezkorta (Mutriku)-Marta Barbara Ikaran Unanue
Kosme Abadea Badiola-Josefa Patrizia (Xemein)
Frantzisko Mª Ansorregi-Manuela Frantziska Barrenetxea (Mutriku) (gurasotzakoak)
Markos Antonio Zarraga Goiogana-Amali Lorentza Badiola Arrizabalaga
Aurelio Arzuaga Zabala (Azpeitia)-Balentina Bidasoro Erkizia (Zumaia)
Pedro Inazio Zubikarai Arriola-Mª Dominga Markuerkiaga Arrasate
Toribio Joakin Gatzagaetxebarria Beitia-Manuela Benantzi Otxoantezana Etxebarria
Juan Jose Etxaburu Pagoaga-Karlota Aretxaga Gabiola
Domingo Antonio Guenaga Juarizti-Mª Bautista Urkiza Ibarluzea (8erriatua)
Leon Pedro Markuerkiaga Arrasate-Teresa Fausta Iturriza Zelaia
Juan Ramon Osa Ibazeta-Felipa Zubikarai Burgoa
Lukas Arakistain Bengoetxea-Mª Dominga Lezaola Olabarria
Frantzisko Antonio Ibazeta Jauregi-Josefa Antoni Zubizarreta Elordi (Elordi)
Frantzisko Alberdi Areitio(Etxebarria)-Inazi Katalina Muniozguren Larrañaga (Elgoibar)
Juan Andres Amallobieta Oiñederra-Josefa Antoni Osa Bedialauneta
Bernabe Burgoa Ibarloza-Saturnina Urin Alegria
Pedro Mª Aramaio-Josefa Ramona Arantzamendi
Jose Manuel Amallobieta Bereikua(Berriatua)-Mª Kontze Iturrazpe Ziñolis(Mendexa)
Domingo Alegria Aretxaga-Rita Txakartegi Dulantorruiz
Juan Jose Pagate Basterretxea-Mariana Burgoa Aramaio
Jose Mª Iriondo-Martina Asumendi (Xemein)
Juakin Uranga Amilibia (Getaria)-Jeronima Mendizabal Irueta (Mutriku)
Domingo Antonio Mª Ibaibarriaga Gandiaga-Mª Antoni Barruetabeña Agirre
Felipe Iturribeitia Torre (Mañaria)-Leandra Zugaza Belaustegi (Durango)
Jose Manuel Lasarte Unamuno (Eibar)-Tomasa Arrizabalaga Arana
Eduardo Arriola Garramiola-Demetri Mª Jertrudis Urristi Aranbarri
Bitor Urristi Aranbarria-Mikaela Bustindui Urreta (Berriatua)
Anjel Landaribar Solabarrieta-Leonarda Aulestiarte Bereikua
Inazio Bernedo Astigarraga (Mutriku)-Josefa Inazi Aldazabal Makazaga
Frantzisko Mª Iriondo Azpiri (Mutriku)-Josefa Antoni Olarreaga Arregi
Pedro Tomas Uribe Badiola-Luziana Klara Etxano Badiola
Pedro Gorostegi Arrizabalaga (Amezketa)-Josefa Antoni Anzuela (Aia)
Jose Etxebarria Ugarte (Bedia)-Mª Josefa Pagoaga Garramiola
Jose Jabier Ituarte Goitia-Mª Dominga Aristi Egurrola
Domingo Bizente Juarizti Ugarteburu-Josefa Ramona Plaza Gojeaskoetxea (Berriatua)
X X?? - XX??
Nikoas Anbrosio Lersundi Larrinaga-Frantziska Bernedo Makazaga
Paskual Bedialauneta Badiola-Juana Kaietana Arriola Odria
Jose Ramon Iriondo Barinagarrementeria (Xemein)-Bitoriana Lasarte Arrizabalaga
Fermin Goiogana Etxebarria(Bermeo)-Mª Enkarna Larrinaga Egiguren
Jose Agustin Arruti Aranbarri-Jabiera Amutxastegi Gandiaga (Mutrikukoak)
Bitor Agustin Olarreaga Arregi-Luisa Lezaola Etxea
Markos (Otxandio)-Saturnina Urien (Axpe-Arrazola)
Pedro Beitia Iturriza-Frantziska Jabiera Izagirre Iramategi (Mutriku)
Jose Andres Badiola Ibarmia-Josefa Zenarruzabeitia Onaindia (Zenarruza)
Felipe Erni-Josefa (Toulousekoak)
Migel Agirretxea................-Mª Andres Laka Arakistain
Luis Frantzisko Urristi Burgoa-Mª Jesus Etxaburu Zelaia
Manuel Elordi Arrate (Xemein)-Jose Inazi Egurrola Azpiazu (Berriatua)
Klaudio Migel Artola Arano-Mª Pilar Bengoetxea Abaroa
Migel Domingo Etxaburu Ibazeta-Juliana Eizagirre Aramaio
Rafael Etxaburu Odria-Mª Madalena Urruzuno Arrillaga
Simon Antonio Urristi Alegria-Rufina Lezaola Bikandi
Tomas Antonio Algorta Urbieta (Mutriku)-Bizenta Olasolo Arrizabalaga (Xemein)
Inazio (Mutriku)-Josefa Inazi Txurruka (Markina)
Alejandro Urkizu Altola (Legorreta)-Josefa Antolina Guenaga Gabiola
Jose Anakabe Eizagirre-Jeronima Badiola Arrizabalaga
Rufino Solabarrieta Pagoaga-Bibiana Bergara Galdox
Alejandro Manuel Etxaburu-Ibazeta-Nikolasa Juana Bengoetxea Gainza
Jose Garbizu Pikandia (Lezo)-Sekundina Alsua Mantzisidor (Pasaia)
Blas Martin Solabarrieta Badiola-Mª Mertzedes Aldazabal Egaña
Dionisio Fernandez Okaiz (Araba)-Mª Antoni Igarza Uranga (Tolosa)
Alajandro Inazio Urkizu Artolagirre (Legorreta)-Pia Josefa Unanue Iramategi
AITAREN GURASOAK
Jose Anizeto Urristi Ondarza-Mª Madalena Landa Etxebarrieta (Ereño)
Inazio -Eduarda Agirretxea
Jose Isidro Takartegi Alegria-Nikolasa Laka Ibazeta
Juan Mª Bernedo Makazaga (Mendexa)-Salustiana Bereikua Etxaburu
Simon Antonio Urristi Alegria-Rufina Lezaola Bikandi
Domingo-Mª Salome Laka
Migel Antonio Ibarloza Egiguren-Eustaki Antoni Zelaia Olabarria
Kandido Burgoa Gabiola-Toribia Dulantorruiz Etxaburu
Eusebio Arrokero Alejandro (Villada-Palentzi)-Gregori Salzedo Perez (Villacidaber-Palentzi)
Jose Migel Urkiza Zaldunbide-Mª Asentzi Iturrino Arrizabalaga
Bernardo Badiola Irura-Mª Kruz Azpiri Arriola
Jose Antonio Elu Urristi-Bizenta Fka. Txurruka Leizaola
Jose Bruno Atxurra Bereikua (Beriatua)-Mª Teresa Malaxetxebarria Eizagirre (Xemein)
Domingo Inazio Mugartegi Betolaza-Austina Berridi Iturriza
J,Martin Garramiola Maguregi (Aulestia)-Josefa Antoni Artolazabal Kareaga (Zenarruza)
Jose Mª Etxeberria Agirregabiria (Deba)-Nikolasa Dominika Crespo Trueba
Domingo Jose Osa Ibazeta-Mª Josefa Urkiza Arakistain (Berriatua)
Saturnino Mnez. de Luko Fdez-Miñones (Betolaza-Araba)-Raimunda Dga. Idueta Agirre
Migel Antonio Ibarloza Egiguren-Eustaki Antoni Zelaia Olabarria
Domingo Badiola Arrizabalaga-Josefa Inazi Aulestiarte Bereikua
Faustino Ansola Burgoa-Ana Mª Isabel Ulazia Andonegi ( Mutriku)
Frantzisko Luis Telleria Asumendi-Juana Agustina Goiburu Ollakuridia (Zegamakoak)
Leon Pedro Markuerkiaga Arrasate-Justa Pagoaga Garramiola
Juan Saturnino Agirre Lete-Rita Eusebi Zarraga Zabala
Juan Mª Bernedo Makatzaga (Mendexa)-Salustiana Bereikua Etxaburu
Sebastian Lekue Bengoetxea-Balbina Urkiola Landaribar
Jose Rafael Bedialauneta Iramategi-Josefa Inazi Sajarrista Ibazeta
Juan Ramon Osa Ibazeta-Felipa Zubikarai Burgoa
X??-Agapita Argoitia Aranbarri
Frantzisko Mª Iriondo Azpiri (Mutriku)-Josefa Antoni Olarreaga Arregi
Gaspar Fuljentzio Badiola Ibarmia-Mª Teresa Txakartegi Aranbarri (Amoroto)
Juan Domingo-Mª Juana Barinagarrementeria (Berriatukoak)
Agustin Kortazar Jauregi (Lekeitio)-Dominga Urkiza Zelaia (Berriatua)
Martin Ansola Burgoa-Paskasi Badiola Elordi
Juan Domingo Illaro Eguren (Zenarruza)-Juana Bautista Makazaga Aldazabal
Bernardo Solabarrieta Badiola-Tomasa Ansola Zubizarreta (Berriatua)
Pedro Urrutia Alegria-Kandida Artetxe Gandiaga
Martin Badiola-Madalena Etxaburu
Jose Nartziso Guenaga Azpiazu-Juana Josefa Irusta Antxustegi (Berriatua)
Jose Arakistain Urkidi-Mª Klara Barinagarrementeria Aranbarri (Berriatua)
Fernando Urristi Ondarza-Erremiji Teresa Arakistain Bengoetxea
Lorentzo Garmendia (Etxano)-Mª Antoni Aztobiza (Zornotza)
Pedro Arriola Garraniola-Manuela Idueta Goiogana
Juan Bautista-Frantziska (Barinaga)
Fernando(S.Esteban de Ziaño-Langreo)-Juana Antoni
Jil Pio-Mª Isidra
Jose Mª-Ramona Antoni
Paulin Pedro Mª-Mª Dominga
Bernardo-Mª Jesus
Frantzisko (Mendexa)-Juana de Dios
Pedro Jazinto-Buenabentura
Jose Abelino (Donostia)-Mª Dolos
Domingo Frantzisko-Sinpuriana Mª
Domingo Resurrezion-Dominga Gillerma
Santiago Erruperto-Tomasa (Elantxobe)
Jose-Hilari
Domingo Jose -Juana Krisostomo
Pedro Jose-Dionisi Natali
Mª Pura Urristi Arakistain- X??
Nikolas Mª-Bruna Mª
Mateo Ramon (Santoña)-Dionisi
Austin-Mª Inazi (Mutriku)
Nikolas-Juliana
Juan Domingo-Rafaela Justa
Rafael Domingo-Mª Espektazion
Juan Kruz (Otxandio)-Dominika (Billarreal-Araba)
Roman Makario-Dominga Baldomera
Simon Gaspar-Luzia Buenabentura
Leon (Toulouse)-Mª Rosario
Domingo Paskual-Erremiji Angela
Martzelino Pedro-Josefa Antoni
Felix Mª-Bizenta Agustina
Jose Julian-Fernanda
Pablo Alejandrio-Mª-Eusebi
Martin Agapito-Dominga Matea
Domingo Mª Prudentzio-Mª Inazi
Rafael Antonio-Elena Mª
Jose Mª (Mutrku)-Paula (Elgoibar)
Enrike Manuel-Mª Pilar
Domingo Benantzio-Teresa (Berriatua)
Jose M-Mª Isabel
Bruno Matias-Mª Jesus
Migel Martin (Pasaia)-Ezekiela (Elantxobe)
Felipe-Felipa
Jose Manuel (Lasarte)-Mª Espektazion
Doroteo Jose-Sandali Ines
GURASOAK
Lorentzo Manuel-Modesta Bibiana
Migel Baldomero-Juana Josefa (Berriatua)
Domingo Trinidad Ramos-Andresa Josefa
Sotero Agustin-Balbina
Inazio Ildefonso-Josefa Antoni
Domingo Jose Felix-Josefa Ramona
Domingo Mª-Lorentza Teodora
Toribio Ramon-Barbara Mª
Manuel (Billada-Palencia)-Buenabentura Florentina
Antonio Fausto-Makari Dionisi
Baldomero-Josefa Mª Dolos
Simon Mª-Mª Dolos (Mendexa)
Jose Migel-Dominga
Gregorio Mª-Ana Josefa
Domingo Mª (Berriatua)-Mª Juana
Isidro Zizilio(Deba)-Justa Rufina
Urbano Kandido-Kalixta Simona Pia
Jose Atanasio-Liboria Kristina
Bizente Mª-Juana Krisostoma
Anjel-Paskuala Petra
Matias Juan Agustin-Juana Anjela
Manuel Frantzisko Salustiano (Zegama)-Anbrusi Juana
Jesus-Inazi
Jose Austin-Maximina (Mutriku)
Biktorio Antonio-Dominga Luisa
Jose Inazio-Gillerma
Simeon Gaspar-Luisa Migela
Domingo Jose-Manuela Maria
Jose Mª-Kintina
Jose Bartolome-Sotera Antoni
Federiko Migel-Josefa Manuela
Karlos (Berriatua)-Mª Jesus
Pedro (Lekeitio)-Felizitas Perpetua
Saturnino Jose Mª-Sabina Luisa
Eustakio Mª-Juana Engrazia (Elgoibar)
Bernabe Santiago-Alejandra Saturnina
Pedro-Margari
Fernando -Mª Jesus
Zakarias Joakin-Mª Frantziska
Jose Antonio (Xemein)-Petra
Emiliano-Margari
Lino (Zornotza)-Josefa (Xemein)
Kandido-Frantziska Antoni
GURASOAK
1905ean JAIOTAKOAK
IZENA
URRISTI LASARTE EBARISTO
ARANTZAMENDI GOROSTOLA DOMINGO
TXAKARTEGI BADIOLA JULIAN
BERNEDO SESMA JULIAN
URRISTI ARANBARRI BENITO
LEKUE ZUBIKARAI ANGELES
IBARLOZA URKIZA BALENTINA
BURGOA URRISTI MIGEL
ARROKERO ARAKISTAIN FIDEL
URKIZA ARAMAIO JOSE MIGEL
BADIOLA EGURROLA ELBIRA
ELU PLAZA MARIA
PLAZA ATXURRA BLAS
MUGARTEGI ARRASATE BLAS
GARRAMIOLA MUGARTEGI JOSE Mª
ETXEBERRIA MARKUERKIAGA MANUEL
OSA GARRAMIOLA SALBADOR
MARTINEZ DE LUKO KANPOS ANDRESA
IBARLOZA URRISTI DAMIAN
BADIOLA BURGOA BENINO
ANSOLA IDIAKEZ BENINO
TELLERIA LEGARDA FELIX
MARKUERKIAGA ABADEA LEON
AGIRRE SANTA MARIA Mª LUZ
BERNEDO ZARRAGA EDUBIKIS
LEKUE ARZUAGA BALENTINA
BEDIALAUNETA ZUBIKARAI PERFEKTA
OSA GAZAGAETXEBARRIA RUFINA
ARGOITIA ETXABURU Mª JESUS
IRIONDO GUENAGA ANJEL
BADIOLA MARKUERKIAGA GABRIEL
AMALLOBIETA OSA FELIZITAS
KORTAZAR ARAKISTAIN JUAN
ANSOLA IBAZETA JOSE
ILLARO ALBERDI FRANTZISKA
SOLABARRIETA AMALLOBIETA FRANTZISKA
URRUTIA BURGOA GREGORIO
BADIOLA ARAMAIO JOSEFA
GUENAGA AMALLOBIETA JOSEFA
ARAKISTAIN ALEGRIA JUANA
URRISTI PAGATE AMADEA
GARMENDIA IRIONDO AMADEA
ARRIOLA URANGA NIKANOR
IZENA
Patxi Etxaburu Ajarrista
JAIOTZA
I-02
I-04
I-07
I-09
I-12
I-18
I-23
I-23
I-24
I-24
I-25
I-26
II-02
II-03
II-08
II-10
II-10
II-11
II-12
II-13
II-13
II-19
II-19
II-20
II-20
II-23
II-24
II-29
II-28
III-01
III-02
III-07
III-08
III-08
III-09
III-11
III-12
III-17
III-24
III-30
III-31
IV-02
IV-10
JAIOTZA
ON DALA 100 URTE
O N
O
n
d
D A L A
a
r
r
o
a
1 0 0
2
0
0
U R T E
5
9
10
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
X-22
X-23
X-25
X-26
X-26
X-27
X-28
X-30
XI-01
XI-01
XI-02
XI-05
XI-05
XI-07
XI-11
XI-12
XI-12
XI-13
XI-16
XI-18
XI-19
XI-20
XI-20
XI-23
XI-25
XI-26
XI-27
XII-04
XII-05
XII-05
XII-06
XII-07
XII-08
XII-12
XII-12
XII-13
XII-14
XII-17
XII-18
XII-20
XII-22
XII-26
XII-31
URRESTI GARTZIA ROSARIO
SAINZ OLABE PETRA
BEDIALAUNETA ALBERDI PEDRO
MARURI BEDIALAUNETA DOMINGO
BELAUSTEGI BURGOA EBARISTA
EGIGUREN SOLABARRIETA AGUSTIN
BENGOETXEA ARAMAIO PEDRO
MARURI GOIOGANA ANBRUSI
GARTZIA ALKORTA SANTOS
BURGOA OLANO Mª SANTOS
ARRASATE ARRIOLA DOMINGA
GUENAGA ARANTZAMENDI ZAKARIAS
ARAMAIO SESMA KONSUELO
EGURROLA KALZAKORTA DONATO
AZPILLAGA TXAKARTEGI JAZINTA
BEDIALAUNETA BENGOETXEA DOLOS
ANTXUSTEGI BADIOLA INAZIO
ARANTZAMENDI MARURI KARIDA
KALZAKORTA IMAZ JOSE MªOSA AMUTXASTEGI JOSE
ASTELARRA LOPEZ DE LETONA ANJELES
GALLASTEGI GANDARIAS MARIANO
MEJIAS ITURRIZA RAMONA
MARKUERKIAGA MUJIKA ALBERTO
AGIRRE ARAMAIO LUIS
NABAS SOPEÑA DARIA
BERRIDI ARIZTONDO JOSE
ETXABE URIONABARRENETXEA FRANTZISKO
HERNANDEZ GONZALEZ ROSALIA
BURGOA OSA SABAS
MARTINEZ-ALEGRIA ZELAIA NIKOLAS
LOPEZ KINTANILLA JULIANA
URKIAGA BURUNDARENA JOSE Mª
ALEGRIA EGIGUREN JOSE
URIARTI URRISTI LUIS
LANDARIBAR ARKOTXA LUZIA
MANUEL LASARTE IMAZ
URANGA ZUBIKARAI ANDRES
BERNEDO LAKA ESPEKTAZION
ITURRIZA BAKERIZA JOSE Mª
Mª JESUS MAIZ ASTIGARRAGA
URKIOLA BENGOETXEA Mª JESUS
LARRINAGA ARETXAGA MIGEL
Frantzisko (Donostia)-Kostantzi
Paulino Segundo (Bilbo)-Mª Zizili Bernarda (Mutriku)
Juan de Dios-Mª Jesus
Gregorio Mª-Mª Kandida
Tiburtzio Mª (Mutriku)-Josefa Hilari
Rafael Domingo-Mª Isabel
Pablo Jose-Margari Mª
Benito-Mª Present
Martin (Iurreta)-Mª Frantziska
Juan Jose-Sebastine Liberata
Kandido Mª-Ursula Bartolome
Domingo Ezekiel-Bitori (Berriatua)
Domingo Nemesio-Bizenta Dorotea
Donato Felipe-Josefa Martina (Berriatua)
Jose Luis-Josefa Antoni
Pedro Alejandro-Mª Bisit
Simon (Berriatua)-Dominga
Domingo Migel-Anbrusi Katalina
Juan Martin (Berriatua)-Romana Inazi
Esteban Ebaristo-Mª Antoni (Mutrikukoak)
Zelestino (Bilbo)-Mª Sokorro Saturnina Lpez de Letona
Migel Tomas-Lukaria (Elantxobe)
Martin Migel (Donostia)-Frantziska
Sebero-Mª Anjeles (Zeanuri)
Jose Mª-Bitori Josefa
Juan(Zebreros-Avila)-Andrea(Hien de la Enzina-Guadalajara)
Pedro Zirilo-Mª Isabel
Esteban Juan Bautista-Frantziska (Zenarruza)
Romualdo(Ciud. Rodrigo)-Elbira(Barba de Puerco-Salamanca)
Justo Markos-Klotilde
Alejo (Ulibarri-Ganboa)-Isabel (Markina-Etxebarria)
Antonio(G.de Mercado-Burgos)-C. de Quintanilla, (C. de S.Clemente ,Burgos)
Domingo Balentin-Klotilde Mª
Ildefonso-Manuela
Domingo-Maria
Isidro Jose-Martzela Nikolasa
Jose Benito-Juana Bentura
Jeronima Mendizabal Irueta
Baldomero Inazio-Zipriana Justina
Domingo Mª-Mª Frantziska
Jeronimo Mª-Benita
Luis Mariano-Nazari Petra
Juan Bautista-Mª Jesus
GURASOAK
Domingo Frantzisko-Jertrudis (Berriatukoak)
Jose Mª-Dominga Juakina (Berriatukoak)
Jose Mª-Mª Josefa
Deograzias Mª-Benita Zizili
Isidro Mª (Mutriku)-Klotilde Mª
Salustiano Antonio-Josefa Antoni (Mutriku)
Antonio Mª-Leokadi Simona
Jose Mª (Mutriku)-Buenabentura
Bitor Antonio Mª Dominga (Berriatua)
Domingo Hijinio-Mª Madalena
Fernando Mamerto-Mª Jesus
Domingo Jose-Mª Ramos
Doroteo Mª-Mª Rita
Juan Bernardino (Lekeitio)-Rufina
Frantzisko Balentin (Berriatua)-Buenabentura
Esteban (Mutriku)-Martina( Xemein)
Inazio Frantzisko(Lekeitio)-Mª Dominga
Raimundo (Deustu)-Ana Teresa
Eustakio Erremijio-Mª Bernarda
Jose Benantzio-Mª Luisa Erruperta
Juan-Katalina
Felix Gregorio (zena)-Katalina Manuela
Santos (Plentzia)-Ramona Saturnina
Jose Frantzisko-Mª Gabina
Luis Antonio-Maria (Berriatua)
Doningo Florentzio-Mª Pilar
Pedro Jose-Justa Saturnina
Jose Salbador-Emeteri Juakina
Domingo Mª-Margari (Urdaneta)
Jose Ramon-Luziana Teresa
Eusebio Andres-Gregori Toribi
Juan Bautista-Josefa
Erremijio Mª-Balentina (Santoña)
Roke Mª-Agustina
Salbador Laureano-Juliana
Jose Mª Carlos-Mª Josefa (Xemeingoak)
Fuljentzio Jose-Lorentza Susana
Agustin (Miera-Santander)-Amali (Riaño-Santander)
Domingo Alejandro-Mª Joakina
Manuel Frantzisko-Meltxora Ines
Bitoriano-Mª Teresa Antoni (Mendaro)
Nikolas (Durango)-Demetri Toribi
GURASOAK
Erroke Urresti-Josefa Etxanike (Donostia)
Frantzisko Sainz Lopez (Inestrillas-Logroño)-Mª Jesus Guenaga Plaza
Juan Bautista Bedialauneta Solabarrieta-Dominga Egurrola Azpiri (Ereño)
Domingo Maruri Ibazeta (Bilbo)-Ana Balentina Aramaio Santiso
Benigno Belaustegi Etxaniz (Mutriku)-Mª Joakina Agote Zubeldia (Zarautz)
Tomas Egiguren Ainzuriza-Silbestra Larrinaga Eizagirre
Inazio Mª Bengoetxea Odria-Mª Dominga Badiola Arrizabalaga
Jose Domingo Maruri Ibazeta (Bilbo)-Ana Balentina Aramaio Santiso
Meliton Gartzia Belasko (Pelaio de Mena)-Mª Antoni Albarez Albarez (Espadaña-Santander)
Esteban Burgoa Arantzamendi-Agapita Etxaburu Gainza
Indalezio Jose Arrasate Badiola-Petra Olabe Eizagirre (Mutriku)
Kasimiro Guenaga Laka-Manuela Antoni Azpiri Larrinaga
Jose Inazio Egurrola Bidaurre-Mª Dolos Ibarloza Aramaio
Juan Tomas Azpillaga Urrosolo-Mª Ana Egaña Pagoaga
XX??
-Josefa Inazi Lorenza Antxustegi Arano
Simon Arantzamendi Bakeriza-Isabel Urristi Aulestiarte
Jose Martin Kalzakorta Pagoaga (Xemein)-Joakina Erkiaga Amallobieta (Berriatua)
Jose Manuel Osa-Mikaela Antoni Urristi
Isidro Astelarra Nabea ( Munio)-MªAntoni Asla Aurrekoetxea (Zamudio )
Migel Gallastegi-Josefa Lema Egiguren
XX?? -Balera Josefa Iturriza Arriola
Leon Pedro Markuerkiaga Arrasate-Justa Nartzisa Pagoaga Arrasate
Jose Antonio Agirre Ansola-Leona Alberdi Arozena (Azkoitia)
Demetrio Nabas (Madrid)-Josefa Tendero (Fuente Ginaldo-Salamanka)
Anjel Berridi Zelaia-Buenabentura Urkiaga Bedialauneta
Juan Bautista Etxabe Aranbarri (Elgoibar)-Ana Mª Eizagirre Aramaio
Lorentzo Hernandez Santxez (Balberdon-Salamanca)-Mª Montero Prieto (Ciudad Rodrigo)
Jose Mª Osa Iturrino-Agustina Eizagirre Aramaio
Fidel Martinez-Alegria Nafarrete-Feliziana Lopez-Briñas Beltran-Otaola (Ulibarrikoak)
Anjel Lopez-Juana Mendibe (Gamiel de mercado-Burgos)koak
Domingo Urkiaga Olabarria-Marina Alkorta Gabiola
Juan Inazio Alegria Aretxaga-Mikaela Antoni Arakistain Alegria
Jose Joakin Uriarti Iturrino-Mª Teresa Arrasate Antxustegi
Pedro Jose Landaribar Alegria-Romualda Iturriza Urruzuno
Timoteo Lasarte Arrizabalaga-Buenabentura Badiola Bedarona
Joakin Uranga Amalibia-Jeronima Mendizabal Irueta (Getariakoak)
Juan Mª Bernedo Makazaga (Mendexa)-Saturnino Bereikua Etxaburu
Martin Iturriza Lekue-Mª Teresa Badiola Pagate
Juan Kruz Maiz (Aia)-Josefa Mendizabal (Mutriku)
Fermin Mª Urkiola Landaribar-Rita Txakartegi Dulanto-ruiz
Blas Larrinaga Urkiola-Eulojia Iturrino Arrizabalaga
AITAREN GURASOAK
Lorentzo Ibazeta-Mª Paula Lekue
Jose Domingo Malaxetxebarria (Aulesti)-Maria Laka (Mendexa)
Andres AlegriaAretxaga-Erremiji Solabarrieta Badiola
Jose Inazio Badiola Anakabe-Mª Frantziska Aranbarri Txurruka
Pedro Mª Arantzamendi Urkidi (Berriatua)-Mª Katalina San Martin Arriola (Mutriku)
Domingo Balentin Aldazabal Lariz-Manuela Olarreaga Arregi (Berriatukoak)
Agustin Frantzisko Urristi Alegria-Mª Asentzi Bedialauneta Arrizabalaga
Juan(Berriatua)-Manuela Irigoien (Mutriku)
Pedro Mª Uriolabeitia (Xemein)-Mª Manuela Treku
Bernardino Bedialauneta Iramategi-Hilari Frantziska Beitia Iturriza
Migel Domingo Etxaburu Ibazeta-Juliana Eizagirre Aramaio
Jose Nartziso Guenaga Azpiazu-Juana Josefa Irusta Antxustegi (Berriatua)
Gaspar Prudentzio Badiola Ibarmia-Mª Teresa Txakartegi Aranbarri (Amoroto)
Jose Gabikaetxebarria Agirresolarte (Ispazter)-Petra Arostegi Ugurriza (Gizaburua)
Pedro Laka Azpeitia-Juana Josefa Argoitia Irusta
Juan Mª Ariztondo-Josefa Astigarraga (Mutriku)
Pedro Manuel Arantzamendi Agirretxea-Nikanora Bilbao Arostegi (Mendaro)
Fekix Etxebarria Arizmendi (Deustu)-Mª Juana Larrinaga Urrosolo
Eustakio Zubikarai-Frantziska Zaldunbide
Esteban Solabarrieta Badiola-Juana Olabarria Uribe
Felipe Burgoa Garramiola-Dominga Atanasi Azpiazu Artetxe
Antonio Txurruka Lezaola-Josefa Antoni Elu Urristi
Isidro Fernandez Gonzalez (Tudebilla-Logroño)-Juan Bautista Ansoleaga Larrazabal
Isidro Odriozola Orbea (Azpeitia)-Josefa Ramona Epelde Armendia (Mutriku)
Frantzisko Mª-Mª Joakina Ugerteburu (Markina)
Jose Romualdo Zarraga Goiogana-Juana Mª Aramaio Egurrola
Lazaro Arrasate Arkaute-Telesfora Urkiola Landaribar
Felipe Egiguren Pagoaga-Frantziska Bizenta GarramiolaZelaia
Antonio Sesma (Markina)-Mª Urristi (Mutrku)
Juan Jose Jimeno Beitia-Luisa Mª Dolos Alberdi Lekue
Dionisio Laka Ibazeta-Kleta Solabarrieta Bedialauneta
Frantzisko Urristi Idiakez-Frantziska Pagoaga Totorikaguena (Berriatua)
Lino Jose Urkiza Zaldunbide-MªDolos Zubikarai Arriola
Eustakio Zubikarai Arriola-Frantziska Zaldunbide Paguaga
Ramon Kasimiro Aldarondo Gorostidi (Pasaia)-Mª Jesus Agirretxea Zelaia
Jose Mª Aulestiarte-Josefa Antoni Elu (Xemeingoak)
Inazio Mª Urrosolo Urristi-Mª Dominga Solabarrieta Alegria
Joakin Labin-Mª Karmen Barkin (Mierakoak)
Pedro Frantzisko Elustondo Badiola-Mª Andres Ibazeta Azpiazu
Pedro Beitia Iturriza-Frantziska Jabiera Izagirre Iramategi (Mutriku)
Jose Antonio Urkiola Badiola-Josefa Ansola Zuinaga (Mutriku)
Martin Anduesa Beroategi (Urkizu-Nafarroa)-Klara Alegria Garaikoetxea (Otxandio)
AITAREN GURASOAK
Manuel Gartzia (San Mames de Canpos-Palentzi)-Martina Jabiera Larrinaga
Manuel Olabe-Martina Arkotxa (Mutrikukoak)
Domingo Alberdi Argoitia (Mutriku)-Juana Bautista Makazaga Aldazabal (Berriatua)
Frantzisko Benito Bedialauneta Ainzuriza-Josefa Inazi Bengoetxea Abaroa
Jose Burgoa Aramaio-Mª Bautista Garramiola Zelaia
Eleuterio Mª Solabarrieta Alegria-Gala Mª Azpiazu Aretxaga
Pedro Mª Aramaio Zubikarai-Josefa Ramona Arantzamendi Bakeriza
Fermin Goiogana Etxebarria-Mª Ekarna Larrinaga Egiguren
Juan Bautista Alkorta Kereketa-Juana Josefa Barinagarrementeria Amallobieta (Berriatua)
Leon Olano Aranbarri (Durango)-Antolina Bizenta Iramategi Txakartegi
Luzio Arriola Odria-Saturnina Etxaburu Zelaia
Kastor Arantzamendi-Trini Arregi (Berriatukoak)
Antonio Sesma (Markina)-Maria Urristi Imaz (Mutriku)
Jose Bentura Kalzakorta Eizagirre-Juliana Atxurra Aranbarri (Berriatukoak)
Jose Ramon Txakartegi Alegria-Jazinta Dulantorruiz Etxaburu
Mª Felipe Bengoetxea Gainza-Josefa Mª Dolos Zendoia Iturrino
Gaspar Badiola Ibarmia-Mª Teresa Txakartegi Aranbarri (Amoroto)
Jose Domingo Maruri Ibazeta (Bilbo)-Ana Balentina Aramaio
Felipe Imaz Zubiaurre-Teresa Elizgarai Albizu (Mutrikukoak)
Antonio Amutxastegi-Mikaela Ituarte
Florentino Jose Lopez de Letona Antifara (Ziriamo-Araba)-Liboria Uribe Laka
Luis Gandarias (Mendata)-Feliziana Bastretxea (Lumo)
Pedro Jose Mejias-Mª Klara Urkidi
Gabino Mujika Mendoza (Gazteiz)-Mª Goikolea Hormaetxea (Zeanuri)
Inazio Aramaio Alegria-Florentina Uribe Badiola
Inazio Sopeña (Fuentemillan-Guadalajara)-Josefa Perez ( San Agustin de los Reyes-Madrid)
Anjel Jose Mª Ariztondo Egaña-Erremiji Egiguren Garramiola
Juan Kruz Urionabarrenetxea Ansotegi (Zenarruza)-Mª Tomasa Dolos Irastorza Sarasua (Gerena)
Manuel Gonzalez Benito-Domitila Espinazo Simon (Barba de Puerco-Salamancakoak)
Jenaro Felipe Osa Urkiza-Toribi Ibazeta
Manuel Mª-Josefa Bastida (Markina-Etxebarria)
Alejo Kintanilla-Petra Arribas (Cuebas de San Klemente-Burgos)koak
Jose Inazio Burundarena Uria (Berriatua)-Juana Antoni Badiola Osa
Telesforo Egiguren Beitia-Mª Enkarna Etxaburu Zelaia
Simeon Antonio Urristi Alegria-Mª Rufina Lezaola Bikandi
Pedro M Arkotxa Agote-Emeteri Garramiola Zelaia
Felipe Imaz Zubiaurre-Teresa Elizgarai Albizu (Mutrikukoak)
Andres Zubikarai Arriola-Mª Martina Balenziaga
Juan de Dios Laka Arakistain-Petra Zelaia Abaroa
Frantzisko Bakeriza Azpiazu-Faustina Guenaga Laka
Frantzisko Astigarraga (Bergara)-Josefa Lizundia (Mutriku)
Inazio Mª Bengoetxea Odria-Mª Dominga Badiola Arrizabalaga
Primo Feliziano Aretxaga Lezaola-Agapita Argoitia Aranbarri
AMAREN GURASOAK
Antonio Egurrola-Mª Andresa Aranbarri (Berriatukoak)
Manuel Goigana-Mª Josefa Irusta (Berriatukoak)
Isidoro Elu Bedialauneta-Mª Antoni Lezaola Olabarria (Berriatukoa)
Luzio Arriola Odria-Saturnina Etxaburu Zelaia
Juan Andres Amallobieta Oiñederra-Josefa Antoni Osa Bedialauneta
Jose Domingo Martija Olariaga-Martina Simona Txurruka Garate (Mutrikukoak)
Serafin Urriola Aranbarri-Juana Anakabe Eizagirre (Berriatua)
Nikolas Anbrosio Lersundi-Frantziska Bernedo Mendexa)
Kastor Arantzamendi-Trini Arregi (Berriatukoak)
Domingo Urkiaga Azpiri-Tomasa Elordieta Uribarri (Arrazua)
Manuel Beristain Arrizabalaga-Ezekiela Frantziska Elordi Guenaga
Pedro Antonio Bedialauneta Alkorta-Frantziska Jabiera Arantzamendi Argoitia
Antonio Mª Beristain Pagoaga-Eskolastika Fermina Aranburu Meabeansorena (Aulestia)
Gregorio Aranbarri Arantzamendi-Josefa Elu Gorostola (Berriatua)
Jose Mª Arriola (Xemein)-Lorentza Urbieta (Mendaro)
Pedro Manuel Burgoa Aramaio-Manuela Pagate Basterretxea
Domingo Manuel Ibazeta Pagate-Fruktuosa Frantziska Aramaio Santiso
Migel Agirretxea-Mª Andres Laka
Jose Antonio Elu Urrista-Bizenta Frantziska Txurruka Lezaola
Martin Solabarrieta Burgoa-Akilina Azpiri Ugartetxea
Romualdo Elu Bikandi-Josefa Inazi Izeta Garramiola
Domingo Iturrino Ibazeta-Mª Madalena Arrizabalaga Urrestieta
Kanuto Badiola Arano-Maria Odriozola
Manuel Galdox-Mikaela Kaltzakorta (Berriatua)
Inazio Aramaio Alegria-Florentina Uribe Badiola
Bartolome Burgoa Ibarloza-Timotea Badiola Arrizabalaga
Antonio Lorentzo Ibaibarriaga Gandiaga-Mª Salome Zelaia Santiso
Manuel Antonio Larburu (Usurbil)-Mª Josefa Landa (Urdaneta)
Domingo Badiola Arrizabalaga-Josefa Inazi Aulestiarte Bereikua
Domingo Roman Maruri Ibazeta-Dominga Arrizabalaga Paguaga
Jose Mª Urkidi Olabe-Poloni Arreitunaindia Basterretxea (Mutrikukoak)
Pedro Azpiazu Arostegi-Mª Dolos Lekue Bengotxea
Segundo Agustin Urkiza Guenaga-Mª Karmen Barrutabeña Legarda
Bruno Ramon Osa Erkiaga-Jazinta Lorentza Aldekoa Arizti (Abando)
Jose Mª Soraluze-Mª Elordi (Xemeingoak)
Jose Barkin-Jenerosa Barkin (Riañokoak)
Martin Solabarrieta Burgoa-Akilina Azpiri Ugartetxea
Fernando Arrizabalaga-Mariana Etxaburu
Antonio Bautista Mugerza Egia-Frantziska Antoni Iriondo Arrizabalaga (Mutrikukoak)
Nikasio Migel Lersundi Dulantorruiz-Anizeta Idueta Osa
AMAREN GURASOAK
1 0 0
IZENA
IBAZETA EGURROLA PEDRO
MALAXETXEBARRIA GOIOGANA PEDRO
ALEGRIA ELU ESTEBAN
BADIOLA ARRIOLA DOMINGO
ARANTZAMENDI AMALLOBIETA DONATA
ALDAZABAL MARTIJA LUIS
URRISTI URRIOLA AGUSTIN
ARANBARRIA LERSUNDI EUJENIO
URIOLABEITIA ARANTZAMENDI JOSE Mª
BEDIALAUNETA URKIAGA LUISA
ETXABURU BEDIALAUNETA JOAKINA
GUENAGA BERISTAIN INAZIO
BADIOLA BEDIALUANETA JOSE
GABIKAETXEBARRIA BERISTAIN ABDONA
LAKA ARANBARRI AUGUSTO
ARISTONDO ARRIOLA SERAPIO
ARANTZAMENDI BURGOA DOMINGO
ETXEBARRIA IBAZETA ELEUTERI
ZUBIKARAI AGIRRETXEA ADRIAN
SOLABARRIETA ELU ADRIAN
BURGOA SOLABARRIETA NATI
TXURRUKA ELU NIKOMEDES
FERNANDEZ ITURRINO Mª MERTZEDES
ODRIOZOLA BADIOLA KANUTO
URRESTI GALDOX Mª SOKORRO
ZARRAGA ARAMAIO JOSE
ARRASATE BURGOA ESPERANTZA
EGIGUREN IBAIBARRIAGA SALOME
SESMA LARBURU ROSARIO
JIMENO BADIOLA Mª ROSARIO
LAKA MARURI DIONISIO
URRISTI URKIDI Mª ROSARIO
URKIZA AZPIAZU FRANTZISKO
ZUBIKARAI URKIZA PEDRO
ALDARONDO OSA FROILAN
AULESTIARTE SORALUZE JULIANA
URROSOLO ZARRAGA MARIA
LABIN BARKIN Mª JUSTINA
ELUSTONDO SOLABARRIETA MARTIN
BEITIA ARRIZABALAGA EDUARDO
URKIOA MUGERZA KRISANTA
ANDUESA LERTSUNDI KANUTO
IZENA
D A L A
JAIOTZA
VIII-01
VIII-02
VIII-03
VIII-04
VIII-07
VIII-09
VIII-12
VIII-15
VIII-16
VIII-19
VIII-20
VIII-26
VIII-27
VIII-30
IX-01
IX-03
IX-03
IX-06
IX-08
IX-08
IX-09
IX-15
IX-24
IX-24
IX-25
IX-27
IX-29
IX-29
X-01
X-01
X-02
X-04
X-04
X-05
X-05
X-06
X-07
X-11
X-11
X-13
X-21
X-22
JAIOTZA
O N
U R T E
O N
O
n
D A L A
d
a
r
r
o
a
1 0 0
2
0
0
U R T E
5
11
ONDARROAKO
ONDARE
ARTISTIKOA
Ondarroako Andra Mari Elizako kortxela. Iparraldeko horma gaineko sasi-erromesa.
ANJEL ITUARTE AULESTIA
ONDARROAKO
SANTA MARIA ELIZAKO
ERROMESAK
ONDARROAKO ONDARE ARTISTIKOA
Anjel Ituarte Aulestia
Gaur egun ohikoa da milaka pertsona bidez bide Santiago de Compostelara abiatzea baina ohitura hau IX.
mendearen erditik datorkigu. Garai horretan Santiago apostoluaren hilobia aurkitu ei zuten eta handik aurrera hainbat eta hainbat Erromesek penintsula zeharkatu, Iruña, Logroño, Burgos, eta Leon, besteak beste,
igaro ondoren, Santiago edo Done Jakuen hilobia bisitatzera joateko ohitura zabaldu zuten. Bide honi
Frantziar bidea deritzo. Baina garai hartan bazegoen kostaldetik zihoan beste bide bat ere, aurrekoa baino
zaharragoa eta arriskutsuagoa. Ondarroatik oso hurbil pasatzen zen (Debatik, Larruskainetik eta
Markinatik). Gaur egun bide hau berreskuratua izan da eta Iparraldeko bidea bezala ezagutzen da.
E
Garaiko erromes baten irudia
uropatik bidez bide zetozen erromesak bideko
herrien arteko salerosketa indartu eta inguruko
herrien ekonomia garatzen lagundu zuten.Bestalde,
Europako ideia, pentsakera eta arte tendentzia berriak
zabaldu zituzten, bertoko herrien kultura aberasturik.
Autun elizako erromesak. (Saòne-et-Loire). Erromanikoa
O
n
d
a
r
r
o
a
O N D A R E
A R T I S T I K O A
Santiago erromesa, Santa Terako Santa Marta elizan. Erromanikoa.
Beheko argazkian, emakume erromesa Seu de Velleko freskoan.
la Gotikora heltzean erromesaren irudiaren ikonografia erabat
finkatuta eta sistematikoki irudikatuta agertzen zaigu. Honek
irudiaren asimilaziora garamatza, hau da, herritarrek eleizako
hormetan gizon bat makila batekin ikustean, berehala ezagutzen zuten erromes bezala.
Idatzi honen helburua Ondarroako eleizan zizelkaturik
aurkitzen diren erromesen irudien ezaugarriak deskribatu eta
aztertzea da, eta ahal den neurrian, egin ziren garaiko pentsakeran eta iturrietan oinarritzea.
1. ERROMESA ERDI AROKO GIZARTEAN
El viernes de indulgencias vestio una esclavina
Grand sombrero redondo, mucha concha marina,
Bordon lleno de imágenes, en él la palma fina
Esportilla y cuentas para rezar aína;
Los zapatos, redondos e bien sobresolados
Echó un grand dobler sobre los sus costados,
Gallofas e bodigos lieva í condesados,
Destas cosas romeros andan aparejados;
Deyuso del sobaco va la mijor alfaja;
Calabaza bermeja más que pico de graja;
Bien cabe su azumbre e mas una miaja
Non anadan los romeros sin aquesta sufraja.
HITAKO ARZIPRESTEA. XV. mendean
Erdi Aroko gizartea hiru estamentutan banatuta zegoen:
noblezia, eleiza eta nekazariak. Talde bakoitzak bere eginkizuna bete behar zuen gizartea behar bezala antolatuta egoteko
orduko pentsakerarekin: nobleziak babesa eman eta bakea
zaintzen zuen errezuarekin, kleroak jaungoikoarenganako
bidea errazten zuen eta nekazariek lana eginez beste estamenduen mantenua eta beraien bekatuen barkamena lortzen zuten.
XI. Mendean Adalberon, Laoneko apezpikuak, honela zioen:
XIV. mendeko erromesak.
14
O N D A R R O A K O
2
0
0
5
Herrietan zehar erromesak ikustea ohikoa egin zen
einean, erromesa gizarteko elementu sozial modura onartzea eta integratzea ekarri zuen. Europa guztian zabalduko
da bere irudia. Erdi Aroko artistek behin eta berriz itxura
eta ezaugarri berdinarekin irudikatuko dute: Txapela
buruan,zorroa lepoan zintzilik eta eskuetan makila darama-
"Triple por tanto es la casa de Dios que creemos
una. Ahora unos oran, otros combaten y otros además
trabajan: estos tres están juntos y no toleran estar desunidos. De manera que sobre la función de uno descansan las obras de los otros dos, cada uno en su lugar
ayuda a todos." (1)
Hiru eginkizun hauek betetzen ez zituztenek gizartetik
baztertuak izateko arriskua zeukaten, sozialki salatuak eta
gutxietsiak bihurtzen ziren. Eleizak, bere tokitik at zebiltzatenak pekatari bihurtuko ditu, eta marjinatuaren irudia bizio batekin erlazionatuko du.
(1) LAONEKO ALDABERON, Carmen ad Rotbertum
regem francorun, P.L. 141, 771-786 kol.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
4
15
O N D A R R O A K O
O N D A R E
A R T I S T I K O A
Beste arrazoi batzuk ere bazeuden gizon bat hiru
estamentuotatik kanporatu eta gizartetik baztertzeko (jatorria, fisikoa, erlijioa, ekonomia, sexualitatea, ogibidea, kultura...) eta aniztasun honek baztertutako gizaki asko egotea
zekarren: atzerriratuak, bidaiariak, erbesteratuak, erromesak, kanpotarrak, lapurrak, juglarrak, putak, putasemeak,
sasikumeak, gaixoak, elbarriak, alargunak, atso pobreak,
duinik gabeko ogibideak zeukatenak (odolaz eta zikinkeriaz zerikusi zeukatenak: harakinak, errementariak, artzainak, osagileak, tindatzaileak...), merkatariak, lukurariak,
beltzak, leloak, homosexualak, zoroak, juduak, musulmanak, aztiak..
Hala ere erromesak edozein estamentutakoak izan
zitezkeen. Garaiko testuak argi adierazten dute:
"Santiago de Compostelarantz pobreak, aberatzak, kriminalak, zaldunak, infanteak, agintariak,
itsuak, errenak, ahaltsuak, nobleak, heroiak,ospetsuak, apezpikuak,abadeak doaz. Batzuk ortozik,
besteak ezer gabe, eta beste batzuk penitentzia egiteko burnizko zamekin". (2)
Ondarroako eleiza apaindu zuten artistek argi bereiztu zituzten erromesen arteko ezberdintasunak. Alde batetik
kortejuan (3) edo Ondarroan kortxeleko mamu bezela ezagutzen ditugun irudien artean dauden bi erromesak eta bestetik gargola artean dauden sasierromes eta pobre biak.
2. KORTEJUKO ERROMESAK
Santa Maria eleizako balaustrada gaineko erromesetatik bat gizonezkoa da eta bestea emakumea. Biak dotore
jantzita eta jarrera errukigarriarekin daude.Garaiko erromesen ezaugarriak zizelkaturik daramatzate: Txirla oskola
kapelean eta janaria eramateko zorroa bizkarrean.
Gizonezkoa adintsua da, bizar sendoa dauka aurpegian eta
errosarioa lepotik zintzilik. Ezkerreko eskuan erromesen
ohiko makila dauka. Emakumearen jantziak monja batenak
dirudite, ura eramateko ontzi bat darama zorroaren ondoan
eta eskuartean errosarioa. Otoi egiten dagoela dirudi.
Aurpegietako eta jantzien zehaztasunak, nolabaiteko
duintasuna ematen dizkiete. Zizelkatu zituenak, argi adierazten digu bi erromes hauek garaiko gizartean pertsonai
garrantzitsuak zirela, ez eta kale bazterreko behartsu
batzuk, boteredunak eta sozialki ondo ikusitako gizonak
baizik. Hau azpimarratzeko Errege Katolikoen sasoiko kortejuan partaide bezala agertzen zaizkigu.
Bestalde, bikoteak daukan espresio naturalak indibidualtsuna ematen dizkie, beste kortejuko kideetatik bereiztuz. Ezaugarri hauek gotiko burgundiar estilokoak dira,
Berpizkunde garaiaren atarikoak, 1480.urtekoak gutxi
gorabehera.(4)
Kortejuko erromes biak.
(2) Veneranda dies. Liber Sancti Jacobi. Codex Calixtinus.
(3) Izen hau Irigoienek eman zien eleizako elizako balaustrada eta pinakuluen gainean dauden irudiei. Gaceta del Norte 1950ko
irailak 20.
(4) SESMERO PEREZ.F: Las influencias borgoñona y flamenca en Vizcaya. El arte del Renacimiento en Vizcaya. Ed Indauchu.
Bilbao, 39 eta 40. orr.)
16
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Kortejuko emakume erromesa.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
17
O N D A R R O A K O
O N D A R E
A R T I S T I K O A
Kortejuko erromesak atzetik begiratuta.
3. IPARRALDEKO
KONTRAHORMAKO SASIERROMESAK
Erromes eta pobreen artean lotura estua zegoen.
Ondasun guztiak etxean utzi eta Santiagorantz bideratzen
zirenak itxura berezia zeukaten: Makila, zorroa eta kasu
batzuetan txapel zabala zeramaten. Kontuan hartu behar
da herriz herri zebiltzan eskale behartsu, eta gaizkileak ere
horrela janzten zirela, eta sarritan pobreak eta erromesak
bereiz ezinak zirela. 1435. urtean Madriden egindako
Korteetan aipamen berezia aurkitzen da sasierromes hauei
buruz (5):
"En las ciudades e villas e en los lugares de
nuestros regnos e con los sennorios de ellos ay e
andan muchos omnes y mugeres baldios e vagamundos lanzandose con malizia a pedir por Dios e
a otros oficios miserables, con entencion de no trabajar ni afamar sus cuerpos e ningund oficio."
Erromes pobrea
eta miserikordia,
Baleko eleizan
(Suiza).
Erromanikoa
Erromes pobreak
familia osoa.
Erromanikoa
(5) Cortes de los antiguos Reinos de León y Castilla liburutik batuta. Madril 1861.1866. III.Bol.229-231.orr.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
19
O N D A R R O A K O
O N D A R E
A R T I S T I K O A
O N D A R R O A K O
O N D A R E
A R T I S T I K O A
Tessoneko erromesa.
Charente-Maritime.
Erromanikoa
2
Atari alderdikoak (1 irudia) eskale itxura du. Bere
aurpegiko fakzio gogorrak, bizar zorrotzak, ile kiskurrak,
eta belarri tenteak, tentsioa ematen diote aurpegiko espresioari. Ez dauka ez arestian aipatutako erromesen espresio
lasaia, estuturik dagoen gizonarena baizik.
Erromes bi XIV. mendeko miniatura flamenkoan
Lepoa luze luze eta beso biluzi argalak gutxi jandako
pertsonarenak dira. Erromesa baino behartsua dirudi. Nahiz
eta eskuineko eskua apurtuta egon, makila bat zeramala esan
dezakegu, hankatartean azaltzen bait da makila honen arrastoa.Ezkerreko eskua zorroan du sartuta. Jantzia bestalde,
garai hartan pobreak eramaten zutena da. Kortejuko erromesen forma borobilak, zorrotzak bilakatzen dira irudi honetan.
Delitu handiak zeukatenei Eleizak beharrezko erromesaldia ezarri zien zigor gisara, horrela, gaizkile askok
erromesaldiaren aitzikiaz, gaiztakeriak egiteko aprobetxaten zuten.
Elizaren iparraldeko horma
"Y aquel que a impulsos del diablo extrajere
violentamente alguna cosa de la iglesia o de sus
pórticos hasta los doce pasos pagará el cuádruplo,
y hará penitencia según los cánones, entrando
monje del orden de san Benito, haciendose eremita
todos los días de su vida o constituyéndose siervo de
la iglesia a la que perjudicó, o se hará peregrino
por todos los días de su vida." (6)
Ekialdekoak (2 irudia) badirudi buruan erromesaren
kapela daramala. Baina zera konturatzen gara: ez kapelean
ez eta erropetan ere erromesek apaingarri gisa eramaten
zuten ohiko txirla oskolik ez daramala. Zentzu honetan txirlaren errepresentazioa elementu bereizgarria bihurtzen da,
alde batetik erromesak nortzuk diren eta nortzuk ez diren
bereizteko eta bestetik, arrazoi espiritualengaitik bidaiatzen
zutenak eta beste arrazoietatik zebiltzatenetatik bereizteko.
Calixtinoak ere argi aipatzen du mozorroturik zebiltzan sasierromesekin kontuz ibili beharra:
Aurpegiko fakzioak eta bizarra trazu zehatzekin
zizelkatuta daude, eta zizelkatzean erabilitako teknikak
inguruan dagoen emakume lizunaren irudiaren antz handia
dauka, badirudi artista berberak eginak direla (9). Bere jantzia ere marra luze eskematikoekin apainduta dago, nekazari edo txiro batena dirudi. Eskuineko atzamar sendoekin
makila heltzen du eta beste eskua lepotik zintzilik daraman
zorroan sartuta dauka. Gerrian errosario bat darama.
Hankatartean nabarmenki ikusten zaion zakilak sozialki
gizon mespreziatu eta pekatari baten irudikapenera garamatza, are gehiago inguruan laguntzen dizkioten irudiek (itxuragabedun piztiek eta haragikerarekin erlazionatuta dauden
emakumeek) pekatuarekin zer ikusi zuzena dutela ohartarazten digute.
"Zer esan dezakegu sasi-erromesegatik?
Batzuk faltsuak, hipokritak, demonios beteak, apaizak, laikoak, batzuk abituaz jantziak, kanpotik
ardiak bezain apal, eta barrutik otsoak bezain
harrapakari".(7)
Hasiera batetan pekatuak barkatzeko penitentzia egitera zihoazen erromesak, errukior eta jainkozale bezala ikusiak izan batziren ere, XV. mendetik aurrera ikuspegi hau
zeharo aldatuko zen. Herritarrek mesfidantzaz begiratuko
dituzte batetik bestera bizileku finko gabe eta gizataldeetatik at zebiltzanak, eta gizartetik alboratuko dituzte, marjinatu bihurtuz. (8)
Orokorrean esan genezake Ondarroako Santa Maria
eliza dekoratu zuten artistek bi planu ezberdin bereiztu
zituztela:
Elizaren iparraldeko kontrahormetan, beste gargola
bi daude frontoiari begira, itxuraz aurreko irudiekin zer ikusirik ez dutenak, baina azterketa sakonagoa eginik, Behe
Erdi Aroko erromes itxurako giza irudiak direla ohartuko
gara. Laurak dira erromesak baina azken hauek XV. mendeko gizartean erromeseei buruz eman ziren ikuspegi aldaketaren adierazgarri dira.
a.- Goiko planua: eliza goikaldeko balaustrada gainean dauden irudiak izango dira planu honen adierazgarri,
kortejua alegia. Eskultura hauek garai hartako gizarte perfektuaren ideia osotzen zuten pertsonai eredugarriak dira,
erregea, monjeak, soldaduak... eta beraien artean erromesak.
Artistak jaungoikoarenganako bidaia erraztu nahian, kristau
errugabe hauek elizaren goikaldean jarri zituen, zerutik hurbilago.
b.- Beheko planua: balaustrada azpitik eliza inguratzen duten hormetakoak dira planu honetako irudiak.
Animali, aintzinako mitilogiatik hartutako pizti izugarri eta
(6). TEJADA Y RAMIRO,J., Colección de cánones y de
todos los concilios de la iglesia de España y de America.
Madril 1859, III.bol, 240-241 orr.
(7) Codex Calixtinus 219.or
(8) GOMEZ GOMEZ, A: El protagonismo de los otros.
La imagen de los marginados. Bilbo 1997,15-17.orr.
20
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
1
Sasierromesa aurretik begiratuta,
albotik begiratuta eta aurpegiaren detailea.
(9) ITUARTE AULESTIA, Anjel: Hiru emakumeen
irudiak Ondarroako Santa Maria elizan, Ondarroa
2002 urtekaria 11.or.
lotsagabedun gizakiak, hauen artean sasierromes biak
agertzen zaizkigula. Gizartetik baztertutako elementuak
dira, pekatariak, jaungoikoarengandik urruti dauden gizakiak.
Aldi berean, teknikari dagokionez ere, planu bien
bereizketa nabarmena da. Badirudi kortejua egiteko izendatuko artista, eskultore bikaina zela, gremioko taller
bateko maisua. Beste hormetako irudi gehienak ordea,
aurrekoarekin konparatuz, teknika apalago eta esperientzia gutxiago zeukaten artistek zizelkatutakoak izan dira.
Dena den, irudiak hor daude XV. mendeko gizartearen islada.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
21
Ondarroako umeak eskursiñoian, 1942 aldera. Denak bazkaria zapata-kajetan hartuta.
“Hijas de Maria” (neskak) eta “San Luis” (mutilak) kongregaziokoak. Atzean, Antiguako Ama Birjinaren estandartea daramate.
Eurekin batera (argazkiaren erdian) don Pedro Arakama herriko bikarioa eta Dotriñako Maistrak.
IRENE ARAMAIOK EMONDAKO ARGAZKIA
HERRIA ETA
HERRITARRAK
JOSE MARIA
SOLABARRIETA
O N DA R R OA : H E R R I A E TA H E R R I TA R R A K
Iñaki Anasagasti
T
erminaba el siglo XIX cuando en Ondarroa, pueblo
pesquero de la costa bizkaína, nacía en 1884 un crío
al que sus padres pusieron de nombre José María.
Fue hijo único. El padre, con aquellos nombres
sonoros de la época sacados del Evangelio se llamaba
Zacarías y, además de la pesca, debía dedicarse a la confitería y no sé si por lo dulce del cometido o porque realmente era una buena persona, decían de él que era el más
bueno del pueblo.
Ondarroa, 1930 aldera. Herriko “indar biziak” korretako Ate Nagusiaren aurrean. Tente ezkerretik eskumara: Petronilo “Aguazil Txikixe”,
Txomin “Antigua” udaltzaina, Garroko Domingo (Kalandiko Garro dendako Emeteriren anaia), Salbador Zubikarai (Augustin Zubikarairen aita),
Eugenio Iriondo zinegotzia, Errepuerto Urrosolo zinegotzia (eta bertsolaria, bertso-paper egilea), Jose Mari Arriola “Karnazeru” zinegotzia, Jose Mari
Solabarrieta zinegotzia (urte sasoi honetan) eta Florentino Urkiaga Landabaso “Cabo de Mar”a. Eserita: Don Julian (apaiza eta organista), Don Segundo
Urkiza (goiko estankuko apaiza), Don Eugenio Usobiaga (apaiza), Don Agustin Zenarruzabeitia (bikarioa), Jose Francisco Aremaio Basterretxea alkatea
(pilotaria izandakoa) , ??? eta Lorentzo Cosme Abadea zinegotzia (“Kosmeneko” dendako zapateru). IMANOL SOLABARRIETAK EMONDAKOA
PRIMEROS AÑOS
El chaval debía ser espabilado e introdujo en
Ondarroa el periódico e incluso lo vendía hasta el punto que
con los ahorros se fue a estudiar confitería en Vitoria.
Jamás pensó cuando subía por Urkiola para llegar a la capital alavesa que su destino no sería la pastelería, sino la política, la pesca y el dirigir a una localidad como Ondarroa en
aquellos complicados años de la República española y, al
centro vasco de Caracas tras la guerra mundial.
Como curiosidad fueron ellos los que introdujeron la
pesca de arrastre, tuvieron el primer teléfono, y un toldo en
la playa. La cosa no iba mal.
Secretario del juzgado de Ondarroa constituyó con
los Arriola, Urresti y Solabarrieta parejas de barcos de
arrastre.
Al volver a Ondarroa se casó con María Urresti en
1908 con la que tuvo dos niñas gemelas. En el parto murió
una de ellas y la madre. Viudo se casó con la hermana
menor, Ezekiela Urresti en 1919 con quien tuvo cuatro chavales. A estos les puso nombres en euskera. Imanol,
Joseba Mirena, Augustín y Bittor. Milagros fue la única
mujer del primer matrimonio. Tenía una familia asentada y
dotes para la dirección además de ganas de complicarse la
vida con mil asuntos distintos.
Cuando regresó de Vitoria trabajó haciendo caramelos y demás golosinas y como no quería que su padre estuviera en la mar le enseñó a hacer dulces.
En aquella época no ocurría como en la actualidad, donde, la especialización, es lo que manda. José
Mari era de familia de pescadores (arrantzales) que tenían
barcos pesqueros, y, un astillero en la desembocadura del
río Artibai. Los Urrestis y los Markuerkiagas a los que en
el pueblo llamaban los Tobanekus tenían tres barcos
(Markue I, Markue II, y Markuerkiaga) que fueron los primeros barcos con gasoil cuyos motores de semi-diesel se
hacían en Zumaia. El tío Francisco tenía dos barcos, el
"Jontxu" y el "Antzosolo".
Pero no sólo se dedicaban a la pesca. El "Salvadora"
y el "Ibai Ederra" eran pequeños barcos que sacaban carbón
24
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
ALCALDE DE ONDARROA
por el Abra bilbaína. Uno de ellos lo dirigía el capitán
Burgaña, quien acabó en Venezuela.
Pero José Mari, era una especie de Jauntxu de aquella Ondarroa tranquila que no tenía los problemas de pesca
de la actualidad, ni de mano de obra, ni de caladeros. Se
salía de noche y se volvía al día siguiente, sin salir mucho
mar adentro, con unas merluzas dignas de un acuario.
Como hombre emprendedor montó en el centro del pueblo
una de esas tiendas donde en la rebotica se hacían limonadas, sifones, azucarillos y él en la mitad llevaba las cuentas
de todas esas embarcaciones y sus fletes llegando a montar
una especie de banco. En la parte delantera había puesto
una zapatería. Debía ser algo bulliciosa y sobre todo muy
social.
Asimismo montó una conservera y se fue haciendo
con un ciento patrimonio inmobiliario: la fábrica, terrenos,
casas, dos pisos. Hoy es el día que el único lugar en
Ondarroa sin construir está casi enfrente del actual Cuartel
de la Guardia Civil, una pared rocosa donde, con los postes
adecuados, se colgaban las redes de la época que por no ser
de nylon, debían secarse al sol para evitar que se pudrieran.
Ondarroa por aquellos años treinta era una localidad
de 5.232 habitantes en pleno crecimiento que tenía problemas con su puerto ya que la época de las txalupas había terminado y las embarcaciones se movían a vapor. Cada vez
era más apremiante la motorización y ya la desembocadura
del río Artibai, sin calado, era una pérdida considerable del
aprovechamiento de oportunidades en época de pesca. Por
ello era necesaria y urgente una solución a la situación.
José conocía el mundo de la pesca y las conservas,
viajaba a Italia y tenía relación con los conserveros italianos radicados en Ondarroa como los Scola, Dentici,
Busalachi, Marino que hacían salazón para enviarlas a
Italia donde era muy apreciada la anchoa, sobre todo para
la confección de las pizzas.
A Solabarrieta le gustaba dirigir equipos humanos,
era de trato agradable, vestía con corbata y no desechaba el
sombrero, aunque en Ondarroa usara su inveterada txapela.
Afiliado al Partido Nacionalista Vasco, al término de
la dictadura de Primo de Rivera, el 26 de febrero de 1930,
se levantó de una reunión donde habían sido proclamados
concejales, automáticamente, los mayores contribuyentes
de la localidad. El no estaba conforme con el procedimiento de la constitución del Ayuntamiento y, al retirarse del
salón, le siguieron una serie de personas representativas. Al
no haber quórum suficiente, no se constituyó aquella corporación y tuvo que formarse una especie de Comisión
Municipal permanente al frente de la cual se puso Marín
Campos, quedando seis puestos de concejales sin proveer.
Aquel acto fue su primera intervención pública.
Al año, el 14 de abril de 1931 fueron las elecciones
municipales democráticas donde encabezó la candidatura
del PNV frente a los tradicionalistas. Ganó las elecciones.
Aquel día renunció al trono Alfonso XIII y llegó la república al estado español.
Dos días después se reunían todos los concejales
electos en el Ayuntamiento y fue elegido alcalde. Tenía 52
años.
En aquella sesión se le envío al presidente de la
República, Niceto Alcalá Zamora un telefonema pidiéndole la abolición de la ley del 25 de octubre de 1839, abolitoria de los Fueros. Pidió asimismo el cese de la Comisión
Gestora que funcionaba en lugar de la Diputación de
Bizkaia y su sustitución por una Comisión de alcaldes nombrada en Asamblea de Municipios de Bizkaia, en tanto no
se convocaran elecciones populares para la Diputación.
El alcalde Solabarrieta pidió también que cesaran las
humillantes y abusivas detenciones gubernativas y que se
decretara la libertad inmediata de cuantos ciudadanos las
padecieran en Bizkaia.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
25
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
H E R R I T A R R A K
Ondarroa, 1933. Indalecio Prieto eta Manuel Azaña Ondarroan (Itsas Aurren) (argazkiaren eskuma aldean). Atzean Plaiko Zubixe ikusten da.
ARCHIVO GENERAL DE LA ADMINISTRACIÓN. MINISTERIO DE CULTURA-K EMONDAKOA
CON INDALECIO PRIETO
Indalecio Prieto era el líder socialista vizcaíno.
Amigo de otro ondarrés de adopción como el arquitecto
municipal de Bilbao, Ricardo Bastida, había trabado amistad con Sebastián Bakeriza, un arrantzale ondarrés muy
popular y audaz que había sido contratado para sacar de
Bilbao al dirigente socialista cuando éste se encontraba perseguido por la dictadura. Después de varios intentos allí se
presentó, en una pequeña barca de madera, Bakeriza que
chapurreaba algo el castellano, con su suegro que sólo
hablaba euskera.
Ondarroa, 1955 inguruan. Barrako moilako obra.
EL PUERTO
Pero el día a día de Ondarroa requería ocuparse asimismo de su economía y sobre todo de su puerto. Como en
el muelle de encauzamiento se había abierto una bocana
para desagüe y limpieza del río se pensó en aprovechar la
zona interior para formar el verdadero puerto y, en efecto,
el 10 de mayo de 1932 se aprobó el proyecto de un puerto
interior en la dársena que formaba aquél con un muelle de
275 metros, con escolleras, rampas y demás para su mejor
utilización.
El objetivo del proyecto era aumentar los calados
para convertirla en una dársena de flotación a toda marea,
construir muelles verticales y mejorar las condiciones de la
entrada, cambiando para ello la situación de la boca.
26
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Con ello esperaban conseguir excelentes condiciones
para el fondeo con el fin de que las operaciones de carga y
descarga de los buques de cabotaje o de los pesqueros de
mayor tamaño, que apenas podían moverse en el reducido
espacio disponible en la parte alta de la ría, lo hicieran con
normalidad. La dársena exterior fue un salto revolucionario que permitió a Ondarroa pasar de un pequeño puerto
fluvial a adquirir gran importancia y ser referencia en el
Golfo de Bizkaia.
Pero el proyecto firmado por Enrique Lequerica
necesitaba ser financiado. Aquel año 32 no había ni
Diputación, ni Gobierno Vasco, ni muchos amigos en
Madrid por lo que nuestro alcalde aguzó el ingenio.
Hacía mar gruesa y durante cuatro horas anduvieron
dando cabriolas en el mar sin apenas haber podido salir del
Abra y tuvieron que volver. Al poco, Prieto pudo llegar a
Donibane Lohitzune (San Juan de luz) a bordo de un buque
que iba a Bayona, pero aquellas cuatro horas que pasaron
dando botes en el agua sirvió para que entre el socialista y
el arrantzale se estableciera una curiosa amistad.
Eso lo sabía el alcalde Solabarrieta y allí se fue con
Bakeriza al Ministerio a Madrid. Este quiso entrar por las
buenas pero el ujier le dijo que ni hablar. Forcejeó hasta que
el ujier le dijo al Ministro que allí había un tal Sebastián
acompañado de otra persona y que querían verle. Salió
Prieto para abrazarse con Bakeriza. Los pasó a su despacho
y, el alcalde, que llevaba el rollo del proyecto, se lo desplegó al ministro, a quien le gustó la idea, logró se aprobara al
poco en Consejo de Ministros y viajó a Ondarroa a poner la
primera piedra.
También fue original la manera como el buzo
Manzisidor ideó para trabajar durante la mar baja y la alta,
pues secó con un cierre una parte para ser construido el
muelle sin necesidad de buzos. Manzisidor, mutrikoarra,
había ido coleccionando anclas, calderas y demás artefactos
de barcos hundidos y tenía todo un taller de implementos
básicos para aquella obra. Al terminarla, Manzisidor les
invitó a todos a una gran percebada.
Markos Gabina reivindicó para Solabarrieta, Prieto,
Manzisidor, Bakeriza y Beristain alguna placa o, algún
monumento en la actual Ondarroa. Nadie le ha hecho caso
y la verdad es que aquella apuesta, en aquel momento, fue
decisiva para una localidad que, a raíz de semejante obra, se
convirtió en el puerto de altura clave de Euzkadi.
Abierta al tráfico la nueva dársena, coincidiendo con
la pesca de arrastre entre 1940 y 1945, se convirtió en base
de una importante flota pesquera cuyas necesidades obligaron a sucesivos desarrollos y mejoras.
Había otro ondarrés medio familiar del alcalde de
apellido Urresti, a quien le habían puesto el seudónimo de
Penta y que había sido concejal del PNV en Bilbao en dos
oportunidades y por ellos volcado en las elecciones. El
administrador de los astilleros Euskalduna, Ugarte, le había
descontado del sueldo sus días electorales. Urresti que se
encargaba de la sala de gálibos se molestó tanto porque además había sido fundador del sindicato nacionalista STV,
que se fue a Ondarroa con la familia. Enterado Ramón de la
Sota de lo sucedido le encargó se ocupara de los arrantzales mandándole el sueldo al pueblo. A raíz de este hecho se
volcó en este trabajo ocurriéndosele que para que los ondarreses no vinieran desde Gijón con la pesca, enviar allí un
barco para recogerles lo pescado. Urresti y Solabarrieta trabajaron en contacto muy estrecho.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
27
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
EL CONFLICTO
DE LOS AYUNTAMIENTOS VASCOS
En el parlamento español crecía la fiebre antiautonomista, uno de cuyos resultados fue la proposición firmada
por ciento cuarenta diputados en la que se solicitaba del
Congreso la aplicación del estatuto del vino mediante la
desgravación del impuesto sobre dicho producto. La aplicación de esta iniciativa en Euzkadi, suponía la ruina de sus
haciendas, baja que había de compensarse abriendo nuevos
recursos que vendrían a grabar al contribuyente vasco.
Esta vulneración del Concierto obligó a las
Comisiones Gestoras (sucedáneos de Diputación) a convocar una reunión en Donosita el 12 de junio de 1934 a la que
invitaron a una representación de alcaldes. Al poco se produjo la discrepancia entre Gestoras y Ayuntamientos y la
tensión fue creciendo hasta generalizarse, llegar al
Congreso, celebrarse Asambleas de Municipios, y lograr
apoyos de catalanes y gallegos. El 4 de septiembre reunidos en Bilbao los miembros de los Comités Ejecutivos
Municipales publicaron una nota acordando la dimisión
total y colectiva de todos los Ayuntamientos del País.
Como consecuencia de esto, los alcaldes, fueron procesados. En octubre vino la revolución en Asturias, comenzó el
bienio negro de gobiernos de la derecha y el proyecto de
estatuto vasco fue paralizado.
Ese clima político y semejante acuerdo tuvo repercusión en Ondarroa donde su Ayuntamiento había sido beligerante en toda esta lucha y, su corporación tuvo que dimitir. El 7 de septiembre se celebró sesión extraordinaria al
único objeto de la dimisión del alcalde Solabarrieta.
DIMITEN LOS NACIONALISTAS.
NO LOS TRADICIONALISTAS
En esa sesión extraordinaria el secretario leyó un
escrito del Alcalde donde decía que la Asamblea de
Municipios Vascos habría acordado nombrar una Comisión
que defendiera el Concierto Económico y la Autonomía
Municipal de Euzkadi. Por haber cumplido este acuerdo se
había procedido a destituir alcaldes y concejales, procesarlos y sancionarlos con repetidas multas, hallándose
Solabarrieta con una de ellas y por tanto procesado.
Una vez nombradas las Comisiones se habían visto
mediatizadas en su actuación por el Gobierno español a través de actos de fuerza y violencia improcedentes cuando se
trató de impedir la revisión de la Asamblea de parlamentarios y representantes de Zumárraga.
Asimismo el trato de absoluta desconsideración con
que fueron objeto los representantes parlamentarios vascos
y catalanes así como el pueblo de Gernika en la visita que
aquellos hicieron a esta localidad, después de acudir a la
Asamblea de Zumarraga, así como por la destitución del
Ayuntamiento de Vitoria y su sustitución por una Comisión
Gestora de nombramiento gubernativo, había colmado el
vaso.
Todas estas consideraciones le obligaban a
Solabarrieta a lo siguiente:
28
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
"Ante la imposibilidad de velar con dignidad
por los derechos municipales y del País cuya defensa me fue encomendada en unión de mis compañeros, dimito del cargo de Concejal que el pueblo me
otorgó y por consiguiente al de Alcalde-Presidente
al que me elevaron mis compañeros".
Seguidamente y uno a uno presentaron su dimisión al
cargo los concejales nacionalistas a excepción de Víctor
Bengoechea quien pidió se hiciera constar en acta que la
minoría tradicionalista al que pertenecía, no iba a presentar
la dimisión.
El 19 de septiembre fue elegido alcalde interino Juan
Bautista Beitia que estuvo año y pico en el cargo hasta que
el 22 de febrero de 1936, el secretario dio cuenta del telegrama recibido del Gobierno Civil en el que le participaban
se repusiera en cuanto se presentaran los concejales por
habérseles concedido la amnistía.
Al día siguiente, Juan Bautista Beitia abandonó la
presidencia haciendo entrega del bastón de mando a José
M. Solabarrieta, el alcalde elegido.
VUELTA A LA ALCALDIA
Viejas crónicas ondarresas decían que había que elegir alcalde "entre las personas de ciencia y conciencia que
administren la Villa sin pasión, malicia, ni usurpación".
El pueblo por tanto estaba contento que Solabarrieta
volviera al puesto de alcalde. A su familia le llamaban
"Alkatineku". Pero se entraba en un año maldito y la política española, después del bienio negro de la derecha, había
dado paso a la victoria del Frente Popular, la dimisión del
presidente Alcalá Zamora, la violencia y el agudo enfrentamiento político. Era 1936.
El 26 de febrero el nuevo ayuntamiento de Ondarroa,
bajo la presidencia de Solabarrieta aprobó una moción
donde se expresaba al gobierno de la república la satisfacción por la reparación de restituir en sus puestos los
Ayuntamientos de elección popular, mientras se ratificaba
en la defensa del Concierto económico y la autonomía
municipal, origen del pasado conflicto.
Consideraban que de todas maneras, aquellas corporaciones habían terminado el tiempo de su mandato por lo
que solicitaban nuevas elecciones municipales y que terminara el vergonzoso período de gestoría en las Diputaciones
vascas que se había inaugurado hacía la friolera de trece
años por la dictadura primoriverista.
La corporación ondarresa solicitaba del Gobierno
que incluyera en su programa como objetivo la inmediata
aprobación del estatuto vasco, aceptado por los
Ayuntamientos del país en la Asamblea de Vitoria, plebiscitado en noviembre de 1933 y dictaminado por las Cortes.
Y como no podía ser menos expresaban una vez más su
petición de que fuera derogada la ley abolitoria de los
Fueros de octubre de 1839.
Esta moción no fue aprobada por los tradicionalistas
Beitia y Víctor Bengoechea. Pero la moción salió.
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
Buenas estaban las derechas para tomar en consideración estas propuestas cuando ya se encontraban preparando la sublevación militar que tuvo lugar el 18 de julio de
aquel infausto año de 1936. Comenzaba la guerra civil.
LA DEPURACION
LLEGA LA GUERRA
Todos los funcionarios del Ayuntamiento en nómina
fueron destituidos por
Al mes, el 21 de agosto, el alcalde Solabarrieta reunió a sus concejales con el objeto de dar posesión a los
nueve concejales designados por el Comité de Defensa. En
el oficio del Gobierno Civil se decía:
"en virtud de las facultades que me están conferidas y teniendo en cuenta el estado de guerra…
velando por los intereses de la República, vengo en
disponer queden suspendidos en sus funciones como
desafectos al régimen, en cumplimiento de las disposiciones dictadas una vez recibida la presente
orden proponga los sustitutos necesarios para el
normal funcionamiento de la Corporación
Municipal".
El médico José M. Bengoa cuenta que tuvo que ir a
Ondarroa poco antes de entrar las tropas de Franco para
evacuar el puesto de socorro que habían establecido dos
meses antes. Allí le dejó a Karmele Urresti llorando de
rabia ante aquella injusticia. Cuando llegó a Lekeitio preguntó por el jefe militar de la zona. En uno de los palacetes se encontró con él, era Agapito Urarte, hermano de
Floren que también se exilió en Venezuela como médico de
la localidad de Sanare.
Las tropas sublevadas avanzaban. En Madrid el 1 de
octubre se aprobaba en el Parlamento el primer estatuto de
autonomía. Había que elegir un presidente que formara ese
gobierno y a falta de posibilidad de elección popular se
convocó a todos los representantes de los ayuntamientos
vascos para que se eligiera Lehendakari. De esta manera
fue elegido José Antonio de Aguirre y Lekube, antiguo
alcalde de Getxo y diputado en Cortes. Solabarrieta estuvo
aquella histórica jornada del 7 de octubre en la Casa de
Juntas de Gernika.
Mientras esto ocurría, en su pueblo, se reunía fraudulentamente el ayuntamiento bajo la presidencia de Juan
Bautista Beitia para constituir un nuevo ayuntamiento. El
franquista. Aquel robo iba a durar cuarenta y tres años.
En dicha sesión fue elegido el tradicionalista Beitia.
El suplente Roque Larrañaga propuso, y fue aceptado, felicitar a jefe de las fuerzas que entraron en Ondarroa "por su
éxito en el Movimiento salvador de la Patria.
El alcalde tuvo que dejar Ondarroa ante lo que le
podía esperar, pero allí quedó su mujer con sus tres hijos,
pero como el alcalde temía, comenzaron a hacerles la vida
imposible. Llegaban de noche, registraban la casa, robaban
todo lo que podían, incluso una medalla familiar muy preciada y no pararon hasta expulsarles del pueblo junto a los
Urresti, Lecea y otras familias nacionalistas. La salida fue
dramática pues tuvieron que pasar entre los dos frentes.
Poco le duró la alcaldía a Beitia. El 13 de octubre,
seis días después, se reunía el Ayuntamiento dándose lectura, vergonzosamente, a un oficio del Comandante Militar
en el que se ordenaba la constitución del ayuntamiento bajo
la presidencia de Vicente Sánchez Ocaña.
"completa depuración de los funcionarios y
empleados públicos, mediante la renovación absoluta y la sustitución de los desafectos, por quienes
por su constante patriotismo y sana ideología no
infundan la menor sospecha sino todo lo contrario,
es decir, una adhesión franca y manifiesta hacia el
Movimiento salvador encaminado a la regeneración
de España "…
" destitución de sus empleados quienes podían solicitar su reposición para la fecha y en la
forma que acordar la Corporación".
Comenzaba un negro período para Ondarroa y para
Euzkadi. Se abolió el Concierto Económico para
Guipúzcoa y Bizkaia por "provincias traidoras", se eliminó
la autonomía y se aprobó para los que no se sublevaron y
conculcaron la ley, un decreto ignominioso de responsabilidades políticas.
La casa del alcalde fue saqueada. La zapatería desvalijada. Todas sus pertenencias incautadas, su fábrica de
conservas ocupada, su tienda y su Banco desbaratado, sus
acciones y participaciones en los pesqueros y astilleros bloqueados. Se quedó con el cielo arriba y la tierra abajo.
Como muchos. Y en esa orgía de latrocinio, violencia y
muerte, sus propios compañeros de corporación obedeciendo una orden militar, le usurparon su mandato popular.
En Ondarroa había llegado la cruel dictadura del
general Franco.
EN BILBAO
La guerra se intensificaba y en un primer momento
tuvo que ir a Bilbao dejando a la familia en Ondarroa. Allí
el alcalde tenía un despacho en la Gran Vía en las casas llamadas de Sota donde estaba también el Gobierno Vasco y
el PNV.
Su hijo mayor Imanol se había alistado como marino
de uno de los barcos rápidos de la familia, el Urtxoria, que
tenía un potente motor. En uno de aquellos viajes y ante el
cariz de la guerra se quedó en Bayona.
El segundo, Joseba, estudiaba mecánica en
Barcelona en la Escuela de Artes y Oficios. Su padre le
había llevado en tren a Barcelona con 12 años. El 18 de
julio le cogió en la capital de Catalunya. Quiso volver, pero
no había continuidad en el territorio y con un patrón de
draga de Elantxobe que estaba siendo perseguido por los
anarquistas de la FAI (Federación Anarquista Ibérica),
pegado a él, pasó la frontera catalana y llegó a Port Bou.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
29
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
Fueron agrupados por la Delegación del Gobierno Vasco en
Barcelona. Allí, salvado el pellejo, el patrón embarcó al
chaval en tren a Bayona. Llegó y se alojó en un hotel.
Llevaba dos maletas. Al día siguiente, se asomó a la ventana. Aunque llevaba año y medio sin pisar Ondarroa, vio a
unos ondarreses frente a la estación. Bajó corriendo. Los
ondarreses le hicieron llegar a casa de un primo de la familia, en San Juan de Luz, persona acomodada, que tenía barcos de arrastre. Manuel Etxebarria, tenía un hijo más o
menos de la misma edad de Joseba y dudaba si mandarlo a
Bilbao o no. La llegada de Joseba le quitó las dudas.
Enviaría en su lugar al recién llegado y a tal efecto le dijo:
"Cuando digan el nombre de mi hijo, di presente y ya está".
Le dió un periódico. "La Voz de España" con la dirección
del alcalde, diciéndole que le gustaría leer a su padre lo que
decían los franquistas. Le dio tres panes pues en Bilbao, le
dijo, había hambre.
El chaval no había sentido hambre en Barcelona por
lo que echó un pan al agua y, con sus dos maletas, y pasando por el hijo de Manuel Etxebarria, se subió a la lancha
que ele llevó al destroyer inglés que estaba fuera del puerto. A la altura de la Concha, éste se paró. Bajaron unos y
subieron otros que iban a Bilbao. El chaval quiso ver la
maniobra. Valía la pena. El mar estaba encrespado y la
maniobra, con tanta ola, que hacía subir y bajar el pesquero, no fue fácil.
También quiso ver Ondarroa desde alta mar. No
pudo. La guerra y el frente aconsejaron al barco alejarse de
la costa y abrirse mar adentro, hasta llegar a Bilbao donde
arribó con las dos maletas, los dos panes y la "Voz de
España" con la dirección de su padre. Era el 16 de diciembre de 1936. Cumplía catorce años.
Pisaron las Arenas y en un autobús los llevaron al
Ayuntamiento de Bibao. Bajó, pasó el puente del perrochico, como en Ondarroa, llamado así porque costaba un
perro chico, y se puso a mirar los números de la Gran Vía.
Estaba en ello, con su abrigo y sus dos maletas, cuando se
le ocurrió pedir ayuda a un policía que por allí pasaba. Le
enseñó el número escrito en el periódico "La Voz de
España", y ¡oh sorpresa!. Aquel policía al ver aquel ejemplar creyó ver en el chaval a todo un espía. Le abroncó, le
metió en un zaguán y le hizo abrir y sacar todo el contenido de las dos maletas. Lógicamente no había nada. Joseba
no entendía nada. Milagrosamente, pasó por allí su padre,
el alcalde, que paseaba con su amigo Juan Luis Lezea.
El policía no le ayudó a rehacer las maletas y los tres
tuvieron que ir a la policía a decir que lejos de ser un espía,
era un chaval que acababa de llegar de Barcelona donde
estudiaba.
El alcalde vivía en Atxuri en una casa frente al
Colegio del Maestro García Rivero y allí se fue con Joseba
que, al día siguiente, vio cómo Bilbao era bombardeada por
un avión alemán cuyo piloto cayó y fue linchado por la
población. De esa casa pasaron a Portugalete aun gran piso
de otro familiar, los Otaduy, que lo tenían vacío. Era una
vivienda espaciosa pegada a la desembocadura de la ría en
la margen izquierda.
30
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
A pesar de la guerra, la vida seguía. Los chavales
iban a la pequeña playa que tenían allí donde veían como
eran desembarcadas las minas marinas y allí mismo desactivadas quitándoles las espoletas. Los críos veían fascinados aquel trabajo de precisión sin las garantías que haya
ahora. Se daba la coincidencia que los dos vaporcitos
encargados del trabajo eran de la familia. El "Ibaiederra" y
el "Salvadora", dos barcos de carbón.
El sistema parece que lo practicaron posteriormente
los ingleses en la segunda guerra mundial Cogían las minas
con unas grandes cuerdas y las arrastraban hasta la playa.
Desactivadas, las almacenaban en la estación de
Portugalete.
Pero la guerra seguía, los aviones no llegaban,
Gernika era bombardeada, el "Comité de No Intervención"
de los países europeos permitía que nazis y fascistas ayudaran a aquel general africanista que, con su "Santa
Cruzada" iba a poner orden en la España una, mientras acababa con todas las instituciones emanadas de la República,
y hubo que coger uno de los barcos de la familia, el
"Jontxu" y salir desde Algorta. En aquel barco de vapor no
cabía un alfiler y en él salió la familia del alcalde. El se
quedó en su oficina.
El barco de vapor llegó a Santoña. Era de noche.
Durmieron en un convento en Villacarniero. Al día siguiente llegaron a Santander, que era un caos. Allí se reunieron
todos y en un barco carbonero inglés, estando tan cerca, tardaron tres días en llegar a Burdeos, en una travesía donde
no dejó de llover.
En Santander se pertrecharon de leche condensada
que, fría, no había quien la probara. Quizás por su experiencia marinera o porque las pucheras, protagonistas de las
fiestas de San Severino en Balmaceda, que fueron inventadas por un maquinista del tren de la Robla para cocinar la
comida durante los largos viajes calentando la olla con el
vapor que salía de la caldera de la máquina, el caso es que
el tío Francisco cogió la leche condensada y la calentó con
el vapor de aquel carbonero. ¿Y qué pasó?. Pues que le vieron, les pareció ingenioso y todos empezaron a hacer lo
mismo sacando el calor. Fue tal el vapor extraído que aquel
trasto estuvo a punto de parar las máquinas.
Pero no fue ese el único incidente. Por allí andaba el
crucero español Almirante Cervera al servicio de la sublevación de Franco. Vio el barquichuelo y se puso al lado con
no muy buenas intenciones. Afortunadamente apareció un
barco inglés haciendo señas. El almirante Cervera se apartó. De esta tensa manera llegó a Burdeos la familia del
alcalde. El se quedó en Santander, hasta el final, con el
Gobierno Vasco. El tío Francisco, más práctico, lideraba la
expedición familiar donde estaban casi todos. Por la noche,
dormía fuera de la borda en el bote salvavidas. Andaba por
los sesenta años y había sido persona con una posición económica desahogada. Su único delito era el ser nacionalista
vasco. Llegaron a Burdeos donde los evacuaron y les llevaron a un campo de concentración de la época de la primera Guerra Mundial que mantenían las mujeres católicas
francesas.
Bilbo 1935. Jose Mari Solabarrieta seme Joseba Mirena eta Imanolekin Bilboko Plaza Eliptikan. IMANOL SOLABARRIETAK EMONDAKOA
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
31
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
Al mes el alcalde llegó a La Rochelle. Cuando se
enteró de la noticia un riojano de apellido Ochagavia, bastante moreno y al que llamaban Fergus, como el betún,
exclamó: "Ese cerdo ya vivirá". El boticario franquista no
había nacido para curar a todo el mundo.
Desde el año 1937 hasta que salió para Venezuela en
1940, el alcalde de Ondarroa se mantuvo en relación con
sus ciudadanos, preocupándose de su situación, de la de los
barcos, de cobrar algunas deudas en Italia, de pasear y de ir
a misa. El Gobierno Vasco les daba cinco francos al día y
aquello no alcanzaba para casi nada, pero había tanta gente
en aquella situación que no se quejaba. Tuvo que enviar a
sus tres hijos a Bélgica, que no vieron a su padre hasta que
volvieron de este país que les acogió junto a otros niños
vascos.
Allí, la Comunidad Católica, se hizo cargo de una
serie de niños y como en la familia tenían un primo sacerdote, Joseba Urresti, que estaba en Bélgica en la diócesis de
Malinas, les ayudó en el papeleo los llevaron a un pequeño
pueblo en la frontera con Holanda Helche Westterloo donde
sólo había vacas y patatas. De allí pasaron los tres hermanos al poco a Bruselas a una escuela de Artes y oficios de
los Salesianos. Estaban los tres hermanos internos y las
clases eran mitad en francés, mitad en flamenco. Joseba
quiso seguir sus estudios de mecánica, pero el cupo estaba
lleno y le inscribieron en el de zapatería. Aprendió rápido,
era muy mañoso, y le hizo unos zapatos al profesor. En
1939 volvieron a Larressore con la familia. Joseba se puso
a trabajar en una fábrica de zapatos.
EL DESPOJO
Franco aquel militar sanguinario tenía que demostrar
por la fuerza que la culpa de su propia sublevación, la tenían los "rojo-separatistas" y a tal efecto redactó una ley de
responsabilidades políticas el 9 de febrero de 1939 que
como decía en su preámbulo servía
"para liquidar las culpas de este orden contraídas por quienes contribuyeron con actos u omisiones a forjar la subversión roja, a mantenerla
durante más de dos años y a entorpecer el triunfo
del Movimiento Nacional. Traducirá en efectividades prácticas las responsabilidades civiles de las
personas culpables".
"Los Tribunales compuestos por militares,
magistrados y Falange española actuarán con arreglo al ritmo de Movimiento nacional".
En el capítulo primero se declaraba la responsabilidad política de las personas que desde el 1 de octubre de
1934 y antes del 18 de julio del 36 contribuyeron a "crear o
agravar la subversión española. Se aplicará tanto a las personas físicas como jurídicas. También se aplicará a las personas que después del 18 de julio se hayan opuesto al
Movimiento Nacional con sus actos o con su pasividad".
Seguidamente se declaraban fuera de la ley a todos los partidos políticos y sociales que integraban el Frente Popular,
"las organizaciones separatistas y todas aquellas que se
hayan opuesto al Movimiento Nacional".
32
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
No contento con esto, nombraba uno por uno todos
los partidos entre los que se encontraba el "Partido
Nacionalistas Vasco, Acción Nacionalista Vasca y
Solidaridad de Trabajadores Vascos". En el capítulo
segundo quedaban
"Incursos en responsabilidad política y sujetos a sanción los que habían desempeñado cargos o
representaciones de carácter público o privado".
El propio Francisco Franco en Burgos firmaba esta
ley de responsabilidades políticas que era un decreto personal, sin apoyo parlamentario, donde de un plumazo quedaban derogadas todas las leyes.
Lógicamente con semejante amenaza, que costó la
vida a tanta gente, nuestro alcalde lo tenía claro.
"LA CAJA DE AHORROS VIZCAINA"
LE DICE NO
En 1940 Solabarrieta preparaba su viaje a Venezuela.
Habían empezado las primeras expediciones y la guerra
mundial se había iniciado ya en Polonia. Francia estaba a
punto de caer y la amistad de Franco con Hitler era tan
manifiesta que no auguraba nada bueno.
En enero de 1940 reclamó Solabarrieta de la Caja de
Ahorros Vizcaína el que le remitieran su dinero. El
Contador de esta institución que actuaba como un funcionario más al servicio del franquismo, le contestó de la
siguiente manera a la ciudad de Larressore donde vivía con
su familia:
Bilbao 24 de Enero de 1940
Sr. Don José María Solabarrieta
Maison Deudarieta
LARRESSORE B.P. (FRANCE)
Muy Sr. Nuestro:
Acusamos a Vd. Recibo de su atta. 12 del
corriente, debiendo manifestarle en su contestación,
que no nos es posible acceder a sus deseos, debido
a que el saldo que arroja su cuenta está bloqueado.
De Vd. Atto. ss.
ss.
EL CONTADOR
GESTIONES PARA IR A VENEZUELA
Leizaola había iniciado las gestiones en 1938 con la
embajada de Venezuela en París con el fin de enviar un contingente de gentes que podían sufrir algún peligro en
Francia y con objeto de aliviar los gastos que el mantenimiento de aquel precario exilio le ocasionaba a sus exiguas
arcas.
Por una parte, ante la invasión de Polonia y la guerra
con Francia el Gobierno Vasco se había declarado beligerante y en consecuencia sus jóvenes debían de luchar junto
a este país si así se estimaba oportuno. Por otra parte al
Familia osoa. Jose Mari Solabarrieta eta Ezekiela Urresti seme-alabekin: Milagros, Imanol, Joseba Mirena, Augustín eta Bittor.
IMANOL SOLABARRIETAK EMONDAKOA.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
33
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
gobierno Vasco no le interesaba enviar un fuerte contingente de vascos a América por la pérdida que eso suponía para
el país en juventud, pero Venezuela en concreto reclamaba
un tipo de emigración que se ajustaba bien a lo que ofrecía
el nacionalismo vasco. Gente formada, de buenas costumbres y trabajadora.
Fue así como inició sus gestiones Solabarrieta con el
fin de viajar a Venezuela con toda su familia a pesar de su
edad.
Pero no tenía dinero para hacer frente a semejante
empeño de un viaje para seis personas. Y por eso había
reclamado su dinero a la Caja de Ahorros que ésta había
negado, siendo suyo.
El 8 de marzo desde la Delegación del Gobierno
Vasco en París le escribía al alcalde de Ondarroa el diputado Julio Jáuregui diciéndole que le había conseguido 2.000
francos por persona como ayuda para el viaje. Salía un
barco desde Burdeos al mes siguiente y el precio por persona en tercera clase era de 4.375,00 francos. Ofreciéndose
Jáuregui a sacarle los pasajes si le enviaba la diferencia
entre los 2.000,00 francos y el precio del billete.
Solabarrieta no podía hacer frente a la cantidad y a
vuelta de correo le respondió a Jáuregui sobre las dificultades que tenía para pagar la diferencia. Pero Jáuregui le dio
la solución. En Anglet, cerca de Bayona, funcionaba Villa
Endara la sede del PNV donde el burukide Luis Arredondo
tenía instrucciones para arreglarle el asunto.
El 22 de abril se dirigió Solabarrieta al cónsul de
Venezuela en Burdeos Carlos Rivas donde le decía que en
el mes de marzo el "Comité Vasco de Ayuda a los
Refugiados", sección de Emigración, de Villa Endara en
Anglet le había preguntado si se hallaba dispuesto a trasladarse a Venezuela en calidad de técnico conservero de pescados y él había contestado afirmativamente.
Se le había dicho asimismo que en colaboración con
el Sr. Guzmán, Comisario de Inmigración de Venezuela
habían quedado de acuerdo para que prestar sus servicios
en la industria citada y que se había previsto la salida para
la primera quincena de abril y desde Burdeos.
En una entrevista que tuvo con el Sr. Guzmán le ratificó lo tratado y éste le concedió la autorización para salir
hacia Venezuela en unión de su familia compuesta por su
mujer y cuatro hijos varones de 19, 17, 16 y 14 años.
Asimismo le había entregado una carta para dicho cónsul
relacionada con su trabajo para que a la hora de su embarque en Burdeos le facilitar la recomendación para la razón
social como técnico conservero.
Pero resultaba que le habían comunicado desde Villa
Endara que la salida del barco se había fijado para la primera quincena de mayo pero no desde el puerto de Marsella
por lo que no se podía entrevistar con el cónsul de Burdeos
por falta de salvoconducto y también de fondos en razón de
las penosas circunstancias por la que atravesaban los refugiados vascos.
34
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O N DA R R OA : H E R R I A E TA H E R R I TA R R A K
Tras diversas cartas en aquellas circunstancias, el 10
de mayo, logró del Consulado de Venezuela en Burdeos y
firmado por el cónsul Carlos Rivas la solicitada recomendación diciendo que tenía entrada en el país y que la industria pesquera de Caracas se había interesado por él.
Superando todas estas dificultades pudieron salir en
barco un mes antes que el 10 de junio Weygand declarara a
París ciudad abierta, mientras el gobierno francés se trasladaba a Burdeos y el 18 de junio el general de Gaulle, desde
la BBC de Londres invitaba a luchar contra la invasión alemana y la partición del país en dos con el gobierno de
Petain en la ciudad de Vichy.
SALIDA DE MARSELLA
La guerra mundial era un hecho. Francia estaba dividida. Las comunicaciones eran penosas pero a sus 56 años,
con su mujer y cuatro hijos, el alcalde se fue a Marsella.
¿Qué podía hacer ante tan incierto presente, sin posibilidad
de volver a Ondarroa y ante una guerra mundial en plena
vorágine?.
En San Juan de Luz, el tío Francisco les dijo no una,
sino mil veces, que no tomaran semejante decisión.
Desgraciadamente luego, a él, le hicieron la vida imposible
cuando volvió a Ondarroa. Pero fue lo mejor.
Llegaron a Marsella. El barco era un carguero francés, el Comissaire Rammel, quién debía buscar tropa francesa, marinos, que estaban en Tahití. Debía pasar el canal
de Panamá en un viaje complicado con Italia en guerra, viajando sin luces y con las provisiones que cargaron en Argel,
muy medidas, para llegar cuanto antes.
Además de la familia Solabarrieta iban otros vascos
como el cartelista del nacionalismo Nik-Kintana, los
Arozena, Burgaña, Landa, Salutregi, Barroeta y Albert.
Barroeta se la pasaba sacando fotografías, pero todos decían que aquel trasto no tenía rollo.
Con riesgos de ser hundidos por un submarino o atacados por algún acorazado llegaron a Panamá. Estuvieron
tres días en aquel país con un calor atroz. Allí, afortunadamente un mutrikuarra, siempre hay un vasco providencial
en cada sitio, un medio contrabandista, que había sido pelotari y estaba relacionado en una serie de negocios les arregló los papeles de tal forma que un pequeño barco holandés
que iba costeando el continente, pararon en Barranquilla,
(Colombia), para llegar de noche al puerto de la Guaira en
el litoral venezolano. Como era de noche se veía mucho
movimiento. Aquello parecía un país pujante. Al día
siguiente, vieron un panorama distinto. Casuchas que llamaban ranchos y un paisaje desolador distinto al que habían dejado. Pero no importó. Allí otro vasco animoso y original, Silvestre Isasti, les invitó a un vermouth y con aquel
traguito, empezó el trópico de verdad para el alcalde de
Ondarroa. Era el 24 de junio de 1940, día de la batalla de
Carabobo que selló la Independencia de Venezuela.
Ondarroa, 1910-15 aldera.
Juana Badiola “Akerra” aña.
ERRETRATUEN
OTZAREA
MAKINA BAT ERRETRATU EDER EGONGO DIRA BA, HERRIKO GANBARETAN!
ONDARROAKO HISTORIA ZALEOK ONDARRUTARRON ARGAZKI ZAHARRAK
BILDU, KOPIATU ETA GORDE NAHI DITUGU.
AITITA-AMUMAREN, HERRIAREN EDO BESTE ARGAZKI ZAHARRAK BADAUZKAZU,
UTZI YOLANDA URROSOLOREN ESKUETAN TXOMIN AGIRRE UDAL LIBURUTEGIAN.
LASAI, FITXA EGIN, KOPIATU ETA GERO ZURI BUELTAN EMONGO DIZUGU ARGAZKIA ETA.
ARGAZKI ARTXIBO BAT EGITEA DA GURE ASMOA, ETXEKO ARGAZKIAK GAL EZ DAITEZEN.
ONDARROA URTEKARI HONETAN AGERTUKO DIRA, URTERO, ARTXIBO HONEN FRUITUAK.
ESKERRIK ASKO ZUEN LAGUNTZA ETA PARTE-HARTZEAGATIK.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
35
Ondarroa, 1900-1905 aldera.
Ondarroa, 1920 aldera.
O N D A R R O A ,
38
O
n
d
a
r
r
o
a
2
H E R R I A
0
0
5
E T A
O N D A R R O A ,
Ondarroa, 1910 aldera. (1920a baino lehen)
H E R R I A
E T A
Ondarroa, 1910 eta 26 bitartean. Lehen planoan, San Pedro Kofradia.
39
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
Ondarroa, 1928 eta 36 bitartean. Lehen planoan, “Maskulu Etxea”. Sasoi haretan , “Caja de Ahorros Vizcaina” egoitza Ondarroan. OJANGUREN ARTXIBOA.
Ondarroa, 1921 eta 25 bitartean. Lehen planoan, San Klara Kofradia. OJANGUREN ARTXIBOA.
40
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
4
41
Ondarroa, 1925 inguruan Antiguan. Lagun kuadrila baselizaren aurrean. Ezkerretik eskumara: Aranbarri “Egia”, Ebarista Agirre, Carmen Aramaio “Dominikaneku”, ???, Maritxu Herero, Maritxu Osoro, Rosario Ituarte eta Osoro gaztea. IRENE ARAMAIOK
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
Ondarroa, 1934an. Portua egiten. Artatik ataratako argazkia. OJANGUREN ARTXIBOA.
Ondarroa, 1934an. Portua egiten. Antiguatik Santa Klarako bidetik ataratako argazkia. OJANGUREN ARTXIBOA.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
4
43
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
Ondarroa, 1946 inguruan. Mojetako ikasleak. Ezkerretik eskumara: Lolita Beristain, Itziar Arantzamendi, Maria Rosario Balentziaga, Maria Pilar Goenaga,
Miren Zaldunbide, Rita “Latxanbre”, Tere Izeta eta Pilar “Serreru”. Jarrita: Mari Anjeles Arantzamendi, Garbiñe “Matxoko” eta Elisabeth Aranbarri.
UDAL EMAKUME ARTXIBOA
Ondarroa, 1934an. Plaiko morroa agalekuz josita (sareak sikatzeko makilaz). Arrigorritik ataratako argazkia. OJANGUREN ARTXIBOA.
Ondarroa, 1954ko Andramaixak. Kanttoipeko kuadrila. Tente, ezkerretik eskumara: Jose Amadea, Luis Mari Urkizu??, ???, Imanol Eizagirre “Jimmi”,
Juan Balentziaga eta Iñazito Martinez de Luko. Makurtuta: Pako Arregi, Carlos Arriola eta Juan Jose Urkizu.
JUAN BALENTZIAGAK EMONDAKOA.
Ondarroa, 1935eko urtarrila. Portuko sarrera eta batelak gordetzeko bodegak. SABIN MURUETAGOIENA..
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
4
45
H E R R I A
E T A
Ondarroa, 1962-63 aldera. Saregileak mollan beharrean.
ARCHIVO DE LA ADMINISTRACIÓN - MINISTERIO DE CULTURA.
Ondarroa, 1945-50 inguruan. Carabineroen kaseta, Lesteko molla eta egurrezko molla
O N D A R R O A ,
Ondarroa, 1950-55eko Andramaixak. Pio Goikoetxea Itxaso “Pio Txurru” alameda aurrean.
ROSANA GOIKOETXEAK EMONDAKOA.
Atzean, “Don Pepe”ren bustoa, Jose Kruzeño Madrileko euskal diputatuari (ondarrutarra) eskainita.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
4
47
2005eko ZAPATO AZULE Jaiak (2005-06-25)
Arrantzale Egunaren sortzaileak omendu zituen
I. ARRANTZALE EGUNA
1957-08-17
Ondarroa, 1957-08-17. Balentziaga eta bere modeloak. Itsas Aurren. Ezkerretik eskumara, Jil, ???, Imanol Eizagirre “Jimi” eta Juan Balentziaga. Goiko argazkian, koadrila guztia uretako karrozan. Modelo guztiak gizonezkoak ziren, denak sakozko telaz egindako soinekoekin eta “konplementoz apainduta, dotore. JUAN BALENTZIAGAK EMONDAKOAK.
Juan Balentziaga, Balentziaga modisto mozorrotuta.
Alboan, Imanol Eizagirre “Jimi”.
Eta pertsona bat aipatzerakoan Juan Balentziaga aipatu zuten Bolo-bolokoek. Gainera,
Bolo-bolo 7. zenbakian (1999ko udazkena) elkarrizketa egin zioten Balentziagari eta horrela
gogoratzen zuen berak I. Arrantzale Eguna: “Bai, 1957an izan zen hori. Beti iruditu zitzaidan
herriko jaiek arrantzaleekaz lotutako zerbait behar zutela eta garai hartan Aurrera Kirol
Alkarteko lehendakari nintzenez, Udalera jo eta dirulaguntza baten truk lehenengo Arrantzale
Eguna antolatu genuen. Lehen edizio hartako kostua 12.640 pezetatakoa izan zen eta arrakasta biribila izan zuen jai barriak. Orduko herriko festak abuztuaren 14tik 16ra ospatzen ziren eta
17an arrantzaleak itsasora joaten ziren. Horregatik hasieran kostatu zitzaigun abuztuaren 17a
jaieguna izendatzea, hasieran Udaletxea ez zetorren bat, baina zelako jai mota zen ikusita eta
izan zuen sustraitzea kontutan hartuta, azkenean onartu zuen. Bitxikeriarik be izan zen
Poliziagaz Bilboko komisaldegian herriko lau eskutitz anonimo jaso zituztelako, gure jai barria
subertsiboa zela esanez, eta bertara joan behar izan nuen azalpenak emotera. Arrantzaleen jai
bat zela esan nien eta azkenean ez zen ezer gertatu”.
Ondarroa, 1957-08-17. Balentziaga eta bere modeloak. Ezkerrean, Jose Mari Astelarra eta Juan Balentziaga. Eskuman, Balentziaga, Jil eta Carlos Arriolagaz.
JUAN BALENTZIAGAK EMONDAKOAK.
Ondarroa, 1962 aldera. Maria Jesus Anakabe, Liñe Bedialauneta, Arantza Burgoa eta Juanita Gomez. UDAL EMAKUME ARTXIBOA.
Ondarroa, 1956. Gixane Etxebarria, Rakel Aspiazu eta bere anaia, Mari Urresti eta senarra
eta Lurdes Etxebarria. UDAL EMAKUME ARTXIBOA.
Ondarroa, 1958ko urtarrilaren 3a. Gixane eta Mari Elen Etxebarria dantzan.
UDAL EMAKUME ARTXIBOA.
Ondarroa, 1960 aldera. Antonio Romero erretratistea (Foto Antonio) eta Luisa Bilbao
emaztea, Antigua Egia Urresti “Sagu” eta beste lagun bat. ANTIGUA “SAGU”K EMONDAKOA.
Ondarroa, 1991n Kale Handian. Antigua Egia Urresti “Sagu” koltxoia joten.
ANTIGUA “SAGU”K EMONDAKOA.
Ondarroa, 1963 aldera. Muruetagoiena Scola anai-arreba gazteenak Lesteko mollan pasietan. ARCHIVO GENERAL DE LA ADMINISTRACIÓN - MINISTERIO DE CULTURA.
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
Ondarroa, 1968an. Antigua Artola eta Lukas Goikoetxea senar-emazteak Numa eta Lorelei seme-alabekin. TERESA GOIKOETXEAREN ARTXIBOKOA.
Ondarroa, 1967ko azaroaren 2a. Artibai errekak gainez eginda eta molla guztia hartuta.
Ondarroa, 1969ko abenduaren 13a. Iñaki Ibarlozaren ezkontza. Ibarloza “Bizkaia” familiakoek (Jon, Damian, Maiteder... eta seme-alabak) eta Laka familiakoek (Saturnino,
Emeterio, Teresa...). Argazkiaren ezkerraldean, Teresa eta Eusebio Goikoetxea Laka, honen emaztea Rosario, Eduvigis Goenaga eta Maitane eta Santi Uribe gaztetxoak.
TERESA GOIKOETXEAREN ARTXIBOKOA.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
4
53
O N D A R R O A ,
Ondarroa, 1975 aldera. Koadrila Itsas Aurreko petrilean jarrita. Ezkerretik eskumara, Jilpio Lasarte, Begoña Burgoa, Bedialauneta?, Rosa Malatsetxebarria eta
Alegria. Behegainean eserita, Begoña Garmendia eta Egaña. GALTZUARANGO ARTXIBOA.
India, 1979an. Oporretan. Carmen eta Teresa Goikoetxea Laka ahiztak elefante gainean pasietan. TERE GOIKOETXEAREN ARTXIBOA.
Ondarroa, 1979ko Andramaixak. Plaza Gaineko Jantokian, beharrean.
Ezkerretik eskumara, Ana Ibaibarriaga, Ana Mari Gomez, Guruzne Aranbarri eta
Barbare “Sagasta”. UDAL EMAKUME ARTXIBOA.
H E R R I A
E T A
Ondarroa, 1980 aldera. Esteban Anabitarte “LeonPepeneku” atuna erreten
Ibaiondon. PILOTARIEN ARTXIBOKOA.
Ondarroa, 1981 aldera. Joseba Ituarte eta Aitor Naberan Itsas Aurreko petrilean jarrita. ESTIBALITZ ARTETXEK EMONDAKOA.
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
O N D A R R O A ,
H E R R I A
E T A
Ondarroa, 1983ko abenduaren 17a. I. Kalandiko Jaiak. Kalandiko musika Banda Kalejiran: Luis Ituarte, Karmel Lertxundi “Porru” eta Txomin Ituarte.
Jende artean ezkerretik eskumara, Mikel “Panderitxo” (kamarari begira, Iñaki Bedialauneta (lepoz), Andima Lertxundi “Porru”, Anjel Bengoetxea “Unida”,
(hormaren kontra) Jose Antonio Aramaio, Fernando Goikoetxea, Pagate “Txikixe” eta bidea zabaltzen Imanol Lertxundi “Porru” .
TXOMIN ITUARTEREN ARTXIBOA.
Ondarroa, 1970. Jimeno Malatsetxebarria anai-arrebak Galtzuarango baserri aurrean. Ezkerretik eskumara, Marisol, Jon, Jose Mari eta Lourdes.
GALTZUARANGO ARTXIBOA.
Ondarroa, 1989ko Andramaixak. Herri Kirolak frontoian. Berritxuko nesken sokatira taldea. Sokaren muzturrean, Mari Luz Arizmendiarrieta ondarrutarra.
56
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Ondarroa, 1993ko ekainaren 10a. Kalandiko Jaiak. Danborradako kalejira.
Antigua Egia Urresti “Sagu” danborradako aña jantzita, neskatxoekin kalejiran . ANTIGUA “SAGU”K EMONDAKOA
GURE ARRAUNLARIAK
Goiko argazkia 1920 ingurukoa da. Eskumakoa, 2004-05 denboraldiko Arraun Elkarteko “plantilla”rena,
arraunlari, entrenatzaile eta arduradunak. Argazki bien artean ia 100 urteko tartea badago ere, eta ordungo
eta gaurko ondarrutar gaztetxoen egoera bardina ez izan arren, batzuk zein besteek nahikoa indarra
zuten/dute eurek baino hiru aldiz handiagoak diren arraunari heldu eta batela zein trainerua mugiarazteko.
Mugiarazi... eta banderak irabazi! 1920koek ez zioten bidurrik ur kresalari. 2005koek ere ez.
Banderak aipatuta, gure omenaldia eskaini nahi diegu Kontxako ondarrutar irabazleei, 1898koei eta
1926koei. Datozen lau orrialdeetan euren argazkiak datoz izen eta abizenekin.
58
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Ondarroa, 2004ko azaroa. Ondarroako Arraun Elkartea. 2004-2005 denboraldia .
NEKANE AKARREGI
60
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
E T A
O N D A R R O A ,
H E R R I A
MAURIZIO ZORRAQUINEK EGINDAKO ARGAZKIA (CORREO,15-BILBO)
KALARE DEUNA ARRANTZALEEN KOFRADIAK EMONDAKOA
ARRAUN ELKARTEAREN ERAKUSKETARAKO (2002KO EKAINA)
MAURIZIO ZORRAQUINEK EGINDAKO ARGAZKIA (CORREO,15-BILBO)
KALARE DEUNA ARRANTZALEEN KOFRADIAK EMONDAKOA
ARRAUN ELKARTEAREN ERAKUSKETARAKO (2002KO EKAINA)
H E R R I A
Ondarroako Arrigorri Hondartzan, 1902ko Bilboko Estropadetako bigarrenak. Augustin Arrizabalagak jarritako izenak.
1.- Jose Liño Arostegi. 2.- Ruperto Etxebarria. 3.- Donato Goenaga. 4.- Pedro Jose Zarraga. 5.- Angel Zubikarai (patroia). 6.- Urrufiño Arrizabalaga.
7.- Gabriel Txakartegi. 8.- Migel Akarregi Larrañaga “Handixe”. 9.-Jose Iñazio Lekue. 10.- Pedro Atanasio. 11.- Jose Eizagirre. 12.- Silberio Agirre.
13.- Domingo Agirretxea. 14.- Prudentzio Aremaio.
Ondarroako Arrigorri Hondartzan, 1902ko Bilboko Estropadetako txapeldunak. Augustin Arrizabalagak jarritako izenak.
1.- Manuel Beitia “Txikixe” (patroia). 2.- Ramon Txakartegi. 3.- Iñaxio Etxaburu. 4.- Migel Anton Zarraga. 5.- Federiko Egurrola. 6.- Domingo Jose Akarregi
Larrañaga. 7.- Jose Martin Akarregi Larrañaga “Handixe”. 8.- Salbador Aldanondo. 9.-Ebaristo Garate. 10.- Domingo Garate. 11.- Jose Manuel Aldanondo. 12.Gaspar Badiola. 13.- Jesus Markuerkiaga. 14.- Manuel Larrañaga.
O N D A R R O A ,
E T A
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
4
61
OJANGURENEK EGINDAKO ARGAZKIA (EIBAR).
MARIA ANJELES PALACIOSEK EMONDAKOA
ARRAUN ELKARTEAREN ERAKUSKETARAKO
(2002KO EKAINA)
Ondarroako Zubi Zaharraren aurrean, 1965eko abuztuaren 17an. JAIETAN OMENALDIA ARRAUNLARI ZAHARREI Tente ezkerretik eskumara: Jose Aldarondo Osa, Anjel Aulestia Jauregi “Danbala”, Andres Arrizabalaga “Txebito”, Sebero Zubikarai
“Alli”, Sotero Bakeriza, Casimiro Burgoa “Barrabas” , Florentzio Arkotxa, Agustin Arantzamendi Mugartegi, Simeon Egia “Sagu”, Patxi Aramaio, Jose Goenaga Arantzamendi “Mantzeo”, Luis Arantzamendi “Atanasio”, Salbador Aldarondo, (atzean, Jose Gallardo),
Bixente Akarregi Etxebarria “Xentello” eta Migel Azpillaga Txakartegi. Makurtuta: Salbador Agirre Agirretxea “Flor de Mayo”, Isidro Osa Gatzagaetxebarria, Juan Bautista Beitia Arrizabalaga “Junbaiste” (patroi) eta Jesus Aspiazu Etxaburu “Pintxi”.
Ondarroako Frontoian, 1925eko irailaren 27an, Portugaleteko estropadak irabazi ostean, Kantauriko txapeldunak. (Hurrengo urtean, Kontxakoa irabaziko zuten)
Tente ezkerretik eskumara: Alejandro Urrosolo “Atxazpi”, Salbador Agirre Agirretxea “Flor de Mayo”, Jazinto Pello Azpiri, Salbador Aldarondo (aurreku-proela), Juan Bautista Beitia Arrizabalaga “Junbaiste” (atzeku-patroi), Meliton Bedialauneta “Papardo” , Agustin Arantzamendi Mugartegi, Bixente Akarregi Etxebarria “Xentello”, Luis Atanasio Arantzamendi eta Lorentzo Uribe. Makurtuta edo jarrita, ezkerretik eskumara: Anjel Aulestia Jauregi “Danbala”, Jose Mari Iturriza, Modesto Arakistain “Trotixe”, Sotero Bakeriza, Kasimiro Burgoa “Barrabaseneku”, Isidro Osa Gatzagaetxebarria eta Jose Beitia Arrizabalaga.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
4
63
Ondarroa, 1954an. Ordungo flota.
PATXI ETXABURUK EMONDAKOA
ONDARROA,
ARRANTZA HERRIA
66
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
1660-72
Arraunean
1668
Arraunean
Candido Arriola
1905
Arraunean
Domingo Aranbarri
1905
Arraunean
1913 12 Balentziaga(Lurrinkia) Candido Arriola
Antonio Arriola
1913 12 Balentziaga(lurrinkia)
Antonio Arriola
1913
Arraunean
Antonio Arriola
1913
Arraunean
Jose Maria Garli
1913
Arraunean
Bitor Urresti
1913
6 Ieregi
Candido Arriola
1913
Arraunean
Antonio Arriola
1913
Arraunean
Candido
Arriola
1913
Arraunean
Urresti
1913
Arraunean
Candido Arriola
1914
Arraunean
Urresti
1914
Arraunean
Juan Osa
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914 12 Unanue(Lurrinkia)
Candido Arriola
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914
Arraunean
Juan Osa
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914
Arraunean
Urresti
1914
Arraunean
Juan Osa
1914
Arraunean
Juan Osa
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914
Arraunean
Bitor Urresti
1914
Arraunean
Bitor Urresti
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914
Arraunean
Antonio Arriola
1914
Arraunean
Antonio Arriola
1914
Arraunean
Bitor Urresti
1914 15 Balentziaga(Lurrinkia)
Bitor Urresti
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914
Arraunean
Bitor Urresti
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914
Gasolinduna
Bitor Urresti
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914
Arraunean
Candido Arriola
1914
Arraunean
Juan Osa
1914
Arraunean
Antonio Arriola
1914
Arraunean
Ugalde
1914
Arraunean
Urresti
1914 12 Urresti(Lurrinkia)
Antonio Arriola
1915
Arraunean
Urresti
1915
Arraunean
Antonio Arriola
1915
Arraunean
GAIA
ASTILLERUA
2.875 KANPOKOA
SARITA
450
12.000 KANPOKOA
12.500 KANPOKOA
BARRUKOA
225
HIRUMAILA
230
KORDA
500
3.000 BOLINTXEA
BARRUKOA
260
KORDA
600
KORDA
600
TREÑEAN
820
SARITA
250
TREÑEAN
600
MAZIRA
225
12.500 KANPOKOA
SARITA
225
MAZIRA
270
SARITA
235
235 TXITXARROTA
AINGIRATA
235
SARITA
235
SARITA
560
MAZIRA
250
MAZIRA
250
SARITA
275
TREÑEAN
625
SARITA
300
MAZIRA
250
MAZIRA
250
12.300 KANPOKOA
AINGIRATA
250
350 HONDARTZARAKO P.
MAZIRA
250
BOLINTXEA
2.860
BARRUKOA
235
MAZIRA
200
MAZIRA
235
MAZIRA
240
MAZIRA
225
MAZIRA
220
10.800 KANPOKOA
SARITA
265
MAZIRA
150
LANTZOITA
225
H.P.
7
9-19
7-8
10
11
1-2
4
8
10
1-3
8
8
9-14
5
9-14
5
10
6
5
7
3
3
6
8
4
4
5
10
6
4
4
11
3
1
5
8
2-3
5
5
5
5
5
11
6
5
3
URTEA
1,4
0,7
1,72
1,5
0,6
0,62
0,7
0,84
0,6
0,9
0,8
0,8
0,6
0,8
0,6
1,46
0,55
0,7
0,6
5,7
0,6
0,6
0,85
0,65
0,6
0,68
0,73
0,65
6,6
0,63
1,45
0,55
0,57
0,65
0,8
0,62
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
1,15
0,7
0,47
0,56
ARRANTZA
- 15 3,45
8,35 1,65
14,06 2,86
16 3
5,6 1,35
5,9 1,35
9,3 2,2
10,1 2
5,8 1,4
9,1 2
9,2 2
11,65 2,1
6 1,15
10,3 1,9
6 1,3
12,75 3,05
6 1,4
6,82 1,54
6,15 1,5
5,8 3,5
6,1 1,35
6,1 1,45
8,6 2,7
6,5 1,9
6,1 1,4
6,7 1,5
10,3 1,9
6,7 1,7
6,4 1,35
6,4 1,4
14 3,06
5,7 1,25
6,95 1,8
6,2 1,4
10,6 1,85
6 1,4
6 1,45
6 1,55
6,55 1,55
6 1,45
6 1,45
12 2,15
7 1,5
6,7 1,25
6,16 1,25
-
BALIOA
19,45
2,38
14,2-7,9
16,8-9,3
1,12
1,18
4,69
4,1-3,6
1,29
2,13
4,2
5,68
1,14
4,02
1,17
13,7-8,1
1,27
1,82
1,47
2,13
2,3
0,36
4,65
2,4
2
1,65
3,4
1,7
1,2
1,32
14,9-7,8
1,02
2,18
1,34
3,74
1,25
1,54
1,6
1,7
1,3
1,15
15,6-10
1,7
1,9
1,13
ONTZILARIAK
BI-1BI-1BI-1-966
BI-1-998
BI-1-1315
BI-1-1451
BI-1-1454
BI-1-1459
BI-1-1430
BI-1-1441
BI-1-1460
BI-1-1426
BI-1-1424
BI-1-1464
BI-1-1500
BI-1-1518
BI-1-1472
SS-3-850
BI-1-1496
BI-1-1515
BI-1-1510
BI-1-1507
BI-1-1511
BI-1-1517
BI-1-1475
BI-1-1497
BI-1-1470
BI-1-1512
BI-1-1479
BI-1-1484
Bi-1-1503
BI-1-1502
BI-1-1476
BI-1-1491
BI-1-1485
BI-1-1516
BI-1-1471
BI-1-1505
BI-1-1469
BI-1-1508
BI-1-1501
BI-1-1498
BI-1-1514
BI-1-1494
BI-1-1535
BI-1-1537
BI-1-1558
PUNTALA
PEDO JOSE ZELAIA SANTISO
MILLAN TXAKARTEGI
BLAS BARINAGA
CARIDAD ARRIOLA ETE BESTE
DOMINGO BEITIA ETA BESTE
LORENZO ANTON BADIOLA
DOMINGO BEDIALAUNETA
JUAN ALEGRIA
DOMINGO AKARREGI
LEON BAKERIZA
LIBURIO BENGOETXEA
MIGUEL IRIONDO
MIKAELA BUSTINDUI + BESTE
JUAN AKARREGI
NICOLAS ARANTZAMENDI
ERRAMON BAKERIZA
SEBERI ETXABURU ETA BESTE
ESTEBAN LERSUNDI
TELESFORO EGIGUREN
JOSE URIBE
JOSE FRANCISCO LEKUE
FELIPE BENGOETXEA
IGNACIO TXAPATRTEGI
DOMINGO AMUTXASTEGI
ANICETO GOIOGANA
NICOLAS ARANTZAMENDI
DOMINGO ITURRIZA
ANTONIO MARI BADIOLA
PEDRO URIBE
JOSE GOIKOETXEA
JOSE BURGOA
ZAKARIAS GUENAGA
AURELIANO BERGARA
ONDARROAKO UDALA
PASCUAL BEDIALAUNETA
PASKAS ARRIZABALAGA
HILARIO AZPAIAZU
JOSE ·ETXABURU
GREGORIO MUGARTEGI
JOSE AKARREGI
FRANCISCO EGURROLA
PABLO BENGOETXEA
FRANCISCO URRESTI + BESTE
BITORIANO URKIOLA
ANTONIO EIZAGIRRE
JOSE GOIKOETXEA ETA BESTE
ZABALERA
DIOS
CASTILLA
N. SEÑORA DE LA ANTIGUA
LAUREANO
SAN JOSE
SAN JUAN
SAN LORENZO
SAN LUIS
SAN PABLO
SAN RAFAEL
SAN SEBASTIAN
SANTIAGO
VICTORIA
URTXORIARENA
ANUNCIACION
ARANTZAMENDI
BAKERIZA
CARMEN
CECILIA
CECILIO
DOMINGO
DOS HERMANOS
DOS HERMANOS
FLORENTINA
GUILLERMO
HIPOLITO
ISABELITA
JOSE MARIA
LARRINAGA
MARIA
MARIA BONIFACIA
MARIA VALENTINA
MARITXU
MARITXU
ONDARROA
ROSARIO
SAN ANTONIO
SAN BLAS
SAN JUAN
SAN NICOLAS
SANTIGO
SOTERA
VICENTA
ZALDUPE
ADELAIDA
CARMENTXU
GURE ILLOBA
LUZERA
JABEGOA
TONA
IZENA
FOLIOA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
255
550
12.500
650
660
500
250
1.000
237
580
13.000
225
2.700
240
12.500
3.050
12.700
245
250
950
13.800
250
16.200
15.000
650
235
4
5
5
12
3
8
3
10
11
2
11
11
2
12
3
4
3
11
8
11
11
11
11
10
11
9-18
9-15
12
12
10
10
12
5
3.410
265
240
16.700
250
400
260
3.500
15.600
275
17.000
16.900
300
18.700
300
455
280
15.300
1.100
17.400
17.000
16.500
16.300
3.500
18.000
11.000
2.000
18.500
18.900
20.000
2.800
19.500
375
AINGIRATA
SARITA
KANPOKOA
TREÑEAN
TREÑEAN
KORDA
MAZIRA
SARITA
MAZIRA
KORDA
KANPOKOA
BARRUKOA
KORDA
MAZIRA
KANPOKOA
BOLINTXEA
KANPOKOA
AINGIRATA
MAZIRA
KANPOKOA
KANPOKOA
MAZIRA
KANPOKOA
KANPOKOA
KORDA
MAZIRA
KANPOKOA
LANGUSTATA
MAZIRA
MAZIRA
KANPOKOA
HIRUMAILA
KORDA
AINGIRATA
BOLINTXEA
KANPOKOA
BARRUKOA
KANPOKOA
KANPOKOA
BARRUKOA
KANPOKOA
AINGIRATA
AINGIRATA
BERDELETA
KANPOKOA
SARITA
KANPOKOA
KANPOKOA
KANPOKOA
KANPOKOA
BOLINTXEA
KANPOKOA
KANPOKOA
KANPOKOA
KANPOKOA
KANPOKOA
KANPOKOA
BOLINTXEA
KANPOKOA
MAZIRA
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1915
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1916
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1917
1918
1918
1918
1918
1918
1918
1918
1918
1918
1918
1918
Domingo Aranbarri
Arraunean
Antonio Arriola
Arraunean
Juan Osa
12 Mitxel(Lurrinkia)
Antonio Arriola
Arraunean
Eguren(Lekaitio)
Arraunean
Candido Arriola
Arraunean
Bitor Urresti
Arraunean
Candido Arriola
Arraunean
Juan Osa
Arraunean
Candido Arriola
Arraunean
Bitor Urresti
12 Balentziaga(Lurrinkia)
Antonio Arriola
Arraunean
Bitor Urresti
Arraunean
Antonio Arriola
Arraunean
Candido Arriola
12 Unanue(Lurrinkia)
Solana(Santander)
10 Ieregi
Urresti
12 Ziriako(Lurrinkia)
Juan Osa
Arraunean
Antonio Arriola
Arraunean
Artime(Luanco)
Arraunean
Urresti
Candido Arriola
Arraunean
Erazo(Zumaia)
18 Erazo(Lurrinkia)
Candido Arriola
Candido Arriola
Arraunean
Urresti
Arraunean
Urresti
Arraunean
Juan Osa
Arraunean
Candido Arriola
Arraunean
Antonio Arriola
Arraunean
Erazo(Zumaia)
18 Erazo(Lurrinkia)
Juan Osa
Arraunean
Urresti
Arraunean
Bitor Urresti
Arraunean
Murelaga(Lekeitio)
Arraunean
15 Andonegi(Lurrinkia) Andonegi(Pasaia)
Candido Arriola
Arraunean
Urresti
15 Erazo(Lurrinkia)
Candido Arriola
15 Andonegi(Lurrinkia)
Arraunean
Juan Osa
Arraunean
Urresti
18 Erazo(Lurrinkia)
Candido Arriola
Arraunean
Candido Arriola
Arraunean
Urresti
Arraunean
Erazo(Zumaia)
12 Erazo(Lurrinkia)
Urresti
4 Ieregi
Candido Arriola
15 Erazo(Lurrinkia)
Urresti
Urresti
Urresti
15 Urresti(Lurrinkia)
Urresti
14 Ieregi
Candido Arriola
Candido Arriola
9 Penta
Candido Arriola
Arraunean
Urresti
Ugalde
Arrien(Bermio)
12 Aranguren(Lurrinkia)
Candido Arriola
10 Ieregi
Erazo(Zumaia)
22 Erazo(Lurrinkia)
Urresti
Arraunean
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
4
GAIA
3
8
11
9-14
9-14
8
5
9
5
8
10
2
4
5
11
10
11
3
5
9-16
11
5
11
11
8
5
ASTILLERUA
0,6
0,9
0,7
0,8
0,8
0,83
0,7
0,95
0,57
0,95
1,48
0,55
0,65
0,55
1,46
0,6
1,65
0,56
0,55
0,9
2,5
0,55
1,5
1,9
0,8
0,62
2,5
0,98
0,55
0,58
1,5
0,55
0,75
0,6
1,05
1,39
0,65
1,58
1,39
- 1,3 0,54
3,46 1,58
1,4 0,6
1,3 0,6
1,1 0,57
3,07 1,5
2
0,9
4,45 1,55
3,22 1,6
3,15 1,42
3,5 2,5
2
0,9
3,1 1,55
3,95 1,4
3 1,56
3 1,56
2,88 1,46
3,3 1,8
1,95 0,95
3,33 1,58
1,4 0,6
H E R R I A
H.P.
1,4
1,9
2,7
1,65
1,94
2
1,5
2,1
1,35
2
3,1
1,3
1,55
1,45
3,06
2,1
3,4
1,3
1,35
2,1
3,4
1,3
3,24
2,8
2
1,6
3,4
2,15
1,35
1,3
3,05
1,3
1,07
1,4
2,1
3,18
1,4
3,45
3,18
A R R A N T Z A
URTEA
5,8
9,71
11,6
10,8
11,45
9,5
6,4
9,2
6
9,2
14,5
5,6
6,4
6,2
14,1
11,4
13,5
5,55
6,5
11,5
17,5
6
12,33
15
10,3
6,02
17
10,5
6,5
6
12,5
5,6
10,35
5,85
12,15
12,44
6,2
12,8
6,72
5,9
12,8
6,4
6
6,17
14,42
10,05
16,45
13,32
13,1
13,5
10.05
13,1
16,7
13,5
13,5
12,5
13,1
10,3
12,9
6,1
ARRANTZA
1,26
4,2
9-6,40
3,3
4,54
3,38
1,78
3,5
1,14
3,8
14,45-7,10
1
1,66
1,44
15,4-9,40
3,04-2,60
17,2-9,90
1
1,23
6
18,6-10,24
1,07
16,06-7,23
16,3-10,80
4,35
1,63
17,3
4,95-4
1,2
1,07
14,17-9,46
0,98
5
1,51
5,25-4,30
14,93-6,92
1,42
17,53-8,46
14,93
1,02
17,5-8-46
1,32
1,07
1,12
13,82-8,61
4,24-4,00
22,6-13,47
14,3-8,10
15,5-8,36
11,8-7,12
4,24-3,10
14,2-8,60
24,8-6,40
13,3
13,3-8,70
11,9-9,10
12,6-5,85
3,94-3,10
17,1-9,10
1,54
PUNTALA
BI-1-1546
BI-1-1531
BI-1-1643
BI-1-1523
BI-1-1526
BI-1-1521
BI-1-1554
BI-1-1525
BI-1-1551
BI-1-1528
BI-1-1580
BI-1-1550
BI-1-1520
BI-1-1556
BI-1-1541
BI-1-1630
BI-1-2071
BI-1-1581
BI-1-1577
BI-1-1623
BI-1-1572
BI-1-1583
SS-3-923
BI-1-1586
BI-1-1569
BI-1-1576
BI-1-1568
BI-1-1560
BI-1-1578
BI-1-1582
BI-1-1575
BI-1-1579
BI-1-1567
BI-1-1585
BI-1-1580
BI-1-2222
BI-1-1587
BI-1-1591
BI-1-1614
BI-1-1590
BI-1-1598
BI-1-2086
BI-1-1594
BI-1-1588
BI-1-1589
SS-3-902
BI-1-1593
BI-1-1597
SS-3-953
BI-1-1605
BI-1-1603
BI-1-1604
BI-1-1610
BI-1-1922
BI-3-1217
BI-1-1611
BI-1-1612
BI-1-1607
BI-1-1601
SS-3-980
BI-1-1617
ZABALERA
LUZERA
BENITO MARURI
DEOGRACIAS BADIOLA
FELIPE ARIZTONDO
FAUSTINO ZUBIKARAI
FRANCISCO S.ITURRAZPE
BUENABENTURA OTXOA
DOMINGO ANAKABE
D.BENGOETXEA ETAA.AGIRRE
BENITO ARANBARRI
JOSPA KALTZAKORTA
DOMINGO ARANTZAMENDI
AUSTIN LAKA ESGIZABAL
JORGE B.AZPILLAGA
DOMINGO ARRIZABALAGA
DOMINGO AKARREGI
PAULIN URRESTI
DOROTEO BENGOETXEA
PEDRO ETXABURU
MIGUELALEGRIA
KATALINA EGIGUREN
SEBASTIAN LERSUNDI
INAZIO ETXABURU
EZEKIELARIZTONDO
A.ZELAIA ETA PEDRO BURGOA
TIMOTEO BASTERRETXEA
JULIAN BASTERRETXEA
DOMINGO AKARREGI
MANUELARROSPIDE
LUIS BEREIKUA
Mª AMALLOBIETA ETA BESTE
PEDRO AZPIAZU
FLORENTINO ZUBIKARAI
JOSE MARIA URRESTI
BELTXIOR EGIGUREN
MARTIN BADIOLA
JUAKIN URKIZU
ANTONIO BIKANDI
MARTIN BADIOLA
JOSE B.LASARTE
ANTONIO BIKANDI
ANDRES ELORDI
ILDEFONSO LERSUNDI
PEDRO OTXOANTEZANA
BERNABE SOLABARRIETA
INAZIO ARANTZAMENDI
BERNABE SOLABARRIETA
FRANCISCO URRESTI
NIKOLAS ARANTZAMENDI+ BES.
JUAKIN BADIOLA
JOSE ETXABURU
JOSE ETXABURU
JOSE M.GOITIA
JOSE AKARREGI
ISIDRO ARANTZAMENDI
DOMINGO MARKUERKIAGA
ISIDORO Mª ARANTZAMENDI
TONA
(1905-1922)
JOSE MARIA
JUAN FRANCISCO
LIKONA
NAZARENO
N. SRA. DEL CARMEN
ORTU SANTUA
OTXOA
PERPETUO SOCORRO
ROSARIO
SAN IGNACIO
SAN JOSE
SAN JUAN
SAN JUAN BAUTISTA
SAN LORENZO
SANTA CLARA
UNKERA
VIRGEN DEL MAR
AMA ANTIGUAKUA
BITARTEKO AMA
CONSUELO
GLORIA
GOIZEKO IZARRA
IGNACIO ETXABURU
JESUS SAN ANTONIO
MAIATZEKO LOREA
MARIA TRINIDAD
N. SEÑORA DE LA PAZ
PORTICELLO
SAN IGNACIO
SAN LUIS
SAN PEDRO
SANTA CATALINA
TERESA
URRESTI
CARMELO
CLARITA
CUATRO HERMANOS
JOSE EGIGUREN
JOSEFINA
LARRINAGA
LASARTE
LIKONAKUA
LUISA
NIÑO JESUS
OR-KONPON
SAGRADA
SAN ANTONIO
SAN FRANCISCO
VIRGEN DE LA ANTIGUA
ANTIGUAKO AMA
ANTZOSOLO
ARANTZAMENDI
BIRGIÑE SANTA ROSARIO
JOAKIN ARTETA
JOSE
JOSE JUANA
JOSEFA ANTONIA
LA PALOMA
LASARTE
MARKUE 2
N. SRA. DE BEGOÑA
JABEGOA
FOLIOA
IZENA
BALIOA
ONDARROAKO ARRANONTZIAK
ONDARROA, ARRANTZA HERRIA
ONTZILARIAK
O N D A R R O A ,
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
ZURA
67
68
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
GAIA
1.740 PALANKATA 1920
3.500 BOLINTXEA 1920
2.780
AINGIRATA 1920
18.700 KANPOKOA 1920
380
AINGIRATA 1920
1920
450
SARITA
320
HIRUMAILA 1920
1920
400
SARITA
225
BARRUKOA 1920
4.100
AINGIRATA 1920
2.050 HIRUMAILA 1920
400 LANGUSTATA 1920
420 LANGUSTATA 1920
1.000 ESTROPADETAKO 1920
1920
2.800
SARITA
1920
400
SARITA
1920
400
SARITA
400
AINGIRATA 1920
380 LANGUSTATA 1920
1920
4.100
SARITA
425
BARRUKOA 1920
340
HIRUMAILA 1920
1.800
AINGIRATA 1920
1920
3.600
SARITA
4.300 KANPOKOA 1920
1.740 BARRUKOA 1920
2.780
AINGIRATA 1920
380
AINGIRATA 1920
450
AINGIRATA 1920
ASTILLERUA
3
11
11
11
3-4
11
12
11
11
3
5
11
4
5
11
11
12
2
11
4-5
4
3
3
14
10
10
11
8
5
12
10
5
4
12
3
11
8
2
10
3
11
11
11
10
4
12
12
6
11
9-12
3
11
11
11
4
11
11
11
11
3
4
H E R R I A
H.P.
0,5
0,9
1,15
1
0,65
1,05
1,4
0,95
0,9
0,57
0,65
1,4
0,66
0,58
1
1
1,75
0,55
0,96
1,15
0,8
0,65
0,65
0,65
0,8
0,96
0,94
0,6
0,53
1,05
0,95
0,66
0,6
0,96
0,65
0,95
0,96
0,58
0,96
0,58
0,95
1
0,96
0,96
0,8
1,6
1,52
0,62
1,4
1,4
0,5
0,9
1,15
1
0,65
1,05
1,4
0,95
0,9
0,57
0,65
A R R A N T Z A
URTEA
2
2,04
1,95
2,05
1,5
2,3
3,5
2
1,95
1,28
1,26
3,03
1,58
1,4
2
2,04
3,42
1,35
1,94
2,1
1,8
1,25
1,4
1,8
2,2
1,85
1,9
1,4
1,26
2,3
2
1,3
1,44
1,85
1,2
2,1
1,85
1,45
1,85
1,37
2
2,05
1,85
1,85
1,8
3,26
3,4
1,4
3
3,5
1,18
1,04
1,95
2,05
1,5
2,3
3,5
2
1,95
1,28
1,26
ARRANTZA
4,6
11,7
11,4
11,75
6,7
11,9
12,9
11,3
11,45
5,85
6,25
12,13
5,46
6,2
11,7
11,7
14,9
4,7
11,5
10,5
7,15
7,9
6,2
12
10,6
10,6
10,64
6,25
6,6
11,9
11,4
5,65
6,3
10,6
6,65
11,8
10,6
5,9
10,6
5,6
11,3
11,7
11,5
10,6
7,15
14,8
14,6
6
12,13
14,9
4,6
11,7
11,4
11,75
6,7
11,9
12,9
11,32
11,45
5,85
6,25
BALIOA
0,7
5,10-4,30
4,47-4,00
5,10-4,00
1,90-1,60
5,50-4,40
12,2-8,36
4,66-3,20
4,50-3,30
1,16
1,3
13,66-7,76
1,44
1,18
5,30-4,10
5,20-40
21,4-12,90
1
3,28-3,00
4,84-4,00
2,10-2,00
1,63
0,76
4,43
5-3,07
4,67-4,00
4,50-4,00
1,20-1,00
1
5,50-4,20
4,70-4,10
1,05
1,5
4,67-4,10
1,38
4,90-40
4,37-3,80
1,18
4,37-4,00
1,16
4,66-4,10
5,30-4,20
4,74-4,00
4,37-4,00
2,05
14,65-8,20
18,2-10,7
1,26-1,20
13,66-7,90
20,55
0,7
5,10-4,30
4,47-4,00
5,10-4,10
1,90-1,60
5,50-4,38
12,20-8,36
4,66-3,20
4,50-3,30
1,16
1,3
ONTZILARIAK
BI-1-1796
BI-1-1806
BI-1-1736
BI-1-1801
BI-1-1783
BI-1-1770
BI-1-1858
BI-1-1797
BI-1-1784
BI-1-1787
BI-1-1759
BI-1-1707
BI-1-1788
BI-1-1782
BI-1-1803
BI-1-1813
BI-1-2108
BI-1-1798
BI-1-1737
BI-1-1727
BI-1-1760
BI-1-1792
BI-1-1786
BI-1-2126
BI-1-2125
BI-1-1712
BI-1-1710
BI-1-1781
BI-1-1793
BI-1-1720
BI-1-1816
BI-1-1791
BI-1-1749
BI-1-1719
BI-1-1764
BI-1-1817
BI-1-1722
BI-1-1811
BI-1-1730
BI-1-1746
BI-1-1794
BI-1-1802
BI-1-1728
BI-1-1723
BI-1-1770
SS-3-1188
BI-1-1740
BI-1-1744
BI-1-1703
BI-1-1732
BI-1-1796
BI-1-1806
BI-1-1736
BI-1-1801
BI-1-1783
BI-1-1770
BI-1-1858
BI-1-1797
BI-1-1784
BI-1-1787
BI-1-1759
PUNTALA
ISIDRO ARANTZAMENDI
JOSE Mª AMUTXASTEGI
MARTIN TXAKARTEGI
ISIDRO ARANTZAMENDI
INAZIO ARANTZAMENDI
JUAN MARI URRUTIA
JUAN URRUTIA
DOMINGO IBARLOZA
SALBADOR ALDARONDO
AUSTIN IRIONDO
MIKAELA BUSTINDUI
ZAKARIAS GUENAGA
ZIZILIO ALDARONDO
DOMINGO OSA
JUAN BADIOLA
URRESTI ALARGUNA+ BESTE
JOSE LUIS GOIKOETXEA
JOSE MARURI
JOSE Mª AKARREGI
FLORENTINO URKIAGA
JOSE MARTIN AKARREGI
JUAKIN AKARREGI
AURRERA KIROL ELKARTEA
JUAN ALEGRIA
HILARIO URBIÑA
DOMINGO ALEGRIA
MARTIN Mª BADIOLA
SABIN BASURTO
MIKOLAU ZABALETA
ADELITA
DOMINGO JOSE AKARREGI
BITOR AKARREGI
JOSE PLAZA
SATURNINO ANZOLA
DOMINGO BURGOA
PEDRO BURGOA
JOSE AROSTEGI
BENITAARRIOLA
ADRIAN BEDIALAUNETA
JOSE Mª BASTERRETXEA
KAXPAR ARRIZABALAGA
PEDRO BAKERIZA
PEDRO LABIN
ERROFAL MARDIUNEKU
JOSE Mª ARANBARRI
EZEKIELARISTONDO
JUAKIN BADIOLA
ISIDRO ARANTZAMENDI
JOSE Mª AMUTXASTEGI
MARTIN TXAKARTEGI
ISIDRO ARANTZAMENDI
INAZIO ARANTZAMENDI
JUAN MARI URRUTIA
JUAN MARI URRUTIA
DOMINGO IBARLOZA
SALBADOR ALDARONDO
AUSTIN IRIONDO
ZABALERA
JOSE MARIA
JOSE MARIA
JOSEFA ANTONI
JUAN JOSE
JUANITO
JUANITORENA
LA LLANESACA
LAGUN ARTEA
LARRAÑAGA
LAU ANAIAK
LUCRECIA
MANOLIN
MARIA LUISA
MARIA TERESA
MIREN
MIREN SORKUNDE
NUEVO CONSUELO
PUDI ONTZI
REINA VICTORIA
SAGRADA FAMILIA
SAN AGUSTIN
SAN FRANCISCO
SAN ISIDRO
SAN NICOLAS
SAN PABLO
SAN RAFAEL
SANTA INES
SANTA LUCIA
SIMONA
SOTERITA
VIRGEN DEL PILAR
VIRGEN DEL ROSARIO
ADELITA NEURIA
AKARREGI
AKARREGI
AMA BURUBERAKOA
ANZOLA
BENIGNA
BI ANAIAK
CORAZON DE JESUS
DEO GRATIAS
DEUN ANDONI
GABIOLA
GENOVEVA
HIRU ANAIAK
ISABELITA
ITXASOKO IZARRA
JESUS Y MARIA
JESUS SAN ANTONIO
JOSE MARIA
JOSE MARIA
JOSE MARIA
JOSEFA ANTONI
JUAN JOSE
JUANITO
JUANITORENA
LA LLANESACA
LAGUN ARTEA
LARRAÑAGA
LAU ANAIAK
LUCREIA
JABEGOA
LUZERA
IZENA
TONA
ZURA
Artime(Luanco)
11 20.000 KANPOKOA 1918 12 Unanue(Lurrinkia)
ZURA
BARRUKOA 1918
Ugalde
2 200
Arraunean
ZURA
AINGIRATA 1918
Ugalde
3 350
Arraunean
ZURA
MAZIRA
1918
Urresti
5 375
Arraunean
13 19.000 KANPOKOA 1918 15 Unanue(Lurrinkia) Goienetxea(Bermio) ZURA
ZURA
Urresti
12 17.000 KANPOKOA 1918 15 Urresti(Lurrinkia)
ZURA
AINGIRATA
1918
Ugalde
4 325
Arraunean
ZURA
Ugalde
3 375 MAILABAKARRA 1918
Arraunean
ZURA
Urresti
10 3.650 BOLINTXEA 1918
10 Ieregi
ZURA
BAXURA
1918 18 Erazo(Lurrinkia)
Urresti
11 19.000
ZURA
BAXURA
Erazo(Zumaia)
12 21.000
ZURA
TREÑEAN
1919
Ugalde
9-14 1.000
Arraunean
ZURA
Ugalde
10 3.100 BOLINTXEA 1919
Arraunean
ZURA
Erazo(Zumaia)
12 22.400 KANPOKOA 1919 18 Erazo(Lurrinkia)
ZURA
Urresti
ZURA
Urresti
12 19.000 KANPOKOA 1919 18 Balentziaga(Lurrinkia)
12 18.000 KANPOKOA 1919 15 Unanue(Lurrinkia) Eiguren(Lekeitio) ZURA
ZURA
BARRUKOA 1919
Urresti
2 340
Arraunean
ZURA
BOLINTXEA
1919
Urresti
11 3.650
10 Ieregi
ZURA
Egaña(Mutriku)
ZURA
Urresti
ZURA
Candido Arriola
ZURA
Candido Arriola
ZURA
AINGIRATA 1919
Ugalde
4 2.300
7,5 Kelvin
12 26.000 KANPOKOA 1919 25 Balentziaga(Lurrinkia) Irureta-Esnal(Zumaia) ZURA
ZURA
KORDA
1919
Candido Arriola
4 2.400
10 Ieregi
ZURA
Ugalde
10 3.000 BOLINTXEA 1919
Arraunean
ZURA
Ugalde
ZURA
Erazo(Zumaia)
ZURA
Candido Arriola
ZURA
KANPOKOA
1919
Ugalde
11 22.600
15 Erazo(Lurrinkia)
ZURA
KORDA
1919
Candido Arriola
9-20 500
Arraunean
ZURA
Urresti
ZURA
Candido Arriola
ZURA
Urresti
ZURA
Ugalde
4 3.800 LANGUSTATA 1919
10 Ieregi
ZURA
SARITA
1919
Egaña(Mutriku)
9 1.350
Arraunean
ZURA
Urresti
4 380 LANGUSTATA 1919
Arraunean
ZURA
KORDA
1919
Candido Arriola
3 340
Arraunean
ZURA
Ugalde
10 Ieregi
- MAILABAKARRA 1919
ZURA
SARITA
1919
Urresti
8 2.400
10 Ieregi
ZURA
Ugalde
Arraunean
ZURA
KANPOKOA
1919
Urresti
12 22.000
ZURA
AINGIRATA 1920
Ugalde
4 400
Arraunean
ZURA
Urresti
12 2.800 BOLINTXEA 1920
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Urresti
11 4.000 BOLINTXEA 1920
10 Ieregi
ZURA
Urresti
11 4.100 BOLINTXEA 1920
10 Ieregi
ZURA
BARRUKOA 1920
Candido Arriola
2 425
Arraunean
ZURA
SARITA
1920
Urresti
10 3.800
8 Ieregi
ZURA
HIRUMAILA 1920
Ugalde
3 340
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
11 4.300 BOLINTXEA 1920
12 Penta
ZURA
Candido Arriola
11 4.100 BOLINTXEA 1920
10 Ieregi
Astondoa(Santurtzi) ZURA
12 4.100 BOLINTXEA 1920
8 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
11 4.000 BOLINTXEA 1920
10 Ieregi
ZURA
AINGIRATA 1920
3,5 Kelvin
3 1.800
Arraunean
12 23.000 KANPOKOA 1920 18 Balentziaga(Lurrinkia) Aizarna(Zumaia) ZURA
ZURA
Urresti
ZURA
SARITA
Ugalde
1920
6 3.600
10 Ieregi
ZURA
Ugalde
ZURA
Candido Arriola
9-20 4.300 KANPOKOA 1920
Arraunean
FOLIOA
GAIA
ASTILLERUA
H.P.
1,9
0,58
0,55
0,62
1,67
1,4
0,58
0,6
0,9
1,6
1,58
0,7
0,88
1,6
1,6
1,93
1,93
0,55
1
1,53
1,6
1,6
1,6
0,6
1,82
0,7
0,95
1,6
1,65
1,55
1,6
0,6
1,45
1,55
1,4
0,65
0,88
0,64
0,6
0,6
0,85
1,4
0,6
0,96
0,65
0,95
0,96
0,58
0,96
0,58
0,95
0,98
0,96
0,96
0,8
1,6
1,5
0,62
1,4
1,4
URTEA
3,8
1,63
1,33
1,43
3,47
3,06
1,25
1,3
2
3,18
3,15
1,9
1,88
3,18
3,1
3,54
3,54
1,5
2
3,08
3,18
3,18
3,18
1,4
3,74
1,3
1,85
3,18
3,2
3,25
3,2
1,15
2,95
3,25
3,03
1,55
2
1,6
1,4
1,45
1,66
3,03
1,44
1,85
1,2
2,1
1,85
1,45
1,85
1,37
2
2,05
1,85
1,85
1,8
3,26
3,4
1,4
3
3,5
ARRANTZA
15,9
4,5
5,9
6,15
14,05
12
5,88
5,75
10,5
14,83
14,4
11,05
9,7
12,57
14,83
13,6
13,6
6
10,1
12,24
12,57
12,57
12,57
6
13,94
6,4
9,8
12,57
12,57
13,44
12,57
6,15
14,5
13,44
12,13
6,4
10,6
6,4
5,6
7
6,2
12,13
6,3
10,6
6,65
11,8
10,6
5,9
10,6
5,6
11,3
11,7
11,5
10,6
7,15
14,8
14,6
6
12,13
14,9
BALIOA
13,6-7,92
1
1,14
1,35
20,4-12,6
12,6-6,82
1
1,54
4,24
14,8-9,00
15,6-7,67
4,32
3,40-3,10
14,8-8,60
14,8-8,30
21,3-9,60
21,3-9,60
1,16
4,26-4,00
15,1-10,2
14,8-8,10
14,8-8,10
14,8-8,10
1,24-1,20
22,2-13,0
1,80-1,50
3,6
14,88-90
15,7-7,66
16,1-7,84
14,8-8,10
1,33
14,2-9,70
16,5-9,80
13,6-7,76
1,66-1,30
4,3
1,7
1,16
1,72-1,50
2,15
13,6-7,76
1,5
4,67-40
1,38
4,90-4,00
4,37-3,80
1,2
4,37-4,00
1,16
4,6-4,1
5,3-4,2
4,7-4,0
4,3-4,0
2,05
14,6-8,0
18,2-10,7
1,26-1,20
13,6-8,0
20,55
O N D A R R O A ,
ONTZILARIAK
BI-1-1615
BI-1-1608
BI-1-1613
BI-1-1620
BI-1-1616
BI-1-1599
BI-1-1607
BI-1-1619
BI-1-1606
SS-3-1046
SS-3-975
BI-1-1629
BI-1-1637
BI-1-2109
SS-3-1051
BI-1-1642
BI-1-1680
BI-1-1660
BI-1-1635
SS-3-621
BI-1-2112
SS-3-1105
SS-3-1662
BI-1-1672
SS-3-1082
BI-1-1691
BI-1-1644
SS-3-1084
Bi-1-2091
BI-1-1633
SS-3-1106
BI-1-1695
SS-3-1043
BI-1-1640
BI-1-1697
BI-1-1679
SS-3-1142
BI-1-1627
BI-1-1646
BI-1BI-1-1662
BI-1-1634
BI-1-1698
BI-1-1749
BI-1-1719
BI-1-1764
BI-1-1817
BI-1-1722
BI-1-1811
BI-1-1730
BI-1-1746
BI-1-1794
BI-1-1802
BI-1-1728
BI-1-1723
BI-1-1770
BI-1-1188
BI-1-1740
BI-1-1744
BI-1-1703
BI-1-1732
PUNTALA
FELISA TAZONES
ZIZILIO PANTALEON EGURROLA
ILDEFONSO LERSUNDI
BIZENTE BAKERIZA
MANUEL BEITIA
AURELIO Mª ANTXUSTEGI
LIBURIO BENGOETXEA
MARTIN BADIOLA
ERREMIJIO ZUBIKARAI
PEDRO ZULAIKA
JOSEFA EGURROLA
JOSE MARURI
ANGELARKOTXA
MATIAS BENGOETXEA
SEGUNDO URKIZU
JOSE EGIGUREN
IÑAKI SOLABARRIETA
LUIS BEREIKUA
D.ARANTZAMENDI ETA BESTE
SILBERIO AGIRRE
JOSE Mª ETXABURU
G.MARKUERKIAGA, J.EIZAGIRRE
JOSE Mª TOKAIO
FRANCISCO IRAMATEGI
RUFO FERNANDEZ
AUSTIN IRIONDO
CRISTINA UNAMUNO
ESTANISLAO ETXABURU
D.MARKUERKIAGA +J.PAGOAGA
DOMINGO BEITIA
GABRIEL MARKUE +J.EIZAGIRRE
ESTEBAN EGIA ETA BESTE
BITORIANO ZELAIA ETA BESTE
JOSE IRIONDO ETA BESTE
BERNARDO LANDARIBAR
JOSE Mª AKARREGI
BITORIANO URKIOLA
JUAKIN AKAREGI
ANDRES GARALDE
ALEJANDRO URROSOLO
AURELIANO BURGOA
BIXENTE BAKERIZA
MIKAELA BUSTINDUI
PEDRO BAKERIZA
BITOR AKARREGI
JOSE PLAZA
SATURNINO ANZOLA
DOMINGO BURGOA
PEDRO BURGOA
JOSE AROSTEGI
BENITAARRIOLA
ADRIAN BEDIALAUNETA
JOSE Mª BASTERRETXEA
KAXPAR ARRIZABALAGA
PEDRO BAKERIZA
PEDRO LABIN
ERROFAL MARDIUNEKU
JOSE Mª ARANBARRI
EZEKIELARISTONDO
JUAKIN BADIOLA
ZABALERA
NTRA. SRA. DE TAZONES
PANTALEON
RENTERIA
SABIN RENTERIA
SDO. CORAZON DE JESUS
SAN AGUSTIN
SAN IGNACIO
SANTA LUCIA
ZUBIKARAI
ZULAIKA
ZUMAIA
ALFONSO XIII
AMA DOLORETAKUA
BENGOETXEA
BENGOETXEA
DEUN IÑAKI
DEUN IÑAKI
DOMEKA
DOMINIKA
FLOR DE MAYO
ITZIARKO AMA
JESUSEN BIOTZA
JOSE Mª ETXABURU
JOVEN PETRA
LA LUANQUINA
LUCRECIA
MAGDALENA
MARIA LUISA
MARKUE 2
MATER DOLOROSA
MIREN BEGOÑA
MIREN KARMELE
MIRENTXU
NTRA. SRA. DEL ROSARIO
ONGI ETORRIA
SAGRADA FAMILIA
SAN ANTONIO
SAN FAUSTINO
SAN IGNACIO
SAN IGNCIO DE LOIOLA
SAN JUAN
SANTA BARBARA
URTXORIA
ADELITA NEURIA
AKARREGI
AKARREGI
AMA BURUBERAKOA
ANZOLA
BENIGNA
BI ANAIAK
CORAZON DE JESUS
DEO GRATIAS
DEUN ANDONI
GABIOLA
GENOVEVA
HIRU ANAIAK
ISABELITA
ITXASOKO IZARRA
JESUS Y MARIA
JESUS SAN ANTONIO
JOSE MARIA
LUZERA
JABEGOA
H E R R I A
TONA
IZENA
A R R A N T Z A
FOLIOA
O N D A R R O A ,
Ugalde
Arraunean
ZURA
Ugalde
7,5 Kelvin
ZURA
Urresti
12 Ieregi
ZURA
Ugalde
12 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
8 Ieregi
ZURA
Ugalde
10 Ieregi
ZURA
Urresti
ZURA
Candido Arriola
9 Diter
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Urresti
Arraunean
ZURA
Urresti
ZURA
Ugalde
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
25 Aranguren(Lurrinkia) Hormaetxea(Santoña) ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Urresti
Arraunean
ZURA
Urresti
Arraunean
ZURA
Urresti
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
8 Ieregi
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Urresti
12 Penta
ZURA
Ugalde
10 Ieregi
ZURA
Urresti
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
12 Ieregi
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Urresti
Arraunean
ZURA
Ugalde
Arraunean
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Urresti
8 Ieregi
ZURA
Ugalde
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
12 Penta
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Astondoa(Santurtzi) ZURA
8 Ieregi
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Ugalde
3,5 Kelvin
ZURA
Aizarna(Zumaia) ZURA
Urresti
ZURA
Ugalde
10 Ieregi
ZURA
Ugalde
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Ugalde
Arraunean
ZURA
Ugalde
7,5 Kelvin
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Ugalde
12 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
8 Ieregi
ZURA
Ugalde
10 Ieregi
ZURA
Ugalde
ZURA
Candido Arriola
9 Diter
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Urresti
Arraunean
ZURA
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
69
70
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
GAIA
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1921
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
1922
H.P.
BARRUKOA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
AINGIRATA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
AINGIRATA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
KANPOKOA
AINGIRATA
SARITA
SARITA
SARITA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
SARITA
AINGIRATA
KANPOKOA
BOLINTXEA
KANPOKOA
KANPOKOA
SARITA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
SARITA
BARRUKOA
BARRUKOA
KANPOKOA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
AINGIRATA
KANPOKOA
TXIBITXA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
KANPOKOA
8 IEREGI
TXIBITXA
BOLINTXEA
KABRATA
KANPOKOA
BERDELETA
BOLINTXEA
KANPOKOA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
H E R R I A
ASTILLERUA
A R R A N T Z A
URTEA
0,6 3
400
0,95 11 4.140
11 4.180
1
0,8 11 4.100
0,95 4
425
0,95 11 4.150
0,96 12 4.800
10 4.000
1
0,6 3 3.490
11 4.150
1
0,95 11 4.200
0,94 11 4.100
0,9 11 5.200
1,6 12 23.000
0,8 4 2.000
0,9 8 4.000
0,9 8 4.000
0,9 8 4.000
0,96 11 4.200
0,96 11 4.200
1,05 11 4.000
0,9 8 3.750
0,5 3
425
1,6 11 22.700
11 4.100
1
1,5 11 23.000
1,6 12 24.000
0,9 8 3.850
11 4.000
1
0,93 11 4.200
0,85 9-12 3.350
0,6 2
250
0,6 2
250
1,65 10-12 23.000
0,95 11 4.460
0,9 11 4.400
0,65 4
300
1,7 11 23.000
0,7 2
350
0,92 11 4.000
0,95 11 4.275
1,76 11 23.060
0,95 8 3.325
0,6 2
425
0,9 11 4.260
0,56 1
325
12 23.600
1
0,64 3
420
0,96 11 4.200
1,65 12 23.800
0,95 11 4.300
0,95 12 3.750
ARRANTZA
1,3
2
2,1
1,9
2,2
2,2
2
2,1
1,4
2,04
2
2,04
1,96
3,9
1,5
1,94
1,94
1,94
2,1
2,1
2,05
1,9
1,28
3,9
2,1
3,1
3,9
1,9
2,04
2,05
2
1,42
1,42
3
2,1
2
1,52
3,4
1,96
2
2,8
3,2
1,9
1,52
2
1,28
3,18
1,48
2,04
3
2,05
2,08
BALIOA
6,16
11,85
11,9
11,25
6,3
11,4
11,56
11,7
5,85
11,7
11,6
11,5
11,6
14,75
6,9
9,94
9,94
9,94
11,5
11,5
11,4
9,5
6,85
17,75
11,75
15,5
17,75
9,5
11,54
11,6
11
5,55
5,55
14
11,6
11,6
5,95
12,5
8
11,55
11,5
14,6
9,75
5,25
11,5
3,4
12,57
6,2
11,44
14
11,5
11,6
ONTZILARIAK
0,9
5,1-4,0
5,24-3,80
4,85-4,00
2,33
5,36-3-86
3,30-3,00
5,10-4,00
1,32-1,10
5,15-4,00
5,13-4,50
5,20-3,50
5,40-4,70
26,2-11,8
1,70-1,50
3,82-3,00
3,82-3
3,82-3
5,2-4
5,2-4
5,1-4,6
4,25-3,1
1,1
26,2-11,8
4,9-4,13
20-12,3
26,2-11,8
4,25-3,6
5-4,43
5,03-4,67
5,35-4,05
1,23
1,23
14,5-6,82
5,36-4,16
5,8-4,15
1,36
18,13-8,6
3,07
4,9-4,1
5,23-4,37
20,55-11,6
4,2-3,77
1,25
5,1-4,2
0,4
14,88-8,1
2,2
5-3,82
14,5-6,82
5,35-4,1
5,2-4,03
PUNTALA
BI-1-1885
BI-1-1824
BI-1-1832
BI-1-1874
BI-1-1821
BI-1-1849
BI-1-1828
BI-1-1836
BI-1-1880
BI-1-1829
BI-1-1823
BI-1-1881
SS-3-1243
BI-1-1853
BI-1-1854
BI-1-1865
BI-1-1865
BI-1-1865
BI-1-1892
BI-1-1892
BI-1-1851
BI-1-1888
BI-1-1891
BI-1-1856
BI-1-1833
BI-1-1855
BI-1BI-1-1993
BI-1-1840
BI-1-1838
BI-1-1912
BI-1-1915
BI-1-1942
BI-1-1943
BI-1-1922
BI-1-1937
BI-1-1913
BI-1-1934
BI-1-2102
BI-1-2082
BI-1-1909
BI-1-1906
BI-1-1919
BI-1-1924
BI-1-1928
BI-1-1899
BI-1-1927
SS-3-1087
BI-1-1935
BI-1-1946
BI-1-1921
BI-1-1937
BI-1-1930
ZABALERA
JOSE GUTIERREZ
Mª NIEVES AGIRRE ETA BESTE
INAZIO ARANTZAMENDI
BUENAVENTURAARANBARRI
PEDRO URIBE
INAZIO TXAKARTEGI
JOSE C.LETONA
FRANCISCO IRAMATEGI
ERREMIGIO ZUIKARAI
PILAR URKIDI
JOSE MARURI
JUSTO BURGOA
AURELIANO MARTIN
FLORENTINO URKIAGA LANDABASO
DEOGRACIAS BURGOA
FLORENTINO URKIAGA LANDABASO
ZIZILIO ALDARONDO
DOMIGO OSA
JOSEFA RIANE
BELTXIOR EGIGUREN
BITORIANO URKIOLA
CAROLINAAGIRRE
DOMINGO SARAS
DOMINGO JOSE JUARIZTI ETA BESTE
ANACLETO ETXEBARRIA
PAULIN URRESTI
TIMOTEO BARRENA
FRANCISCO URRESTI
LORENZO AJARRISTA
ANDRES LEKUE
JESUS MARKUERKIAGA
JESUS MARKUERKIAGA
EUSTAKIO ZUBIKARAI ETA BESTE
JUAN MARI URRUTIA
ZAKARIAS GUENAGA
INAZIO ETXABURU
INAZIO GARMENDIA
PEDRO J. BADIOLA ETA BESTE
JOSE ETXABURU
J.SALBADOR EGIGUREN ETA BESTE
DOMINGO LEKUBE
ERROFALL MARKUERKIAGA
PASCUAL BEDIALAUNETA
PASCUAL URKIZU
ESTANISLAO ETXABURU
EUGENIO BURGOA
FRANCISCO ETXABURU
BARBARA URRESTI
JOSE GARTZIA
T.BARRENA ETA JOSE SEGOVIA
LUZERA
MARIA DOLORES
MARIA NIEVES
MARIA DEL CARMEN
MARIA DEL CARMEN
MIREN
MIREN JOSUNE
N. SRA DE ARANTZAZU
N. SRA DE GUADALUPE
ONTZI ESPIRITUALA
PILARTXU
PORTICELLO
REINA VICTORIA
SABAS
SAN AGUSTIN
SAN AGUSTIN
SAN AGUSTIN
SAN AGUSTIN
SAN AGUSTIN
SAN AGUSTIN
SAN AGUSTIN
SAN ANDRES
S. ANTONIO URKIOLA
SAN GREGORIO
SAN JOSE
SAN JUAN
SAN LORENZO
SAN LORENZO
SANTA CRUZ
TRINIDARENA
VENUS
AMA ITZIARKUA
ANDRES LEKUE
ARTIBAI 1
ARTIBAI 2
DEUN ANDER
DEUN ANDONI
DEUN MIKEL
GUENAGA
IGNACIO ETXABURU
ITXUSI
JESUS MARIA
JOSE MARIA TOKAIO
JUNBAISTENEKU
LEKUBE TAR GOTZON
LOREA
MARIA ASUNCION
MARIA LUISA
MARIA LUISA
MARIA PILAR
MARIA VICTORIA
MARIA DEL MAR
MIREN IÑAKI
ONDO BIZI
JABEGOA
TONA
ZURA
1920 15 Urresti(Lurrinkia)
Urresti
Arraunean
ZURA
1920
Ugalde
Arraunean
1920
Candido Arriola ZURA
10 Ieregi
1920
10 Ieregi
1920
1920 25 Aranguren(Bermio) Hormaetxea(Santoña) ZURA
Arraunean
1920
10 Ieregi
1920
10 Ieregi
1920
10 Ieregi
ZURA
1920
Urresti
Arraunean
ZURA
1920
Ugalde
Arraunean
ZURA
1920
Ugalde
Arraunean
ZURA
1920
Urresti
8 Ieregi
ZURA
1920
Ugalde
10 Ieregi
ZURA
1920
Urresti
12 Penta
ZURA
1920
Urresti
10 Ieregi
1920
Arraunean
ZURA
1920
Ugalde
12 Ieregi
1920
10 Ieregi
ZURA
1920
Urresti
Arraunean
ZURA
1920
Urresti
Arraunean
1921
40 Dodge
ZURA
1921
Urresti
12 Ieregi
ZURA
1921
Urresti
Arraunean
ZURA
1921
Ugalde
10 Ieregi
ZURA
1921
Urresti
8 Ieregi
ZURA
1921
Ugalde
10 Ieregi
ZURA
1921
Urresti
14 Ballot
1921
20 Erazo
ZURA
1921
Urresti
10 Ieregi
ZURA
1921
Ugalde
Arraunean
1921
Arraunean
1921
Arraunean
Arrizabalaga (Zumaia) ZURA
1921
10 Ieregi
ZURA
Urresti
1921
8 Kelvin
ZURA
Ugalde
1921
10 Ieregi
ZURA
Urresti
1921
Arraunean
ZURA
Urresti
1921
10 Ieregi
ZURA
Urresti-Arriola
1921
ZURA
Erazo(Zumaia)
Arraunean
1921
8 Universal
1921
10 Ieregi
1921
Arraunean
ZURA
Ugalde
1921
7,5 Kelvin
ZURA
Urresti
1921
ZURA
Uresti
1921 22 Balentziaga(Lurrinkia)
10 Ieregi
1921
8 Ieregi
ZURA
Ugalde
1921
8 Ieregi
ZURA
Ugalde
1921
10 Ieregi
1921
Arraunean
1921
7,5 Kelvin
ZURA
Urresti
1921
7,5 Kelvin
ZURA
Urresti
1921
6 Ieregi
Egaña(Mutriku) ZURA
1921
10 Ieregi
ZURA
Urresti
1921
Arraunean
ZURA
Urresti
1921
Arraunean
1921
10 Ieregi
1921
Arraunean
1921
10 Ieregi
ZURA
Urresti
1921
10 Ieregi
ZURA
Urresti
1921
IZENA
FOLIOA
GAIA
KANPOKOA
HIRUMAILA
SARITA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
KANPOKOA
BARRUKOA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
HIRUMAILA
LANGUSTATA
LANGUSTATA
ESTROPADETAKO
SARITA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
SARITA
SARITA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
SARITA
TXIBITXA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
LANGUSTATA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
KANPOKOA
BOLINTXEA
TXIBITXA
BERDELETA
TXITXARROTA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
SARITA
BOLINTXEA
KANPOKOA
PALANKATA
BOLINTXEA
BOLINTXEA
LANGUSTATA
BOLINTXEA
KANPOKOA
BOLINTXEA
SARITA
MAILABAKARRA
BOLINTXEA
AINGIRATA
SARITA
BOLINTXEA
SARITA
SARITA
TXIBITXA
AINGIRATA
BOLINTXEA
MAILABAKARRA
SARITA
BOLINTXEA
ASTILLERUA
21.000
320
400
4.200
4.100
30.000
225
3.700
4.100
2.050
400
420
1.000
3.800
3.875
3.900
2.800
400
4.330
4.200
400
250
9.900
4.330
500
4.000
3.700
4.130
4.600
22.000
4.100
215
250
430
4.150
4.100
4.130
410
4.150
24.500
300
4.200
4.260
440
3.930
23.000
4.230
3.750
3.750
4.160
4.300
3.500
4.100
2.325
3.760
250
300
4.230
400
3.500
4.000
H.P.
11
4
5
11
11
12
2
11
10
4
3
3
14
8
10
10
8
5
11
10
6
2
12
11
4
11
11
10
12
12
11
2
2
3
11
11
11
6
11
11
2
10
11
3
11
12
11
8
3
11
5
10
11
8
7
2
3
11
2
9
11
URTEA
1,4
0,66
0,6
1
1
1,75
0,35
0,96
1,15
0,8
0,65
0,63
0,65
0,8
0,96
0,94
0,6
0,53
1,05
0,95
0,66
0,5
0,95
0,95
0,55
0,9
0,9
0,95
1,06
1,6
0,96
0,5
0,55
0,6
0,95
1
0,95
0,6
0,95
1,9
0,6
0,95
1
0,63
1
1,5
1
0,9
0,9
1
1
0,95
1
0,96
0,9
0,56
0,5
0,95
0,6
0,95
0,95
ARRANTZA
3,03
1,58
1,4
2
2,04
3,4
1,35
1,94
2,1
1,8
1,25
1,4
1,8
2,2
1,85
1,96
1,4
1,26
2,3
2
1,3
1.3
2,2
2,2
1,45
1,95
1,9
2,2
2,13
3,9
2,1
1,2
1,25
1,4
2,2
2,06
2,05
1,35
2,2
3,1
1,4
2,1
2,04
1,47
2,04
3,1
2
1,94
1,94
2,04
2,25
2,1
2,04
2
1,95
1,2
1,26
2,2
1,4
1,9
2,1
BALIOA
12,13
5,45
6,2
11,7
11,7
14,9
4,7
11,5
10,5
7,15
7,9
6,2
12
10,6
10,6
10,64
6,25
6,6
11,9
11,4
5,65
5,3
11,4
11,4
6,7
9,75
11,05
11,4
11,83
14,75
11,5
4,95
3,4
6,15
11,4
11,5
11,8
6,1
11,4
14,9
4,8
11,6
11,4
6,4
11,54
14,8
11,44
9,94
9,94
11,64
12,25
11,6
11,7
12
9,75
4
5,2
11,4
5,4
9,75
11,8
O N D A R R O A ,
ONTZILARIAK
13,66-7,76
1,44
1,2
5,30-4,00
5,20-4,00
21,4-12,90
1
3,30-3,00
4,84
2,05-2,00
1,63
0,76
4,43
5-3,10
4,67-4,00
4,5
1,20-1,00
1
5,50-4,20
4,70-4,10
1,05
0,8
5,35
5,36-4,80
0,9
4,20-3,40
5-4,20
5,36-2,80
6,40-5,60
26,2-11,80
5,40-4,35
0,7
0,65
1,3
5,32-4,56
5,15-4,60
5,24-4,20
1,4
5,36-4,70
15,1-8,0
0,84
5,3-4,6
5,1-4,1
1,45
5,05-40
19,6-9,8
5,10-40
3,8-3,3
3,8-3,3
5,10-40
5,75-4,3
4,8-4
5,8-3,8
4,5-4,0
4,2-3,8
0,85
0,75
5,4-4,3
1,22
4,2-3,6
4,8-4,0
PUNTALA
ZABALERA
MIKAELA BUSTINDUI
BI-1-1707
ZAKARIAS GUENAGA
BI-1-1788
ZIZILIO ALDARONDO
BI-1-1782
DOMINGO OSA
BI-1-1803
JUAN BADIOLA
BI-1-1813
URRESTI ALARGUNA +BESTE BI-1-2108
BI-1-1798
JOSE MARURI
BI-1-1737
JOSE Mª AKARREGI
BI-1-1727
FLORENTINO URKIAGA
BI-1-1760
JOSE MARTIN AKARREGI
BI-1-1792
JUAKIN AKARREGI
BI-1-1786
AURRERA KIROL ELKARTEA
BI-1-2126
JUAN ALEGRIA
BI-1-2125
HILARIO URBIÑA
BI-1-1712
DOMINGO ALEGRIA
BI-1-1710
MARTIN Mª BADIOLA
BI-1-1781
SABIN BASURTO
BI-1-1793
BI-1-1720
BI-1-1816
NICOLAS ZABALETA
BI-1-1791
FELIX LEKUONA
BI-1-1876
INAZIO LAKA
BI-1-1846
BI-1-1820
DOMINGO AKARREGI
BI-1-1886
DOMINGO ETXEBARRIA
BI-1-1852
JOSE IRAMATEGI
BI-1-1840
JOSE B. AZPILLAGA
BI-1-1843
JOSE ETXABURU
BI-1-1834
PAULIN URRESTI
BI-3-876
MIGUELARRIZABALAGA
BI-1-1894
ANTONIO EIZAGIRRE
BI-1-1863
JOSEFA RIANI
BI-1-1878
SS-3-1260
SIMON ANTXUSTEGI
BI-1-1826
NIKOMES ARAMAIO
BI-1-1844
NICOLAS ARANTZAMENDI +BESTE BI-1-1877
SILBERIO AGIRRE
BI-1-1883
FERNANDO BADIOLA
BI-1-1842
ZIZILIO BADIOLA
SS-3-1226
FELIPE ARIZTONDO
BI-1-1866
JUAN BEDIALAUNETA
BI-1-1823
JOSEFA BERISTAIN ETA BESTE BI-1-1850
FLORENTINO URKIAGA
BI-1-1868
MATEO GOIKOETXEA
BI-1-1845
ADRIAN BEDIALAUNETA
BI-1-1900
CRISTINA UNAMUNO
BI-1-1835
J. GOIOGANA -PEDRO ARTETXE BI-1-1865
LIBURIO OSA URIBE
BI-1-1865
DOMINGO ITURRIZA
BI-1-1848
JUAKIN AKARREGI
BI-1-1845
PEDRO ETXABURU
BI-1-1860
SALBADOR BURGOA
BI-1-1819
GOTZON LEKUE
SS-3-1253
DOMINGO ETXEBARRIA
BI-1-1852
NIKOLAS GAMINDE
BI-1-1873
ANTONI MAGUREGI
BI-1-1867
MANUEL BADIOLA
BI-1-1822
JOSEFINA URKIAGA
BI-1-1890
JOSE URIBE
BI-1-1847
MIGUELANTON ZARRAGA
BI-1-1839
H E R R I A
LUZERA
MANOLIN
MARIA LUISA
MARIA TERESA
MIREN
MIREN SORKUNDE
NUEVO CONSUELO
PUDI ONTZI
REINA VICTORIA
SAGRADA FAMILIA
SAN AGUSTIN
SAN FRANCISCO
SAAN ISIDRO
SAN NICOLAS
SAN PABLO
SAN RAFAEL
SANTA INES
SANTA LUCIA
SIMONA
SOTERITA
VIRGEN DEL PILAR
VIRGEN DEL ROSARIO
ADELITA
AGUR MARIA
AKARREGI
AKARREGI
AKARREGI 3
ALELUIA
AMA BIDARTEKUA
AMA DOLORETAKUA
AMA MARIA
AMA MILAGROSA
ANDONI
ANGEL
ANTIGUAKO AMA
ANTXUSTEGI
ARAMAIOTARRA
ARANTZAZU
AVE MARIA
BADIOLA
BADIOLA TAR JON
BATENA
BEDIALAUNETA
BIENVENIDA
CARMEN
CLARITA
DEUN ANDONI
DIOS TE SALVE MARTIA
DOS AMIGOS
DOS AMIGOS
DOS HERMANOS
ELISABET
EUBA
FLOR DE MAYO
GOTZON LEKUE
HIRU ANAIAK
INTXAUR OSKOLA
IÑAKI
JESUSEN BIOTZA
MANOLITO
MARIA
MARIA DOLORES
JABEGOA
TONA
IZENA
A R R A N T Z A
FOLIOA
O N D A R R O A ,
Urresti
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Eiguren(lekeitio) ZURA
10 Ieregi
Eiguren(lekeitio) ZURA
10 Ieregi
Ugalde
Arraunean
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
18 Ballot
ZURA
Candido Arriola
8 Ieregi
ZURA
Urresti
7,5 Kelvin
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Ugalde
10 Ieregi
ZURA
Urresti
24 Penta
ZURA
Urresti
ZURA
Urresti
Urresti
ZURA
Ugalde
8 Ieregi
ZURA
Ugalde
8 Ieregi
ZURA
Ugalde
8 Ieregi
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Urresti
7,5 Kelvin
ZURA
Candido Arriola
6 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
15 Erazo(Lurrinkia)
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Urresti
ZURA
Arraunean
ZURA
Urresti
18 Erazo(Lurrinkia)
ZURA
Ugalde
6 Ieregi
ZURA
Urresti
7,5 Kelvin
ZURA
Urresti
10 Ieregi
ZURA
Urresti
8 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Urresti
ZURA
Urresti
14 Ieregi
ZURA
Urresti
12 Ieregi
ZURA
Urresti
Arraunean
ZURA
Ugalde
18 Erazo(Lurrinkia)
ZURA
Andonegi(Pasaia) ZURA
Arraunean
Ugalde
8 Ieregi
ZURA
Ugalde
10 Ieregi
ZURA
Urresti
ZURA
Ugalde
Korda
ZURA
Ugalde
Arraunean
ZURA
Candido Arriola
10 Ieregi
ZURA
Candido Arriola
Arraunean
ZURA
Urresti
15 Erazo(Lurrinkia)
ZURA
Ugalde
Arraunean
ZURA
Ugalde
8 Ieregi
ZURA
Urresti
ZURA
Murelaga(Lekeitio) ZURA
10 Ieregi
Urresti
9-12 Penta
ZURA
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
71
ARRANONTZIAK 2.004an
BAXURAKO
Arranontzia
Jabegoa
Folioa
Tona
H.P.
Urtea
BI-4-1-99
65,07
365
1999
AMA ANTIGUAKOA
Oztarki Elkartea
BETI OITZ
Jose Beitia Goikoetxea
BI-4-2-02
18,72
88
2002
LAU ANAIAK
Eusebio Arantzamendi eta beste
ST-2-5-96
99,9
402
1996
Jose Luis Ouviña eta beste
CO-7-3571
43,68
360
1985
ARLANPI
Arlanpi Elkartea
ITOITZ
Arlanpi Elkartea
ONGI ETORRI
Ondarkide Elkartea
TONIÑO SEGUNDO
BI-2-3-97
BI-4-1-02
BI-4-1-04
78,7
259
149
316
259
1000
1997
2002
2004
Ondarroako portua, 1955 aldera. Baxurako txalupak. ARCHIVO GENERAL DE LA ADMINISTRACIÓN - MINISTERIO DE CULTURA.
72
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
ARRANONTZIAK 2.004an
OPPAO
IZENA
JABEGOA
ARRANTZA
IKURRIÑA
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Korda
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Korda
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Korda
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Arrastea
Ingelesa
Frantsesa
ABIKO
Abigune Elkartea
AGORA
Lagun Talde Elkartea
AKETXE
Aketxe Elkartea
AKILLAMENDI
Akillamendi Elkartea
ALLEGRO
Aurrerutz Elkartea
ANDREKALA BERRIA
Andrekala Elkartea
APAR
Chemaypa Elkartea
ARALARKO M.D.
Pª Gaztiak Elkartea
ARBIDE
Jarbide Elkartea
ARRETXINAGAKO
Astiola
ARRETXU BERRIA
Arretxu Elkartea
ARRIGORRI
Boga Boga Elkartea
BACCARA
Galdonamendi Elkartea
BEGIRARI
Itsasbaster Elkartea
BETI ASMOR
Larrauri Hnos. Elkartea
BITS
Chemaypa Elkartea
CONCERTO
Galdonamendi Elkartea
DAGMARA
EGUZKI LORE
Aketxe Elkartea
ELSINOR
Pª Iturraspe Elkartea
ERLAXI
Larrasmendi Bi Elkartea
ESKARDI
Badigara Elkartea
GAZTELUGATXE
Aketxe Elkartea
GOIZALDI
Artalde Elkartea
GURE REINARE
Pª Zarrak Elkartea
HODEIERTZA
Pª Zozuak Elkartea
IDURRE BERRIA
Idurre Elkartea
INTXORTAMENDI
Pª Intxorta Elkartea
JERUSALEN ARGITASUNA
Badigara Elkartea
KALAMENDI
Pª Intxorta Elkartea
KEROULAN
Armament keroulan
KIRRIXKI
LANFON
Pª Lanfon Elkartea
LASTI
LAZKANO
Chemaypa Elkartea
LE STIFF
Laubi Elkartea
LEGORPE
S.Agirregomezkorta eta besteak
LIORAN
Itxas Zabal Elkartea
MARETON
M.Ituarte Urbieta eta besteak
MICHEL
Suitegift Elkartea
MIREN
Armament keroulan
MOUNTAIN PEAK
S.Agirregomezkorta eta besteak
MUZTU
Chemaypa Elkartea
NAUTICA
Astiola
PATRICE THERESSE
Pª Irrintzi Elkartea
PEÑA VERDE
Ondarrutarra Elkartea
POOLSTER
Ice Fishing Elkartea
TOKI ALAI BERRIA
Larrauri Hnos. Elkartea
UR-ERTZA
Urondo Elkartea
URONDO
Urondo Elkartea
ZAPI
Chemaypa Elkartea
O
n
d
a
r
Frantsesa
Frantsesa
Frantsesa
Frantsesa
Frantsesa
Frantsesa
Frantsesa
Ingelesa
Ingelesa
Frantsesa
r
o
a
2
0
0
5
73
“JULITO”
ATUNA ONDARROARA GARRAIATZEKO
HERRI EKIMENA
Imanol Oruemazaga Baseta
Duela ia-ia 50 urte Ondarroara iritsi nintzenean, sarritan entzuten nuen "Julito" hitza arrantzale zaharren ahotik. Miresmenez aipatzen zuten. Sarritan galdetzen nion nire buruari "Nor ote
pertsonaia hau?"
O N D A R R O A ,
Zer egiten ote zuen Ondarroako kaian Pasaiatik etorritako Julito arrasteko txalupa hark 1934. urtean? Noiz eta
ondarrutar arrantzale asko Pasaiara alde egiten zuen
garaian, arrasteko arrantzan ihardutera, hain justu? (3).
Galdera hau neure buruari behin eta berriz egiten
nion garai batean. Neronek aurkitutako erantzuna zuri, irakurle, jakinarazten saiatuko naiz artikulu honetan, laburki
bada ere.
JULITOREN LEHEN BIDAIA
ONDARROAKO PORTUTIK
A R R A N T Z A
H E R R I A
Kubiertan zekarren hainbat hegaluze fresko, hegaluze zahar, zimarroi eta hagin zorrotz, kajeretan bereiztuta
arrain mota bakoitzaren arabera. Iraz estalita guztiak. Gero,
kamioi batera deskargatu eta Zubi Zaharraren alboan zegoen lonjako pixeruk honela kantatu zuen: 3.611 kilo atun
fresko, 892 kilo atun zahar, 171 kilo zimarroi eta 4 kilo
hagin zorrotz (5). Arrain haiek ez ziren Julito berak harrapatutako arrantzua, bezpera iluntzean, Ondarroako bapore
batzuek Santanderko badian emandakoa baizik,
Ondarroako portura garraia zezan.
1934ko uztailaren 10ean goiz goizetik, Santa Klara
Kofradiako lonjan eguneko lehen arrain salmenta egin
aurretik, sartu zen Ondarroako portuan. Gaur egun Santa
Klara kofradiako eraikina kokatzen den inguruan zegoen
egurrezko atrakalekura hurbildu zen, han inguruan ikusminez bilduta zeuden Kofradiako arduradun, "Penta" entzutetsua, txalupetako jabe eta krixara eta hainbat herritarren
begiradapean.
Julitok bere atun-zama husten zuen atrakalekua.
(Iturria: Oruemazaga Baseta I., ARRANTZATIK ZINTZILIK, 79. or.)
Argazkian nabarmentzen denez, egurrezko pilote
gainean eraikita zegoen 1933an eginiko atrakaleku hura.
1934an, jada, jarria zeukan egurrezko garabi bat, 3 tona
jasotzeko adinekoa. A. Moraza Bareak dioskunez,
"(...) nació con una clara vocación de provisionalidad hasta la habilitación definitiva de la
Dársena, obteniendo un gran éxito de ahí que en la
década de los 50 aún estuviese funcionando" (4).
H
Ondarroako portua eta itsasadarraren irudi orokorra 1930-39 bitartean. (Iturria: Moraza Barea A., EHPO, 5. irudia, 49. or.)
alako batean jakin nuen Julito hura burdinazko
baporea izan zela. Pasaiako Izarra arrantza-sozietate mugatuarentzat Zumaiako Balentziaga ontzioletan egina 1928. urtean. 130 Z. P.ko ikatzezko lurrun-makina zeukan. Bere neurriak: 20,84 metro luzeran, 5,10 metro
zabaleran eta 5,10 metroko puntala. Erregistroko tonelaketa gordina, 77,37 tona. Tonelaketa garbia, 42,50 tona. Bere
matrikula: SS-2-681. Maria Angeles baporearekin arrasteko
arrantzarako bikotea osotzen zuen (1).
Geroago jakin nuen 1936ko gerran, Pasaiako ebakuazioan, Bilbora joan zela. "Mina kentze lanetan jarri
zuen Euskadiko Guda Ontzidiak 1937ko apirilean eta D-2
izena ezarri zion (1937-05-12). Bilbo ebakuatzerakoan,
Santanderra pasa zen eta ondoren La Pallicera (1937-0825); azkenik, gerra amaitu arte Rokeforten gelditu zen.
Armadoreei 1939an itzuli zieten" (2). Ibilbide berdina egin
zuen Maria Angeles arrasteko bikotekideak, D-1 izen
berriarekin.
(1) ETXABURU AJARRISTA, Patxi. Laguna eta OHZko kidea. Berak eman dizkit datu hauek.
(2) PARDO SAN GIL, Juan, Euzkadiko Gudontzidia - La Marina de Guerra Auxiliar de Euzkadi (1936-1939), 1998, 265. or.
74
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Han zetorren leman Kandido Arrasate ondarrutar
patroia. Kubiertan ikusten ziren Pedro Larrañaga (Santa
Klara kofradiako lehendakaria), Bittor "Potxeri" eta
Frantzisko Urkiola anaiak, Juan Jimeno, eta Pio
Bedialauneta, denak ondarrutarrak. Makinan, galiziar bat,
aurretik ere txalupa honetan lanean ibilia eta sugile lanetan
Alejandro Urrosolo eta J. M. Urkiza, hauek ere ondarrutarrak.
Kofradia Zaharreko bolatokia, arraina saltzeko espresuki prestatutako
gela. Suak hauts bihurtu zuen 2000ko abenduaren 6an.
(3) Pasaiko arrasteko txalupetan arrantzan aritu izan ziren ondarrutar arrantzaleetariko bat Errikardo Txakartegi, "Zamora"
bertsolaria bera genuen. Oraindik gordeta daukat bere idazkera berezian idatzita eman zidan zerrenda bitxia, non agertzen diren
berarekin batera Pasaira joaten ziren beste 57 ondarrutarren izenak, bakoitzaren desizen eta guzti. Izan ere, Kantauriko kostalde osoan, Hondarribiatik hasi eta Galiziako Baionara arte, Pasaiko portuan zegoen arrasteko flotarik indartsuena, Vigokoaren
atzetik.
(4) MORAZA BAREA, Alfredo, Estudio Histórico del Puerto de Ondarroa, 2000, 96. or.
(5) SKOAK, ANESL, 1933-34, 201. or.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
75
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
Ondarroako txalupak Santanderren arrantzan? Ba,
bai.
SANTOÑAMERIKETAN ARRANTZAN.
Garai hartan, Santa Klara kofradian elkarturik, baxurako arrantzari erabat lotuta bizi zen Ondarroako herria.
Egia esan, 1932/1933ko negutik hasita zeuden arrasteko
arrantzan Aralarko Mikel Deuna–Nazareno eta
Antzosolo–Jontxu bikoteak. Baina hauek ere uda garaian
atunetari ekiten zioten, Santa Klara Kofradiako partaide
izaten jarraitu zutelarik.
Bisigutea neguan, antxoatea udabarrian, atuneta
udan eta udazkenean. Hura zen Ondarroako arrantzaleek
bizi izaten zuten urteroko zikloa, arrantza mota bakoitzak
bere berezitasunak zituela.
Izan ere, bisigute garaian arrantza ontziak goizaldeko orduetan ateratzen ziren Ixkote eta Lakastre hondartzetara seiñeru eta faroleruen aginduetara. Antxoa bila, ostera,
hurbileko uretan sareak zabalduz edo izurde saltariei segika. Baina, batean zein bestean, beti itzultzen ziren herrira,
edo hurbileko porturen batera, arrantzua herrira edo inguruetara ekarriz.
Atunetaren garaian, ordea, ekainaren 29an San Pedro
eguneko jaia ospatu eta biharamunean San Pedro Txiki
eguneko Saliña-Saliña dantzatu ondoren, irteten ziren
baporeak Santander eta Asturias aldeko itsasoetara. Ez
dugu ahaztu behar atuna eta zimarroia, antxoaren alderantziz, Galizia aldetik iristen zela gure kostaldera.
Ondarroako "Txanpa" dantza taldea, Saliña-Saliña dantzatzen kalerikkale. (Iturria: Luis Etxaburu “Latxanbre”, Ondarroako Dantzak 48.or.)
Santoñameriketako itsasoetan (honela deitzen zioten
ondarrutarrek) atunetari ekiten zioten abuztuaren erdira
arte, Andra Mari herriko jaietarako itzuli arte. Arrantzatzen
zuten atuna Santander eta Asturiasko portuetan saltzen
zuten halabeharrez. Garai hartan oraindik baporeek ez zeukaten arraina gordetzeko jelerarik eta egunero arrantzua
saltzera behartuta aurkitzen ziren, arraina prezio onean
saldu nahi bazuten behintzat. Horregatik, hain zuzen,
bereizten zuten atun freskoa eta atun zaharra.
O N D A R R O A ,
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
H E R R I A
Beraz, Ondarroako portura egunero etortzerik ez
zeukatenez, Asturias edo Santanderko aldean porturatu eta
arraina saltzen zuten.
HERRIRAKO ONDORIO LATZAK.
Herritik kanpo atuna saltzeak eragin zuzena izaten
zuen Ondarroako ekonomian.
Atunik ez egotean, batetik, ia geldituta edo erabat
itxita geratzen ziren arrain kontserbategiak. Izan ere, atunaz
lanean hasi orduko, iraila heltzen zitzaien Ondarroako
arrain lantegi gehienei. Bestetik, uda aldian antxoa sasoi
joriak ekarri ohi zuen diru fresko hura ez zen sartzen familietara. Eta Andra Mari jaietako partillaren (diru banaketa)
zain egon behar dendetan utzitako koxkak (zorrak) ordaintzeko.
Gainera, herriko merkataritzak ere, izugarrizko
jipoia hartzen zuen. Ia seiehun bat gizonezko herritik kanpo
bizitzea ez zen txantxetakoa! Herritik kanpo erosten baitziren gizonezko horientzako eguneko jakia eta txalupentzako
ikatz eta gainerakoak. Beraz, nahiz eta bolintxeruk herritik
arrantzan jardun, atunetaren lehen eta bigarren kostera
garaian -San Pedrotatik abuztuko Andra Mari jaiak arte,
bata, eta hauetatik iraileko Andra Mari jaiak arte, bestea-,
nabarmen ahultzen zen Ondarroako ekonomia.
Are gehiago, garai haiek ondotxo ezagutu eta sufritu
zuen arrantzale zahar batek esaten zuenez,
"... gogorra zan ordungu! Lehena, kostera
guztin ez zan atunik jaten Ondarrun. Herrire jun eta
jango dabe ba umik... Ba ez! Alperrik ibilliko giñan
Ondarrutik bertan arrantzan. Baiñe derrigor Kastro
edo Santoña jun bihi’ zan arraiñe saltzea. Igual hiru
edo lau orduko aldi, baiñe bardin zan, herrire ezin
zan etorri harik eta Santa Klara egune ailla arte.
San Pedro ostin 40 eguneko kosteri ein baik ezin zan
herrire etorri. Eta herriko umik goseik!" (6).
Egoera beltz honi amaiera eman nahirik, Santander
eta Asturias aldean arrantzan ari ziren Ondarroako baporeek arrantzatutakoa Ondarroara garraiatzen hasi ziren.
Hauxe izan zen, hain justu, Julitok bere gain hartu zuen
eginbeharra 1934ko udan.
JULITOREN KANPAINA 1934KO UDAN.
Uztailaren 10ean hasi eta irailaren 19ra arte, egunero
bidaia bera egin zuen. Santanderrera eginiko bidaia haiek
honela gogoratu zizkidan duela urte batzuk Kandido
Arrasate Julitoko patroiak berak:
"Ondarruko portutik euerdi aldea urteten
gendun. Eta illuntzeako han eoten giñan, Saanderko
portun. Bueno, porto barrure ez giñan sartzen,
Madalenako badixan ainguri botaten gendun.
Han egoten giñan zain, Ondarruko baforak
(6) GALLASTEGI ETXABURU, Danel. Ondarroan 1905.06.03an jaio eta bertan hila 1988.12.07an. Arrantzalea. Adierazpen
hauek niri egin zizkidan, jada 80 urte inguruko agurea zela.
76
A R R A N T Z A
Atunetan aritzen ziren txalupa handi eta baporontziak elkarren ondoan Zubi Zaharraren inguruan. (Iturria: Moraza Barea A., EHPO, 79. irudia, 257. or.)
atunaz etorri arte. Gero, ekarte’ben atune hartu, eta
gaba eitten zanin, atzea Ondarruruntz...
Hamen, goixeko lehelengoko benti hartzen
gendun. "Penta" eta txalopatako krixarak arduratzen zin arrainaz. Guk, txalopi prepara, ikatza ein
pontoiñ, ... eta euerdixan, abante barriroik.
G.- Astean zenbat bider egiten zenuten
Santanderrerako joan etorri hori?
K.- Zemat bidar astin? Eunero! Eunero!
Domeketan be bai. Ze, atunetan ibiltten giñanin ez
euan "dominikalik".
G.- Santandertik aparte, beste inora joaten
zineten atun bila?
K.- Ni Juliton ibili nitxan urtin, beti-beti
Saanderrea. Ni gogoratzen nazenez behentzat, behin
bakarrik sartu giñan Santurtzire. Ordun egunin
"Osasuna" txalopi erun bihir ixan gendun atoiñ, eta
ez euskun astirik emon Santanderrearte aillateko.
Bestelan, beti Saanderrea. Ze Ondarruko baforak
Saander eta Asturias aldeko itxasutan ibiltten zin
arrantzan atunetako lehelengoko eta bigarren kosteran.
G.- Badirudi Julitoren zeregina izan zela
atuna edo hegaluzea Ondarroara ekartzea ahal zenik
egoerarik hoberenean. Prezioa, bestela, asko jaisten
omen zen. Nola, bada, ekartzen zenuten arraina?
K.- Ordungo baforak ez euken neberaik.
Gerua hasi zin neberak eitten baforai... Julitok
berak bez, atune ekarteko prestata eon arren.
Kubierta gaiñin ekarten gendun arraiñe. 30 kajera
baiño gehixa eukazen kubierta gaiñin. Eta kajera
bakotxin, bafor bakoitxan arraiñe ekarten gendun,
bata bestiaz nahasta baik.
Kajera bakoitxan gaiñin orritxo bat ipintte’
ban Pedro Larrañaga Kofraiko lehendakaixak.
Kofraiko lehendakaixe ixan arren, hau be geuaz ebillen Juliton. Eta beonek eukan hareik papertxuk
eitteko arduri. Gaiñea, eunero eunero, bafor bakoitxak emote’ skun arraiñan notatxo bat eiñ eta arraiñe emotea etorte’ zan atzanengoko baforekuai
emote’ tsen. Eta honek, lihorretik, Ondarrure deitze’ben telefonoz.
Hortik gaiñea, ixebez. Egixe esateko, kubierta gaiñin, enjaretauk eukazen, eta enjaretaun gaiñin
etorte’ zin atunak. Beti gabaz etorten giñanez arraiñak, ez eben asko sufriuten. Baiñe, izotzik eta halakoik... ixebez!
G.- Atun edo hegaluze asko ekartzen zenuten
bidaia bakoitzean?
K.- Gogoratzen naz eun baten, kajera guztik
gaiñezka, eta "salvavidas"tzat geunkan bateltxu be
atunez beteta ekarri gendule. Baiñe hori, egun bat
baiño ez zan ixan. Egun batetik bestera, alde handixe eote’ zan. Arrantzalik be ez eben egun guztixetan
bardiñe arrantzaten eta... (7).
(7) ARRASATE ARRIOLA, Kandido. Ondarroan 1908.01.11an jaio eta bertan hila 1992.10.02an hila. Sandalio Arrasate
"Balandreru", Ondarroako Union balandraren jabearen semea. Oso gazte, kabotaiako patroi tituloa lortu zuen. Julito txalupako
patroia izan zen atun garraioan ari zen garaian. Duela urte batzuk niri egindako adierazpenak.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
77
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
Gorakada nabarmena 1934. urtean. Izan ere, urte
honetako atuneta, aurreko urtekoaz alderantziz, oso emankorra eta aberatsa izan zen. Baina nola aipatzeke utzi
Julitok izan zuen eragina?
a) Atunetako kanpaina osoan Ondarroako Santa
Klara Kofradiako bolatokian saldutako 632.392 kilo atunetik, 522.067 kilo Julito baporea garraio lanetan ziharduen
garaian saldu ziren.
b) 522.067 atun kilo hauetatik, 493.493 kilo Julito
berak ekarri zituen. Salmentaren etekinari begiratuz,
592.219 pezetetako emaitzatik 550.355,20 pezeta Julitok
garraiatutako arrainarenak izan ziren (11).
Txalopan eta moilan, antxoa despeskan. Arrain saltzaileak plazan.
Argazkietan nabarmentzen den giroa... erabat desagertzen zen uztaila eta abuztuko hiletan. (Iturria: Zubikarai Bedialauneta A.,
Ondarroa ikusgarri, 104. or.)
Agiri honetan aipatzen diren zenbait jakingarriri
buruzko azalpen batzuk nahi nituzke egin, laburki bada ere.
(9)
1) Ekonomi emaitzak:
Azken urteetako atuntzurik arrakastatsuena
Ondarroan 1934koa izan zen. Horrela adierazten digute
Santa Klara Kofradian bildu ditudan datu hauek:
Kandido Arrasate patroiak aipatu digun neurriz
kanpoko arrain garraio hori uztailaren 21ean gertatu
zen, hurrengo laukiak adierazten digunez.
Arrain mota
pezetatan
Pisua kilotan
Diru-sarrerak
Atun freskua
28.102
30.454’53
Zimarroia
186
158’10 (8)
Atun zaharra
363
108’90
Julitoko patroiaren oroitzapen hauez gain,
badugu, zorionez, atun hegaluze kanpaina hartan buru
belarri murgilduta ibili ziren ondarrutarrek utzi ziguten agiri zehatz bezain interesgarria.
(8) SKOAK, ANESL 1933-1934, 232. or.
78
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Urtea
Hegaluze kiloak
Etekina pezetetan
1927
374.313
419.442
1929
168.309
171.006
1928
1930
1931
1932
1933
1934
216.501
222.953
324.577
370.123
231.297
632.392
224.518
402.790
463.306
421.016
324.832
719.652 (10)
(Iturria: Oruemazaga Baseta I., Arrantzatik zintzilik, 86. or.)
Bestalde, Julito inude emankor ere bihurtu zen
Santander eta Asturias aldeko itsasoan lanean ziharduten
ondarrutar arrantzaleentzat.
Kandido patroiak gogoratzen zigunez,
"Herrirutz atunak eta harutz ... zer ez gendun
eruten ba! Hori bai, biberak (janariak) ixe baiño
lehen: ogixe, patatak, ardau..., txalopa bakoitxak
eskatze’ bana. Gaiñea, txalopa bakoitxak beran
saku eukan, eta hor sakun bafor bakoitxeko jaue eta
etxekuk nahi’ ben guzti sartze’ ben: erropa garbixak,
eta abar..."(12).
(9) Ondarroako Atun Garraioaren aldeko Batzordearen Txostena, BFAko Artxibategia, Udalak, Ondarroa, 9C/C006.
(10) 1927-1933. urteei dagozkien datuei buruz, ikus SKOAK, AMEAEL, 1. or. 1934. urtekoak, aldiz, nire elaborapen lanaren emaitza dira, SKOAK, ANESL 1933-1934 agiriak erabiliz.
(11) Nire elaborazio lana: SKOAK, ibidem.
(12) Kandiko Arrasateren adierazpenak.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
79
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
O N D A R R O A ,
Nabari denez, Julitoren atun garraioak aire berria
ekarri zion Ondarroako ekonomiari 1934ko uda hartan:
arnasa arrantzale familiei, eguneko langai freskoa kontserba lantegiei, ustekabeko salmentak herriko merkatariei...
2) Arrantzaleentzat bizi kalitate hobea.
Julito txalupak ekarritako ondorioen artean alde ekonomikoa lehenik aipatu arren, etxetik urrun zeuden arrantzaleen bizimoduaren kalitatean izan zuen eragina azpimarratu nahi nuke hemen.
Nolako poza sortzen ote zuen arrantzale haiengan
txalupa bakoitzari Ondarroatik bidaltzen zitzaion sako
hark! Eta etxetik bidalitako tabako pakete haiek... Nola
aldatu zuten arrantzaleen bizi kalitatea bakoitzaren garbidurarako etxetik bidalitako tresna eta arropa garbiek! Gai
honi dagokionez, ezin inola azpimarra gabe utzi Julitok
herriratu zituen 209 arrantzale gaixo edo zaurituak.
Hauetatik zenbat ez ote ziren urdaileko minez edo betekadaz gaixotuak!
Jakina da atunetaren garaian atuna izaten zela itsasoan arrantzan ari ziren arrantzaleen janaldietako ezinbesteko
jakia: marmitakoa (atuna patatekin) hasteko, eta ojaelin
erretako atuna gero. Horrela egun batean, bestean eta
hurrengoan. Ondorioz izaten zen urdaileko min eta betekada ugari arrantzaleen artean. 1934an, Julitok Santander
aldera eraman zuen barazki eta fruta ugari. Hala eta guztiz
ere zenbat gaixo etxeratu behar! Urte honetan, zorionez,
Julito txalupari esker, berehala etxeratzeko eta osatu bezain
laster arrantza ontzira itzultzeko aukera izan zuten ondarrutar arrantzaleek.
Zubi-lan onuragarria bezain hunkigarria, beraz,
Julito atun-garraio txalupak bete zuena 1934. urtean. Pozik
egoteko moduan zeuden, hortaz, herriko agintariak ere.
Ondarroako Udala bera izan zen, hain justu, argi gorria
piztu eta atuna herrira ekartzeko herri ekimena proposatu
eta bultzatu zuena; herriko ekonomia uztailean eta abuztuan
urtero lur jota gelditzen zela oharturik.
"Aspaldiyon txarto be txarto dabiltzaz arrantzaliak. Egunokaz bokarta ekarri dabe, baña tamalez, gitxi eta txikerra",
idazten zuen "Ibaiondo" Ondarroako kronikariak
antxoate kosteraren garaian (15). Izan ere, Italiatik iritsitako
eta herriko bertako gaziketa fabrikek ez hartzeko tamainako arraina zekarren arrantzaleek.
ATUN GARRAIOA, HERRI EKIMENA.
Aurretik ere aipatu dugu Julito txalupa,
Santanderrera lehen bidaia egin eta 1934ko uztailaren
10ean Ondarroako portuan lehorreratu zenean, herritarrez
beterik ageri zirela egurrezko atrakalekuko inguruak. Hain
handia zen herritarren ikusmina!
"Ha... erromeixi ixate’ zan. Ze, herrixan, txalopa jauik eta arrantzalin etxekuk, aurretixaz ekixen
zein baforen arraiñe genekarren. Eta, jakiñe, danak
batzen zin han, egurrezko molla ingurun. Danak
euran etxekun barri jakin nahixan. Betiko nahasti!
Harentzat hau mandatuau, bestintzat hau bestiau...
Baakixu zer pasaten dan holakutan. Dana zarati, eta
ixebez.
Eta zelako mandatuk ekarten genduzen ba
guk! Behiñ, ondo akordaten naz, egurrezko koillara
bat bixaltzeko mandatu be ekarri gendun. Eta zenbat holako..." (14).
80
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Eta maiatzaren azken aldera, kosteraren balantzea
aurreratu nahirik edo:
"Para darse cuenta de la crisis de pesca existente, basta fijarse en el detalle de que existen vapores que no han repartido en estos tres meses más de
50 pesetas de dividendo, oscilando los que más han
ganado en ese tiempo entre 30 y cinco duros" (16).
Izan ere 1933an 1.371.586 kilo antxoa saldu zen
Ondarroako Santa Klara Kofradiako lonjan, 576.433 pezetako etekina emanaz. Beherakada nabarmena aurreko urteekin alderatuz hurrengo laukiak adierazten digunez:
Urtea
Antxoa kiloak
Etekina pezetetan
1927
1.615.075
1.116.653
1929
2.896.153
1.198.300
1928
1930
1931
1932
1933
2.646.060
1.703.460
1.754.106
1.902.388
1.371.586
1.608.060
864.499
796.462
861.384
576.433 (17)
Argi gorria Kontzejuan ere piztu zen. Antxoak huts...
eta atunetan zer? Atuntzu garaian urtero gertatzen ari zen
zulo berdinean eroriko ote zen berriro ere Ondarroako
herria?
Ondarroako Udalaren bilera historikoa: 1933ko
maiatzaren 29a.
Ondarroako Kontzeju
Iluntzean, ohiko orduan eta ohiko udal bilera burutzeko asmoz bildu ziren Ondarroako zinegotziak. Herriko
ekonomian bilera hark eduki litzaken eraginaz ohartzeke,
agian. Baina, adoretsu eta kemenez borbor. Hilabete besterik ez baitzen iragan herritarrek euren babesa eskaini zietela (18).
Jose Maria Solabarrieta Markuerkiaga alkateak izaniko ezbeharra zela eta, Felipe Egiguren Ibaibarriaga lehen
alkateordeak zuzentzen zuen udal batzarra (19). Bilera amaitu baino lehen, bere kezka larria azaldu zien bilduei:
"La presidencia expone que hoy el pueblo
está en una situación crítica, que es preciso resolver,
y como se aproxima la época del bonito, en la que
los vapores suelen ir a Asturias, haciendo allí el
gasto que durante toda la costera supone unos miles
de pesetas que salen del pueblo, propone a la consideración de la Corporación la conveniencia de
nombrar una comisión que lleve a efecto el estudio
de la posibilidad de traer aquí el bonito que pescan
los vapores. Supone, desde luego, que la empresa ha
de tener sus dificultades; pues, si no, ya estaría
hecha, pero es preciso llegar a un acuerdo para ver
si se puede resolver la situación angustiosa en que
está el pueblo" .
Eztabaida labur baten ondoren, alkatearen proposamena onartu eta Batzorde Berezi bat izendatzea erabaki zen
aho batez. Batzordea oso zabala izango zen. Partaideak
honako hauek osatu zuten: Udala, Santa Klara Kofradia,
(15) "Ibaiondo"ren kronika Ondarroatik. Euzkadi egunkaria, 1933.04.18, 8. or.
(16) "Jokintxo"ren kronika Ondarroatik. Euzkadi egunkaria, 1933.05.25, 12. or.
Egurrezko moilaren inguruak...pil-pilean. (Iturria: Zubikarai
Bedialauneta A., Lengo eta oraingo Ondarroa, 17. or.)
Esperientzia ez zen berria, egia esan. Aurreko urtean
Osasuna egurrezko baporeak ere antzeko ekimena burutu
(13) GANDASEGI LARRAURI, Jose Manuel, La Industria Pesquera en Vizcaya, 1936, 11. or.
(14) Kandido Arrasateren adierazpenak.
H E R R I A
zuen, neurri apalagoan. Beraz, ekimenaren nondik norakoak ezagutzeko aurreko urtera jauzi egin behar dugu. 1933ko
udaberrira, hain zuzen.
Patroiaren oroitzapen hauek berretsi ez ezik, osotu
egiten dizkigu Jose Manuel Gandasegi idazleak iturri fidagarrietatik berak jasotako datu zehatz hauek eskainiz:
"3.242 panes de 2 kilos, 159 pellejos de vino
de 100 litros, 850 kilos de aceite de oliva, 325 de
grasa, 82 de cotón, 24 de empaquetadura, 95 sacos
de patata, 27 de sal, 120 latas de tomate, 27 de carburo, 35 sacos de carbón vegetal, ocho latas de
petróleo, 114 parrillas de repuesto, seis ejes de cola,
18 cubos de baldeo, 24 cepillos de limpieza, 48
paquetes de velas, 35 rollos de cuerda, 15 cercos o
redes, 30 ganchos, y muchos objetos, tales como
anzuelos, piezas de repuesto, cajetillas de tabaco,
medicinas corrientes, frutas, utensilios para la limpieza y aseo, etc. además de los encargos de índole
particular, de los cuales la Comisión no tiene conocimiento" (13).
A R R A N T Z A
(17) Lauki honetan 1927. urtea geroztikako datuak bildu ditut soilik. Urte honetan Ondarroako arrantzaleak berriro bildu ziren
Santa Klara kofradian, 1909tik banatuta egon ondoren Santa Klara eta San Pedro kofradietan.
(18) Esan beharra dago egun honetan Ondarroako udala osotzen zuten gehienak herriko zinegotzi zirela Errepublika iritsi zen egunetik. Baina herritarrek aukeratu gabe. Izan ere, 1931ko apirilaren 14ko udal hauteskundeetan (Errepublika ekarriko zuten udal
hauteskundeetan, alegia) indarrean zegoen Hautes Legearen 31. artikulua. Artikulu honen arabera, aski zen alderdi politikoek
aukeratu behar ziren adina zinegotzi aurkeztea, besterik gabe Herriko Hautes Batzordeak onartu eta zinegotzitzat izenda zitzan.
Honela gertatu zen Ondarroan ere.
Kasu hauetan, zinegotziek dimisioa aurkeztu eta udal hauteskundeak egitera behartu zuen Madriletik iritsitako Legeak. Udal hauteskunde berri hauek 1933ko apirilaren 23an egin ziren.
Ondarroari dagokionez, bederatzi zinegotzi atera zituzten nazionalistek, eta lau karlista-tradizionalistek.
(19) EGIGUREN IBAIBARRIAGA, Felipe. Ondarroan jaio 1903.04.22an eta 1973.05.21ean hila. EAJ-PNVko alderdikidea eta
UBBko kidea. Zinegotzitzat aukeratua 1933-04-27ko udal hauteskundeetan. Alkate orde izendatua 1933.05.10eko udal bileran.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
81
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
Txalupa Jabeak, Arrain Kontserbagileak, Tostartekoak
(hauek guztiak hiru ordezkarirekin) eta La Amistad elkartea, Aurrera kirol elkartea, Euzko Batzokija, Unión
Republicana Ondarresa eta Círculo Tradicionalista (hauek
ordezkari batekin) (20).
O N D A R R O A ,
adierazten digu Santa Klara kofradiak Atun Garraiorako
Batzordeari eginiko ordainketa honek:
"A Comisión traida bonito, por mitad del déficit en los gastos del vapor Osasuna, 5.786,62 pesetas" (23).
Izan ere, uztailaren 14tik irailaren 6ra bitartean,
Osasuna txalupak 35 bidaia besterik ez zituen egin atun
hegaluze garraioan.
an, Osasunak lana ekarri zuen herriko kontserba lantegietara. Eta indarberrituta atera zen familietako eta herri osoaren
ekonomia. Bilera honetan, hain zuzen, Batzorde Iraunkor
bat izendatu zuten, 1934ko kanpaina garaiz presta zezan.
Hona hemen Batzorde Iraunkorra osotu zuten kideak. Agian, ez dira kide guztiak aipatzen:
• Pedro Larrañaga, Santa Klara Kofradiako lehendakari eta ordezkaria.
A R R A N T Z A
H E R R I A
Nabari denez, zerrenda honetan agertzen diren guztiak elkarte edo erakunderen baten ordezkariak ziren, idazkaria izan ezik.
Beraz, 1933an zorrak egin arren, urte horren amaieran indartuta atera zen Atun Garraiorako Herri Batzordea.
Herri Ekimena bera, azken batean. Giro baikor hau bereziki nabarmendu zen arrantzaleen artean. Are gehiago, atun
garraiorako txalupa berria hurrengo urterako egiteko ideia
nagusitu zen.
Felipe Egiguren, Atun Garraio Herri Ekimenaren sustatzailea.
(Iturria: familiak emandakoa)
Udalak bultzatzen zuen Herri Batzorde hura ez zen
herriko agintarien amets hutsetan gelditu. Lanari gogotik
ekin beharra zegoen, atuneta gainean zegoen eta. Bai egin
ere! Ekainaren 6ko udal bileran alkateak adierazi zuenez,
aipaturiko elkarteen ordezkariekin bildu eta Herri
Batzordea osotzea lortu zuen udalak. Egunero biltzen zen
Batzorde Iraunkorra ere izendatu zuten (21).
Santa Klara Kofradiaren egoitza. (Iturria: Oruemazaga Baseta I.,
Arrantzatik zintzilik, 144. or.)
ATUN GARRAIORAKO
ZIBOTEKO TXALUPA ONDARROAN?
Geroztik, bilerak, proposamen ugari...
Azkenean, arrantza ontzien jabeak hotz eta ezkor
egon arren esperientzia berrian parte hartzeko, Batzorde
Iraunkorrak lortu zuen 16 baporen konpromisua. Hauek
prest zeuden Santander aldean arrantzatutako atun guztiak
txalupa bati emateko, honek Ondarroara garraia zitzan.
Horrela, alokatu zuen Pasaian Osasuna egurrezko baporea.
Hala eta guztiz ere, Batzordeko kideek argi zeukaten Atun
Garraioarem ekimen hura aproba bat besterik ez zela (22).
Osasunaren esperientzia hura ez zen emankorra izan
ekonomia aldetik begiratuta. Zorrak egin ziren. Horrela
Baporontziak atrakatuta Santa Klara kofradiaren inguruan.
(Iturria: Moraza Barea A., EHPO, 81. irudia, 262. or.)
1933ko kanpaina bukatu bezain laster, Atun
Garraiorako Herri Batzorde osoa bildu zen, non buruturiko
kanpainaren datu zehatzak eman zitzaizkien bilduei.
Osasuna txaluparen ekonomi balantzean galerak izan
arren, batzartutako guztiak baikor azaldu ziren. Azken bate-
(20) OUOBA, 1933.05.29, OUOBAL (1933-1942), 49. or. (OUA, sin. 1591).
(21) OUOBA, 1933.06.06, OUOBAL (1933-1942), 53. or. (OUA, sin. 1591).
(22) Euzkadi egunkaria, 1933.07.05, 12. or.
(23) SKOAK, KL (1927-1936), 95. or.
82
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
•Simeon Arantzamendi: Udalaren ordezkaria.
•Bittor Bengoetxea:Udalaren ordezkaria.
•Jose Ortiz: Arrain kontserbategi jabeen ordezkaria.
•Juan Aranbarri: Arrain kontserbategi jabeen ordezkaria.
•Martin Etxaburu: Baporontzi jabeen ordezkaria.
•Jose M. Bengoetxea:Baporontzi jabeen ordezkaria.
•Alvaro Elu: Tostartekoen ordezkaria.
•Juan Urresti "Penta": Idazkaria
Izan ere, Ondarroako arrantzaleen aldetik ez zegoen
inolako zalantzarik. Santa Klara Kofradiak 1933ko azaroaren 2an egin zuen urteko Batzar Nagusian aho batez erabaki zuen lehen pausoak ematea txalupa berria egiteko. Beste
asmo batzuen artean, hauxe hartu zuen: Juan Urresti
Aranbarrik "Penta"k prestatutako txostena Bilboko errekako Euskalduna ontzioletara bidaltzea, ontzioletakoek aztertu ondoren, txalupa berriaren proiektua eta aurrekontua
presta zitzaten (24).
Asmo hauek arrantzaleen amets inozo hutsa ote
ziren? Ez horixe!. Txalupa berri horren gaiaz arduratuko
zen batzordea berehala hasi zen lanean. Lan hauen berri
eman zion Simeon Arantzamendi alkateordeak Ondarroako
(24) SKOAK, BAL (1927-1940), 193. or.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
83
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
udal osoari 1933eko abenduaren 18ko bileran. Eta udalak
Simeon Arantzamendi bera eta Bittor Bengoetxea izendatu
zituen batzorde horretan Ondarroako Udala ordezka zezaten (25).
Geroztik zetan gelditu ote ziren asmo hauek?
Txalupa berriari buruz "Penta"k eginiko txosten hura igorri
ote zitzaien Euskalduna ontziolei? Proiekturik burutu ote
zuten ontzioletan? Dirurik biltzerik ez zuten lortu? Galdera
pila bat, erantzun ezin ditudanak.
Azken batean, ondarrutarrek ez zuten lortu txalupa
berria egiteko asmo ameslari haiek gorpuzterik. Eta 1934.
urterako ere 1933ko bide berdinetik abiatu behar izan
zuten: txalupa alokatzea.
O N D A R R O A ,
Beraz, bildutako denak berehala ohartu ziren dirukutxan bildutako 21.200 pezeta horiekin ia-ia kittatuta
zegoela Julito txaluparen 22.000 pezetako aurrekontua. Eta
abuztuaren lehen hiru egunetan lonjan salduko zena kontuan hartuz, aho batez erabaki zuten eurei zegokien % 2ko
hobaria ordaintzeari uko egitea abuztuaren 4tik aurrerantzean. Horrela jakinarazi zioten Atun Garraioaren aldeko
Batzordeari (27).
Lehergailu bat bezalaxe erori zen berri hau
Batzordeko partaideen artean. Eta irmo eta zorrotz erantzun
zien abuztuaren 3an, aldez aurretik Batzorde Iraunkorrean
eta Osoan hartutako erabakiei tinko eutsiko ziela berretsiz
(28)
. Hurrengo egunetan "urak handi ziren" Ondarroan.
Bazen bai gutun eta ordezkarien joan-etorririk. Azkenean,
abuztuaren 17an udaletxean bildu ziren Udala, Kofradia,
ARRAIN EROSLE ETA ARRAIN
KONTSERBA LANTEGIETAKO JABEEN
"MATXINADA".
Hogei egun besterik ez zeraman Julito txalupak
atuna garraiatzen. Kanpainaren arrakastaren tin-tin hotsa
indartsu entzuten zen jada Ondarroako kaleetan. Eta, nola
ez, arrain erosle eta arrain kontserbategietako jabeen bulegoetan ere. Abuztuaren 1.ean bilera berezi batean bildu
ziren arrain erosle eta arrain kontserbategietako jabeak (26).
Arkatzari heldu eta berehala kontuak atera zituzten.
Uztailaren 31ko datuen arabera, 278.827 kilo atun hegaluze saldu ziren zegoeneko Kofradiako lonjan, 316.000 pezetako etekin ekonomikoa utziz. Arrain erosleek dirutza
honen % 2a eta Santa Klara Kofradiak berak % 3a Atun
Garraioaren aldeko Batzordeari ordaindu ziotenez, 15.800
pezeta sartu ziren jada Atun Hegaluze Garaioaren dirukutxan. Gainera, helduta zeuden Bizkaiko Foru Aldundiak
eta beste batzuek eskainitako dirulaguntzak, 5.430 pezeta
orotara.
txalupa jabe, tostarteko eta arrain kontserbategietako ordezkariak. Azken hauek, Joakin Iriondo eta Bartolomeo Scola
izan ziren (29).
Ordura arte batzordekide izandako Jose Ortiz jauna
eta Juan Aranbarriren ordezkaritza gogor salatu zuten, eta,
ondorioz, hauek araudiari, eta batez ere arrain erosleek %
2a ordaindu beharrari emaniko onarpena deuseztatzen
gogotsu saiatu ziren. Guztiarekin ere, ez zuten euren nahia
betetzerik lortu. Eta araudian onartutakoari men egin behar
izan zioten, aurrerantzean ere % 2a ordaintzen jarraitu zutelarik arrain erosle eta arrain kontserbategietako jabeek.
Aurrera atera zuten, ostera, eurok batzordeari eginiko beste proposamen hau: Atun Garraioaren kanpainako
ekonomi balantzea egiterakoan, irabazietatik 5.000 pezeta
banketxe batean Atun Batzordearen diru-kontuan gorde
beharko zuten, eta gainerakoa Santa Klara kofradia eta
arrain erosle eta arrain kontserbategietako jabeen artean
banatu, batari zein besteei zegokien heinean.
Udalaren ordezkari zen -eta garai hartan
Batzordearen lehendakari ere- Simeon Arantzamendik eta
Juan Urresti idazkariak kontrako botoa eman arren, bakea
lortu zen erabaki honekin.
JUAN URRESTI ARANBARRI "PENTA",
ATUN GARRAIORAKO HERRI
EKIMENAREN"ALMA MATER"A.
Atun Garraioaren Herri Ekimenari eskaini diodan
idazlan hau amaitzeko, ezinbesteko deritzot Juan Urresti
idazkariari buruz aipamen berezia egitea.
"Tobaneku" kontserbategia, Pedro Jose Zelaiak 1868. urtean sortua, eta
honen inguruan geroago bildutako arrain-kontserbategiak
(Iturria: Zubikarai Bedialauneta A., Ondarroa ikusgarri, 16. or.)
Idazlanean zehar behin eta berriz agertu zaigu berau
idazkari lanetan, hala nola, egurrezko atrakalekuan goizean
goizez Julitoren zain, Batzordearen bileretan bere iritzia
eta botoa ematen edo agiriak sinatzen... Baina askoz gehiago izan zen Herri Ekimenaren jardunean.
Lehen ere aipatu dugu 1933ko azaroaren 2an Santa
Klara Kofradiak egin zuen Urteko Batzar Nagusian arrantzaleek aho batez bidea eman ziotela hurrengo urteko Atun
Garraiorako txalupa berezia, zibotekoa, egiteko proiektuari. Baita proiektu honen egilea ere Juan Urresti bera izan
zela. Erabaki hau jasotzen duen agirian Santa Klara
Kofradiako aholkulari izendatzen digute Juan Urresti bera
(30)
.
Are gehiago, 1934ko abenduaren 2an Santa Klara
Kofradiak egin zuen urteko Batzar Nagusian 150 pezetako
eskupekoa Juan Urresti "Penta"ri ematea aho batez erabaki
A R R A N T Z A
H E R R I A
zen, Atun Garraioaren Batzordeko idazkari moduan eginiko lana nolabait eskertu nahirik (31). Aipagarri deritzat Santa
Klara kofradiak Juan Urresti "Penta"ri soilik eman ziola
honelako eskupekoa. Nor zen, beraz, gure "Penta" hau?
Juan
Urresti
Aranbarri
Ondarroan, Iperkale 4an, jaio
zen 1886-12-08an. Bere aita,
Nikanor Pedro, ondarrutarra, arotza lanbidez. Bere
ama, Maria Josefa,
(32)
berriatuarra
.
Delineatzaile ikasketak
bukatu
ondoren,
Euskalduna ontzioletan
lan egin zuen. 1934.an,
ontzioletako lana bukatu
eta Ondarroan bizi zen.
Kafetegi bat kudeatzen
zuen gaur egun Kulixkako
etxeak dauden toki berean.
"Penta" izeneko gasolinazko motorren bitartekari ere izan zen, eta ondarrutarrek berehala
"Penta" ezizena asmatu zioten. 1936ko gerra ondoren, errefuxiatuen ogi mingotsa jan beharra izan zuen. Hil ere atzerrian hil zen, Caracasen, 1954ko urriaren 25ean.
Gure "Penta" pertsonaia interesgarria genuen garai
hartako Ondarroan. Herriko arazoetaz, arrantzaleen bizimoduaz batez ere, biziki kezkatua. Arrantzaleen laguna.
Honela esaten zidan duela urte batzuk Danel
Gallastegi arrantzale adintsuak:
“Hori bai! Ixe baiño lehen, arrantzalin laune.
Gixon lanu zan "Penta". Borondate oneku. Berak
ekixen guzti bestioi erakusteko prest beti. Sarrittan,
guk ez gekixen gauza asko esaten zittuzen itxasuai
eta txalopai buruz. Eta guk barre... Buru gogor asko
euan ordun ba, arrantzalin artin! Lanu be lanu zalako, lantzoitzat be botate’ ben askorek. Baiñe bera ez
zan sekule be hasarratzen. Iñor baeukan entzuteko
prest, han jarraittuko’ ban, ekixezenak esan da esan.
Beran buruai inportantzirik ez eutsan emoten bape
be...
Orduko denboran, arrantzalin artin egon zin
aurrerapen guztixetan beti eukan parte berak.
Txalopetako lemak mejoraten be, maixu ixan zan.
Eta atune ekarri zanin Saandertik... bera ixan zan
dana!” (33).
(29) AGABBA, 1934.08.17, 1. or.BFAko Artxibategia, Udalak, Ondarroa, 9C/C006.
(25) OUOBAL, 1933-1942, 137. or., (0UA, sin. 1591.
(26) Arrain erosle eta arrain kontserbategietako jabeen gaurko bilera hau aski informala izan zen. 1934ko urriaren 24an egin zuten
beste batzar batean erabaki zuten elkartea legeztatzea.
(27) Gutun honen kopiarik aurkitu ez arren, zirriborroa behintzat ikus dezakegu BFAko Artxibategia, Udalak, Ondarroa,
9C/C006.
(28) AGABT, Gutuna 1934.08.03. BFAko Artxibategia, Udalak, Ondarroa, 9C/C006.
84
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
(30) 1933ko azaroko 2an eginiko bilera agiriak honela dio hitzez hitz: "Designar una Comisión integrada por los representantes de
todas las entidades oficiales de esta villa, con todas las facultades necesarias para el estudio y ejecución de los trabajos necesarios
de lo que se menciona en el informe presentado por nuestro asesor D. Juan de Urresti". SKOAK, BAL, 1927-1940, 193. or.
(31) SKOAK, BAL, 1927-1940, 226. or.
(32) Juan Bautista Urristi moduan agertzen da bere bataio agirian (IKus Ondarroako Santa Maria Parrokian, Bateo Liburua, 10.
zk. (1885.01.02/1893.12.28), 38. or. aurrealdea). Urristi abizenari dagokionez esan behar XIX. mendearen amaiera aldera hasi zirela aldatzen, Urresti eta Urristi nahasian erabiliz.
(33) Danel Gallastegi garai batean Ondarroako Jesus Mari balandran ibili zen. Bilboko errixora egiten zituen bidaietan ezagutu
zuen "Penta". Geroago, sarritan jokatu zuen musean "Penta" berarekin Ondarroako batzokian.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
85
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
Ondarroako Herri Ekimena Lekeitiora ere hedatu zen.
Agiri hau dugu lekuko. (38)
Oroitzapen hauei, "Penta"ren nortasuna adierazten
digun jakingarri bat soilik gehituko diet nire aldetik.
1935. urtea zen. Atun Garraioaren aldeko Batzordean
ere izan ziren tirabirak une batean Gestio-batzordea hautatzea zela eta. Hiru lagunez osotutako batzordea izan behar
zuenez, eta Kofradiako ordezkaria batzorde horretatik
kanpo gelditzeko arriskuaz oharturik, bere dimisioa aurkeztu zuen "berak ez zuela inor edo ezelako talderik ordezkatzen" esanaz. Azkenean, Kofradiako ordezkaria eta "Penta"
bera ere Gestio-batzordean geratu ziren. Hain zen beharrezkoa Juan Urresti Aranbarri "Penta" Atun Garraioaren
aldeko Herri Ekimenaren barruan. (34)
ONDARROAKO ESPERIENTZIA
BESTE PORTU BATZUENTZAT ERE
EREDUGARRI.
Ondarroara Atuna Santandertik garraiatzeko Herri
Ekimenak -1933. urtean Osasuna txaluparekin hasi eta
1934an Julitorekin finkatua- hurrengo bi urteetan ere
jarraitu zuen, Chimbo 2(?) (35) zeritzon txalupa erabiliz
1935an, eta Castilla 1936an.
Castilla itsasontzi honek, hain zuzen, Ondarroako
portutik alde egin zuen 1936ko urriaren 4an, erreketeak
Santakutzetik behera zetozela (36).
Jakingarri deritzot Castilla itsasontzi hau Lekeitio eta
Ondarroako Arrantzale Kofradiek eta Udalek alokatu zutela, bi portu hauetara atuna garraiatzeko Santandertik.
Izan ere, Atun Garraioaren Herri Ekimena ez zen
Ondarroara mugatu. Lekeitiora ere hedatu zen. 1934. urtean, hain zuzen, aurreko urtean ondarrutarrek erabili zuten
Osasuna txalupa berak egin zuen atun garraio zerbitzua
Lekeition (37).
1935. urtean ere esperientzia bera burutu zuten
Chimbo 1 txalupa erabiliz. Hona hemen, urte honetako kanpaina bukatzerakoan, 1935-10-26an egin zuten balantze
ekonomikoa
Egurrezko moila 1951an. (Iturria: Moraza Barea A., EHPO, 26. irudia, 95. or.)
ATUN GARRAIO HERRI EKIMENAREN
BUKAERA
Atun Garraio Herri Ekimenak ez zuen 1936. urtetik
aurrera jarraitu. Batetik, 1936an Espainian lehertu zen
gerra. Bestetik, atunetara irteterakoan izotza eramaten hasi
ziren baporontzien elkar lehia. Izan ere, geroago eta gehiago ziren jelerak zeramatzaten baporontziak. Hasiera batetan izotza eramateko kubierta gainean jartzen zituzten kaxa
arruntak besterik ez izan arren, jelera hauek atuna egoera
ahalik eta hoberenean, egun batzuetan behintzat, gordetzeko aukera ematen zion baporontzi bakoitzari. (39).
Jeleren ugaltze honen ondorioz, 1935. urte berean,
Campos, Cortazar y Etxebarria S.L. delako izoztegia martxan jarri zuten Ondarroako portuan. Lehena Ondarroan.
(34) AGABBA, 1935.05.13, BFAko Artxibategian, Udalak, Ondarroa, 9C/C 006.
(35) Chimbo 2 hitzari galdera ikurra jarri diot. Nire zalantzak baititu txaluparen izenari buruz. Izan ere, inon ez dut aurkitu
1935ean Ondarroan atun garraiorako erabili zuten txaluparen izena. Lekeition, aldiz, badakigu, urte berean Arrantzaleen
Kofradiak alokatu zuela Chimbo 1 zeritzona. Chimbo 1 eta Chimbo 2 arrantzontziek arrastean ari zen bikotea osotzen zutenez, ez
ote zuten Chimbo 2 hura Ondarroarako alokatu?
(36) Gertaera hau ondo gogoratzen du gure artean bizi den Santos Zabala Arana "Arteondo"k, beronek ere Castilla itsasontzian
alde egin zuen eta.
(37) Lekeition ere, Ondarroan bezala, herri batzorde bat eratu zen, alkatea bera batzordeko lehendakari zela. Osasuna"ren bidez
hasitako Atun Garraio ekimenak utzi lezaken zorraren erdia ordaintzeko konpromizua hartu zuen udalak berak, "(...) que en todo
caso el problema es de gran interés para el vecindario". (LUBA, 1934.06.09, LUBAL, 1932-1936, 379. or.)
Gainera, Osasunak Lekeitiotik buruturiko kanpainaz datu ugari aurki dezakezu J. M. Gandasegui Larrauriren "La Industria
Pesquera en Vizcaya" liburuan, 9-10. or.
(38) San Pedro Lekeitioko Arrantzaleen Kofradiako Artxibotik jasotako agiria.
(39) A. Moraza Bareak dioskunez, Ondarroan Jontxu baporontzia izan zen lehena hauetariko jelera bat ipintzen 1934. urtean.
Hurrengo urtean, jada Ondarroan 18 ziren jeleragaz ornitutako baporontziak. Ikus MORAZA BAREA, Alfredo, Estudio Histórico
del Puerto de Ondárroa, 224. or., 287. aipua.
86
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Beraz, ez zegoen jada Atuna Garraiatzeko txalupa
berezi baten beharrik.
Honela bukatu zen 1936an Santandertik Ondarroara
ATUNA GARRAIATZEKO HERRI EKIMENA, ibilbide
laburra bezain txalogarria burutu ondoren. Soilik egurrezko
moila gelditu zen, Julitoren joan-etorrien lekuko isila.
LABURDURAK
AMEAEL: Arrain Mota Ezberdinen Arrantzako Estatistika
Liburua. ANESL: Arrantza Nagusiaren Eguneroko Salmenta
Liburua.
AGAB: Atun Garraioaren aldeko Batzordea.
AGABBA: Atun Garraioaren aldeko Batzordearen Bilera
Agiria. AGABT: Atun Garraioaren aldeko Batzordearen
Txostena.
BIBLIOGRAFIA
• GANDASEGI LARRAURI, Jose Manuel, La
Industria Pesquera en Vizcaya, Publicaciones de la
Sociedad para el progreso Social, nº 42, Madrid, 1936.
• MORAZA BAREA, Alfredo, Estudio Histórico del
Puerto de Ondárroa, Eusko Jaurlaritza, Garraio eta
Herri Lan Saila, Gasteiz, 2000.
• ORUEMAZAGA BASETA, Imanol, Arrantzatik
Zintzilik, Ondarroako Kultur Etxea, 1987.
• PARDO SAN GIL, Juan, Euzkadiko Gudontzidia La Marina de Guerra Auxiliar de Euzkadi (19361939), Untzi Museoa, Donostia, 1998.
BFA: Bizkaiko Foru Aldundia.
KL: Kontabilitate Liburua.
LUA: Lekeitioko Udal Artxiboa.
LUOBA: Lekeitioko Udal Osoko Bilera Agiria.
LUOBAL: Lekeitioko Udal Osoko Bilera Agirien Liburua.
OUA: Ondarroako Udal Artxiboa.
OUOBA: Ondarroako Udal Osoko Bilera Agiria.
OUOBAL: Ondarroako Udal Osoko Bilera Agirien Liburua.
SKOAK: Santa Klara Ondarroako Arrantzaleen Kofradia.
SKOAKBA: Santa Klara Ondarroako Arrantzaleen
Kofradiako Bilera Agiria.
SKOAKBAL: Santa Klara Ondarroako Arrantzaleen
Kofradiako Bilera Agirien Liburua.
SPLAK: San Pedro Lekeitioko Arrantzaleen Kofradia.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
87
ARRANTZALEEN
ORDAINSARI EDO
ALOKAIRUAK
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
F.Javier Arrieta Idiakez
A
...Zuzenbidea deritzon itsaso olatutsu eta ekaiztsuan
beldurrik gabe nabigatzeko prest daudenei...
rrantzaleen ordainsari edo alokairuek berezitasunak
izan dituzte beti. Lanbide gehienetan bezala, arrantzaleak alokairukoak dira, hau da, ugazabak edo
armadoreak ordaintzen dizkien alokairu batzuen truke lan
egiten dute. Alabaina, arrantzak zeharo baldintzatzen ditu
alokairuok. Hitz gutxitan esanda, zelako arrantzua halako
irabaziak izango dituzte arrantzaleek.
Hori oinarri hartuta ere, historian zehar alokairuak
ordaintzeko modalitate desberdinak izan dira itsasoan.
Bale-denboretatik egiazta daiteke hori. Itsasontzia ustiatzeko antolaketa-sistema da horren arrazoia; izan ere, kapital
handiko konpainien antolaketa eta familia-izaerako negozio txikien antolaketa bereizi behar dira. Oro har, kapital
handiko konpainien itsasontziak handiak izaten dira, eta
alturako arrantzan ibiltzen dira. Familia-izaerako negozioetako itsasontziak, ordea, txikiak izaten dira, eta kostaldeko
edo baxurako arrantzan ibiltzen dira.
Bada, lan honen xede nagusia da, garai eta arrantzamodalitate desberdinak kontuan hartu eta arrantzaleei
ordaindu beharreko alokairuen ezaugarri eta berezitasun
nabarmenen berri ematea. Horretarako, bale-denborak,
Pasaiako PYSBE enpresako itsasontzien bakailao-arrantza,
baxurako arrantza eta gaur egungo arrasteko arrantza aztertuko dira, betiere, eredu edo joera nagusiak aintzat hartuta.
BALE-DENBORAK
Irlandatik gora, Islandia eta Groenlandiako itsasoetara, baleak harrapatzera abiatu ziren arrantzale euskaldunak
XVI. mendearen hasieran. Tripulaziora marinelak, arrantzaleak eta ofizialak biltzen ziren. Lanbide-kategoria horietan postu desberdinak zeuden, hala nola, kapitaina, pilotua,
arpoilaria, upelgilea eta arotza. Kontratuak martxoan egiten
zituzten, apirilaren erdialdean itsasoratzeko.
Sarritan, merkatari batzuk elkartu eta konpainia bereziak eratzen zituzten, baleak harrapatzera joateko. Halako
88
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
merkatarien artean atzerritarrak ere izaten ziren. Gainera,
arrantzale euskaldun asko Herbeheretako itsasontzietara
joaten ziren. Herbeheretan, arpoilari euskaldunak sona edo
ospe handikoak izan ziren, ausartak eta abilak ez ezik,
maisu onak ere baziren nonbait.
Konpainien itsasontzietako tripulazioek alokairu finkoak izaten zituzten. Arrantzaleen ordainsariak hilabetean
hamabost libra edo hamabost florin izaten ziren; ofizialen
ordainsariak handiagoak izaten ziren, bakoitzaren trebeziaren araberakoak. Horrela, arraunlariek hamabost libratik
hogeira irabazten zituzten, arpoilariek hogeita bost libratik
hogeita hamarrera eta komandanteek laurogei libratik ehunera. Halaber, elikagaiak ematen zitzaizkien.
Elikagaiei dagokienez, gosaltzeko, arroza edo garagarra izaten zuten lehenengo, ahal zela urtutako gurinetan
egosita, eta gazta, gurin gazitua edo bizkotxoa gero.
Eguerdian, bazkaltzeko, lehenengo, haragi gazitua, arraina,
egunekoa zein gazitua, edo urdaiarekin nahiz txerri-gantzarekin ondutako lekale sikuak izaten zituzten, eta, gero,
gazta zein bizkotxoa. Edateko, ura, garagardoa eta sagardoa
ontziratzen zituzten gehienetan. Hala ere, batzuetan, ardoa
ere eramaten zen. Urez bakarrik hornitutako itsasontzien
kasuan, aldiz, pattarra sekula ez zen falta izaten.
Alokairu finko eta elikagai horiei haborokin batzuk
gehitzen zitzaizkien, bale-olioz betetako barrika bakoitzeko.
Bestalde, tripulazioa ikuskatu ondoren, tripulazioko
kide bakoitzari hilabeteko alokairuak ematen zitzaizkion,
bidaiarako beharrezkoak ziren arropa eta tresnak erosteko.
Dena den, alokairuak ez ziren ordaintzen ontziratzea gauzatu arte.
Merkatari batzuen arten eratutako konpainia horietaz
landa, euskaldunen artean ohikoa zen bale-harrapaketetan
ere, osterantzeko arrantzuetan antzera, parterako kontratuak egitea. Halakoetan, itsasontziaren ugazabak edo armadoreak bale-olioaren erdia eta bale-hezur guztiak beregana-
Bale ehiza marrazkia. “ONDARROAKO HISTORIA MARRAZKIETAN”, JOSE LUIS BURGOA - OHZ.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
89
H E R R I A
tzen zituen, kapitainari bale-olioz betetako ehun barrikako
eman behar zion kintala izan ezik. Armadoreak bereganatzen ez zuen bale-olioaren beste erdia tripulazioaren artean
banatzen zen, tripulazioko kide bakoitzaren lanbidea, meritua eta trebezia kontuan hartuta.
PASAIAKO PYSBE ENPRESAKO
ITSASONTZIEN BAKAILAO-ARRANTZA
Euskal arrantzaleek berrehun urtetik gora zeramatzaten Ternuako ur izoztuetatik kanpo, 1713an Utrech-eko
bakea itundu zenetik. Horixe izan zen arrantza-interesek
eragindako gerraren ondorio nagusia. Baina, 1927an, euskal arrantzaleak berriro Ternuara begira jarri ziren. Urtebete
lehenago, bakailaotarako beren beregi eratutako PYSBE
enpresa sortu zen Donostian.
Bizimodu gogorreko itsasgizon horien alokairuek
osagai desberdinak zituzten. Oinarrizko alokairuari, hots,
aurretiaz ezarritako alokairu finkoari, arrantzuaren araberako prima gehitzen zitzaion. Prima horren zenbatekoa kalkulatzen zen deskargatutako arrainaren pisuaren eta kalitatearen arabera. Prima hori pizgarria zen arrantzaleentzat,
baina salmentako preziotik kanpo kalkulatzea ez zirudien
oso zilegi, iruzurra errazago egin zitekeelako.
Haatik, erregela horrek bazituen salbuespenak.
Esaterako, zubiko eta makinetako ofizialen primak kalkulatzeko, itsasontziak kanpaina bakoitzean izandako etekinen
gainean ehuneko jakin batzuk ezartzen ziren. Salbuespen
horrek interes desberdinak sorrarazten zituen tripulazioko
kideen artean. Egin-eginean ere, zubiko eta makinetako ofizialek kalitateko arraina edo ondo gobernatutako arraina
nahi izaten zuten; enparauen helburua, ordea, itsasontzia
arrainez ahalik arinena betetzea izaten zen.
negoziazio kolektiboaren bidez, enpresaburuak itsasoko
arropak ordaintzea lortu zen. Alokairu-izaerarik gabekoak
izan arren, enpresaburuak ordaintzen zituen elikagai guztiak ere. Lehenengo urteetan, gerra zibila amaitu ostean,
lanbide-kategorien arabera banatzen ziren elikagaiok, bai
eta jatorduak ere. Edozelan ere, urteek aurrera egin ahala
bereizkeriatzat jo zen neurri hori.
Gosaria goizeko seietan izaten zen: olio frijituarekin,
kipularekin eta piperrautsarekin ondutako patatak eta arrain
egosia jan ondoren, kafesnea edateko aukera egoten zen.
Bazkalordua eguerdiko hamabietan izaten zen, eta platerak,
gehienetan, zopa, lapikokoa, okela eta kafesnea izaten
ziren. Arratsaldeko seietan, makarroiak, dilistak edo porrusalda eta arrautzak zein arraina jaten ziren. Gaueko hamabietan, arraina laban edo frijituta eta kafesnea afaltzen
ziren. Edateko, tripulazioko kide bakoitzak egunean litro
bat ardo izaten zuen. Uxuala ere itsasontzi askok eramaten
zuten. Kubertakada handiko sasoian, kubartan lan egiten
zuten arrantzaleei litro eta erdi pattarra ematen zitzaien
egunean, hotsa gorputzetik kentzeko.
Hirurogeita hamargarren hamarkadatik aurrera, asko
aldatu da itsasoko sukaldaritza. Gaur egun, tripulazio guztiak jaten ditu proteina ugariko jakiak, barazkiak zein frutak. Garai batean, ofizialek bakarrik jan zitzaketen halakoak.
BAXURAKO ARRANTZA
Batez ere, baxurako arrantzan eutsi zaio familia-izaerako negozioari. Horrek zuzeneko ondorioak ditu alokairuen kontuan.
Hitzezko kontratuen ordez negoziazio kolektiboa
nagusitu zenean, primak modu berdintsuan kalkulatzen hasi
ziren.
Baxurako arrantzan mendez mende ordaindu dira
parterako alokairuak. Talde-lanak izugarrizko garrantzia
du. Horregatik, esan bide da parterako kontratua estu lotzen
zaiola apartzeria-kontratuari. Kontratuko alderdi batek itsasontzia ekartzen du, besteak lana, eta alderdietako inork ez
du bereganatzen arrantza-emaitzen gaineko zuzeneko titulartasuna. Alderdiek emaitza horien gaineko kasuan kasuko
zatia jasotzen dute. Gainera, gehienetan, itsasontzia ekartzen duen alderdiak patroi-lanak egiten ditu. Ohikoa da,
berebat, familiako kide batzuk elkarrekin ontziratzea.
Orobat, diruz ordaindutako alokairuez gain, tripulazioko kideek bazuten gauzaz ordaindutako alokairuak jasotzeko eskubidea. Batetik, atzerriko edozenbat produktu eta
elikagai ekar zezaketen, aduana-ordainketetatik salbuetsita.
Bestetik, arrantzale bakoitzak 50 kilo bakailao-kokotxa eta
-masail eraman zitzakeen etxera.Alokairuetatik kanpo,
Sistema klasikoaren ariora, harrapakina salduta lortutako zenbateko gordinari (edo baltzuari 1) kendu behar
zaizkio armadorearen partaidetza eta gastu jakin batzuk.
Halako gastuen artean daude ustiatze-gastuak eta langileen
ondoriozko gastuak.
Oinarrizko alokairua gutxieneko alokairua zen, eta
arrantza gutxiko egunak edo arrantzarik gabeko egunak
bermatzen zituen. Horregatik, tripulazioko kideek sarri
eskatzen zuten oinarrizko alokairu horren igoera.
Tripulazioko kideen hasierako eskaeretako bat igandeetan jai egitea izan zen. Jai egitea ez zen lortu, baina bai
igandeetako plusa irabaztea.
Egia esan, parterako alokairuaren modalitate desberdinak daude, portuetako ohituren eta usadioen arabera.
Edonola ere, modalitate horiek guztietarik bi dira nabarmendu beharrekoak: sistema klasikoa eta banaketa-sistema.
Arraina banan-banan deskargatzen.
ARCHIVO GENERAL DE LA ADMINISTRACIÓN-MINISTERIO DE CULTURA.
A R R A N T Z A
Ondarroa, 1955 aldera. “Pesquero Sabas” eta “Uribe” txalupak, beste batzuen artean.
ARCHIVO GENERAL DE LA ADMINISTRACIÓN-MINISTERIO DE CULTURA.
O N D A R R O A ,
1. Gaztelaniaz "monte mayor" edo "montón".
90
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
91
O N D A R R O A ,
A R R A N T Z A
H E R R I A
Banaketa-sisteman, harrapakina salduta lortutako
zenbateko gordinari armadorearen partaidetza kentzen zaio,
eta armadoreak ordaindu behar ditu gastu guztiak.
Sistema klasikoan nahiz banaketa-sisteman, zenbateko garbia (edo soberakina 2) soldata edo zati 3 desberdinetan banatzen da, tripulazioko kideen artean.
Baxurako arrantzan, parterako alokairuak inolako
osagarri edo plusik gabe ordaintzeko joera izan da.
Nolanahi ere, egungo gizartean, gatazka-iturri da hori.
Hurrean ere, alokairu-kopuruak badu zerikusirik Gizarte
Segurantzako prestazioekin. Esate baterako, kotizaziooinarriak irabazitako alokairuen araberakoak dira, eta oinarri arau-emaileek kotizazio-oinarri horiek hartzen dituzte
kontuan prestazioaren zenbatekoa kalkulatzeko.
Arazo horiek direla eta, parterako alokairuez gain,
beste alokairu-kontzeptu batzuk ezarri behar izan dira.
Beste alokairu-kontzeptu horiek arrasteko arrantzan ezarri
ziren lehenengo, eta baxurako arrantzan gero.
Horrexegatik, nahitaezkoa da arrasteko arrantzako alokairuen nondik norakoak aztertzea.
GAUR EGUNGO
ARRASTEKO ARRANTZA
Espainiako Konstituzioaren 35.1 artikuluan ezarri
«behar besteko ordainsariak jasotzeko printzipioa» dela eta,
arrasteko arrantzako alokairuek izaera mistoa dute.
Parterako alokairuak arrantzuaren araberakoak direnez, baliteke, arrantzurik ezaren ondorioz, norberaren zein
familiaren beharrizanei aurre egiteko behar besteko ordainsaririk ez irabaztea. Hain zuzen, hori saihesteko, parterako
alokairuei denbora-unitatearen araberako alokairuak gehitu
behar zaizkie.
Alokairua mistoa denez gero, alokairu osoak kontzeptu desberdinak ditu.
Lehendenaz, oinarrizko alokairua dago, denbora-unitatearen arabera kalkulatzen den zenbateko finkoa.
Gehienenetan, berdina izaten da tripulazioko kide denentzat.
Bigarrenez, alokairu-osagarriak daude. Halakoen
artean mota desberdinak daude:
a) Pertsonalak: antzinatasuna da horren adibiderik
esanguratsuena.
b) Egindako lanaren araberakoak:
— Lanpostuari lotutako osagarriak, batez ere, erantzukizun handiko eta zuzendaritza-eginkizuneko lanpostuetan.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
H E R R I A
— Bajak betetzearen ondoriozko osagarriak, lanpostua bertan behera utzi behar izan duen arrantzalearen hutsunea betetzeko gainerakoek egin beharreko esfortzu handiagoa saritzeko
— Zeregin bereziak edo apartekoak gauzatzearen
ondoriozko osagarriak, berbarako, itsasontzia mantentzerako zereginak, deskarga-lanak edo arrantza-aparailuen inguruko atazak saritzeko.
Hirugarrenez, parterako alokairua dago. Gaur egun
ere badu garrantzia, berorrek osatzen duelako alokairuaren
zatirik handiena.
Laugarrenez, haborokin bereziak daude. Horiek urtean bi paga berezitan ordaintzen dira eskuarki. Bata,
Gabonetan eta, bestea, uda inguruan, San Pedroetan edo
Karmenetan, kasu.
Dena den, oinarrizko alokairua urria izaten da, parterako alokairuak ezegonkorrak dira eta alokairu-osagarriak
pisu gutxikoak izaten dira. Hori dela eta, baliteke alokairu
osoa arestian aipatu ordainsarien behar bestekoaren azpitik
izatea. Horregatik, alokairu osoaren behar besteko izaera
horri eusteko, hitzarmen kolektiboetan «bermatutako alokairu» deritzon zenbateko finkoa ezartzen da.
Labur-zurrean esanda, alokairu osoa hitzarmen
kolektiboan ezarri bermatutako alokairua baino gutxiago
denean, armadoreak diferentzia ordaindu behar die arrantzaleei.
Hori guztia gorabehera, kasu batzuetan, arrantzaleek
badute gauzaz ordaindutako alokairuak izateko eskubidea
ere. Horrela, marea bakoitzean, arrantzatutako arrain-kopuru jakin bat jasotzeko eskubidea izan ohi dute.
Bukatzeko, alokairuaz gain hartzekoak aipatu behar
dira. Arean ere, arrantzaleek jaso ditzakete armadorearengandik alokairu-izaera ez duten beste hartukizun batzuk.
Hartukizun horiek dira lan-jardueraren gastuen ondorioz
emandako kalte-ordainak edo gehikinak, Gizarte
Segurantzaren prestazioak eta, bidezkoa denean, kaleratzeen ondoriozko kalte-ordainak.
Lan-jardueraren gastuen ondorioz emandako kalteordainen edo gehikinen artean daude, besteak beste, bidaiasariak; laneko arropak, berebiziko garrantzia dutenak itsasoko lanari datxekion gogortasunagatik; ezinbesteko
kasuak (hondoratzeak, suteak edo antzekoek) eragindako
ekipaje-galtzeen ondoriozko kalte-ordainak 4; arrantza-aseguruan partaidetza izateko eskubidea; eta arrantzaleak lane-
4. Arrantza-aseguruak estaltzen du arrazoi jakin batzuen ondorioz arrantzatutakoa galtzeko arriskua. Arrazoi horien artean
daude, adibidez, matxurak eta atzemateak. Estaldura armadoreak egindako aseguru-poliza baten bidez gauzatzen da.
92
A R R A N T Z A
— Aparteko orduak, nahiz eta asko izan horiek
zehazteko arazoak. Gogora bedi itsasontzia aldi berean lantoki eta bizileku dela. Hartara, lansaioa eta atsedenaldiak
ezin bana daitezke, lehorrean egin antzera.
2. Gaztelaniaz "monte menor".
3. Gaztelaniaz "quiñon" edo "soldada".
O N D A R R O A ,
Ondarroa, 2000. Txalupa olatu artean. NEKANE AKARREGI.
an ari diren bitartean emandako elikagaiak.
Gizarte Segurantzako prestazioak dira erakunde kudeatzaileek (Itsasoko Institutu Nazionalak edo kasuan kasuko lan-istripuen
eta lanbide-gaixotasunen mutuak) edo armadoreak ordaindutakoak, eskuordetutako ordainketa zein borondatezko hobekuntza gisa.
Kaleratzeen ondorioz emandako kalte-ordainak, lan-kontratua azkentzearen ondoreak dira.
KONKLUSIO GISA
Bale-denboretatik gaur egungo arrasteko arrantzara bide
luze bezain neketsua egin dute arrantzaleek.
Itsasoko lan-baldintzak berez badira gogorrak, orain beste
gertakizun batzuk ere aintzat hartu behar dira, alokairuen gainekoak esaterako. Agidanez, alokairuei dagokienez, egon badaude
Konstituzioak ezarritako «behar besteko ordainsariak jasotzeko
printzipioa» betetzeko mekanismoak.
Oro har, lan-zuzenbideak mekanismo egokiak eskaintzen
ditu, langileriaren eta ugazaberiaren artean dauden aurkako interesak orekatzeko. Itsasoan beste horrenbeste gertatzen da. Ildo horretatik, mekanismo guztietarik baliagarriak dira negoziazio kolektiboa eta, hala denean, negoziazio kolektiboan adostu beharreko
hitzarmen kolektiboa —eta horren edukia—. Alabaina, alderdiek
erabiltzen al dituzte horiek behar den moduan?
BIBLIOGRAFIA
• CORREA CARRASCO, M. La ordenación de las relaciones laborales en el sector
pesquero marítimo-pesquero. Madril: CES,
2000.
• GARCÍA-ORELLÁN, R. eta BEOBIDE
ARBURUA, J. Hombres de Terranova. La
pesca del bacalao, 1926 – 2004. Pasaia:
Pasaiako Portuko Agintaritza, 2004.
• LÓPEZ ANIORTE, M. C. La retribución
del trabajo en el mar: el salario a la parte.
In REDT, 2004, 123. zk.
• SAAVEDRA ACEVEDO, J. El contrato de
trabajo a la parte. In Catorce lecciones sobre
contratos especiales de trabajo. Madril:
Madrilgo Unibertsitatea. Zuzenbideko
Fakultatea, 1965.
• SAÑEZ REGUART, A. Diccionario
Histórico de los artes de la pesca nacional.
Madril: Imprenta de la viuda de Joaquín
Ibarra, 1991, III. liburukia.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
93
Ondarroa, 1970ean. Estibalitz Artetxe eta Ando
ni Ugartetxea solte bikotea.
UDAL EMAKUME ARTXIBOA
Mutriku, 1957ko Madalen eguna. Goian, Mari Asun Txakartegi “Azal”.
Behean, Pilar Amutxastegi “Euskadi” eta Juli eta Trini Urrosolo “Axune” ahizpak. UEA
ONDARROA,
EUSKAL KULTURAREN
KABIA
Ondarroako Musika Plazan, 1964ko Arrantzale Eguna. Dantzariak ezkerretik eskumara: Aintzane
Aranbarri, Guruzne Artetxe, Ikerne Aranbarri, Estibalitz Artetxe eta Irune Jauregi. UEA
Ondarroako frontoi
an, 1969ko Andra
Mari eguna.
Josebe eta Nekane
Akarregi ahizpak.
UEA
Eskumako argazki handia. Ondarroa, 1964ko Andramaixak. Txanpa dantza taldea Alamedan. Aurrez-aurre Marian Leon gaztetxoa.
Atzean, Mari Carmen Beitia Goikoetxea. TERE GOIKOETXEAREN ARTXIBOKO ARGAZKIA
O N DA R ROA : E U S K A L K U LT U R A R E N K A B I A
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
BIZIRIK EHORTZITAKOAK
Ioan Arantzamendi Mugartegi
Esanaren esanak eta erabiliaren erabiliak, entzunaraztea eta ohitzea dakar. Sarritango ostaria etxekotzat
jotzen du ostalariak, arrotz bati entzuna geure egiten dugun bezelaxe. Eta gezur bat maiz entzunez gero ez da
gezur handi bat bihurtzen, egia benetako egia baizik; batez ere hizlari, idazle, aditu eta jakintsu-usteko gizonen batengandik datorkigunean. Orduan gezurrik ustelena ere egiarik biribilenaren lapiko sakonean egositako elikagarritzat emango zaigu. Hortan datza idazburu eta gidaburu ditugun andregizonen garrantzia eta
erantzunkizuna. Arlo guztietan nonbait, baina bereziki hezkuntza eta hizkuntzaren arlo sentiberetan. Zer nola
jaso dugun, eta nolakoa izango den ondorengoei utziko diegun ondarea. Gurasoak jartzen ditugu brankan,
hauek baidira umetxoentzat jakintza guztien lehendabiziko iturri.
E
utsiezinezko negargurea sortu zidan Ondarruko kalean entzun eta ikus nuenak. Ondarrutar andre bat zen,
gaztea eta dotorea. Aurtxo bat zeraman gurpil-aulkian, negar muxinkan. Bat-batean, amak bere umetxoa
amultsuki jasoz, abesteari ekin zion. Mendez-mende, euskal ameen ditietara zetorkien berezko jarioa agorturik edo,
egungo irrati-telean ikasitako seaska abestiez anpatutako
ugatzak eskain zizkion umetxo aingeruzkoari edozki
zetzan. Eta nik begiak itxirik, belarriak ezinean, hauxe
oldoz nuen:
"Iturriek bidez aldatzean, agorra urbil.
Bularrak ere barne maitasunaren hezetasun eta isuririk barik, antzua du urbil".
Era honetan, Ondarrun bertan urteak joanean, euskal
abesti biziez ongarritutako lurretan, amak ehortzi eta lurremandako kanten gainean, umetxo inozoak erdal abestien
lorak usainduko ditu. Eta oraingo umetxoari, bihar gazte,
bere-bereak egingo zaizkio: beti betidaniko bereak.
"Ondarrun holaxe abesten da nire bizitza guztian" esango
eta baietztatuko digu irmoki.
Eta nik, euskal aurtxo izandako 90 urtedun honek,
negar egin behar gure garaiko abeslarien izenean.
Umetxo horren amak, edo kanpohaizeak lilluraturik,
edo ta asaben izaera eta hizkuntza gutxietsirik, euskara
bizibizirik lurperatu du. Hazia bera ere goroldioz beteriko
urmaeletik jasotako ura eman dio edaluntzian umetxoari
edaritzat.
Historian izan du izan ur gardenik auzokoen kutsadura suntsitzailea ekidin ahal zuenik. Norberaren hizkuntzaren maitasunak zemakion arduraren URA, noski.
ARBASOEN URRATSAK
Izadiak, dakigunez, itsasurpeko sumendien erneketa
96
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
ikusi eta jasan izan zuen. Baita luzaroko glaziarezko izotzaldia ere. Halako batean zutundu eta azaldu ziren haitzmendi erpin eta bikainak, gorantzka zituztelarik atzaparrak,
laino zuriak arrapaguran bailituzkean, edo Goietako Jaunari
zerbaiten eskean. Eta mendi gailurretako jaun buruzuri gurgarriak, maitasun berotan elurra urtuz, URA deitzen den
oparia eskain zion. URA biziaren iturri. Eta mendaitzak Ur
ttanta distiratsuak askatzen hasi ziren, han-hor sakonbidea
urratuz, malda behera dantzan, etenik gabeko jarioan, gizaldiz gizaldi, lubaki berrietan, mazalak orraztu, amildegiak
hildotuz, errekasto isurkideen gehigarria jaso eta ibaiadar
ugariren ornidurarekin itsasorantzko eraspenari eutsi ezinean. Hasieran sugekumea edo albaina higikor baten antzo
jaio zena, mendeen laguntzaren heinean, ibai eder, ibi atsegin, eta ibai nasai gerta zen. Bizkarrean, gibelean, gailurrek
beregan jaso zuten gotorleku mugalearen zaindaritza, eta
ibai zabal iragan gaitzak geldiune baketsuaren ardura. Koba
haitzuloak utzirik, gizalia toki atseginago batera egokitu
egin zen, eta aldrak elkar bilduz, herri izatearen sena asma
zuen.
Aitolako Gurutzea. Garai batetako merkatarien bidean. HISTORIAS DE UNA GIPUZKOA DESCONOCIDA LIBURUTIK HARTUA.
Erromatarrak Galian, Frantzian, izugarrizko indarrez sartu
zirela dakigu. Jakina da ere Euskalherrian luzaroan bizi
izan zirela Erromaren eskualdeetako luzapen bat bezala,
lanetan lagun.
Astiro astiro bizibeharra zegoen: lan geldia, eroapen
nasaiean, auzo ezezagunaren zabaleraren handia ikertzearen lana. Abereen beza, pentselarreen aukera, erreka arrainen atzemaitea...
Erroma handia zen itsaso eta lehorrez. Beharrak ere
handiak zituzten, eta jakintsu izanik, non zer behar zutenen
arabera aritzen ziren. Eta Euskal Herrian URA, gudarientzat URA, itsasuntzientzat URA zuten premiazkoena.
Hortaz urbilean Itziar Mutriku arteko Sasiola-Mendaroko
urak jo zituzten begiz. Itsasoan, ibai bokalean, oihaluntzi
harroak jagole zituztelarik, txalanak edo "alak" zeritzen
erreka-batel zapaletan ibai gorantz igor ohi zituzten gudari
eta zamamutilak Sasiola Mendaro eta Altzolako errekaondoetaraino. Izugarriak ziren gudari taldeek zer jan-edanaren
usainean, sudurrak luzaz, usmaketaren ahalmenez, azkenean topo egiten zuten beharrezko zituzten gaiekin. Eta gudaiskilo edo armak, ezpatak, kañoiak, gurpilak, aingurak,
ferrak eta beste konpondu edo berriak egiteko gaiak eskuratzeko ahaleginean, meatzeak bila, aurki eta astertzearen
ekintzan, gintza anitzetarako materialez beteriko altzo izkutuetako altxorrak hustiratu zituzten.
Baina, mundu handia eta arrotza zetorkion gainera.
Euskaldunen herria igarobide eta oztopo gaindibeharrezkoa
gerta zen garai haretako gudaroste ikaragarrientzat.
Aspaldi alde eginak zirenarren, erromatarrek utzi
ziguten astarrenarik nahiko, batez ere hizkuntzan, aditzaren
amaierari itsatsiak: AmaiTU, AgorTU, DeiTU, MaitaTU,
Geldiro eta pittinka, artzaintzarako belardi oparoagoak, eta arrantzarako ur ezezenagunagoak bilatzen saiatu
ziren. Harremanen luzatzeak, hizkuntza arrotzen soinu eta
sona zekarkien, bakoitza beraren indarrean. Eta guk?
Deusik esan gabe, berez, euskara egokitu zitzaien lokarri
eta bereizgarri. Euskaldunak bazirela munduan adierazten
zuen aldarria kantari zetorren, xumeki lehenengoan, sakonago gero, auzokideen ulertezinaren harridura sortaraziz.
Gaur egungo indusketak aitor dezakete erromatarren
bizileku eta hilerrien berri. Batez ere olak dira aitormenik
sakonenak eta ozenenak: Aiako Harriaren oinetan ziren
mineralezko meatze aberatsak, ... untziolak, burdinolak,
ibaiondoko untziraleku edo arranblak urbil... Hala OiartsoPasaia, Urumea-Donostia, Urola-Zumaia, Itziar-Sasiola
Mendaro, Altzola, Mutriku... (ez dakigu nola zen izenez
DEBA, erromatarrek DIVA deitu aurretik).
Arnoko bide bat. Garai batetako bidelapurren ibilbidean.
HISTORIAS DE UNA GIPUZKOA DESCONOCIDA LIBURUTIK HARTUA.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
97
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
Arnoko beste bide bat. Hau ere bidelapurren ibilbidea. Beheko argazkian, Arno menditontorreko gurutzea.
HISTORIAS DE UNA GIPUZKOA DESCONOCIDA LIBURUTIK HARTUAK.
GeraTU, GaraTU... Baita ere jatorri edo eratorriaren adierazle diren latinezko "NUS": Romanus, Bermeanus,
Adrianus... Garitano, Olano, Artano eta hitz geureganatuak:
urkulu, Zurkulu, akuilu, Makulu, Bermio, Deba...etc.
Dena den, etzuen latinak eragin bizirik izan eguneroko solasaldietan. Euskarak tinko dirau oraindik, erromatarren ikutua eta elkar lanaren adierazpen diren ola eta meatzetan. Horra, besteak beste, arestian aipatutako Debako
untziraleku edo arranblak: Maxpe, Errekabarren, Torrekua,
Altzolako loiak, Ballaibar, Plaza, Plazaola, Gabiola,
Olaetxea, Okola, Plazakola, Urdinoleta (1).
EUSKARAREN MUGALDIAK
Ez dakigu, aitzina batean, nondik nora ibiliak ziren
euskaldunak. Asian, Mesopotanian, Sumer-herrian,
Kaldean,... euskararen antzeko hitzak dituzten herrialdeetan. Europan, Greziako iparraldean, Georgian, ...
Guk Greziako gerkera ikasguran genbiltzanean, euskal kutsua hartzen genion Evangelioko pasarte honi:
"Kristok Simoni: Simon Joanen semem hoiek baino maiteago al nauzu? -Bai.- Eta Kristok: "BASKE TA ARNIA
MOU"="BASKA NIRE ARDIAK". Baska, baskaldu esaten
dugu, eta arnia, ardia dugu edo bildotsa. Ez al du euskal
antzik?
Afrikan ere, berebereen artean, gure antzera egiten ei
dituzte zenbaketak. Espainiako egoan, euskal toponimiaren
aztarrenak ere badira.
Bizi garan tokian bertan, urte luzeen eta gizalditakoen zamak geure alorrean finkaturik gauzka, euskalkien
berezitasunak lekuko; urteak eta urteak behar baidira euskalkiak euskalkietan nortzeko. Beraz, altxor aberats baten
jabe garala sinets genezake.
Hala ere ohargarri behar litzaiguke zibilizaziorik
aurrerakoienak aldendu eta ostendu izan diran bezelaxe,
gureak ere egingo duela norberekeriazko jokabideari heltzen badiogu eta uraren banaketa zikoitzean, euskal kulturaren iturriak agor bidera badaramazkigu.
Eta iturriaren sorlekuetako zaindari mendiak ditugu
toponimiaren aitormenean. Baina mendi garbi eta harkaitz
zurienek ere erdal erasoa jasan zuten kristau fundamentalismo latzenaren azpian. Galilea aldetik zetozkigun Kriston
mezulariek, lillura majikozko haize burrunban azaldu ziren
gurean. Constantino baino azkarrago ibili ziren eta 253
garren urtean gotzain bat genuen DAXen, 381ean
(1) GOIKOETXEA Juan José: Historia de una Gipuzkoa desconocida (Misceláneas del Bajo Deba). Artikulu honetan aipatzen
ditudan beste zenbait jakingarri eta argazkiak liburu honetatik hartu ditut.
98
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Mutrikuko Astigarrabia auzoa. HISTORIAS DE UNA GIPUZKOA DESCONOCIDA LIBURUTIK HARTUA.
BAIONAn, 487an KALAGURRIn, 859an IRUÑAn. 1080
geroztik dena zen gurutzea Santixo bideetako mendikateetan.
Gurutzeak bake mezua lekarke besoen zabalean,
baina oinarri duen zutoinaren ezpata zorrotzak mendi muinoen muina zulotuz toponimiaren erailketa negargarria
bideratzen zuen. Gerora, erromatarren galtzara txukunen
gain zebiltzen eta dabiltzan mendizaleek, ez dute
Arnomendi inguruetatik euskal erantzunik jasoten.
Ondarrutar arrain saltzaile "astodunak", Arnoatetik zehar
Elgoibar Bergara aldera jotzen zutenean, baso ilunetako
lapurtokiak iragaitean gurutzeari otoi marmarrean zihoazten, eta deitura berrietako santutegiak hartzen zituzten
gogoan, jatorrizko izenak gorderik betiko: Urtiagan
Salbatore, Sasiolan Ermitia, Fraile haitz, han Sta. Eufemia
(Igotzen), Kalbario, Sta. Kurutz, S. Migel, S. Nikolas,
Santimamiñe, Santesteban, ... eta abar, geure nortasunaren
agiriaren suntsiketa bidezkotzat onartuz.
Hemen, gure geurean, errazkiago laga ditugu bide
bazterrean Ondarrutik Lekeitio aldera ditugun deiturarik
politenak eta jatorrenak. Bizi dira Ondarrun, zoritxarrez,
ARTA, IRABALTZA, ANAKABE-LURGORRI, BURGAINA, TXANTERRIKA, BAURDO, MERELUDI, etc.
non daudenik ere ez dakitenak. Drongenera, Frantsesanera,
Peña-frailera, Erramonanera doaz, ohartu barik toponimoaren galtzeak dakarkigun kalteaz. Lur-emate negargarria
euskara zaharrarentzat! Ez baidugu gure gurasoek nola deitzen zituzten jakiteko garrik ez egarririk. Baina, gauden
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
99
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
Mutrikuko Olatz auzoa. Arno mendiko mehategiak. HISTORIAS DE UNA GIPUZKOA DESCONOCIDA LIBURUTIK HARTUA.
jakinean egarririk ezean ere, edan edaten ez badugu, ahitu
eta hil egingo garala; egarriz hil zori benetakoan gaudenean ez dugulako izango zer nondik edan. Agortuak ditugu,
jada, herrian, hainbat iturri emankorren izen-deiturak,
metal urak, ur epelak, bainuetxeetarako era-erakoak:
Urberuaga adibidez. Jarraibide litzaiguken azterren loratuena ere galduz doakigu.
Zorionak Lekeitiori, S. Nikolas uhartea GARRAITZ
deitzen dutelako oraindik! Baita Aralartarreei ere, S. Migel
ARALARKO izatez ezagun dugulako! Ezin, ordea, zoriondu gure Irrati-Teleak, erantzunkizunik ez duten ganoragabekeriz erabiltzen dituztelako izen berriak, euskal toponimiaren golkoan leku eginez: LA ZURRIOLA, AVANZADA, EL FANGO, LA SALVAJE, ZORROZA, ARANZAZU, ARANTXA, IXIAR, ...
Eta herriak erabiltzen ditunak: Siete Playas
(Idurrepe), bibero, kalero, lamera, alameda, plazamusika,
plazaberdura, kanpofubola, antigua, antiguo, Sta. Klara...
ARANTXA diminutiboa ei da giputzen txatxukerian. Nire
eritzian ARANCHITAra garamatza, txo eta txuren ordez.
Zenbat "plaia salvaje" Euskal Herrian, euskal izen
dotoreen zapalkuntzan! Sopelan NATURALA DERITZE
LA SALVAJEn biluzteari, hondartzaren izen NATURALA
hondarpean zapaldurik naturaltasun nardagarrian! Eta
horrela beste lekuetan ere euskararen gainbehera dakusagu.
IRAULTZA AZPIKOZ-GORA DA
1926-1936 bitartean, gaztelania ikas ezinik adarjoka
100
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
genbiltzanok etxean erderaz etzekiten euskal irakasle iaiokak geneuzkan: gurasoak euskal huts soilak. Errepublika
aldian, gaztelaniak aurrera egin zuen, zarzuela, tango eta
maisuen bidez. Euskarak ere bai, dotriña berri, antzerki eta
abesti, emakume abertzaleeri esker.
1936an, ordea, burutik beherakoak jo zuen euskara,
alaitasunik baikorrenez jantzirik azaltzen zenean. Gudak
harrapatu zuen eta zurrunbildu. Euskara zerbait irakurten
zuten abertzaleek herritik kanporakoa hartu zuten. Isila eta
iluna zabaldu zen herriaren bihotzean. Ez hitz, ez kanta, ez
dantza. Erdera zen nagusi nabarmen, kale, eliz eta hilerrian
ere. Euskal kultura lugorri geratu zen erdal ezporek zekarzkion hazi landerrenak barne muinetan sekulako minbiziaren
ereintza jasanteko arriskuan.
1947-1950 aldean, Ondarruko euskara errenka bada
ere kaleratzen hasi zenean, erdal kutsuz ageri zen, eta zorigaiztoz, etzeukan etxean nork errenik kendu eta zuzendu,
ez eta makilarik, ez makulurik, urrats tinkoak ematen
lagunduko zionik.
Eta erdera indartuala, euskararentzat lekua estutuz
urritzen joan zen, ondarrutar eta bizkaitarren hitz-joskerak
azpirengo estratifikaizoetan zapaldurik eta ahazturik geratzeraino.
Orainaldian, bizimodua lastertzen doanean, kanpo
gaiez eta materiale gehiagoz erosoago jabetzean, geure hizkuntza zaharrari, oinarrizko sustrairik ere aintzakotzat hartu
barik, txaplata berrien ehunki dotorezko zama eta estalkiak
ezarten dizkiogu. Eta zutoin eusgarririk ezean, jatorriaren
arkeologia bera ere lurrindu eta suntsiturik, eskuartetik
jausi eta hil zorira eratsi dugu. Aintzinakoan bai: euskalkiak
errotu eta sendotu egin ziren, era bateko barne isolamendu
lotuan, zer maita zekitela bizi izan zirelako: Herria eta euskera. Aro berri hauetan, belaunaldi bakoitzak, erdera dakien
tamañan eta kolorean, euskalki berri bat sortarazten du,
gurasoen sustraiak arbasoen oinarriak, "sasi jakintza"ren
traktorez goldatuz, eskuare leun baten asterketa malgoari
uko eginez, bigunkeria bailitzakean.
Gaur, azaletik izanda ere, hizkuntza anitzen ezaguera
dugu jakinduriaren isla eta ezaugarri. Sintaxi gabeko joskera da onartua, hala nolako hariz jositako harpa-bibolinezko
musika dantzaraziz gure euskarari.
Emanak ditu nonbait euskara gaixoak emaitzarik
onenak eta zindoenak. Baina, bere bizitza luzeko ibilbidaian, arekaren batean, buruko sorkitik edo gerriko sakeletik jausi eta galdutako bitxiren bat, ikasle zintzoen asterketari esker, ager baledi, egoki litzaiguke maitez jasotzea,
kanpo haizez erdoitu baino lehenago, idazle euskeldunberri
zuhur eta sentsudunen esku, merezi duen diztirazko saria
lor dezan batuaren bake-itsaso urdinean.
Umetxoek, buru azkarrez eta ahalmen handiz bereganatzen dituzte burmuin orube garbian erein eta hedatzen
zaiena: Gaztelera, frantzera, inglandarrera... on onak izango dira ikasketa horiek aldabatean garaunak garatzeko.
Baina bakoitza bere saldan egostean, hizkuntza-legeen lapikoa ez da bat eta berdina. Euskaldunena preindoeuropearren sutan berotzen da. Beraz umetxoeeri zaila gertatzen
zaie euskal sintaxia; eta erderaren gatz-ozpinez eta piperrez
zori-umotzen dute euskal lapikoa. Ikasi ikasiko dituzte
denak batera, baina galduz euskal joskeraren lotura eta aintzinakoen zunda.
Ondorioa: Haurtaindegien monolinguetasunaren
beharra, sasoi batera iritxi artean, jolasetan, irakurketan,
kantetan, bertsotan...gurasoen arduretan. Guraso euskeramaiteak, pittin bat ikasiak, eta ohartuak euskara gal eta hil
zorian dagoela. Hizkuntza bat mundutik aldendua izan daitekela betiko, eta hizkuntza hori geurea izan zeitekeala.
Inoiz euskaldunak ibili ziren urrutiko herrietatik alde
egin da orduko hizkera. Eta hemen bertan, urbilago,
Zuberoan isilduz doa. Baita geure herritar txepelen bihotzetan ere hilik dago euskera. Erdalkerizko zapalkuntzara
garamatzan kinka larrian aurkitzen gara.
Gure amamek, inudetzaroan, harrokeriaz ziharduten
erderaz, "kapitaletik" uriburutik herrixketara zetoztenean.
Orain herria erdaldunduz doakigunean, beraren kariara
hoben emanez, erdal hitzen erabilian euskara "goxo"
"errax" "xamur" "modernoa" darabilgu. Eta euskal arloko
jakitunek eta adituek lagun egiten diete zeregin lotsagarri
horretan, senbakokeriaren antologiari pagotxa emanez
ahora, amildegira garamatzan naharraketan. Eskualdeak ala
adina euskal hizkera ditugu doinu eta hitz-jausi bereziekin.
Milaka. Eta denak geurerako jitea eta maitasuna dugu.
Hortxe gabiltz arauketak eginez indarrak galtzen. Eta hori
nekeza eta neketsua da emaitza zikoitz baten ordaina jasotzerakotan. Ni 90 urtedun ondarrutarra naiz. 60 urtekoa,
30ekoa, 20koa eta 10ekoa diran bezelaxe. Ezinezkoa da
arautze baten barnean denok sar eta egokitzea, gaia batetik
eta adina bestetik igikorrak direnean. Nork behar du izan
arauditzaile? 35 urtez jantzita datorrena? Ez, ez baitu gure
legerik jasoko, ez eta 10 urte ditunarenik ere. Nongo gramatikan sartu behar dute "atirolapo neukan", "akebaietz",
"finean", "gainean", "espero", "posible" eta hainbat giputzneologismo guretzat. Adibidez, Itziarrek, ipurdi politak
baditu... Ba ni BERRIArako Itziarren ipurdiaren gainean
idaztera noa. Bai besteren bat ere joango litzake, baina ipurdiatzaz idatzirik beteko du bere lana.
Gainera baditugu herritik asago bizi diren herritarrak: Errenteri, Asterrika, Gorozikakoak. Ez al dute araudi
berezirik merezi? Ala gure araudietara makurtu behar al
dute?
Gazteen aldaketak nabari, zenbat urteetako iraupena
lukete arau hauek?
Astiro oldoztu beharrean gara EUSKAL HERRI bat
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
101
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
Zagatzuko hilarria. Arnoko bidean.
HISTORIAS DE UNA GIPUZKOA DESCONOCIDA
LIBURUTIK HARTUA.
dela, HIZKUNTZA bat eta bera gaiso. IPARRALDEAN,
Zuberoan hil egin ei da euskara...! EZ! Geure IPARRALDEAN, geure ZUBEROAN, geure HIZKUNTZA den
EUSKARA ahituz eta hil egin ZAIGU Geuri, euskalkikeriatan genbiltzan bitartean... "Morts pour la patrie" euskara baizik etzekiten haiek", negargarritasunaren abesti negargarria! Eta gauden jakinean, abesti goxoz ez dugula berbiztuko. Gaurdainokoek ez badigute balio izan, iraultza berri
baten bidez joka beharra dugu.
Zuberoan orube soil garbi bat ikus dezakegu, ereintza berri baten hazia eta hezea xurgatzeko egarritan dena.
Hegoaldeko laguntza, dirua eta beroa behar du; ez iruntsi
ezinezko mila euskalkiren zatitan, euskara bat batuaren ore
eztitsuan baino.
Euskal Herria beti izan da untzi eder bat mundua
zeharkatzeko. Baita ere traineru arina eta dotorea. Gaur
egun arraunlariak arraunik barik daude, hil ala biziko estropadarik larrienaren garaian. Geuk lortu behar dizkiegu,
eskaintzak nonnahitik baidatozkigu: Ondarrun, aitaitaren
sabaian ei dago arraun ederren bat; Hondarribian, hainbat
estropada irabazitakoak; Pasaian, aitarenak eta osabarenak;
Orion, Donostiako banderez herria josi zuten arraun ospetsuak; eta Gipuzkoa eta Bizkaiko herrietatik jaritxi litezkeanak, gainera.
Baina, lemazainak du hitza, eta lemazainak
"EZETZ" dio. Ez direla denak berdinak eta ez dutela oraingo traineruetarako balio. Berriak, egokiak, gaurkoak ditula
maite euskal trainerurako. Bestela, agertuko omen da kanpotar beste traineruren bat, ondo bateratua arraunketa jite
pozkor batuan, eta arrakasta handiz eramango duena, ez
bandera bakarrik, herriaren harridura eta miresmena baitare. Zuberoako traineruan, Enkarterrian, Nafarroan, Araban
euskalzaletasuna suspertu nahi bada, diztira duen hizkera
eta arraunketa bateratuaren indarra erakutsi behar da.
Marraska sendoaren deia eta usaina duena, edo ta eperraren
begi zolia tinkatzen duen dirdaia azal lezakeana.
Nondik, nola dirurik ez bada? Geuregandik, geure
maitasunetik jasotako oparietatik: Ikastolatik ikastolak
102
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
A
lotuz; oporretatik oporrak bateratuz; herrietatik herriak
elkartuz; ezaguerak sarrituz; harremanak lotuz; kirol eta
jolasetan parte-hartzeak girotuz, eta geure dirua Euskal
Herrian euskal gaietan xahutuz.
Hemen dago "koxka" eta "haitzkoria". Opariak
eskain aurretik, opariaren jabe izan behar dugu. Euskal
herri guztietan ulertuak izan gaitezen (denok denon euskara baten bidez), saiatu eta ikasi egin behar dugu. Datozenek
igarri dezaten: "Hau euskaldunen herria da. Betiko bizirik
iraun nahi duena". Ez dezaigula ahaztu eta aroldu
Iparraldeko anonimo baten hitzaren sona:
"Arbasoek bazuten mintzaira ederra, eskualdun guzientzat lokarri bakarra, zahar eta gazteek
maitatu beharra. Zaude beti gurekin eskuara zaharra".
Sarako Joannes ETXEBERRIk XVII. mendean
serioski ohartarazi gintuen euskara bateratua egiteko premiaz. Eta XIX.an Jean Pier ALBERBIDEk adi ibiltzeko:
"Bai, erderaz noiz-nahi mintzatzeko errebeskeriak errekarat garamatza eta makhur horrek
diraueno, gure eskuara egunetik egunera galtzerat
dabilke".
Piarres D'IBARRART "Bettiri"k, lau mende lehenago Bernart ETXEPAREk bezala, adore eman zion euskarari:
"Mendi (edo mende) zaharreko Ama, oi
Eskuara maitia, Kaskoin hoien kolpetarik baduzu
oinhazea, nahi zaituzte aurtiki eta khendu bizia,
baina Eskualdunak zor du zutik atxikitzea".
Jean ELISSALDE "Zerbitzari"k:
"Eskuara hain da eder, hain da maithagarri,
non behar baitiogu laguntza ekharri, bizi dadin
maite orain eta gero, berma gaiten hortarat
Eskualdunak oro".
Hala bedi.
Gizartea aldatzen doan heinean gure hiztegia ere aldatzen doa.
Ordenagailua eguneroko ogia bihurtu zaigun sasoi honetan, geroago eta
ezagunagoak egiten zaigu bits-ak, mega, pixelak, konpaktoa, jotapege eta
horrelako berbak. Askorentzat gainera euren beharrerako derrigorra dute
ordenagailua, guretzako eta gure sasoian txalupa, arrantza eta
geure tresneria genuen modura. Hain egunerokoa zen sasoiko
ondarrutarrentzat ze, hiztegi propioa daukagula arrantzagaz lotuta.
Hemen jasoko dugu gure hiztegia eta hasteko, jakina, A-tik hasi gara.
ABAKANDU /
ATLANTIKO
ERDIRE
Patxi
Etxaburu
Ajarrista
ONDARROAKO
ARRANTZALE GIROKO
BERBAK
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
ABAKANDU: Otarrainaren antzerako krustazeoa.
ABARIXU: Bakailao familiako arraina.
ABARRA: Nabarmena, oso esanguratsua, aparra.
ABIXOI: Palankaren familiako arrain txikitxoa.
ABORRA: Ontziaren ezkerraldea.
A
ABORREKO HAINKA: Ontziaren alde bereko erditik atzealdearen bitartea.
AGUENBURU: Itsasertzeko kala bat.
AINGERU: Marrazoaren familiako arraina eta txikiagoa.
AINGIRA BALTZA: Itsasertzeko aingira.
AINGIRA NAHIDE: Aingiratara. Aingiratako arrantzara.
AINGIRA ZURIXE: Ur handiko aingira.
AINGIRATA: Aingiratako arrantzara.
AINGIRATAKO AMU: Aingiratako amu handia.
AINGIRATAKO APAXU: Aingiratako soka lodirakoa (aingira oso indartsua baita),amu eta
berunak osotzen duten aparailua.
AINGIRATAKO KORDI: Aingiratako tretza, amu, loro, sokale, maimen, tiranta, berun eta
abarrekin osoturiko aparailua.
AINGIRI: Aingira. Suge baten antzerako arraina.
A I R U : Haize biguna. Brisa leuna.
AIXKORI: Aizkora. Arrantza-ontzian erabiltzeko aizkora orokorra.
AKULABIRIARDI: Ezpatarraina.
AKULI: Lantzoian tankerako arraina.
ALA: Sarea, aparailu edo beste zerbait eskuratuaz jaso.
ALARRIUAN: Eskuzko aparailuarekin arrantzan egiteko era bat, hau da, aparailuarekin ala eta
erria aritu, geldirik egon gabe.
ALARRIUKO APAXU: Papardotan korda-arrantza luzatu ondoren eta alatzen hasi aurreko
unean, arrantzale bakoitzak beretzako arrantzan egiteko papardotako aparailua.
ALASA: Atunetako alaseko arrantza, kanaberan beita biziarekin aritzekoa, amurako arrain txikia arrantzatu ondoren biberoetan bizirik mantenduz.
ALASEA: Alaseko arrantzara.
ALASEKUK: Alaseko arrantza-ontziak.
ALASIN: Alasean. Alaseko arrantzan. Arrantza-ontzia kalatuta (geldirik egonean) kanaberako
aparailuan arrain txiki biziarekin (antxoa txikia,sardina txikia edo txitxarro txikia) atunetan aritu.
ALASEKO ARRAIÑE: Alaseko eran arrantzan egokiago egiteko arrainaren egoera.
ALASEKO KARNATI: Alaseko arrantzarako arrain txikia (antxoa, parrutxa, txitxarro).
ALATIN: Uretan gorputza ur-azalean luzatuta geldirik mantentzea.
104
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
ALBAKO ARRAIÑE: Egunsentian arraina ur-azalera azaltzea arrantzarako era egokian,dela
antxoa, sardina, txitxarro edo beste.
ALBAKO IZARRA: Goizeko izarra. Egunsentirako ekialdean agertzen den izarra (planeta)
beste izarrak baino nabariago ikusiaz; urte sasoiaren arabera Artizarra, Jupiter, Marte edo besteren
bat izanaz.
ALBAKORA: Urrutiko itsasoetako atun familiako arraina.
ALBI: Egunsentia.Gaua igaro ondorengo egunsentiaren argitasuna.
ALDAGOI: Zirimola, errauntzi, haizebaltza, urakana.
ALDARAKA: Arrantza-ontzia itsasoan arrantzan, leku batetik bestera aldaketan.
ALDARI: Aldarako ekintza edo ariketa, kala edo tokia aldatuaz.
ALDRI: Aldra. Izurdeen nahiz txorien multzoa.
ALDRABESETAKO PAELA: Norbaitek gauzak oker edo ondo ez egiteko adierazgarritasuna.
ALDROIXKA: Arrantzako kala bat.
ALE: Alea. Arrain bereko, antzerako edo bestelako bakoitza.
ALEAK: Aleak, garauak.
ALFA: Arrain kopuru handiagatik saldu ezinean geratutako arrainarekin irina egiteko lantegia.
ALFAK PE EZTAU NAHI: Alfak ere ez du nahi. Arraina arrantzatu ondoren salmentarako
egoera txarrean aurkitzean.
ALFAKO ARRAIÑE: Arrantzu ugariagatik saldu ezineko arraina, arrain irina egiteko erabilia.
ALJEZIRASEA. Beste itsasoetan arrantzan aritzeko, arrantza-ontzia aldi baterako, herri berean
kokatzea.
ALKOLEA: Itsasertzeko kala bat.
ALLARTE: Batez ere arrantzan adi, kontuz.
ALMAMONTE: Itsasertzeko kala bat.
ALOGERA: Partila, soldata, arrantzako lanaren ordain saria, bereziki sare-konpontzailearena
(emakumezkoa), nahiz arrain lantegietako langileena.
ALTARA HANDIXE: Ondarroako itsasertzeko kala bat.
AMABIRJIÑI: Txokoaren hezurra.
AMAI EZ EMON: Arrantzan inoizko irabazi mota bat arrantzaleak etxerako baizik bere patrikarako utzia, hau da, ohiko arrantzatik kanpo lorturiko irabazia arrantzaleak beretzako hartua
AMANDARRI: Itsasertzeko kala bat.
AMARRADERU: Marraena. Ontzia nasara lotzeko, eta baita ere ontziak barruan daramatzaten
marraena mota.
AMEGIÑA: Itsasertzeko kala bat.
AMETSETA: Ondarroa aldeko itsasertzeko haitz gunea.
AMEZALA: Itsasertzeko kala bat.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
105
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
A
AMILLO-OTARRI: Eskuko otzaratxoa antxoa baldeka saltzeko neurrikoa.
AMO ARRAIÑE: Amuarekin arrantzatzeko egoera egokiko arraina.
AMO FABRIKI: Amuak egiteko lantegia.
AMO HANDIXE: Arrain handiaren arrantzarako neurri handiagoko amua.
AMO LAPURRE: Amu okerra. Era berezian okertutako amua, arrantza gehiago ziurtatzeko.
AMO TXIKIXE: Bereziki arrain txikien arrantzarako egokia.
AMO OKERRA: Mutur okerreko amua. Amu lapurra.
K A B I A
artean ahotik irteten saion jarioa.
ANTXOA GORRIXE: Izurdeak hondotik azaleraturiko antxoa multzoa edo berez azaleratua.
Multzoa loditzean kolore gorrixka hartzen du eta zenbat eta lodiago kolore ilunago.
ANTXOA HANDIXE: Antxoa handia kiloko ale gutxiagokoa, arrain lantegietarako (eskabetxe, salazoi) neurrikoa.
ANTXOA MEDIANU: Antxoa ertaina, freskorako egokia.
ANTXOA MOLTZU: Izurdeak brontadaka azaleratua.
AMU: Arrantzarako altzairuzko tramankulu txikia bertan jakia ipiniz arrainak irentsi dezan.
ANTXOA TXIKIXAK PAIÑO KONTRAXO GEXA: Arerio asko dituenari esaten saio.
AMU IPIÑI: Aparailuari amua lotu.
AMU IRASI: Amua irasi. Aparailuari amua berez askatu.
AMU JO: Aparailuari amua lotu, batez ere tretzako txistenari.
AMU LOTU: Aparailuari amua ipini.
AMUAI ARTZABI EMON: Amuari artza jo, hau da; amua artzabiarekin lotu aparailuari
lotzeko egokituz.
AMUGIN: Eskulaneko amu-gina. Amu egilea.
AMUKIXE: Tretzako amu janari hondakina.
AMUPALI: Amuaren atzealde eta goian lokarria lotzeko amuaren gune zabaltxoa.
AMUXKI: Arrantzalearen partilatik kanpoko irabazi mota bat, amari ez eman egitekoa.
ANAKABE: Ondarroa aldeko itsasertzeko kala bat.
ANDANA: Kaiaren sarrerako baga edo hondoko olatu errenkada.
ANDRAKALA: Ondarroatik iparrera zazpi milietara dagoen kala.
ANGULI: Angula. Aingira kumea.
ANKILIKOTIN: Ozta-ozta, ezinean, apo-apun.
ANKULETA: Burdinazko erpedun tramankulua, hondoari helduta arrantza-ontzi txikiari eusteko. Arlanka. Arpeo txikia.
ANPERAMUXU: Itsas txoria.
ANTXETA: Itsas txori zuria, buruan eta hegoetan beltzuneak dituena.
ANTXOA ADURRE: Antxoaren bitsa. Mandduatan arrantzatu berrian ahotik ateratzen saion
lerde-jarioa.
ANTXOA ARRANTZA: Antxoatea. Antxoa arrantzara.
ANTXOA BITSE: Antxoaren adurra, aparra, bitsa. Arrantzatu berrian eta bizirik irauten duen
n
K U L T U R A R E N
ANTXOA OTZARI: 30 kilo edota gehixeago hartzen duen otzara; antxoa, sardina, txitxarro,
lantzoi, boga eta beste arrain garraiatzeko erabilia.
AMU ENTOLLA: Kordako tretzaren potxerazko txistenaren hegal batean amua batu.
O
E U S K A L
AMOGAÑEKU: Ederkaturazko joko txikia bezalako eskaintza edo antzerakoa, "lepoa igurtzi".
AMORE EMON: Arrainari irentsitako amua ziurtatzeko, aparailua alatzean amore eman, bigunean hartuaz.
106
O N D A R R O A ,
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
ANTXOA SASOI: Antxoatako sasoia. Antxoa arrantzarako sasoia. Antxoatako kostera, gehien
bat udaberrian.
ANTXOAKUMI: Antxoa txiki-txikia, udazkenean arrantzatu eta barriletan gaziturik neguan
kordan erabilia.
ANTXOATAKO KOSTERI: Antxoa sasoia.
ANTXOATI: Antxoa arrantza.
ANTXOBI: Antxoa.
ANTZILLADUN SOKI: Txikotari anillatxoa ezarritako arrantzale korapiloa.
APAPUN: Apo-apun. Ozta-ozta. Ezinka-ezinka. Ezinean.
APARJALE: Itsas txoria.
APARRA: Apar. Abarra. Nabarmena. Nabarmentasuna. Bitsa. Olatuaren aparra. Itsasoa ur-azalean apurtzean sortzen diren haize-puspulu txikiak eta bere zuritasuna. Ontziak bere abiadaren
arabera ura apurtuaz ateratzen duen zuritasuna.
APAXU: Arrantza tresneria soka-amurekin edota sare eta abarrekin osotua.
APAXU LUZAKETA: Itsasoan aparailua arrantzara luzatzea. Lehorrean tretzak garbitu eta
bihurguneak kentzea. Sarea lehortzeko hagetan zehar eskegitzea.
APIKAL: Ondarroa aldeko itsasertzeko kala bat.
APO: Itsasertzeko kala bat.
APOÑU: Haize nahasia.
ARANTZA: Itsasertzeko kala bat.
ARDAU BARRILLI: Ardoa itsasoratzeko ardo barrila txikia.
ARDAUNDIRU: Arrantzaleek partila etxeratu aurretik soldatako bostetik bat norberetzat geratzen den dirua.
ARDILANAZKO KALTZERDIXAK: Itsasorako traskoen barrutik erabiltzeko artilearekin
eskuz egindako galtzerdiak.
ARDORA: Ardorea. Ur-errea. Gauean itsasoko urak ebakitzean nahiz apurtzean sortzen duen
zuritasuna. Gau ilunean, uraren koska zilartsu agertzea. Uraren fosforotasuna. Gauen ilunean hau
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
107
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
A
ARDOREKO ARRAIÑE: Arrantza bereko arraina, arrantzarako nahiz arrantzaturikoa.
ARRAIÑ ESPIXE: Arrainaren eztena.
ARDORIN: Ardorean. Ardoreko arrantzan aritzea.
ARENKI: Sardinatzar handia.
ARGI BERDI: Ontziak ibilian bere egoera adierazteko eskuin edo istribor aldeko argia.
K A B I A
ARRAIÑ EROSITZAILLI: Arrain eroslea.
ARRAIÑ ESKAMI: Arrainaren azaleko ezkata edo eskama.
ARRAIÑ FABRIKI: Arrain lantegia.
ARRAIÑ FRESKU: Arrantzatu berriko arraina eta egoera onekoa.
ARRAIÑ FRESKUE: Arrain-saltzaileek herriko kaleetan zehar arraina saltzeko deia.
ARGI GORRIXE: Ontziak ibilian bere egoera adierazteko ezkerreko edo ababorreko argia.
ARRAIÑ GAIZTU: Mazoparen tankerakoa, izurdearen itxurakoa, handiagoa eta aurkaria.
Bereziki gaiztoa izanik, sardinatako sareen apurtzaile handia.
ARIMI: Sokaren barneko hari mehea.
ARRAIÑ HANDIXE: Arrain zatarra, salmentarako ezegokia.
ARGI ZURIXAK: Erlaxak. Ardi zuriak.
ARIZTI KALI: Ondarroako itsasertzeko kala bat.
ARKAKALA: Itsasertzeko kala bat.
ARRAIÑ GORRIXE: Perloi familiako arraina, neskatzarraren antzerakoa.
ARRAIÑ KOIPETSU: Koipedun arraina, gehienetan arrain berdea.
ARRAIÑ LODIXE: Gune berean kopuru handiagoko arrain multzoa.
ARKATXONGO HONDARTZI: Arkatxonen barnealdeko hondar zurizko mendi handia,
arrantzaleentzako alde hartako gida edo erreferentzia gunea.
ARRAIÑ MANKAU: Arrain mankatua, makaldua, bigundua, mailatua, hau da, egoera ahuleko
arraina.
ARLANPA TXIKIXE: Arrantza-ontziei, itsas beherakoan, ontziaren azpietako lanak egiteko,
uraren eta lehorraren arteko gunea, kaian nahiz ibaian (oraingo honetan ontzi txikiei).
ARRAIÑ MOLTZU: Arraina elkarren artean baturik multzo lodian.
ARLANKI: Aingura.
ARLANPI: Arrantza-ontziei azpiko lanak egiteko toki lehortsua.
ARLASTA: Ondarroako itsasertzeko gune bat.
ARMADORI: Arrantza-ontzi jabea.
ARMATEKO HARIXE: Sarearen hegalak josteko hari lodia.
ARMIARMA: Arrantzale korapiloa.
ARMIARMA ARRAINA: Marasma arraina.
ARMINTZA KABRA: Armintzako abra.
ARNO ATZI: Ondarroako itsasertzeko kala bat.
AROTZA: Zurezko arrantza-ontziak egiteko langilea.
ARPEUE: Arlanka txikia.
ARPOI: Arrain handiak arrantzatzeko tresna.
ARRAIANA: Itsasertzeko kala bat.
ARRAINBIDI: Itsasertzeko kala bat.
ARRAIÑ AROLA: Arrain multzo mehekoa, gunearen arabera kopuru txikikoa.
ARRAIÑ BALTZA: Bakailao familiako fogoneroa.
ARRAIÑ BERDI: Arrain zuria edo zurirakoa ez dena. Arrain urdina.
ARRAIÑ BIDI: Ondarroa aldeko itsasertzeko gune bat.
n
K U L T U R A R E N
ARRAIÑ BITSE: Maziko arraina ur-azaleratzearen aurretik agertzen den bitsa.
ARDOREKUK: Ardoreko arrantza-ontziak.
O
E U S K A L
da, ilargiaren argitasunetik kanpo, ur-errearen bitartez, arraina bere fosforotasunagaitik arrantzarako ikustea.
ARDOREA: Ardoreko arrantzara.
108
O N D A R R O A ,
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
ARRAIÑ MEHIE: Arrain arola.Nahiz eta arrain zabala izan, kopuru txikikoa.
ARRAIÑ SARDI: Arraina multzoturik ur-azalean.Gorria.
ARRAIÑ SUGI: Aingira mota bat.
ARRAIÑ SUNDA: Arrain usaina.
ARRAIÑ TXIKIXE: Arraina neurriz oso txikia.
ARRAIÑ ZAPALA: Platuxa.
ARRAIÑ ZARRA: Salmentarako, freskotasunaren aldetik, egoera txarreko arraina.
ARRAIÑ ZATARRA: Arrain handia, arrain saskarra.
ARRAIÑ ZORROTZA: Atunaren familiako haginzorrotza.
ARRAIÑ ZURIXE: Arrain berdea edo zuria ez den arraina.
ARRAIÑ ZURI-ZURIXE: Arrain zatar bifidoduna. Esperloia, arrantza-ontziaren azpian atun
jalea.
ARRAIÑAK AZPITXIK ENDDAU: Arrantza-ontziaren azpialdetik; sarealdiko arrainak ihes
egin. Behetatik egin.
ARRAIÑAK TXIMISTADI EINDDAU: Arrainak bat-batean, tximistaren antzera, ihes egin.
ARRAIÑE ATATEKO PALI: Arraina ontzitik ateratzeko pala egokia, batik bat arrain freskoarentzako.
ARRAIÑE AZPITXIK SARTU: Arraina arrantza-ontziaren azpialdetik sare barrura sartu.
ARRAIÑE JO: Itsasoan arraina aurkitu arrantzarako erara.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
109
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
ARRAIÑE KONJELA: Arraina izoztu.
ARRAKULU: Itsasertzeko kala bat.
A
ARRANTZAKO BAIMENA: Arrantzarako itsaso-agintaritzako baimena.
ARRANTZAKO TXALOPI: Arrantza-ontzia. Arrantzarako ontzia; txalupa handia, badiako,
sagako, sareru, bolintxeru, atunketari baporea edo lurrunontzia, batela, plati, arrasteru, motorra
eta abar.
ARRANTZALI: Arrantzalea. Arrantza lanbideduna, ogibideduna. Arrantza-ontziko ontzilaria.
ARRANTZAN: Arrantza nahia aritzen, saiatzen. Bolintxean, trainean, saretan, atunetan,
legatzetan, bisigutan, papardotan, kordan eta abar luzea.
ARRARAKA: Izurdeek arraina hondotik azaleratu eta arrara bizian ibiltzean ur-azalean, arrantzaleek egoeraz baliatu sarea luzatzeko.
ARRASKETI: Arrantza-ontziaren kanpo aldeko ohaldi eta belarra edota altzairuzkoan ugerra
kentzeko esku tresnatxoa.
ARRASTA: Arrastea. Arrasteko arrantza.
ARRASTEKO ANDRAK: Kaian arrasteko arrainean lana egiten duten emakumezkoak.
ARRASTEKO ARRAIÑE: Arrasteko arrantzan arrantzatutako arraina.
ARRASTEKO ARRANTZA: Sarea arrantza-ontziaren atzetik hondoan luzaturik, arrastaka,
tatarrez, egiten den arrantza da.
ARRASTEKO BENTI: Arrasteko arrainaren salmenta.
ARRASTEKO BODEGI: Arrasteko arraina salmentarako antolatzeko eta prestatzeko lokala.
ARRASTEKO GIXONAK: Arrasteko arrantza-ontziko gizonak.
ARRASTEKO HARIXE: Arrasteko sarea konpontzeko haria.
ARRASTEKO KAJI: Arrasteko arraina erabiltzeko kaxa.
ARRASTEKO PAREJI: Arrasteko arrantzan ontzi bik elkarren artean, sare batekin arrantzan
egiteko arrantza-ontzi bikotea.
ARRASTEKO PATROI: Arrasteko arrantzarako teknikoa.
ARRASTEKO SARI: Arrasteko arrantzarako sarea, baxurakoarengandik ezberdina eta lodiagoa.
ARRASTEKO TXALOPI: Arrasteko arrantza-ontzia, bikotekoa, baka, ateduna.
ARRASTEKO TXITXARRU: Arrastean arrantzatutakoa.
ARRASTERU: Arrasteko arrantza-ontzia.
ARRASTERUKO BIHARRA: Emakumezkoen arrasteko arrainarekiko lana.
ARRATSA: Arrats. Arratsalde berandu. Arrastia. Iluntzea. Ilunabarra.
ARRATSIN: Arratsean. Arrastian. Iluntzean. Ilunabarrean. Arratsetik gaua arteko unean.
ARRAXI: Arraia. Arrain zapala.
ARRITXU: Ondarroako kala bat.
110
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
ARRIZA: Arrantzale korapilo bat.
ARRU: Arroa, arrainaren salmentarako 12,50 kilogramo pisu neurria.
ARRUNTA: Arrantzale korapilo bat.
ARRUNTE ARTZABIAZ: Arrantzale korapilo bat.
ARTALAKATZA: Maluta. Arrantza-ontziko bela bat.
ARTAÑE: Arrantza-ontziko bela bat.
ARTAPE: Ondarroako itsasertzeko kala bat.
ARTASIXE: Itsasertzeko kala bat.
ARTATXU: Itsasertzeko kala bat.
ARTZA: Atunetarako amu sokaleari lotzeko arrantza korapiloa.
ARTZARIXE: Atunetarako amuari artza egiteko hari loditxoagoa.
ARTZABI: Arrantzale korapilo bat.
ARTZABI EMON: Arrantzale korapilo bera egin.
ARTZABI BIRIBILLDUNE: Arrantzale korapilo bat.
ARTZABIATUTAKO AHARI IZTERRAK:Arrantzale korapilo bat.
ASAKATU: Soka edo txikota askatu, desegin.
ASETU: Arrantza-ontziko zura bustitzean, ondorengo handitze eta zabaltzea.
ASMAINTAR: Arrantzalearen itsasorako oinetakoa, traskoaren ordezkoa eta hobeagoa.
ASTILLERO TXIKIXE: XX. Mendeko lehen hamarkadetan Zaldupen zegoen astillero txikia.
ASTILLERU: Ontziola. Itsasontziak egiteko lantegia.
ASTOBITSE: Mazi onarekin turtubia nahasirik, mazia lodituaz egokitzeko, arrain jaki horrekin
sardina ur-azalera erakartzeko.
ASTU: Bakailao familiako fogoneruaren tankerako arraina. Arrain lantegietan arrainak lehortzen
(txitxarro, berdela) esekitzeko egurrezko tramankulua. Arrasteko sareak konpontzen aritzeko tramankulu txikia.
ASTURIASEA: Asturias aldera arrantzara.
ATA: Itsasoko ahatea.
ATAKO BANDA: Itsasoan arrantza tokira edo kalarako joanaldia, joana.
ATERPI: Aterpea; kofradiako tinglau, kantxapeko tinglau txikia, guzurretxea.
ATEZA: Soka edo sarea tenkatu.
ATEZO: Sarean arrain gehiegi sartu ondorengo teinkada edo pisuaren eraginez, edota hondoari helduta; aparailu, sare, nahiz arlanka, ez atzera eta ez aurrera jaso ezinik gelditu.
ATEZUN: Soka edo sarea teinkadan noiz apurtuko geratu.
ATLANTIKO ERDIRE: Atlantikoaren barrena, itsas zabalera, arrantzara.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
111
ONDARROAKO KIOSKOAK
Ondarroa, 1963ko abuztuaren 17a, Arrantzale Eguna. Musika Plaza eta Kioskoa jendez gainezka. Euria egon arren, jendea alaitsu dabil aurreskuan. JESUS MARI ARAMAIOK EMONDAKO ARGAZKIA.
Anjel Ituarte Aulestia
Musika entzule askok gogoan dute Plaza Musikako kiosko borobila. Ondarroako Udal bandak Izetaren gidaritzapean bertatik eskeintzen zituen kontzertuak eta jendeak, kioskoari biraka, baltsak, pasobobleak eta tangoak dantzatzen zituen. Baina aurretik egon ziren kioskoekin oroitzen direnak gutxiagoak dira. Memoria
berreskuratu nahian idatzi dut lantxo hau eta horretarako beharrezkoak diran Ondarroako Udal Artxiboko
dokumentuak eta kioskoaren argazkiak erabili ditut.
L
Egurrezko kioskoa XX.mendearen hasieran musikariekin
ehendabiziko kioskoaren aipamenak XIX. mendekoak dira. 1890.urtean Udalak egurrezko kioskoa jarri
zuen enparantza erdian, musikariak bertara igo eta
musika jotzeko. Formaz karratua zen, zoru gainean jositako oholekin egina eta probisionalki ipintzen zen musika
plazan, jai egunetan eta udaran batez ere. Negua heltzean
hiruzpalau zurginek dena desmontatu eta Udaletxeko biltegian gordetzen zituzten oholak. Udaletxean badaude fakturak honen adierazgarri.
1904ko Azaroaren 3an Fernando Zubikarairi 1428
pezeta eta 84 zentimo ordaindu zitzaion musikarien tenpletean eta eliza atariko aldarean egindako lanengatik:
"A Fernando Zubikaray 1428 pesetas y 84
céntimos para pago de su cuenta por los trabajos
que efectuó en el altar del frontón, templete de los
músicos y altar del pórtico."(1)
1908ko azaroaren 16an Domingo Badiolari ere 7
pezeta eta 50 zentimo ordaindu zion udalak kioskoa desmuntatu eta herriko biltegira eramateagatik. Gizon hau
herriko festen antolamenduaz arduratzen zen (kioskoa eraiki, bere tokian jarri, kukaña ipini...). Fakturak honela dio:
"Desarmar el kiosko de los músicos y retirar
todo el material al depósito de la villa." (2)
(1)Ondarroako Udal Artxiboa (O.U.A), Udal kontuen liburua 1904, 116 ordainketa.
(2) Ondarroako Udal Artxiboa (O.U.A), Udal kontuen liburua 1908, 96 ordainketa.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
113
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
O N D A R R O A ,
Badirudi Udalak kiosko berriaren burutapenarekin
jarraitzen zuela eta 1910.urtean Manuel Ustadanek kioskoaren proiektu berria aurkeztu zion eta. 50 pezeta kobratu
zuen bere lanarengatik.
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
"A la viuda de Urresti 53 pesetas y 50 céntimos por los jornales invertidos, tablas suministradas para el kiosko de la plaza:
25 tablas de cabretón
10 tablas de cabretón
1 tablón" (3)
Urte bereko azaroaren 14an, Domingo Badiola
arduratu zen kioskoa ipini eta kentzen. Zazpi upelen
gainean taulak josita altxatu zuen kioskoa eta gorriz
margotutako baranda ezarri zion inguratzen. Kobratu
zuen faktura irakurririk ideia bat egin genezake nolakoa
zen kioskoa:
"A Domingo Badiola pago de jornales y
materiales invertidos en la construcción de kiosko
de la plaza: Factura. Gasto en el kiosko nuevo:
Egurrezko kioskoa XX.mendearen hasieran musikariekin
Siete barriles a 10.50 cada una
73.50
Miguel Anzomendi 3 días a 4,50 día
13.50
Miguel Larraga un tablón de 30 pies
19.25
A Gregorio Goitia, compostura de barriles 2.50
Kandido Arriola (1901-1906) eta Benito Arin
(1906-1911) banda zuzendarien lanari esker,
Ondarroako banda, txaranga bat izatetik 30 lagunez
osoturiko banda izatera heldu zen. Badirudi egurrezko
kioskoa txikiegi gelditzen zitzaiela eta Udalak beste
kiosko berri bat egiteko asmoa hartu zuen. 1908.urtean aurkeztu zen lehendabiziko proiektua, baina ez zen
gauzatu, zeren urte honetako urriaren 16an, Udalak,
Domingo Badiolari behin-behineko kioskoa kendu eta
gordetearren 7,50 pezeta ordaindu zion:
Domingo Isasia 2 y medio dias a 4.50 dìa 11.25
Miguel Badiola medio tablón
7.50
Domingo Arambarri 3 cuartones de 28 pies cada una
un real el pie
21,50
Una percha roja para la barandilla de los
cuatro costados
22,90
Octubre 6 deshacer el kiosko y retirar el kiosko
22,40" (4)
"Pago de 7,50 pesetas por los jornales
invertidos en soltar y guardar el kiosko provisional a Domingo Badiola:
10 de Octubre 1908 desarmar el kiosko
de los músicos y retirar todo el material al
depósito."
1910eko Manuel Ustadanek egindako kioskoaren proiektua
Baina proiektua bertan bera joan zen. 1911ko Udal
fakturek argi adierazten dizkigute oraindik upelen gainean
egindako egurrezko kiosko gainean jotzen zutela musikariek eta agure batek baino gehiagok gogoratzen du nola
herritarren arteko liskar politikoetan, upelak alamedan
amaitzen zutela. 1911ko irailaren 12an Udalak Urrestiren
alargunari 53 pezeta eta 50 zentimo ordaindu zion uztailaren 15ean kioskoko taulak ipini eta jornalak ordaintzeko:
Hurrengo urteko azaroaren 29an, Urrestiren alargunak ere 8,80 pezeta jaso zituen jarritako ohol batzugatik:
"por las tablas suministradas para el kiosko
de Ondarroa." (5)
1912tik 1924ra ez da aipatzen kioskorik Udaleko
kontuetan. Tarte honetan harrizko oinarri oktogonal bat
eraiki zuten plaza erdian, besteak baino sendoagoa eta
iraunkorragoa, egurrezko barandarekin apaindu zuten, iparraldera begira burdinazko atea jarri zioten, eta eskailera
bat bertara igotzea errazteko. Hemendik aurrera kioskoak
kokagune finkoa edukiko du eta jai handiak ospatzen direnean margotua eta apaindua izango da.
1908ko kioskoaren proiektua eta aurrekontuak.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
115
Goian, 1922ko kioskoa. Behean, 1927ko kioskoa bandera eta lorekin apaindua.
O N D A R R O A ,
1924.urtean udal langileek kioskoa margotzen aurkitzen ditugu.(6) Baita ere banderatxo eta lore sortekin apainduko da kioskoa. 1926an Jose Aristondok honako hau
kobratzen du:
"Jose Aristondo cobra por adornar con hierbas el kiosko 7.50 pesetas, poner listones al kiosko
11,50 pesetas y quitar listones al kiosko 2.50 pesetas".(7)
Baina kiosko honek ez zuen teilaturik eta euria egiten zuenean izaten ziren komediak. Pedro Guimón arkitektu ospetsua izan zen teilatuaren proiektua egin zuena eta
Bernar Iriondok eraiki. Data ez den zehazten dokumentu
batean porlanezko teilatua ipintzea proposatzen da eta egurrezko baranda eta eskailerak beste porlanezko batzuegatik
ordezkatzea, dena 3.987,47 pezetaren aurrekontuaz.
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
"La construcción de una cubierta de hormigón armado sustentada por pies derechos en los
vértices del óctogono de la planta actual y dispuesta con arreglo a los principios de acústica, a este fin
se construirá en la parte opuesta al acceso tres tabiques a modo de reflector, y dos machones decorativos que lo acompañan formando así su fachada.
Además entra tambien la sustitución del actual
antepecho y balaustrada de madera por tabiquillo
encasetonados de hormigón armado".(8)
Bandaren ekitaldiak ugariak izan ziran eta bertan
entzun ziren Izetaren zuzendaritzapean kontzertu eta berbena bikainak.
Ondarroa, 1935eko urtarrila. Musika Plaza eta Kioskoa edurtzan. SABIN MURUETAGOIENAREN ARGAZKIA. JOSE MURUETAGOIENAK EMONDAKOA.
(6) "Pago a los jornaleros para pintar el kiosko de la banda" Ondarroako Udal Artxiboa (O.U.A), Udal kontuen liburua 1924, 92
ordainketa.
(8) Ondarroako Udal Artxiboa, Proiektu teknikoak, 947,4. Kioskoaren estalkiaren eraikuntza.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
119
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
Ondarroa, 1941ean. Misioetako eguna Ondarroan.
Musika Plaza jendez gainezka. Kioskoa, erdi-erdian.
GOIKO ARGAZKIA IRENE ARAMAIOK EMONDAKOA DA
BEHEKOA, SABIN MURUETAGOIENAREN ARGAZKIA.
JOSE MURUETAGOIENAK EMONDAKOA.
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
Goian, 1964ko planoa. Udaletxe berriaren proiektua eta kiosko berriaren kokapena. Behean 1964ko planoa. Udaletxe eta frontoi berriaren proiektua.
1964an Udaletxe berria egin behar zela eta
musika plazan aldakuntza nabariak egin ziren.
Udaletxe berriaren obrak frontoiaren luzera txikitu
zuten eta frontoiari erantsitako harmailak plazari
zati ederra jan zioten. Horrela, kioskoa izkina batetan gelditzen zelako tokitik aldatzea erabaki zuten.
Garai honetan bestalde, orkesta eta rock talde
txikiak modan jarri ziren, ez zegoen kiosko handi
baten beharrik. Udalak kiosko txiki bat eraiki zuen
plazaren izkina batean. Karratua oraingoan, bere
teilatu eta guzti. Hona hemen Castor de Uriarte
arkitektuak Udaletxe berriaren, kioskoaren eta frontoia egogitzearen proiektuan adierazi zuena:
"Proyecto de casa consistorial, kiosko
y acondicionamiento del frontón. Memoria
del arquitecto Castor de Uriarte:
El kiosko de música se compondrá de
una plataforma con una marquesina volada,
y el suelo elevado a 90 cm, para formar una
camara de aire. En los planos se detalla su
emplazamiento y características."(9)
(9) Ondarroako Udal Artxiboak (O.U.A.) 949,1 kaxa.
120
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
121
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
1991n Udalak kiosko hau kentzea erabaki zuen. Bai banda bat sartzeko eta bai gaur
egun musikariek erabiltzen duten ekipamendua ipintzeko txikiegia zen. Porlanezko beste
oinarri bat jarri zuten frontoiko harmailak sortzen duten aterpearen babesean eta kitto.
Hona hemen Ondarroako kioskoaren
historio bitxia, udal agintarien joera eta musika modekin batera aldatzen joan dena.
Ondarroa, 1985eko Andra mari jaiak.
Kresala Musika banda jotzen plazako kioskoan
Ondarroa, 1993an. Kresala Elkartearen X. urteurrena
Portugaleteko Uda Musika banda jotzen plazako kiosko
berrian, Joseba Saenz Ortuondoren zuzendaritzapean.
Gaur egun 2005ean, horrela ezagutzen dugu kioskoa.
122
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
Ondarroa, 1963ko abuztuaren 17a, Arrantzale Eguna. Musika Plaza eta Kioskoa jendez gainezka. Euria egon arren, jendea alaitsu dabil aurreskuan. Ezkerraldean, frontoiko egurrak ikus ditzakegu. JESUS MARI ARAMAIOK EMONDAKO ARGAZKIA.
O N D A R R O A ,
BOGA, BOGA, MARIÑELA
MELODIA BATEN 60 ERAKETA
Felix Gerenabarrena Egurrola
Oraingo hau, izenburu bardineko idazlan baten ataltxo bat, besterik ez da. Atal haren laburpena, hain zuzen.
Lan hori idatzita dago, baina ez dakit noiz argitaratuko dan. Sei zati nagusiz osotzen da:
1) BOGA,BOGA-ren jatorria eta antzinatasuna. Dokumentuak.
2) Partitura bakotxaren aurkezpena. Egilearen argazkia, musika-biografia eta eraketaren ezaugarriak.
3) BOGA-BOGA-ren letrak zazpi hizkuntzetan.
4) Partitura guztien sailkapenak. Ahotsetara. Instrumentuentzako moldaketak.
5) Bilboko Koral Elkartea, Donostiako Orfeoia, Easo Koroa eta Iruñako Orfeoia. BOGA,BOGA abestia euren
musikaldietan.
6) Baimendutako partituren argitalpena
B
PARTITURAK
Abesti honen testuari dagokionez, zazpi hizkuntza
aurkitu ditut partituretan edota beste dokumentu batzuetan.
Euskera, frantsesa, gaztelera, ingelera, japoniera, katalana
eta nederlandera.
02.- AGIRREGOMEZKORTA PEREZ, Txomin.
Pasai Donibaneko txistularia. "Txistulari" aldizkariaren
zuzendaria. Patiturea: 1.txistua, 2.txistua, silbotea.
Argitaratzeko baimena: Txominek berak emana. (ERESBIL artxiboa. Errenteria).
oga, bogaren jatorrizko melodia zein letra oso herrikoiak dira. "Betikoak" esango geunke. Jesus
Guridik hain ospetsu egin zituanak.
Baina, harrezkero be, harmonizazino zein testuitzulpen barri ugari idatzi eta zabaldu izan dira, lehenagoko melodia bera egitura barriz aberastuz.
Harmonizazinoak, ostera, asko. Abestaldeentzat eratuta: 1,2,3,4,5,6 zein 7 ahotsetara. Instrumentuentzat prestatuta, barriz, akordeoi, banda, organo, orkestra, piano eta
txisturako moldaketak.
Boga,bogaren 60 partitura desbardin aurkezten dira
hemen. Bilduma bitxia, beraz.
Danetarikoak. Zerrenda alfabetikoan sailkatuak.
Euretatik 26, BOGA,BOGA,MARIÑELA liburuan argitaratzeko baimenduta dagozanak.
Musika-lan guzti honeen jatorrizko orriak edota
kopiak eskuratu ahal izan ditut. Bakotxaren kasuan adierazten da nundik.
200 orrialde inguru, guztira.
Eskerrak Félix Núñez Uribe apaiz, musikazale, ikaskide eta adiskide gasteiztarrari. Berak lortutakoak dira
ondoko bederatzi obra: 04, 16, 17, 20, 21, 28, 29, 30, 50.
01.- "ADARRAKOAK" TALDEA. Gasteiz. "EUSKAL HERRIKO ABESTIAK". "Canciones de euskal
herria". "Kantu eta musikagailuentzako prestaturik: auspoa
(akordeoi), gitarra, organoa eta abarrez erabiltzeko".
(BILINTX liburutegia. Donostia).
03.- AGIRREGOMEZKORTA PEREZ, Txomin.
Partitura para canto a una voz, 2 txistus, silbote, trompetas,
trompa, trombón y tuba. Autorizada para su publicación.
(ARCHIVO DE MÚSICA. SANTUARIO DE LOYOLA).
04.- ÁGUILA, Juan de. CANCIONES POPULARES DE EUROPA. Partitura, partitura con análisis y partitura con letra (castellana). (UNIÓN MUSICAL
ESPAÑOLA). (INTERNET).
05.- ANSORENA ELEICEGUI, Isidro. Hernani,
1892. Donostiako Udal Musika Bandako txistu irakaslea.
Liburua: "Txistua, ots gozoa nola?. Cómo obtener sonido
dulce del txistu...?". Partiturea: Txistu 1., txistu 2.
(BILINTX liburutegia. Donostia).
06.- ANSORENA MIRANDA, José Luis. Apaiz
kaputxinoa. Donostia, 1928. Errenteriako Andra Mari
Koralaren sortzailea. ERESBIL, Euskal musikarien artxiboaren sortzailea. Partiturea: 4 ahots desbardinetara.
(ERESBIL artxiboa. Errenteria).
07.- APARICIO, Juan José. Director de la CORAL
SANTA LUCIA DE LLODIO. Partichelas para los canto-
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
125
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
08.-ARAGÜÉS BERNARD, Tomás. Aragonés, afincado en Bilbao. Nacido el 19-X-1935. Primeros premios en
solfeo,armonía y composición en el Conservatorio de
Bilbao, en 1958. Profesor de Música Sacra de la
Universidad Pontificia de Salamanca. Director del
Conservatorio Donostiarra. Ha dirigido, además, la
Orquesta Sinfónica de Euskadi y la Orquesta Sinfónica de
Bilbao.
Partichelas para Coro a 4 voces iguales. (ERESBIL
artxiboa).
09.- ARCHIVO DE MÚSICA de J.A. ARANA
MARTIJA. Gernika. "UNA VERSIÓN ANTIGUA DEL
BOGA-BOGA". 3 ahots bardinentzako eraketa. ("ONDARROA 1997" urtekarian, 75-76 or.).
10.- ARCHIVO DE MÚSICA P. PABLO GARAYOA, S.J. Partitura manuscrita para 4 voces mixtas.
(SATB).Euskerazko letra. <Polifonía profana Vasca>.
11.- ARCHIVO DE MÚSICA SAN FRANCISCO
JAVIER. Tudela. Partitura manuscrita a 5 v.m. (TiTiTTB).
Bilingüe: euskera-castellano. (ARCHIVO DE MÚSICA.
SANTUARIO DE LOYOLA).
12.- ARIN GOENAGA, Valentín de. (Ordizia 1854Madrid 1912). Catedrático de Armonía en la Escuela
Nacional de Música. Partitura a 3 voces iguales. (GASTEIZKO APAIZTEGIKO artxiboa). (Sabin Salaberrik bialduta).
13.- ARRATIA, José María de. "CANCIONERO
POPULAR DEL PAÍS VASCO". "Ohiko" melodia eta letra.
Editorial AUÑAMENDI. (ERESBIL artxiboa).
(Doinu zein letra bardinekin argitaratu zan DONOSTIAKO APAIZTEGIKO "BOGA-BOGA" deituriko ERRI
ABESTI XORTA liburutxuan, 33. kanta, Boga-Boga abestia, 1965. urtean). (ERESBIL artxiboa).
14.- ARTETA FORURIA, José Ramón. Ispaster
(Bizkaia), 1934. (Ainhoa Arteta sopranoaren aita). Tomas
Aragüés, Samuel Rubio (gregoriano eta polifonia) eta
Francisco Escudero (fuga eta konposizioa) izan ebazan irakasle. Tolosako ERESOINKA Koralaren Zuzendari ohia.
Partiturea: 4 ahots desbardinetara. Argitaratzeko baimendua. (ERESBIL artxiboa).
15.- AULESTIA TXAKARTEGI, Gotzon. Abadea.
(Ondarroa, 1940 - Donostia, 2003). Musika-irakaslea eta
konpositorea. Donostiako Artzain Onaren Katedraleko
Organista titularra eta Abesbatzaren Zuzendaria.
Donostiako Goi Mailako Musika Kontserbatorioko irakaslea. "Poema Sinfónico sobre tema del BOGA BOGA".
Orkestrarako partiturea. 61 orrialde. (ERESBIL artxiboa).
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
res a 4 voces graves. (Archivo de la CORAL SANTA
LUCIA). (Versión facilitada por Javier Ortega Azpuru, de
la Coral). (ARABAKO ABESBATZEN ELKARTEA).
126
K A B I A
16.- BARTOLOMÉ DEL MORAL, Antíoco.
Valladolid.
Premio de Honor de Armonía en el
Conservatorio de Valladolid. Fundador y Director del Coro
CAPILLA CLÁSICA DE VALLADOLID. Bajo-Salmista
de la Catedral de Valladolid.
Partitura a estrenar a 4 voces mixtas. (Colaboración
personal, 2005). (EDICIÓN PRIVADA). (En la portada,
vista del puerto de Ondarroa). Autorización para su publicación del autor.
17.- BASTIDA IBAÑEZ, José María "Txapi".
Vitoria-Gasteiz. Partitura: txistu 1º, txistu 2º, silbote.
("Transcripción para txistu de J.Mª Bastida "Txapi" de la
partitura para coro para voces de J.Guridi"). Autorizada
para su publicación.
18.- BENGOA BERBEJILLO, Francisco. (San
Pedro de Galdames, Bizkaia). Compositor, director de
Bandas de Música. Fundador y director del Orfeón de San
Antón en Bilbao. Cuaderno: "EDICIONES <ORDORIKA>. COLECCIÓN DE CANTOS VASCOS.
Transcripción a 3 voces iguales y para acordeón del
Boga,boga". Letra en euskera. (ARCHIVO DE LA FRATERNIDAD DE CAPUCHINOS. Pamplona).
19.- CASARES VILCHEZ, Diego, S.J. Granada.
Partitura manuscrita. Popular vasca para coro a 3 voces
iguales. Texto en euskera.
" ... Fué para la Escolania Portuense para la
que yo hice el arreglo de la canción vasca
"boga,boga", que yo no sabía que estaba en
Ondárroa (ahora caigo en la cuenta de aquello de
"Ondarroako...". (Extracto de su carta).
Publicación autorizada por su autor. (ARCHIVO DE
MÚSICA. SANTUARIO DE LOYOLA).
20.- COLINO PAULIS, Pablo. Sacerdote, nacido en
Pamplona en 1934. Director de la "Capella Giulia" de la
Basílica de San Pedro del Vaticano. Versión del Boga,boga
armonizada a 4 voces mixtas.
Partitura fechada en 1945, cuando escuchó por primera vez el BOGA,BOGA en el Seminario de Saturrarán y
quedó impactado para toda su vida. Publicación autorizada
por el propio Pablo.
Una curiosidad. La partitura está encabezada con la
siguiente anotación:
"I marinai di Ondárroa nelle navi di
C.Colombo". (Traducción: "Los marineros de
Ondárroa en la nave de Cristóbal Colón").
¿Qué quiere decir? Resumiendo: Juan de la Cosa, de
viaje a "las Indias" con Cristobal Colón, escribió lo
siguiente:
"Martes, 11 de septiembre. 1492".
"Mis vizcaínos cantan el boga,boga en lengua
euscalduna" ("Diario de a bordo de Juan de la
Cosa", presentado y comentado por Ignacio Olagüe,
pág. 85. Ediciones Garriga S.A. Madrid). (Editions
de Paris, 1ª edición, Junio de 1985).
La cuestión es si este texto es "histórico" o solamente "imaginativo"... Más información en el citado libro
de I.Olagüe y en el BOGA, BOGA, MARIÑELA, preparado para su impresión.
Una anécdota reciente: El día 3.03.05 el presidente
de Georgia viajó al Vaticano. Colino preparó la recepción
musical de tal evento con 4 canciones, 2 georgianas y 2 vascas: el "Agur, Jesusen Ama", de Felipe Gorriti y el "Boga,
boga, mariñela", del propio Colino. (Información personal
de Pablo Colino).
21.- CHIQUIRRÍN AGUILAR, Regino. Sacerdote.
Madrid, 1930. Estudió contrapunto y armonía con D. Julio
Valdés, y piano con D. Luis Aramburu, en Vitoria.
Partitura, escrita en Oviedo, para 3 voces iguales.
(Colaboración personal, 2005). Publicación autorizada por
Regino.
22.- DOMERCQ, Jerôme. (Frantsesa). Partiturea: 4
ahots desbardinetara. (ERESBIL artxiboa).
23.- ELIZALDE OCHOA, Luis, apaiz klaretarra.
Sangüesa (Navarra), 1940. Liburua: "Haurren abestaldentzako EUSKAL ABESTIAK". Boga,boga, 3 ahots bardinetara. (ESCUELA SUPERIOR DE MÚSICA SAGRADA Y
DE PEDAGOGÍA MUSICAL Madrid). Argitaratzeko baimena: Fernando Prado, Publicaciones Claretianas. Madrid.
24.- ESCUDERO GARCIA DE GOIZUETA,
Francisco. (Donostia, 1913 - Zarautz, 2002). Catedrático de
Composición y Armonía del Conservatorio Municipal de
San Sebastián.
Partitura para Orquesta y Coro de 4 voces mixtas.
"Nota: En la orquesta, la cuerda imita el
rumor de las olas, excepto en los violines 1º, que
después adquiere más intensidad con otros instrumentos. El metal y varios de madera ejecutan también el tema melódico. Schola Cantorum de Ntra.
Sra. del Coro" (ERESBIL artxiboa).
25.ESCUDERO
GARCIA,
Bixente.
(Donostia,1915 - Benidorm,1978). Musikaria eta kazetaria.
7 ahots desbardinetarako partiturea. "Agur, Donostiako
itxaso basterra" dino bere letrak. (ERESBIL artxiboa).
26.- ETCHEMENDY, Paul et LAFITTE, Pierre.
Liburua: "KANTUZ". Receil de 120 Chansons populaires
Basques. ITSAS KANTUAK. Melodia eta letra (lapurteraz). (EDITORIAL ELKAR. Donostia).
José.
Cariñena
27.- FRANCO RIBATE,
(Zaragoza),1878 - Bilbao,1951. Director de las Bandas
Municipales de Bermeo y de Irún. Profesor de Armonía del
Conservatorio Vizcaíno de Música.
Partituras a) para Coro y b) para Banda de Música.
Total, 20 páginas. Texto bilingüe: euskera y castellano.
Autorizada la publicación de la partitura coral por
Dominique Lopepe, AGORILA Argitaletxea, Baiona.
(ERESBIL artxiboa). (Idéntica a esta partitura para Coro
figura en el libro CANCIONES POPULARES
BILBAÍNAS del bilbaíno Juan de ORUE MATIA. A.
Carmona, Editor. Madrid).
28.- FRECHEL MERINO, Alfonso Mª. Sacerdote.
Nacido en Escalona del Prado (Segovia). Organista, con 13
años, del Seminario Menor de Segovia. Profesor de música
en los Seminarios de Toledo y Valladolid. Director de la
Capilla "Regina Pacis" y Prefecto de Música de la Catedral
de Segovia.
"Variaciones para órgano sobre la melodía vasca". 3
páginas. (Colaboración personal. 2005). Publicación autorizada por su autor.
29.- GESTO GARCÍA, Manuel. Sacerdote. Nacido
en San Julián de Coiro (Laracha-La Coruña), Alumno del
catedrático de órgano del Conservatorio de Madrid, Jesús
Guridi Bidaola. Organista titular (jubilado) de la Catedral
de Santiago de Compostela. BOGA BOGA MARINERO
(I). Arreglo para Órgano. 6 páginas. (Colaboración personal, 2005). Publicación autorizada por su autor.
30.- GESTO GARCIA, Manuel. BOGA BOGA (II) .
Composición para Órgano, "que es más larga que la primera, más variada, pero también un poco más difícil de interpretar". 11 páginas. (Colaboración personal, 2005).
Autorizada para su publicación.
31.- GURIDI BIDAOLA, Jesús. (Vitoria, 1886 Madrid, 1961). Compositor. Catedrático de órgano del
Conservatorio de Música de Madrid y su Director. Director,
asímismo, de la Coral de Bilbao. Organista de Begoña.
Profesor. Autor de las obras "Así cantan los chicos",
"Mirentxu", "Amaya", "El Caserío", "Diez melodías vascas", "Eusko Irudiak", "Pescadores de Ondarroa", etc.
Partitura a 6 voces mixtas. Texto en euskera .Año
1913. (ERESBIL artxiboa). (Autorización para publicarla
por parte del Rector del Seminario de Vitoria, sobre la partitura del BOGA-BOGA a 6 v.m. editada por la ACADEMIA "SAN GREGORIO MAGNO" del mismo Seminario).
32.- GURIDI BIDAOLA, Jesús. Partitura a 4 voces
mixtas. (BIZKAIKO ABESBATZEN ELKARTEA).
33.- GURIDI BIDAOLA, Jesús. Partitura a 3 voces
iguales. (BIZKAIKO FORU ALDUNDIA. Liburutegia).
34.- GURIDI BIDAOLA, Jesús. "Boga,boga,marinero,cruzando el ancho mar..." Partitura impresa a 6 voces
mixtas (SATTBB). Texto en castellano y japonés.
Colección de canciones corales españolas, 2º vol. <Folklore
Musical> - País Vasco. Archivo Musical P. Félix Zabala.
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
127
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
36.- IBARRA ANSOTEGI, Jesús. Igorre (Bizkaia),
1927. "Discípulo de Carmelo Bernaola (armonía).
Compositor de partituras para Los Chimberos, de Bilbao".
(Ibarra Ansotegi - Alvarez Miota). Partitura para voz y
piano. (Ediciones musicales ZAFIRO). (UNION MUSICAL ESPAÑOLA EDITORES. Madrid). (ERESBIL artxiboa).
37.- JAUREGI PORTU, Claudio. Ondarrabia, 1864.
Konpositorea eta organista. Partiturea: ahotsa eta pianoa.
"Canto popular vascongado". (Casa ERVITI. San
Sebastián). Argitaratzeko baimen emailea: ERVITI-ko
Maria Isabel Eizagirre. (ERESBIL artxiboa).
38.- LARREA ITURBE, Valentín. (Gabiria, 1877 Pamplona, 1970). Compositor de obras para concursos
entre orfeones. Para el Orfeón Pamplonés, sobre todo.
Partitura a 4 voces graves. Canción baskongada.
Armonización para el Orfeón Pamplonés. Partichelas.
(ERESBIL artxiboa).
39.- LESBORDES, Alexandre. (Baigts de Bearn,
1912 - Lourdes, 1969). Sacerdote. Organista de la Basílica
de Lourdes. Partitura para 4 voces graves. "Agur,
Donostiako itxaso bazterra" jarten dau bertan.
Argitaratzeko baimena: Abbé Philippe Beitia, Baionako
Seminarioko Erretoretza. (ERESBIL artxiboa).
40.- MARTINEZ, Antonio, S.J. CANCIONES DE
ESPAÑA. Partitura a 2 voces. Letra castellana. (ARCHIVO
DE LA FRATERNIDAD DE CAPUCHINOS. PAMPLONA).
41.- MARTINEZ VILLAR, Julián. Llodio. Profesor
de Música del Colegio de Santiago Apóstol de Bilbao. En
1899 fundó la Gran Academia de Santa Cecilia. Canto
Vasco. Arreglo para piano. (BIZKAIKO FORU ALDUNDIA. Liburutegia).
42.- MENDIA, Bibiano P.
(R.Schönfeld-B.
Mendia).Hacia 1980?. Compuso para cuatro voces y armónica. Partitura a 4 voces mixtas. (ERESBIL artxiboa).
43.- MITXELENA, Alberto, apaiza. Irún, 1904. Daxeko Katedraleko Organista.
Partiturea: 3 ahots bardinetara. (ERESBIL artxiboa).
Argitaratzeko baimena: Jose Mari Aierdi Zabala. GIPUZKOAKO ABESBATZEN FEDERAZIOA .
44.- MITXELENA, Salbatore, Arantzazuko aita
prantziskotarra. (Zarautz, 1919 - Suitza, 1965). Liburuxka:
"OGEI KANTA ARANTZAZUKO". Ahots bitara eratutako partiturea. Letra berezia dauka.
A. Pello Zabalaren gutunaren arabera, "Aita
Salbatoreren "OGEI KANTA", bere "Ama-Semeak" poema
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
35.- GURIDI BIDAOLA, Jesús. "EUSKO-IRUDIAK". En la parte coral predomina la canción del BOGA
BOGA, con armonización a 4 v.g. + 4 v.m. + 7 v.m.
(ERESBIL artxiboa).
128
K A B I A
zabaleko hainbat bertso ta kantaz osatua dago. Doinu herrikoiak hartu ebazan. Eta "Boga-boga" ere hartu eban, itsas
gizonaren kantua bere Arantzazuko poemarioan uztartzeko...".
45.- ONDARRA QUINTANA, Lorenzo. Bakaikoa
(Navarra), 1931. Sacerdote capuchino. Partitura a 3 voces
mixtas.(FRATERNIDAD DE CAPUCHINOS. DONOSTIA). Autorizada para publicarla, por su autor. (ERESBIL
artxiboa).
46.- ONDARROAKO MUSIKA ESKOLA. (S.
Aristondo, J. Ituarte, P. Markuerkiaga). Ondarroako mariñelak abesten eben erara moldatutako Boga,Bogaren partiturea. 4 ahots desbardinetara. (UNANUE-tar PEDRO
MARI ONDARROAKO UDAL KONTSERBATORIA).
2005. Argitaratzeko baimenduta.
47.- OÑATIBIA AUDELA, Jon. Oiartzun 19111979. 4 ahots desbardinetarako partiturea. (ERESBIL artxiboa).
48.- PEREZ BERNAL, Santiago, S.J. La Coruña,
1988. Partitura a 3 voces mixtas. <Folklore Musical>. País
Vasco. Texto bilingüe: euskera-castellano. Archivo Musical
P. Félix Zabala. (ARCHIVO DE MÚSICA. SANTUARIO
DE LOYOLA).
49.- RODRÍGUEZ GRACIA, Julio, Pbro. Rector del
Seminario.Versión a 2 voces. Letra en castellano.CANTOS
POPULARES. MUSEO CATEQUÍSTICO. SEMINARIO
DIOCESANO DE LOGROÑO. Autorización: Luis
Merino. (Remitido por Francisco Javier Cabodevilla.
ARCHIVO DE LA FRATERNIDAD DE CAPUCHINOS.
PAMPLONA).
50.- RUIZ DE ESCUDERO GÓMEZ, Álvaro.
Vitoria-Gasteiz. ... "Alumno de los profesores y compositores Julián Murua y Luis Aramburu. Cantor del Coro
Universitario de Salamanca y del Coro Araba de Vitoria.
Director del Coro Gorbea-Mendi. Actualmente, del Coro de
la Catedral (como sustituto del titular) y también director y
organista del Coro de la Parroquia del Sagrado Corazón de
Vitoria".
Armonización a 4 voces mixtas. 15 de Mayo del
2005. (Colaboración personal). Autorización de su autor.
51.- SALABERRI URZELAI, Sabin. Aramaio
(Araba), 1934. "Titilado superior en piano y composición,
estudió Piano con Tomás Echávarri, Armonía con Julio
Valdés y composición con Francisco Escudero, redoendeando su formación con los consejos de Carmelo Bernaola.
Ha sido responsable de música y director de la "Schola
Cantorum" del Seminario Diocesano de Vitoria. Fundador
y director del Coro ARABA. Profesor y director del
Conservatorio de Música "Jesús Guridi" de VitoriaGasteiz...".
Boga-Bogaren bere partiturea "URRUTIRA" deitzen
da eta 4 a. desbardinetara eratuta dago. Argitaratzeko bai-
mendua.
52.- SANTESTEBAN, José Juan. (Donostia, 1809 1984). Donostiako Santa Mariako Kapera Maisua.
"Oriamendi" himnoaren egilea. Gizonezkoen 4 ahotsetara
eratutako partiturea. (BIZKAIKO FORU ALDUNDIA.
Artxiboa).
53.- SARRIEGUI ECHEVERRIA, Raimundo.
(Donostia, 1840 - 1913). Bere konposiziorik ezagunenak,
"Donostiako martxa" eta San Sebastian eguneko danborradako eta inauterietako musikak dira. Bere "Boga,boga",
gizonezkoen 4 áhotsetarako harmonizatuta dago. (ERESBIL artxiboa).
54.- TEJÓN SANZ, José Ignacio, S.J. (Tarragona,
1920 - Madrid, 1994). Misionero en Japón. Fundó y dirigió
el coro LOS MADRIGALISTAS DE HIROSHIMA, con el
que realizó extensas giras de conciertos. Enseñó composición musical y musicología en la Universidad Reina Isabel
de Hiroshima. Fué profesor de música y liturgia en la
Universidad Gregoriana de Roma.
59.- URUÑUELA BENGOA, Dimas. (Salvatierra,
1844 - Vitoria, 1917). Pianista. Compositor. Profesor.
CANTOS VASCONGADOS. "Partitura para piano arreglada por J. Martínez y transportada a Mi b por D. Uruñuela".
(ERESBIL artxiboa).
60.- ZABALA LANA, Félix, S.J. Durango, 1921.
Organista, Director, Bibliotecario y Archivero Musical del
Santuario de Loyola. Compositor. Autor de más de 600
obras de tema religioso, principalmente.
Partitura de ordenador del Boga, boga, mariñela, a 3
voces mixtas (SAB). <Polifonía Profana Vasca>.
Autorizada para ser publicada. (ARCHIVO DE MÚSICA.
SANTUARIO DE LOYOLA).
El P. Jesuíta José Ignacio Tejón merece una mención
especial porque, siendo él catalán y trabajando en Japón,
nos ofrece 3 versiones del BOGA-BOGA, respetando y
dando prioridad al texto primitivo en euskera. Incluso en la
edición japonesa.
a) Partitura a 4 voces graves. Texto en euskera. Edit.
UNIÓN MUSICAL ESPAÑOLA. (ERESBIL artxiboa).
55.- TEJÓN SANZ, José Ignacio, S.J.
b) Partitura para 4 voces graves (TTBrB). Texto en
euskera y japonés. Edición japonesa. Biblioteca Musical
P.Félix Zabala, S.J. (ARCHIVO DE MÚSICA. SANTUARIO DE LOYOLA).
56.- TEJÓN SANZ, José Ignacio, S.J.
c) Partitura para 4 voces mixtas (SATB). Texto en
euskera y japonés. Archivo Musical P. Félix Zabala, S.J.
57.- URQUIA, Pedro, S.J. La Coruña. Partitura a 4
voces mixtas (SATB). Texto en euskera y castellano. Letra
castellana de P. Urquia. 1942. Archivo Musical P. Félix
Zabala, S.J. (ARCHIVO DE MÚSICA. SANTUARIO DE
LOYOLA).
58.- URTEAGA LOIDI, Juan. (Balmaseda, 1914 Donostia, 1990).
"Liburua deitzen da: EZKILA 8 MENDI GAINEKO IRRINTZIN. 63 herri kantu dauzka, denak
J.Urteagak apainduak, 4 ahots edo gehiagoz".
(Anai Ignace Etchehandyk bidalitako gutunetik).
Editions EZKILA. BELLOC.
7 ahots desbardinetara eratutako 9 orrialdedun partiturea. Argitaratzeko baimenduta.(BIZKAIKO ABESBATZEN ELKARTEA. Bilbao).
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
129
NOR DA PEKATARI?
Augustin Zubikarai
Sorgiñak ziri zirika
Ta egunero
aixa, aixa aker,
erantzuna
deitu eutson akerrari:
goiz ta gaba
ibil zaite oker.
lortu baga
semeak aitari:
Akerrak zatar zatarki
Nor da pekatari?
ala erantzun sorgiñari:
pozez dantzan egin.
Aixa, aixa, aixa aker zatarra,
uxu, uxu, uxu sorgin zoroa.
Uxu, uxu, uxu sorgin zoroa,
Adarrak erakutsi
euzkoen makillari….
aixa, aixa, aixa aker zatarra.
Larrosa ta klabelina
odol putzuen gaiñean
norbaitek ipinten ditu
eguna sortzen danean,
ta loren guna galtzen da
odolarekin nastean.
Aritzak adarra dakar,
erantzuna
sartu kimika ustela,
euzkoen biotzari…
Euzkoen biziari…
amak alabari:
euzkoen makilla.
lerkari ta tiroak
Loitu biotza euzkoei,
eten bakezko katea,
sutu anai miña!
Aixa, aixa, aixa aker zatarra,
uxu, uxu, uxu sorgin zoroa…
baltzituta igarten da
erriko kale nausiko
arlosa laban gaiñean,
umeak jolasten diran
Nor da pekatari?
Baña preso ta baituak,
erein gaizto griña,
Norbaiten odol gorria
aitak semeari:
lor daigun burdiña,
makin indarrez okertu
Adarrak erakutsi
lortu baga
legortu aritza.
Lurpean meatza dago,
plaza txikiko sarreran.
Ta egunero
goiz ta gaba
adarrak makilla,
Adarrak erakutsi
Nor da pekatari?
Nor da pekatari?
zulo, koba, espetxe,
mendi, uri ta kale-ertze…
Aske zara gure erri
ala zoritxar katetxe?
Ta egunero
goiz ta gaba
erantzuna
lortu baga
aita ta semeak,
ama ta alabak
kezketan urduri:
Nor da pekatari?
Akerrak aixa,
sorgiñak uxu,
erria gaixo
negarrez truxu.
Kezkati
“AKELARREA”. “Euskal Herriak bere Eskola” Euskal Curiculumaren aldeko ekimenaren Euskal Herriko mapa-posterretik ataratako marrazkia. Egilea: ESTEBAN.
uxu, uxu sorgin,
Alabak amari,
NOR DA PEKATARI?
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
NOR DA PEKATARI?
Gotzon Aulestia • Augustin Zubikarai
"1975-1976 urteetan Tolosan ospaturiko Abesbatzen sariketaren barnean konposizio lehiaketara aurkeztutako lanak". Letra Agustin Zubikarairena da (aurreko orrietan), eta musika Gotzon Aulestiarena.
132
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
133
O N D A R R O A ,
E U S K A L
NOR DA PEKATARI?
134
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
K U L T U R A R E N
K A B I A
NOR DA PEKATARI?
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
O
n
d
a
r
r
o
K A B I A
a
2
0
0
5
135
O N D A R R O A ,
E U S K A L
NOR DA PEKATARI?
136
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
K U L T U R A R E N
K A B I A
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
NOR DA PEKATARI?
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
137
O N D A R R O A ,
E U S K A L
NOR DA PEKATARI?
138
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
K U L T U R A R E N
K A B I A
NOR DA PEKATARI?
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
O
n
d
a
r
r
o
K A B I A
a
2
0
0
5
139
O N D A R R O A ,
E U S K A L
NOR DA PEKATARI?
140
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
K U L T U R A R E N
K A B I A
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
NOR DA PEKATARI?
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
141
O N D A R R O A ,
E U S K A L
NOR DA PEKATARI?
142
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
K U L T U R A R E N
K A B I A
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
K A B I A
NOR DA PEKATARI?
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
143
O N D A R R O A ,
E U S K A L
NOR DA PEKATARI?
144
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
K U L T U R A R E N
K A B I A
NOR DA PEKATARI?
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
O
n
d
a
r
r
o
K A B I A
a
2
0
0
5
145
O N D A R R O A ,
E U S K A L
NOR DA PEKATARI?
146
O
n
d
a
r
r
o
a
2
0
0
5
K U L T U R A R E N
K A B I A
NOR DA PEKATARI?
O N D A R R O A ,
E U S K A L
K U L T U R A R E N
O
n
d
a
r
r
o
K A B I A
a
2
0
0
5
147
Augustin Zubikarairen omenez
LORE jokoak
aurkezpena
Ondarroan antolatuko diren lore-jokoen bidez,
Augustin Zubikarai eta euskal kulturak XXI.
mendean dituen erronkak uztartu nahi ditugu.
Zubikarai bidegile eta bide zabaltzaile izan zen
bere garaian. Guk ere ahaleginak egin behar
ditugu bidegile eta bide zabaltzaile izateko.
XXI. mendea hasi berri dugu eta hor badugu
edozenbat erronka: etorkinen integrazioa, emakumeen eta gizonen arteko berdintasuna, ingurumena... Euskal kulturak badu zeresana horren
guztiaren aurrean. Euskal kultura eta, batez ere,
euskara nahitaez egokitu behar dira erronka
berrietara. Euskal kultura da herri egiten gaituena, berezko eskubide dituen herri.
Bada, Augustin Zubikarairen omenezko lorejokoetan, erronka horiek guztiak jaso eta horien
gaineko hausnarketa bultzatzen ahalegindu
gara. Horretarako, hainbat lehiaketa antolatu
ditugu. Hain zuzen, hurrengo orrialdeetan, lehiaketei buruzko oinarriak aurkeztu nahi dizkizuegu.
Bide batez, zazpi euskal lurraldeetako zein
mundu guztian zehar zabiltzaten euskaldunoi
lore-joko hauetan parte hartzeko gonbitea egiten dizuegu.
Ondarroako Udala

2005eko urtekaria - Ondarroako Historia Zaleak

Transcripción

Documentos relacionados

Aiako Harriko Parke Naturala Aiako Harriko Parke Naturala

shopping gauean

Un topo evitó otros 11-M en Barcelona y ciudades de Francia y