Corpus Christi 2009 - Concello de Ponteareas
Transcripción
Corpus Christi 2009 - Concello de Ponteareas
PREGÓN re v i s t a d a f e s t a d o c o rp u s c h r i s t i d e p o n t e a re a s Corpus Christi 2009 PONTEAREAS FESTAS DO CORPUS CHRISTI 2009 pregón 2009 Especialistas en Bodas Aniversarios Ponteareas Paseo Matutino, 17 Bautizos Comuniones 986 66 99 91 www.detallespicus.com Paseo Matutino, 6 Baixo | Ponteareas ESCOLA INFANTIL Horario de 07:30 h a 21:00 h Servizo de comedor Transporte escolar Actividade extraescolar: Piscina . . Rúa dos Carballos Nº 7, Baixo - Telf./Fax: 986641475 - PONTEAREAS Telf. 986 182 823 Avda. Galicia, 7 Baixo ponteareas (Frente hacienda) pregón 2 0 0 9 6 Saúda do presidente da Xunta de Galicia 7 Saúda do alcalde de Ponteareas 9 50 anos para lembrar e celebrar |Manuel Lage e Clodomiro Ogando 10 Pregón do Corpus Christi 2008 |Maruja Piño Piñeiro 14 Alfombras para el Corpus Christi | Carlos Amigo Vallejo 27 Florilegio de Corpus | José Martínez Bargiela 30 Ofrenda floral en Ponteareas | Antonio Alonso Fontán 33 El Corpus Christi de Ponteareas: la fiesta de la primavera de las Rías Baixas José Manuel Figueroa Vila 34 Alfombra pétrea na Vila do Corpus | Manuel Estévez Diego 36 En el Condado se siente el buen aroma de Cristo | Ramón Rodríguez Otero salvador gonzález solla 38 A poesía do Corpus | Lorena Carrera Alonso | Antonio Manuel Couto Viana | Patricia García concelleiro de cultura 39 As outras alfombras florais 2008. Parroquias alfombreiras da comarca concello de ponteareas alcalde presidente Andrés Sampedro Fernández ANDRÉS SAMPEDRO FERNÁNDEZ COORDINACIÓN PURIFICACIÓN PORTO SEBASTIÁN MÓNICA leirós bargiela enderezo museo municipal de ponteareas 44 Inolvidable convivencia en Huelva | Antonio Pastoriza Lino 45 Homenaje a un ponteareano ilustre: Manolo Pregal | Jesús Rodríguez Delgado 46 O Castelo do Sobroso e Ponteareas na filatelia | Clodio González Pérez 49 Oracións da liturxia popular no Condado-A Paradanta: O caso de Leirado Estanislao Fernández de la Cigoña Núñez a perillana, 9-11 36860 ponteareas 52 Rematando co cantar en Ponteareas | Xoán Xosé Pérez Labaca fotos corpus 56 A Banda, un latexo de nos | Hipólito Fernández Fernández 58 A Figura da Peixeira | Xoán Ibáñez Rodríguez 59 José Luis Aguiar Muíños. Un ponteareano morto no Baleares foto souto Foto portada Jacobo areal edita para o concello de ponteareas runa publicaciones, s.l. Andrés Sampedro Fernández 63 Gonzalo Fernández Álvarez tel. y fax: 986 433 873 [email protected] Manuel Gayoso Suárez. Unha das figuras máis importantes da aviación española 65 Agustín Rodríguez Bahamonde, un liberal nas Cortes de Cádiz Rafael Sánchez Bargiela depósito legal vg-472-1999 67 O nacemento dunha lenda | Manrique Fernández esta publicación non se identifica, necesariamente, 68 A capela de Santa Trega de Pías e a súa labra epigráfica | Xoán Martínez Tamuxe 71 O traballo tradicional das viñas na comarca do Condado| Sofía Rodríguez Suárez 74 El Encaje de Bolillos: una tradición que se arraiga en Ponteareas coas opinións expresadas polos seus colaboradores e, por tanto, nn se responsabiliza das mesmas. autorízase a reprodución total ou parcial dos textos, coa única obriga de citar a procedencia e autor dos mesmos. María Dolores Fernández Solla 5 pregón 2009 Saúdo do presidente da Xunta de Galicia Pasear estes días por Ponteareas é ser partícipe dun exemplo de hospitalidade, colorido, espectáculo e espiritualidade, perfectamente mesturados como pezas dun grande puzzle que, unha vez completo, sorprende gratamente mostrando unha fotografía asombrosa. A Festa do Corpus Christi é unha excelente oportunidade para ver a transformación dunha vila, que se viste coas súas mellores galas e que recende tradición e estampas das súas raíces máis profundas que a distinguen como única e, á vez, universal. Non teño dúbida de que as persoas que visiten Ponteareas levaranse unha imaxe acolledora, rica en matices e impregnada do incomparable sabor dos seus recunchos e das súas xentes. 6 Tamén recoñecerán, como o fai toda Galicia, a labor dos alfombristas, auténticos protagonistas do Corpus polas súas impagables horas de traballo e dedicación anónima para crear verdadeiras xoias de artesanía e de delicado arte efémero. A súa achega constitúe un espectáculo impresionante e todo un modelo de convivencia que xustifica, sen dúbida, que esta celebración atope eco máis alá das nosas fronteiras e teña o recoñecemento internacional que merece por historia e por tradición. Felicito a todos os ponteareanos pola súa activa e entusiasta participación no Corpus Christi e saúdo cordialmente ós miles de forasteiros que nesta data sinalada visitarán a vila para coñecer e compartir o seu acervo cultural. A todos, un venturoso encontro coa historia. Alberto Núñez Feijóo Presidente da Xunta de Galicia pregón 2009 Saúdo do alcalde de Ponteareas Un ano máis Ponteareas prepárase para vivir a súa festa máis emblemática: a Festa do Corpus Christi. Unha celebración secular que, este ano e co inicio da tramitación do preceptivo expediente, camiña con paso firme cara a súa declaración como Festa de Interese Turístico Internacional. Pero máis aló do que esa importante declaración poida significar, a Festa do Corpus Christi é, por enriba doutras consideracións, a reafirmación anual da nosa identidade como pobo. O traballo sacrificado, silencioso e anónimo de centos de veciñas e veciños confeccionando os tapices florais na honra do Santísimo, non é senón a mostra da capacidade que ten Ponteareas e os ponteareáns de traballar de xeito conxunto e solidario a prol dun obxectivo común. Así é como se escribe, dende tempo inmemorial, a historia do progreso e desenvolvemento dos pobos. Ponteareas afronta, nestes tempos, unha serie de retos que marcarán o seu desenvolvemento dende moi diversos aspectos, entre os que cabería destacar a posta en marcha do parque empresarial Val do Tea, proxecto que dará un pulo definitivo ao desenvolvemento industrial e empresarial deste concello. Queremos, nestas datas, ter un especial recordo para todos aqueles alfombreiros que xa non están con nos, pero que co seu traballo permitiron que esta tradición secular se manteña ao longo do tempo. Gustaríame tamén facer extensivo este recordo aos nosos emigrantes que, dende a distancia, viven estas festas coa morriña propia das nosas xentes e que, co seu traballo e esforzo contribuíron e contribúen ao desenvolvemento do seu pobo natal. A todos aqueles visitantes chegados dende moi diversos puntos de Galicia e do norte de Portugal, queremos darlles a nosa máis cordial benvida e invitalos a participar activamente nesta tradicional celebración. ¡Felices Festas! Salvador González Solla Alcalde de Ponteareas 7 pregón 2009 Avda. Galicia, 16 Bajo 36860 PONTEAREAS - Tel. 986 640 392 - E-Mail: [email protected] Muebles para vivirlos Mueblería AS NEVES Telf. 986 667 251 Plaza Mayor, s/n AS NEVES Avenida de Castelao, 28 + 986 65 94 74 SALVATERRA DE MIÑO + 986 64 24 19 Avenida de Castelao, 8 + 986 64 27 02 Ctra. Mondariz Km. 2 PONTEAREAS José Antonio Varela - Gerente - 647 607 674 - [email protected] Tel. 986 660 287 - Fax 986 660 599 - Ponteareas ÓscarGonzález 651 365 523 v i n o s y t a p a s v a r i a d a s Rosalía de Castro, 12 - PONTEAREAS Nuestro cliente es el rey P l a z a d e B u g a l l a l , 6 - 3 6 8 6 0 Po n t e a r e a s - Te l . 9 8 6 6 6 1 8 5 5 pregón 2009 50 anos para lembrar e celebrar Manuel Lage e Clodomiro Ogando Co-párrocos O pasado 25 de xaneiro cumpríronse 50 anos da convocatoria do concilio Vaticano II por parte do Papa Xoán XIII. Nun frío día de xaneiro de hai cincuenta anos entusiasmou a católicos e non católicos coa súa invitación a abrir as ventás para que puidera entrar aire fresco na Igrexa. Palabras estas que encerraban todo un proxecto de renovación e cambio nas estruturas, linguaxe e mesmo persoas dentro da Igrexa. Unha renovación que se acuñou coa palabra italiana “aggiornamento”. Comezaba así unha nova primavera na vida da comunidade eclesial. Unha primavera que ten dado momentos sublimes de compromiso, opción pola xustiza e compromiso cos pobres. Unha primavera que ilusionou a moitos, dentro e fora da Igrexa, e que supuxo poñer en marcha proxectos, ilusións e moita esperanza. Foron aqueles anos de moito movemento en tódolos ámbitos da realidade social, política, económica e cultural. E con tanta renovación en cada un dos ámbitos da sociedade, non podía a Igrexa quedar ao marxe deste querer encarar o futuro sen complexos e con un verdadeiro espírito de deixar atrás o vello, o anquilosado, o apegado a vellas formas que acababan por escurecer e frescura da mensaxe. Por iso as palabras do hoxe xa “Beato Xoán XXIII”, foron premonitorias e que algo grande ia pasar na Igrexa. E pasou, vaia se pasou. Aquela convocatoria que facía o Papa en xaneiro do mil novecentos cincuenta e nove, tivo, ata chegar o ano sesenta e dous –ano no que se celebra a súa inauguración– ,detrás o traballo das comisións nomeadas para elaborar os esquemas dos documentos: período antepreparatorio (1959-1960) e período preparatorio (1960-1962), que logo se ían discutir nas sesións conciliares. E así, o 11 de Outubro de mil novecentos sesenta e dous, tiña lugar a apertura do que a día de hoxe segue a considerarse o gran concilio dunha Igrexa que se vía necesitada de cambio e renovación, de que se lle entendese o que di, e asemade disposta a entender o que está a pasar nun mundo en cambio e que vai moi rápido. Unha rapidez que contrasta coas formas parsimoniosas e sen presas nas que camiña a Igrexa. A ela sempre lle gustou ser a que marcase os tempos; namentres que nese momento non era a Igrexa a que marcaba os tempos, senón o mundo, de aí a chamada de Xoán XXIII a deixar que entrara aire novo e fresco polas fiestras eclesiais. Un aire fresco, que supuxera que afastar da vida e do quefacer da Igrexa aos “ profetas de calamidades”, que parecen querer volver outra vez,e que non fan máis que camiñar nun anuncio constante de pesimismo, intransixencia e condena do mundo;nunha actitude de intolerancia,e ao abeiro do pensamento único e rexeitamento de quen non pense coma eles. Sen esforzarse por ver neste noso mundo, as pegadas dun Deus que se manifesta como amor e sempre presente no corazón e na vida de tantas persoas, irmáns,comprometidos por facer do mundo non o lugar no que uns manden e outros, os máis, sexan sometidos, senón un mundo que loita pola igualdade, camiña na democracia e na defensa dos dereitos humanos. Dereitos aos que o Papa Xoán, dedicara un profundo e fermoso documento, a Pacen in Terris,dirixido a crentes e a tódolos “homes de boa vontade”, no que fai un chamamento a traballar pola paz e a defensa da persoa, fill@s de Deus, sen importar nin a raza nin a relixión nin a posición social. A este compromiso chámanos a tod@s aquel “ Papa bo”, que tan fonda pegada deixou en todo o mundo, e nos ten achegado de xeito tan sinxelo e esperanzado a mensaxe de Xesús,”o fillo do carpinteiro”,a quen nós rendemos no Corpus o mellor dos tributos deixándonos acompañar por El ao longo das nosas rúas e prazas, tan ben “engalanadas”,en cuxo traballo pomos dedicación,cariño e entrega. El quere acompañarnos, fagámoslle un oco. Que estes cincuenta anos de vida da Igrexa sigamos alimentándoos cada día co nosos esforzo e a nosa presenza esperanzada e gozosa no medio do mundo. 9 pregón 2009 Pregón de las Fiestas del Corpus Christi 2009 La Orotava Maruja Pino Piñeiro Antes de comenzar, ruego al Sr. Alcalde y ediles, me permitan pronunciar unas líneas de la estrofa relacionada con la efemérides de tan importante día que celebraremos justo dentro de una semana y dice así: Hoy día del Corpus Te pido Dios mío, Corrijas al mundo De tantos desmanes, Hambre, la miseria, Guerras y rencor, Y, cómo en Puenteareas Se hermanen los hombres Buscando entre flores, La paz y el amor. Y comienzo pues, en primer lugar, con mi especial gratitud al Sr. Alcalde y Corporación municipal del Ilustrísimo Ayuntamiento de Puenteareas, sin los cuales no tendría valor 10 este evento. Y gracias también a todos los amigos que nos acompañan en este significado instante. Todos los que hemos luchado por la brillantez de esta Fiesta, no podemos evitar la emoción que nos embarga, puesto que, para ello, nos unimos en cuerpo y alma, para que resulte lo mejor posible. Como todos sabemos esta querida Fiesta está llena de satisfacciones, pero también de muchos sinsabores. Que si llueve, hace viento, si no hay flores… sobre todo lo dicho hay muchas anécdotas que seguidamente relato. A lo largo de los años he visto, recién acabada de adornar mi calle ( vivía entonces donde residía Pedro Mariño, Conchita Brey, nosotros en el tercer piso). En esta calle pues, sobre las cuatro de la madrugada, finalizamos orgullosos de nuestro trabajo realizado y nos retiramos para descansar. No había pasado un cuarto de hora, cuando una tromba de agua deshizo nuestra ilusión, la de un trabajo perdido. Las insistentes llamadas de los vecinos en todos los portales, hacen que al instante bajemos escoba en mano y trapos para barrer y secar el suelo pues había que volver a trazar el dibujo, buscar flores y recomponer la alfombra, toda una odisea. En el edificio donde hoy reside Banesto vivía un buen señor que tenía un espacioso jardín rodeado de una verja de hierro que cuidaba como las niñas de sus ojos y no daba una sola flor ni para el Corpus. Un año de mucha escasez de flores, a las tres de la madrugada por medio de una escalera entraron y no dejaron una, tan solo un letrero que decía: “ Como usted nos las negó El viento se las llevó” Otra de las graciosas anécdotas, pregón 2009 sucedió cuando comienza la propaganda del Corpus, puesto que la ignorancia era total respecto a nuestras suntuosas obras de arte. La comisión pide a los puenteareanos residentes en cualquier lugar de la geografía, su colaboración. En Vigo, “Gaitote”, “Riverita” y dos nuestras calles con esas mágicas alfombras que brindan la inolvidable sorpresa de un espectáculo artístico religioso que solo es dado para desfilar al Rey del Amor. Ahora, con otras tecnologías, se está haciendo lo mismo, potenciando la “Oficina del Alfombrista” y fomenPraza de Bugallal más que no recuerdo, haciéndose eco de esa llamada, se reúnen para deliberar y llegan a la conclusión que deben hacer propaganda.¡mucha propaganda! ¿Cómo?, se preguntan. Llevando unas cuantas fotos en color a un establecimiento de la calle del Príncipe, que permitan colocarlas en el escaparate y acto seguido ponerse delante haciendo aspavientos. Efectivamente, para ver lo que sucedía la gente se acercaba, cada vez más, momento que aprovechaban para explicar todo lo relacionado con nuestras suntuosas alfombras y les advertían: ¡Si las ven quedarán hechizados ! . Con el boca a boca y la realidad de unas calles impregnadas de ese tenue olor a rosas que parece perfumar el alma, la llegada de los autobuses, se iba multiplicando y ya es una firme realidad ese mensaje que nos trae la primavera, enjoyando tando la publicidad de la Fiesta a través de programas de radio de ámbito nacional, para que realice su transmisión esos días desde Ponteareas. Les deseo al concejal de cultura, Andrés Sampedro, y a la Comisión de alfombristas que se lleve a cabo con éxito este ambicioso proyecto. Otra de las anécdotas en la que pasamos mucho miedo, cuando en cierta aldea, vimos una casa repleta de flores, incluso colgando del muro pregón 2009 Rúa Oriente rosas blancas y rojas. Le pedimos nos dejara cortar algunas del muro y su única respuesta fue azuzarnos su perro teniendo que huir despavoridos. Pero apenas anduvimos unos metros, como un milagro del cielo, aparece otra preciosa casa con abundante jardín. Nos acercamos pidiendo alguna flor para Corpus y nos autorizó para coger las que quisiéramos. En mi relato, tenía yo 10 años, pero también tenía mi labor, coger las flores del campo, que las había divinas: las margaritas blancas y amarillas o pampullo que pintaban el paisaje maravilloso de los mejores cuadros, el árnica, la carriza, las amapolas, 12 los gatos (tengo entendido que era el fruto de la xesta). El campo es la viva naturaleza y belleza de sugestiva ilusión. Con satisfacción, recibí la grata noticia que los próximos alfombristas contarán con una “cosecha propia” de flores, con la colaboración del concello. Esta ilusión la abrazamos los que sudamos y sufrimos miles de odiseas expuestas algunas veces al peligro de nuestras vidas. Cuando yo era joven, apenas había coches ni el Ayuntamiento colaboraba monetariamente, ni con material, con la dificultad de que el pueblo estaba adoquinado y para trazar el dibujo, tenían que extender una espesa capa de serrín y con mucho cuidado lograr el trazado. Llegamos a desplazarnos a La Guardia para conseguir las flores. Cuando ya mis hijos deshojaban y estaban involucrados en estas tareas del Corpus, hubo una persona que siempre los llevaba, con cariño y desinterés en su furgoneta para ir a recoger las flores y siempre me lo recuerdan, es Salvador “Chuvias”, más tarde con los viveros que existen ya fue más fácil. Como verán en esta fiesta tan nuestra nadie es imprescindible, desde los niños a las personas de edad, cada uno en su cometido. Los dibujantes, los que preparan el suelo, el minucioso trabajo de búsqueda y selección del material en lo que influye la unión de todo un pueblo, sin aspirar a ningún premio porque para Dios todas son iguales pues son hechas con el mismo ahínco, la misma fe, amor, igual tesón, para que resulte la mejor alabanza al “Corpus Christi”. Pero hoy, en día tan especial, no voy a explicar, lo que de sobra sabéis, por vuestra larga experiencia en las lides del Corpus. Hoy pues mi sinceridad me obliga a decir que, es doble el agradecimiento recibido, porque jamás podría ser pregonera del Corpus, toda vez que este lugar era solo derecho de los hombres. Ignoro si estaba estipulado por ley, pero lo que sí se que el Sr. pregón 2009 Avenida da Constitución Alcalde Salvador González, anuló ese protocolo y gracias a él ya somos dos las mujeres que tenemos la fortuna de ocupar este lugar: Teresa Novoa, con su divina voz de soprano, y esta humilde servidora, a la que hoy corresponde leer el Pregón. Más no sólo voy a ser sincera porque estoy contenta y agradecida ¡no!, es por algo muy profundo que arraiga en mi corazón, es un hondo sentir que me obliga a compartir con todas las queridas personas que a continuación voy a manifestar. Con todo mi intenso sentir, dedico este Pregón a las personas mayores y jóvenes que siguen trabajando. A los niños, que con tanto ahínco, perfilan y rellenan de flores, para que no decaigan de ese empeño en el trabajo, pues son los pilares del mañana, en esta labor de orfebrería. A los que lucharon incansablemente y ya no están entre nosotros, porque han fallecido. A todos los hombres y mujeres, que juegan un papel muy importante e imprescindible en la brillantez y demostración de fe al Santísimo. Sí, en este grato día, no puedo obviar el tesón de los Alcaldes en perpetuar nuestra ancestral Fiesta, conocida en casi todo el mundo. Para todos sin excepción, dedico este Pregón, con mi cariñoso beso, toda mi consideración y este fuerte aplauso que entre todos vamos a prodigar. ¡FELICES FIESTAS! pregón 2009 Alfombras para el Corpus Christi Praza Maior I Carlos Amigo Vallejo Cardenal Arzobispo de Sevilla ¡Bendito sea el que viene a nuestra casa! Ayer fueron las gentes de Jerusalén quienes, al cantar estas palabras, extendían sus mantos y ponían ramajes sobre la calzada para que fuera como una alfombra por la que pasara 14 el Señor que llegaba a la ciudad. Ayer fue Jerusalén. Ahora, Ponteareas, La Orotava, Sitges, Muhlenbach, Huamantla, Bruselas… Cambian formas y colores, los nombres de flores y plantas, la decoración y el nombre de las calles. Es lo mismo. Cristo llega a todas las culturas y su camino se abre en cualquier parte del mundo. Y todos “en Jesús reconocen a Aquel que verdaderamente viene en nombre del Señor y les trae la presencia de Dios. Este grito de esperanza de Israel, esta aclamación a Jesús durante su entrada en Jerusalén, ha llegado a ser con razón en la Iglesia la aclamación a Aquel que, en la Eucaristía, viene a nuestro encuentro de un modo nuevo. Con el grito “Hosanna” saludamos a Aquel que, en carne y sangre, trajo la gloria de Dios a la tierra. Saludamos a Aquel que vino y, sin embargo, sigue siendo siempre Aquel que debe venir. Saludamos a Aquel que en la Eucaris- tía viene siempre de nuevo a nosotros en nombre del Señor, uniendo así en la paz de Dios los confines de la tierra” (Benedicto XVI, Homilía del domingo de Ramos 2006). Ponteareas, en su fiesta del Corpus, sabe arrancar lo más hermoso de su cultura, y de lo que la naturaleza dejara en sus campos y montañas y hace alfombras, confeccionadas con un amor inmenso al Señor sacramentado, y un homenaje repetido a quienes tradición tan querida dejaron. Misterio religioso y Arte de evangelizar [El maná les sabía mal…] Cuando la ilustración quiso poner la razón como fuente única del conocimiento, no sólo apagó muchas luces, sino que robó alma y sentimiento a las acciones que pudiera realizar el hombre. De aquellos vientos llegaron las pregón 2009 tempestades secularistas que quisieron acabar con los signos de identidad religiosa, arrasando la misma autenticidad de la cultura y sus más hermosas formas de expresión. La belleza quedó reducida a la frialdad de la imagen y las alfombras sin “pies santos” que sobre ellas se posaran. Las alfombras belleza se llegará a la verdad. De lo humano y visible, a aquello que los ojos no pueden contemplar, pero que el espíritu sí puede vivir y gozar. Desde su libertad, el arte expresado en las alfombras de Ponteareas, rompe contingencias e ideologías y sirve de “filtro” maravilloso para ha- es que el arte, el hacer las alfombras, no es una simple técnica de hacer cosas estéticamente hermosas, sino de arrancar del corazón del hombre su mejor imagen de la semejanza con quién es la misma verdad y auténtica belleza. Todo lo que podemos hacer y decir no es más que la figura Praza Maior eran hermosas, pero estaban muertas. No tenían alma. El secularismo, con la eliminación del contenido religioso, les había matado. Con la ayuda de la arte El arte mismo se va a encargar de desmontar aquella pretendida maniobra de desnaturalización de las obras realizadas por el hombre como expresión de su fe religiosa. Desde la cer despertar en el hombre el conocimiento de esa luz interior que lleva la creación entera. El arte es puente que une y hace alianza entre las obras de la inteligencia y las manos del hombre, y la presencia de la huella de Dios en todas las cosas. El arte, la belleza se ha encargado de quitar ese velo que tapaba la mano creadora de Dios. Ahora resulta más fácil el encuentro con el Creador. Y y la voz, pues solamente el, Cristo, es la realidad y la palabra. La voz y la palabra Hemos llegado a la Villa de Ponteareas en las fiestas de Corpus. )Están las calles alfombradas nada más que de flores y de hierbas aromáticas? Estas alfombras tienen su alma. Juan Pablo II había recordado la función que deben desarrollar los pregón 2009 FISIOTERAPEUTA Colegiada nº 738 Centro de fisioterapia y tratamientos manuales Cita previa 986 642 656 / 600 826 410 Rúa dos Amieiros, 1 - Bajo Ponteareas Empresa especializada en cementerios CONSTRUCCIÓN DE PANTEONES Y SEPULTURAS AMPLIACIONES DE CEMENTERIOS GRABACIÓN DE LÁPIDAS - ARTE FUNERARIO TRABAJO DE CEMENTERIOS FOTOCERÁMICA - CERA Calle Morales Hidalgo, 4 Bajo - 36860 PONTEAREAS Telf. 986 64 41 12 - E-mail: [email protected] Cervicalgias Dorsalgias Lumbalgias Ciática Lesiones deportivas Tratamientos articulares Masajes relajación Manuel Fernández González masajista terapéutico deportivo C/ CONSTITUCIÓN 4 - BAJO - (PONTEAREAS) 679 365 781 MODA C/ de la Esperanza, 6 - Tel.: 886 216 439 · Ponteareas C/Vidales Tome, 6 Bajo 36860 - Ponteareas pregón 2009 bienes artísticos y culturales. Decía aquel Papa que, a través del arte, en sus diversas expresiones, se refleja en alguna forma la belleza de Dios, sirve para el mejor conocimiento de los misterios de la fe, y la predicación evangélica se hace más transparente a la inteligencia humana. Estas calles y esas alfombras de Ponteareas son un escaparate visible de una realidad imposible de captar por los sentidos. Así es el arte, particularmente el religioso. Habla, con el mejor y más humano de los lenguajes, de un misterio que se hizo visible en la humanidad de Nuestro Señor Jesucristo. En el arte sagrado siempre hay un misterioso recorrido entre lo que lo que se ofrece y lo que se espera, pues todo, en lo religioso, ha de hacer referencia a la imagen mejor, más acabada y santa, que es la de nuestro Señor Jesucristo, nacido en la carne de la bienaventurada Virgen María. El Espíritu es el que configura y ayuda al hombre a recobrar su propia imagen y modelo, que no es otra que la del mismo Verbo encarnado. Nada sería comprensible para nosotros, como creyentes católicos, sin el misterio de Cristo, pues Dios buscó al hombre y le dio la posibilidad de participar en la vida divina, pero elegido en la persona de su Hijo Jesucristo. Es Dios quien sale al encuentro. Por el misterio de la encarnación, el hombre es asumido en el hombre nuevo total que es Cristo, y en el cual se va haciendo el camino para la historia del hombre. Sería banalizar el valor de las alfombras, de las imágenes, de las expresiones religiosas, reducir su finalidad a lo meramente artístico, estético, cultural y, mucho menos, a quedarse en un artículo más para el comercio. Cuanto puede contemplarse en las calles de Ponteareas, no es algo simplemente decorativo, sino que transciende lo bello para quedarse en quien es la Bondad y Autor de toda hermosura. El arte, las alfombras en este caso, son como una “epifanía”, una mani- Rúa dos Ferreiros I festación de lo que Cristo y la Eucaristía representa para nosotros. Contemplar el rostro de Dios es la gran aspiración del hombre creyente. Dios se ha manifestado en Jesucristo. No podemos renunciar, en forma alguna, al fin primordial de todas las representaciones de la imagen de Cristo, que no es otra que el culto sincero. Cristo vivo es nuestra verdadera imagen. Contemplando el rostro de Cristo vamos reconociendo nuestro mejor y más acabado modelo de identidad como hombres y como hijos de Dios. Si el Verbo se hizo hombre, en la carne de lo visible, podemos hallar la imagen que conduce al encuentro con un Dios que se hizo hombre para llevar el hombre hasta Dios. Alfombrista y evangelizador El arte es como ese compañero amable, que ayuda a realizar la pe- regrinación entre la realidad de lo sensible de este mundo y el rostro resplandeciente de Cristo, que aspiramos contemplar en el santuario definitivo del cielo. Durante el camino, Dios, por medio de esas realizaciones artísticas, se acerca y habla del misterio de su hijo Jesucristo. Se convierte así el arte en una maravillosa pedagogía para el acercamiento a la Verdad. Las expresiones artísticas son como una hermosa puerta por la que se entra en la inmensidad de lo sagrado. La espontaneidad creativa del artista rompe los lazos de la materia para hundirse en las profundidades del amor que Dios ha puesto en a creación entera. En realidad, lo que hace el alfombrista, en este caso, es sacar, del caudal que la riqueza de la mano creadora de Dios ha dejado en la 17 pregón 2009 Rúa dos Ferreiros II misma persona, aquellos signos e imágenes a través de los cuales se puede reconocer al que nos hiciera a su imagen y semejanza. Los sagrado del interior del hombre es lo que da sentido a lo que con su creación artística representa. FE Y CULTURA [Ponteareas no es solo el lugar donde se ha nacido…] Las alfombras de Ponteareas son un pedazo de la historia, de la tradición del bien hacer de un pueblo. Son parte de la cultura de esta ciudad. Es una de las señales de su identidad. Uno de los signos por los que se conoce la vida del pueblo. Esto es, en definitiva la cultura. Es expresión del 18 modo de vivir, de pensar, transmitir valores, creencias, actitudes y modos de hacer y de comportarse. Toda esta cultura de las alfombras no tiene sentido sin la creencia religiosa, sin la fe, que es aceptación de lo que Dios ha revelado de sí mismo y manifestado en su hijo Jesucristo. El hombre cree, pero no por eso abandona su cultura, sino que la fe se encarna en ella y la enriquece, la purifica de motivaciones extrañas y esotéricas. La cultura entra también en ese capítulo de la ayuda que Dios quiere prestar al hombre de fe. Por eso, la Iglesia nunca es indiferente a la cultura de los pueblos. Canta el evangelio con la música de cada cultura; hace resonar la palabra de Dios con el idioma del pueblo; asume para su rito litúrgico las expresiones de una determinada civilización. La cultura es importante. Pero, siempre es el hombre el que da valor a las cosas. La persona está por encima y más allá de la propia cultura, porque en el rostro de cada hombre resplandece siempre algo de Dios, independientemente de su razón y cultura (Gaudium et spes 29). La diferencia cultural que puede haber entre los pueblos nunca puede ser motivo de división, sino de mutuo enriquecimiento. Aunque “La Iglesia nunca consideró como propio ningún estilo artístico, sino que acomodándose al carácter y condiciones de los pueblos y a las necesidades de los diversos ritos, aceptó las formas de cada tiempo, creando en el curso de los siglos un tesoro artístico digno de ser conservado cuidadosamente. También el arte de nuestro tiempo, y el de todos los pueblos y regiones, ha de ejercerse libremente en la Iglesia, con tal que sirva a los edificios y ritos sagrados con el debido honor y reverencia; para que pueda juntar su voz a aquel admirable concierto que los grandes hombres entonaron a la fe católica en los siglos pasados” (Sacrosanctum Concilium 123). Es necesario conservar bien aquello que se nos ha trasmitido y procurar mejorarlo, en el convencimiento de que el arte religioso constituye un maravilloso instrumento catequético y pastoral para transmitir los contenidos del mensaje cristiano. Nunca se puede separar el valor estético de nuestras obras de arte de su finalidad religiosa. La contemplación de lo artístico ayuda al hombre a conocer su origen y destino y puede constituir el fermento de un nuevo humanismo en el que se inserte más eficazmente la evangelización. Flores y hierbas aromáticas: buxo, mimosa, fiuncho, árnica, cocas de eucalipto, rosas, hortensias, pampullo, carrascos, xexta, toxo, flor de piñeiro... Todo un variado complejo pregón 2009 de ideas y materiales que toma la mano, y la inteligencia, del hombre y los transforma en expresiones sumamente bellas. Después llegará la liturgia, que los asume y, en alguna forma, los transfigura. Y de la belleza de lo que era nada más que puro material, hace huella reconocible de la imagen del Señor que no pueden contemplar los sentidos. Por eso, el arte sagrado es creativo en las formas, pero no caprichoso en la finalidad, pues nunca ha de quedarse en mera estética, sino trascender y representar el contenido de la fe. DE LA ALFOMBRA, IMAGEN REPRESENTATIVA, AL MISTERIO QUE SE CELEBRA “Todavía siento el aroma que desprendían las alfombras de flores y el abedul fresco, los ornamentos en las ventanas de las casas, los cantos, los estandartes; todavía oigo la música de los instrumentos de viento de la banda del pueblo, que en aquel día a veces se atrevía con más de lo que podía; y oigo el ruido de los petardos con los que los muchachos expresaban su barroca alegría de vivir, pero saludando a Cristo en las calles del pueblo como a una autoridad de la ciudad, como a la autoridad suprema, como al Señor del mundo. La presencia perpetua de Cristo era saludada en ese día como una visita de Estado, que no se olvida ni siquiera de la aldea más pequeña” Estas palabras las escribía el entonces cardenal Ratzinger, al recordar la fiesta del Corpus Christi en su pueblo natal (Cf 30 Días, mayo 2005). De la misma manera, y con todas las enormes diferencias, quien les habla, que ha vivido a la sombra de la Picaraña en el querido convento franciscano de Canedo, y hace de este lugar el mejor de los espacios para la oración y la vida fraterna, no puede olvidar la belleza de un paraje que es don de Dios para las tierras del Condado y, particularmente de Ponteareas y de Canedo. También fue regalo de Dios que hasta aquí llegaran, y aquí viven y sirven a todos, los hermanos franciscanos. Arte y artesanos de Ponteareas Las plantas y las flores y retamas de la Picaraña y de diversos lugares del Condado, hay que pesarlas, no tanto en los abultado de los kilos, sino en muchos valores de tradición y de fe, pues son para confeccionar las alfombras que cubrirán el pasar del Santísimo Sacramento por la villa del Condado. Han colaborado, ofreciendo lo mejor de sus campos, las parroquias de Angoares, Arcos, Areas, Arnoso, Bugarín, Celeiros, Cristiñade, Cumiar, Fontenla, Fozara, Guillade, Guláns, Moreira, San Salvador de Nogueira, Santiago de Oliveira, Padróns, Paredes, Pías, Prado, Ribadetea, San Lourenzo de Oliveira, San Mateo de Oliveira y Santa Mariña de Xinzo. Con las hierbas y las flores se va pregón 2009 a formar, no sólo una hermosa exposición de arte efímero, sino una verdadera sinfonía de recuerdos, vivencias, sentimientos nunca perdidos y ahora felizmente recupera- Sin la fe, las flores serían simple adorno que pronto se iba a marchitar. El arte, realización efímera para un día de fiesta. La historia, nada más que simple recuerdo de tiempos todo su espíritu y unidad en torno a una fe compartida. Los dibujantes y alfombristas, se hacen ayudantes de Dios para que pueda hablar de los misterios de la fe con el lenguaje de dos. Más allá de las plantas y de las flores, está un pueblo lleno de vida y que aprendió a cantar la gloria de su Señor Sacramentado con el silencio expresivo y entrañable de lo más sencillo y hermoso que encontraba en sus campos: las plantas y las flores. Que si la tradición es centenaria, más antigua es la fe que la sustenta. Que si bello es el adorno, mucho más hermoso ese rostro eucarístico de nuestro Señor Jesucristo. Si hoy los cristianos de Ponteareas pueden realizar estas deslumbrantes alfombras es porque un día, un jueves santo, Cristo hizo su gran alfombra en el pan, para que allí se pudiera quedar para siempre. Si el pan es sagrario de la presencia de Cristo, las alfombras son un maravilloso pregón que va diciendo: por aquí está pasando Dios, el hijo del Dios vivo Jesucristo. La fe lo ha llenado todo de vida. pasados. Las alfombras, acabado diseño de formas y dibujos que van recubrimiento del suelo con hierbas y elementos vegetales. La villa de Ponteareas, ciudad engalanada para una fiesta. Los dibujantes y alfombrista, artífices de una obra estéticamente hermosa... Pero con la fe, las flores son expresión de alabanza a Dios con lo más bello que hemos encontrado. El arte, elevación desde la hermosura de las cosas a la contemplación del misterio de Dios. La historia, vida que permanece en la memoria de aquellos que, gracias a su fe, hicieron posible lo que ahora contemplamos. Las alfombras, señales que anuncian el gran misterio del Eucaristía y catequesis admirable de lo que el pueblo “oye” y “ve” y que anuncia el gran misterio del Santísimo Sacramento. La Villa de Ponteareas, no sólo es el lugar donde se ha nacido, sino los hombres. La fe, en fin, lo ha llenado todo de vida. Rúa Doutor Fernández Vega I 20 La alfombra, imagen cristiana Nadie piensa en Ponteareas que las alfombras del Corpus son simples adornos para cubrir el suelo de las calles en un día singular. La alfombra es motivo de encuentro entre las personas, de estímulo para la colaboración, de vivencias compartidas durante muchos años, de expresión de la fe. Con frecuencia, las alfombras ofrecen, en sus diseños, imágenes y simbolismos de los misterios de la fe y, particularmente, de la Eucaristía. En alguna manera, el espacio ocupado por la alfombra se convierte en un recinto sagrado, en un pequeño templo que albergará la presencia de Dios. Por ello, la alfombra es lugar para la oración, para la alabanza, para la súplica. (Cuántos hombres y mujeres de Ponteareas habrán pregón 2009 puesto sus peticiones al Señor junto a esas flores, a esas plantas, a esos adornos que con tanta delicadeza y buen arte dejaban caer sobre las calles de la Villa! fombra, del tapiz, con un libro abierto en medio de la ciudad, en el que se puede leer, en alguna manera, la misma palabra de Dios. La alfombra se hace retablo expuesto por el que tidos y, al mismo tiempo, muestran las grandes posibilidades que tiene el hombre para acercarse a Dios sin necesidad de tener que abandonar su condición humana, pero aceptan- Rúa Doutor Fernández Vega II Como privilegiado camino del encuentro con lo religioso está la imagen, que no deja indiferente a quien la contempla, sino que seduce y lleva al espectador a identificarse con aquello que ha contemplado. Es camino hacia lo divino a través del original representado. La imagen ayuda a la relación del hombre con lo transcendente. Los signos y figuras hacen de la al- van pasando imágenes que hablan de Aquel que es la realidad primera y más santa: el mismo Verbo de Dios. La alfombra, en fin, es como espejo en el que podemos contemplar, aunque sea nadan más que en figura, el hermoso rostro del Señor Creador. Las imágenes, también confeccionadas con hierbas y pétalos de flores, ayudan a abrir los ojos a una realidad que está mucho más allá de los sen- do también el ir cambiando la mirada para elevarla y trascender a esferas más espirituales. LAS ALFOMBRAS DE PONTEAREAS: PREGÓN PARA EL ENCUENTRO CON CRISTO EN EUCARISTÍA La fe es un regalo, no un premio, ni un mérito. Es una concesión enteramente gratuita por parte de Dios. pregón 2009 Cantón Boavista El misterio, ni es oscuridad, ni irracionalidad. Es algo grande, inabarcable, inmenso, y lleno de vida. Ese misterio inabarcable es el que Dios ha descubierto, manifestado, revelado en Jesucristo. Misterio grande de nuestra fe, fuente y cima de nuestra vida cristiana, es la Eucaristía, pues en esta misteriosa e inA Castiñeira 22 mensa realidad, Cristo se mete corporalmente en nuestra misma vida. Cuando el pueblo iba por el desierto, Dios les ofrece el maná (Dt 8,3). Cuando nosotros vamos por el mundo, Cristo sale a nuestro encuentro en la Eucaristía (Juan 6, 58). El nos ha facilitado el camino. Pero, cuando uno se pone al lado de Cristo, des- cubre que todo es nuevo y distinto: nuevo testamento, nueva humanidad liberada del pecado, nuevo pueblo de la Iglesia con el Espíritu, nueva ley del mandamiento nuevo, nuevo sacrificio del haced esto en memoria mía, hombre nuevo por redimido, nuevo alimento que es prenda de vida eterna, nueva evangelización, nueva vida pregón 2009 con la gracia del Espíritu Santo... En la Eucaristía, Cristo se pone a nuestro lado, se mete en nuestra vida, para que podamos estar junto a él, para ver las cosas como Él las ve. Para vivir su misma vida. No somos tanto nosotros los que, en un acto de voluntad, aceptamos, sino que es él, Cristo, quien nos busca y asume, quien reúne y alimenta los suyos. La Eucaristía es manantial y cumbre de nuestra vida cristiana. Sin fe, los sacramentos acaban en el ritualismo, la caridad está muerta y la misión resulta un trabajo estéril. Sin el sacramento, la fe se convierte en ideología, la caridad acaba en evasionismo y la misión no evangeliza. Sin el amor de Cristo que se entrega en la Eucaristía, la caridad es altruismo y simple cooperación, la misión un fraude y la comunidad un antisigno. Pero con la firme adhesión a la palabra de Dios y la gracia de la fe, la Eucaristía es actualización perenne del misterio pascual. Al hacer las alfombras, no basta el sentimiento, se necesita el deseo. Pero no basta el desear, se necesitan las manos. Pero no queda todo en las manos, se necesitan los corazones. Más el afecto no llena, se nece- sita la caridad y el amor fraterno. Y ni siquiera basta la caridad, se necesita a Cristo. La Eucaristía es acción de gracias y la caridad reconocimiento: Si Dios nos amó de esta manera, también nosotros debemos amarnos (1Jn 4, 11).La Eucaristía es alabanza de las maravillas de Dios; la caridad, hacer vivo el amor de Cristo: amaos unos a otros como yo os he amado (Jn 13,34). La Eucaristía es sacrificio y la caridad amor en la entrega: aunque diera mi cuerpo a las llamas, si no tengo caridad de nada me sirve (1 Cor 13.). La Eucaristía es presencia escondida. La caridad es patente y sinceridad: el que no ama a su hermano a quien ve, cómo va a amar a Dios, al que no ve (1Jn 4, 20). La Eucaristía es fuente y cima de la vida cristiana. Y la caridad es la señal de que somos reconocidos como discípulos de Cristo: en esto se conoce que sois discípulos míos, en el amor que exista entre vosotros (Jn 13, 35). pregón 2009 C/ Vidales Tomé, 15 Bajo PONTEAREAS - Telf. 986 642 134 pregón 2009 Parroquia de Arcos El mejor pregón Pregón ciertamente hermoso es el que la villa de Ponteareas hace a la Eucaristía en los días del Corpus Christi. Alzaremos, pues, el Pan y el Vino en lo más alto de la custodia e invocaremos el nombre del Señor. Y por las calles de Ponteareas iremos proclamando nuestra fe y las promesas del Señor: el que coma de este pan vivirá para siempre. El Jueves Santo, en la víspera de la Pasión, nos reuníamos con Cristo en la intimidad del Cenáculo y allí se celebraba la primera Eucaristía. Hoy, siempre con Cristo, salimos a la calle con esa misma Eucaristía, con el misterio de nuestra fe, con aquello que es la fuente, el centro y la aspiración máxima de nuestra vida cristiana: la unión con Cristo, el Señor resucitado que se ofrece, que se nos da en comunión, que está pre- sente este Pan de vida. Los signos con los que rodeamos la celebración de la Eucaristía –el pueblo reunido, la fiesta, el altar particularmente dispuesto, la artística custodia en la que llevamos el Sacramento santísimo, los adornos de las calles, las alfombras, el incienso y las flores…– son como ayuda que se nos presta para prevenir y poder curarnos de unas fáciles tentacioAs Monxas 25 pregón 2009 Reveriano Soutullo nes. Tentación de superficialidad, dando a lo exterior un valor que no tiene, quedándose en lo efímero, viendo el pan, pero sin adentrarse en el misterio e la Eucaristía. Pues, algunas veces, pretende adueñarse de al fiesta esa tentación de la costumbre por la costumbre, en la que puede hacer su aparición esa rutina que no se percata de la profundidad del misterio que se celebra, siempre con la novedad de una presencia viva de Cristo. Tentación de incredulidad, participando en la fiesta, pero no en la fe; adornando la calle, pero no el corazón con la adhesión a la palabra de Cristo. Desde antiguo se celebra esta fiesta del Corpus Christi en la Villa 26 de Ponteareas. Es la fiesta de la Eucaristía, del gran misterio de nuestra fe. Y la comunidad cristiana, como expresión de comunión con todo los hombres y júbilo agradecido al Señor, pasea por las calles el Santísimo Sacramento. La fiesta del Corpus no es un día, sino unas celebraciones especiales en torno a la Eucaristía, que es el misterio pascual que la Iglesia vive y celebra permanentemente. Es la fiesta de la Eucaristía, del amor de Cristo. Una fiesta que sacamos a la calle, no para presumir de nada, sino para ofrecer lo que tenemos los cristianos. No como ostentación presuntuosa, sino con la responsabilidad de ser coherentes y leales en la vida con aquello que ce- lebramos en el augusto sacramento. )Por qué este día de fiesta? )Por qué hemos adornado nuestras calles? )Por qué hacemos tan solemne celebración en nuestras iglesias? ) Por que esta maravillosas y bellas alfombras? Porque el Señor ha estado grande con nosotros. Esta es la razón de nuestra fiesta y de nuestra alegría. )El cáliz que bendecimos )no es acaso comunión con la sangre de Cristo? Y el pan que partimos )no es comunión con el cuerpo de Cristo? (1Cor 10, 16). Salgamos, pues, a la calles de Ponteareas con el Pan y con el Vino, el Cuerpo y la Sangre de Cristo”, y digamos a todos cuantos encontremos por el camino: (este es el sacramento de nuestra fe! (Ayudadnos a dar gracias a Dios y a saber compartir la fe y el amor fraterno con todos los hombres y mujeres del mundo! Y las gentes de Ponteareas, igual que los hombres y mujeres de Jerusalén, ponen alfombras de agradecimiento y veneración, de amor grande y sincero, a Jesús, el Señor Sacramentado. No nos pidáis, pues, que os demos otro pan. Este es el misterio de nuestra fe y así lo confesamos. Esta es la presencia viva de Cristo y así con veneración lo adoramos. Este es el sacrificio redentor de Cristo y en él participamos y nos ofrecemos junto a la santa víctima que es mismo Señor Redentor. Este es el sublime banquete en el que nos alimentamos con el Cuerpo y la Sangre de Cristo. Esta es la mesa de la caridad en la que aprendemos a compartir con todos los hombres el amor y el pan que de Cristo hemos recibido. Este es el pan que ofrece la Iglesia: Cristo vivo y presente en la Eucaristía. Y para tal ofrecimiento, Ponteareas ofrece con generosidad la hermosura de sus plantas y de sus flores y, sobre todo, la inmensidad de un sincero deseo de honrar a Dios. Ponteareas es como una gran alfombra que se ofrece como posada al más venerado y querido de los huéspedes: el Señor Sacramentado. pregón 2009 Florilegio de Corpus José Martínez Bargiela Son las rosas, la retama blanca, la amarilla: los amarillos de mi tierra; por qué no el tojo, el pampullo, la caléndula, esa sombra de amor que nos acompaña fuera de las anclas y las turbinas hacia los espacios que no soñábamos… siempre mi tierra es un parral florido y no me refiero solamente al albariño ni al loureiro ni a la treixadura en que se apoyan las pipas de vino de un festejo de alegría, desde los remotos tiempos de la vernácula familia gallega, en el vínculo secreto, ferial de cada brindis de alborada de futuro en todo recordar de un más feliz mañana. Apoyado en cada estaca de viñedo hay un rosal al pie, que florece en conjunción de racimos. Nas Chans da Virxen, nas Chans de Canedo, en el monte Landín: más acá, debajo do Penedo grande, ahí mismo, entre las ruinas de un viejo poblado abandonado que fue historia, incluso Camino Real, de carruajes antiguos y ladrones avezados, salteadores de caminos, trovadores y juglares, entre numerosas piedras-umbrales, y cantarinas aguas extraviadas, arroyos indecisos y cantos de ruiseñores, detrás de los dispersos cimientos del castillo del conde, don Tristán de Abarca, señor de la Picaraña, aún supe de unas rosas, unos rosales silvestres, yo los vi y vi las rosas, busqué las manos: en mis investigaciones de niño antropólogo… Se decía que allí solía acampar antiguamente una gavilla de ladrones, que me atraía: la “compañía La Loba”: temible comandante, malbienhechora, según la ocasión ella decidía, hija natural de un capitán de la Guardia Civil de Ponteareas, quien fue apresada mientras (apartada de los suyos que dormían) juntaba unas flores: unas rosas blancas, silvestres, que habían quedado rezagadas al borde de los pozos de agua del viejo caserío, -que bien valían unas cadenas. En este morado valle de las urzas, el silencio era cómplice con el hombre que perpetuaba su fugaz existencia en aventuras con el gavilán y el urogallo, en solitaria compañía de audaz felicidad, solo en el eco era reconocible: nieblas y nubes se devoraban desde Riofrío por el Sobroso, hasta el apacible valle antañoso de viejos asentamientos celtas… La vida se compone de muy pocas cosas: de Vida! Yo siempre he vivido en consonancia con los sentidos primigenios en que los perfumes y las flores son recuerdo; hoy día es tomado como fatal cursilería, más aún los que gustamos de lo abstracto y de la poesía surrealista no confesamos lo 27 pregón 2009 Barrio Bargiela, 14 - 36866 Ribadetea - Ponteareas Telf.: (+34) 986 644 150 - Fax: (+34) 986 641 452 e-mail: [email protected] MODA, COMPLEMENTOS Y TALLAS ESPECIALES pregón 2009 que mucho nos dicta y disimulamos cuanto podemos, falseando la realidad de las cosas. Por consiguiente y en esta ocasión digo que el amor a la tierra que más recuerdo, siempre estuvo rodeado de frutadas rosas; la bondad de mis vecinos, e incluso de la casa de mis padres, era distinguida por el cuidado de las flores y algún libro abierto al cerne de la lareira. El orgullo de tener un parral de glicinas, como en la Abadía de Arcos, de inacabables floraciones, de vulgares rosas blancas, como en el Plateiro de las tres hermanas, entre bandas de palomas, o en la Gándara a lo largo del canal de agua, hacia la huerta y en redondo, todo de flores y hortensias. Digamos que, a mérito de la belleza, desplazaban otras plantaciones, tanto en Correlo de las secadas tierras y el alto Barral del Castro y la Capilla da Serra. El perfume de las rosas es como una transfusión de sangre. En el ojo de la rosa hay un imperceptible misterio de dolor, de eternidad y nostalgia, como de una breve música espiritual: una efímera levedad del ser: un cantar sordo y profundo, desde la cosecha y el deshojar artístico en diseños de bellas alfombras de tradición ponteareana del Corpus Christi… Viajé a la Argentina a los veinte años, dejando a mi madre y a mi abuela. Pasaron los años y sólo me quedaban los borrosos recuerdos de un viaje apresurado e inconsciente y la pretensión de sentir el dolor y la pena de mi madre a la partida. Sin embargo el tiempo y los años pasaban. Mi madre sola y solitaria en el mismo lugar que naciera; vino a mi la idea de hacerla venir a Buenos Aires. Ya casado y con hijos mi madre convivió con nosotros varios años, aparentemente feliz: ¡lo era!, pero algo presentía yo que a pesar de las pretendidas comodidades y confort a mi madre la faltaba la vida de su entorno ciudadano. Por unos meses viajó mi madre acompañada por Pilar, mi esposa y nuestro hijo José Manuel. En el puerto de Vigo le esperaba la primer sorpresa al ser divisado en la Aduana el Superintendente, un amigo de la familia, Manolo Muñoz, que después de haberlos paseado por los alrededores del puerto los acercó a Ponteareas y tal fue la casualidad que ese mismo día 20 de junio de 1957 se celebraba la fiesta de corpus Christi, las calles como siempre totalmente alfombradas, de no creerlo mi madre de tanta maravilla al volver, mirando, desde el balcón del hotel Argentino, donde momentáneamente se alojaban, antes de subir a Arcos. Incluso pareció reconocer los pétalos blancos y nuestras mismas rosas que las muchachas de Ponteareas solían cosechar Plateiro arriba, hasta nuestro lugar do Coto. Múltiples y bellísimas bendiciones fueran las de mi madre a Pilar y al hijo que iba cayendo en la nostalgia del mar confundida en la oración contagiosa al invocar pasados Corpus con sus amigas ponteareanas camino del mercado y yo de la mano devanando futuros de –más tardeconfundirme yo mismo en emigrante sin retorno. Y por colorario diría que mi madre como tantas madres mayores debería ser dejada en la sorpresa de un recuerdo indefinido y para siempre en su Lar natal. Desde entonces, desde antes recordar con ansia de juventud: la quimera que somos, el entorno de aquel tiempo de canastillas y azafates rebosantes de flores, al acercarse al rubor en el comparar de mejillas de adolescentes aldeanas y verlo prolongarse en el tiempo, el espacio y el equilibrio que es plasmar una historia, soñar un fugaz momento y transmitir una leyenda de flores, que unas manos desgarran y mañana serán anónimas… pregón 2009 Ofrenda floral en Ponteareas A Carolina Fernández ANTONIO ALONSO FONTÁN Aquel Acto Religioso que, un lejano “Día de Corpus Christi” empezó con muy humildes “Preces” lo fueron transformando en la “Gran Tradición Solemne” que se fue cristalizando durante una “Dilatada Centuria en los Almanaques del Tiempo” contabilizada año tras año, consecutivos. Paulatinamente se fue arraigando una modélica “Solemnidad Sacramental” con tradicional y firme “Base Popular Panteísta”, que la engrandece y pluraliza. Cada año se viene ofrendando al Señor, un “Colosal Presente de Flores de esta Tierra Providencial” como un diferente y nuevo modelo de “Sagrada Eucaristía Floral” determinada como “Prueba de Exaltación Inquebrantable al Corpus Christi, en el Día de su Onomástica”. En este “Presente Cromático” va todo el fervor de un Pueblo. Sus habitantes, esperaran con desvelado anhelo el “Día de tan Solemne Acto” para llevar en Andas al Redentor, considerado el “Más Alto Símbolo 30 Celestial”, por una senda perfectamente demarcada por “Rúas e Quintanas” de Ponteareas que, con Arte y Devoción, han cubierto de Alfombras Florales para “El Majestuoso paso del Altísimo”. Con los días precisos anteriores al “Dividinal Homenaje”, el Pueblo Ponteareano improvisa sus “Obradoiros en los Soportales de aquellos Predios, que han sido construidos con adecuada arquitectura para un “Ámbito Ferial”, de otros tiempos pasados, que dejaron estimables nostalgias para la Historia Sentimental de Ponteareas. Con los ojos del “Alma Celta” giramos una mirada retrospectiva a la “Castrexa Troña” y la imaginación nos vuela por nuestra antigüedad prehistórica, hasta transformarnos en Estatua Universal Figurativa en el Roquedal de La Picaraña. En aquella “Soledad Sonora” escucharemos con atención y apercibimiento mental transitorio, la “Vieja Leyenda Amorosa” que se rumorea en el Castillo Feudal del Sobroso y por todo el Promontorio del Landín. Atentos a los ecos de tantos acontecimientos, y un poco confusos por la variedad, podemos percibir el “Bisbiseo Boreal de Venerables Maitines del Conventual Canedo”. Un reconocimiento simultáneo, en Honor a Nuestros Poetas, Juglares y Trovadores, nos traen a la memoria “Cantigas de Amor e de Amigo” que nos llevan por las Orillas del Tea, de la mano de Bouza Brey, que nos guía al Museo Etnográfico de Pías, donde se nos aviva el deseo de rebuscar nuestra “Identidad Antropológica, desaparecida”. Con el conocimiento herido, me acuden a la mente íntimas “relembranzas” de aquellas Ferias de antaño, y otras Fiestas y de otras Alfombras de efímeros “arrecendos”, eternas en las retinas que guarda la memoria. Otros viejos recuerdos inolvidables, me zarandean el pensamiento, y me renuevan el paladar con sabor a melindres y rosquillas que recibía en mi niñez, como premio de la abuela María, que me sabían a Gloria de Ponteareas. Tan gratos recuerdos me trasponen, a la más Antigua Confitería que, por una mezcla de amor y humor, se llama “Dinguilindín”. Todo obedeció a que, el chaval que impulsaba la campañilla, que controlaba los horarios de “Curtidos La Perillana”, que se llamaba Pepe, la picaresca y humor de sus compañeros le añadieron el “Dinguilindín”, que le quedó de por vida y siempre lo llevó con garbo y elegancia, que al matrimoniarse con la moza de la antigua confitería, le hizo donación para ponerlo en el frontispicio del negocio, como prueba de Amor, y Humor Ponteareano. Con Amor y Buen Humor, suelen estar las gentes de Ponteareas atentas para salir raudas, a recolectar flores por este Paraíso Condal, donde los “Benignos Astros” derrocharon pregón 2009 sobre esta “Tierra de Providencia”, flores y cromatismo para que una parte sea destinada en “Preces al Creador”. Hábiles y delicadas manos Ponteareanas, deshojan, clasifican y ordenan con método, muchos quintales de pétalos que son enmarcados, con flores de árnica, aserrines tintatos, hinojo de los “fiunchos” de los toponímicos Fiolledos. Se trata de un material brillante de medida resistencia, impermeabilizado por una “teaza” de clorofila, creada y sostenida por el relente climático, regalado en efluvios por los arroyos y ríos, que “alenturan esta Proverbial Bisbarra do Condado de Salvaterra”. Suponemos que desde que el Mundo es Mundo, se está deslizando alegremente, el truchero Río Uma que empieza en el Noroeste de “San do Medio”, montaraz y toponímico que aconsejó una producción temporal de kilovatios, en el desaparecido “Salto de Uma”. Volviendo el Caudal a ofrecer a las miradas, sus primitivas “fervenzas o cadoiros”, que se amainan mediando entre Vilacova y Guillade, comunicados “pola Ponte de Xil”. Para seguir por tierras de Lira camino de Puntalta, donde en otros tiempos hizo girar rodeznos de molinos, para moliendas de granos de otros tiempos recientes. Prosigue demarcando el “Val das Oliveiras”, recogiendo regatos y Fontenlas, para entregarse en Ganade, al respetable Tea que baja, de los Altozanos “da Serra do Suido”, recaudando al Maceiras, al humilde Xabriña y en el Mondariz Termal “ O Regato de Valdecide”. Sigue sin tregua en “Rome- ría Hidrográfica y Toponímica” con históricos adioses saludadores, a la villa del Tea y al Borbén de la “Antigua Búrbida” , para mezclarse en inmenso cóctel fluvial con el Padre Miño, bajo la presencia ojival “Da Ponte da Fillaboa”, interesada en el origen de sus congéneres: “Da Cernadela”, “Dos Remedios”, “Das Partidas”, con sus historias legendarias de Portazgos y Bautismos de Nonatos, que dividen sus existencias entre el romano y el medievo. Con toda esta carga emocional acumulada durante una vida en tránsito por los amados caminos de esta Tierra de Turonio que, en parte trato de describir con emocionado respeto, llego de nuevo a la Villa del Tea. También del Corpus, conocida y famosa por sus relevantes Personajes y Acontecimientos. Es la hora del “Momento Cumbre” cuando sale del Templo el “Altísimo Redentor”, en medio de su Comitiva Procesional, que camina con Pasos Silentes, silenciados por el grueso Alfombrado Cromático Floral, en el misterioso “Silen- cio Sonoro” que, ni el agitado tañer de las campanas, ni el estruendoso redoblar de los tambores, distraen del “Ensimismado Recogimiento a la Comitiva y numerosa Procesión”, tan absortos en profunda meditación atenta a lo sagrado, que sobreponen a la audición , ajena a todo ruido. Al paso del Señor, se desprende una espesa lluvia de pétalos sobre el “Cortejo”, esparcida por manos devotas, desde Balcones y Galerías, causando una misteriosa impresión, que transunta los rostros en un aparente aspecto, como de arrepentimiento. Una fuerza sobrenatural me embarga como un romanticismo tardío, y una fortaleza en la visión como la de un “Supermán Meigoso”, que fuerza a levantar intacto todo el Alfombrado de Ponteareas, para construir un “Camino de Rosas” transitable por el que se pueda ir y venir, de un ignorado “ningures a un soñado algures”, como en trance onírico que nos lleva a un habitable Nirvana. Disculpe el lector, en todo caso disimule, si no ha logrado entender lo que le quise decir. Siempre será mía la culpa, por no saber explicarme mejor. Créame que cuando se me embarulla la mente, y no doy descifrado el enigma lo clasifico como Misterio, y lo archivo en los rincones de mi cerebro. Cuando me asaltan esporádicos reflejos de lucidez, caigo en la cuenta de que, algunas de mis apreciaciones, tienen un algo, o un mucho de alucinación, que están a un paso de la locura. ¡De la locura inofensiva, se entiende! ¿A Usted que le parece? pregón 2009 VAQUEROS DISTRIBUIDOR OFICIAL PONTEAREAS Vidales Tomé, 12 986 642 807 O PORRIÑO Antonio Palacios, 46 986 339 889 O CARBALLIÑO Perfectino Vieitez, 6 988 271 925 R/ Dtor. Fdez de la Vega, 14 Teléfono: 986 640 103 36860 PONTEAREAS pregón 2009 El Corpus Christi de Ponteareas: La fiesta de la primavera de las Rías Baixas José Manuel Figueroa Vila Presidente “Turismo Rías Baixas” Entre la amplia y variada oferta turística de la provincia de Pontevedra cabe destacar la fiesta del Corpus Christi de Ponteareas, de especial significación y atracción para los turistas que visitan las Rías Baixas y que desde 1980 ha sido declarada de interés turístico nacional. Uno de los mejores argumentos para conocer las Rías Baixas es hacerlo a través de las distintas fiestas que en nuestra provincia se celebran, bien sean de tipo religioso, motivadas por su gastronomía o por conmemoraciones históricas. En las Rías Baixas, hay donde elegir, con miles de fiestas que se sintetizan en las 24 de interés turístico entre las que destaca el Corpus de Ponteareas, declarado de Interés Turístico Nacional. Ponteareas, capital de la comarca de O Condado, se sitúa en el valle del Río Tea, al sur de la provincia de Pontevedra. Entre sus múltiples atractivos turísticos, tanto históricos como naturales, podemos citar el Castro de Troña, el Castillo de Sobroso, la Iglesia Románica de Angoares, etc. Pero por encima de todos estos recursos turísticos sobresale el Corpus Christi: la celebración más destacada de toda la comarca. El Corpus de Ponteareas es, en las Rías Baixas, una excelente forma de descubrir la alegría de la celebración festiva y el colorido de la naturaleza de la provincia de Pontevedra. Y es que, para el día de Corpus, los ponteareanos recogen miles de flores con la finalidad de disponer de la más amplia variedad de colores para poder componer las alfombras florales que decoran las calles de la villa para recibir el paso del Santísimo. Las alfombras de flores de Ponteareas han estado presentes en importantes eventos de carácter internacional como la primera visita del Papa Juan Pablo II a Santiago de Compostela o la visita de los Re- yes de Noruega a España. Además, alfombristas ponteareanos también han mostrado su arte en la Ciudad del Vaticano, Buenos Aires (Argentina), Caracas (Venezuela), Bahía (Brasil), Isle of Wight (Inglaterra), Fabriano (Italia), Munich (Alemania), (Huamantla) México etc. La vistosidad y alegría del Corpus Christi ha llevado a denominar a Ponteareas como “La Villa del Corpus” así como atrae, año a año, a cientos de miles de turistas hasta la localidad para disfrutar de su oferta turística. Además, dada su trascendencia e interés entre los turistas que tienen intención de visitar nuestra provincia, Turismo Rías Baixas retransmite a través de su web www. riasbaixas.org el Corpus Christi de Ponteareas, recibiendo miles de visitas procedentes de todo el mundo. Como Vicepresidente de la Diputación y Presidente de Turismo Rías Baixas no me gustaría finalizar esta reseña sin acordarme del Concello de Ponteareas y su gran trabajo de promoción del Corpus, un festejo que, sin duda, se convertirá pronto en la tercera fiesta de interés turístico internacional de la provincia de Pontevedra. 33 pregón 2009 Alfombra pétrea na Vila do Corpus A Rosario Palacios MANUEL ESTÉVEZ DIEGO Ficáramos naquela primeira hora do serán e primaveral en Meder, nas faldras do monte San do Medio, a esa hora cuberto cun tapete azul, verde e amarelo ou mesmo decir, chorima. Xosé Luis Pereira, apareceu polo camiño que conduce a casa do poeta no Barrio da Tapia, recibido polas gorxas sonoras dos paxaros que elixiran as polas mais altas do Carballo da Senra, tribuna onde os tenores agasallaron o xóven creador cunha sinfonía, se cadra para corresponder co símbolo relixioso que representa a tódolos que faleceran e foran inhumados en calquera parte do mundo, lonxe da antiga vila Emeterios, autor do manto en homenaxe ós alfombreios patente nunha das escrucilladas da Vila do Corpus e outras formas espalladas ó longo e ancho da Comarca do Condado. Chegou sorrinte a parroquia natal e vital de Antonio Alonso Fontán, onde outrora o bate fora visitado polas musas: “Polo alto da Portela/ asoma a lúa chea, / e as medas fan sombra na eira”. Sabemos quen lle puxo letra e voz o eido, aquel marco natural entre emparrados e valados. O que descoñecemos son os nomes daqueles outros fistores e fistoras que escribiron e musicaron un ricaz conxunto de motivos co que alimentar seráns que resultaron ser os alicerces da cultura popular galaica patrocinada pola influencia de trobadores. “Eles e Elas”, coidan os amigos que serán saudados a carón da igrexa da Luz, a través dun grupo escultorico que xa se esboza no Obradoiro de Tortoreos. 34 Poeta, escultor e cronista, esa tarde percorreon vieiros, detiveronse nos cruces, ergueron os ollos nos fustes dos cruceiros, visitaron campas e tiraron proveito de ánxeles alados, serpes e pedras do pasamento, ciceladas a golpes da maceta tronco cónica, farramenta coa que mozo foi medrando na escola a beira do mosteiro de Poio. Aquela hora a luz reflexada nos verdes sensitivos dos eidos, acochados os melros entre as follas dos loureiros envolvendo a bisbarra co seu cantar, outrora en complicidade coas badaladas do reloxo da Carrasqueira, hoxendía caladas. Aberiando o extenso outeiral na estrada en dirección a vía do tren ían eles. Antes bateron as portas metálicas de Carlos Tejo, cumprimentaron o Xigante, deixaron atrás as dez toneladas de pedra que lle dera forma de roda o cambadés Manolo Rial, para recalar minutos despois a beira do andén. Ausente a sinal: Olha, Escute, Pare. Iso acontece mesmo enfrente, na outra orela miñota, no país irmán, mais o comportamento dos excursionistas foi como si tal. Na banda galaica, á espera unha figura morena granítica silvestre en movemento, inclinada hacia diante, capaz de suxerir pasmo no ambiente de chegadas, de partidas, de encontro ou de ilusións. Faloulles os andariegos historias atesoradas na Estación. Despedíronse da silueta voltando cara arriba con recendo a eucalipto e torga, poeta e cronista atentos a outras verbas do xóven escultor que lles contaba do restauro daquela Santa que aparecera tirada a beira da cobra e que lle fora encomendado pola veciñanza o reparo, minucioso traballo e un novo pulso para transitar por imáxes antigas para a pervivencia de valores populares de estreita relación co mundo parroquial A presencia toxal, cromática e poética, nas cimas dos erredores e a paisaxe do praderío alumados con amarelos dos pampullos e xestas, extendéndose ata beira do pai Miño, pregón 2009 país. Non poideron entrar na Reitoral abandonada, non se sabe si da man de Deus ou do Obispado, nin tampouco na igrexa pechada para observar no templo outra xoia de cara factura composta de vidrieira de cores, latón e granito, conformando un púlpito igualmente tallado pola mans do guieiro, pero si abertas de par en par as cancelas do cimiterio, onde foron recibidos polos sons de trompeta ecoando entre as campas. O achegarse aquel outro ánxel que a tocaba, diante, un texto Quando ver/ Veniet meum?/Quando faciam/ uti chelidon,/ ut tacere? desian? Líase no latín que outrora ensinaran no colexio de frailes de Tortoreos, do que fora director, don Bernabé Ibarreche Balsategui. Entraron logo por veigas de Rubios, para seguir vendo catafalcos e cruces dese picapedreiro emocinante que lle confiaba a veciñanza, e de camiño por terras de tintos, Alonso Fontán lembrou a José Gil, fillo dun carabinero que deixou escritas no celuloide fermosas historias dos campesiños e romarías, guardadas algunhas no Museo de Pontevedra. Parada forzosa naquela casa onde dormíra o escritor de Meder, en tempos de namoro abeira de cubertos conterráneos e logo de parolar con Rudesinda Fernández ó carón do peto das ánimas, uns e outros ollaron a fotografia en branco e negro do avó e tíos de Antonio, na Feira dos Remedios de Ponteareas, xunto cos bois premiados e vendidos en 8 mil reales no ano seguinte, no día fatídico que estalou a guerra. Sorrisos WWW.BOINSCON.COM ● TELF. 986 64 01 15 GARANTÍA 4 AÑOS (2+2)* en nuestros productos Serie Oro hasta ■ AIRE ACONDICIONADO, BOMBAS DE CALOR ■ INSTALADOR DE TELECOMUNICACIONES, Nº 3120 ■ INSTALADOR DE DIGITAL PLUS - TELEFONÍA Y COMUNIDADES te lo da GRATIS Serie Oro ■ ELECTRODOMÉSTICOS, CALEFACCIÓN, ENERGÍA SOLAR 100 € ENTREGA A DOMICILIO 26 ó 52 € (1) te lo da GRATIS Garantía Gratis *Garantía comercial EXPERT: 4 años (2+2): Desde la finalización de la garantía legal y hasta el último día del 4º año a contar desde la fecha del albarán de entrega del producto. Cubre las piezas, materiales y mano de obra necesarios para cada reparación de avería interna de funcionamiento que se produzca, con las exclusiones contenidas en el documento formal, esta garantía no afecta a los derechos de que dispone el consumidor conforme a las previsiones de la ley 23/2003. La garantía 4 años (2+2) es una característica intrínseca e inseparable de los productos Serie Oro. de referencia estimado para entregas a domicilio y/o retirada del aparato usado DISFRUTA YA Y EMPIEZA A PAGAR COMODAMENTE ¿Sabes lo que te ahorras comprando en Expert? (1) Importe Financiación Especial Expert o abeirar Vilacoba, para continuar por San Pedro de Batallans e subir a Santa Eulalia do mesmo apelido, regalando os ollos retazos do Miño, do Xuliana e do Uma, Paradanta e San do Medio e máis outra peripecia de labrado da pedra dando continuidade o románico como unha vontade de estilo muito máis que unha imitanza no cruceiro no que se revela un profundo coñecemento da cantería e imaxinativa. Era o que pensaba o narrador sentado a beira do regueiro, deixándose levar polo arrullo da auga escumante, cando se lembrou de Fermín Señor, que ben me amostras/ o carreiro alcendido/ cos teus brazos de pedra,/ tan feridos,/ apreixando a campía/ neste trivium! Desde as xanelinas do auto, os ollos foron bater as abas do Landín e a fortaleza do Sobroso, pasaron entre os penedíos do equilibrio e dos namorados, e logo os oídos pegados as paredes do convento franciscano de Canedo para disfrutar das voces do Obradoiro musical A Vila e oir a Missa Brevis Sancti Juannis Deo durante a celebración do 800 aniversario da fundación, para entrar na Vila do Corpus pondo os pés sobre un complexo mosaico cerámico tallado en complicidade co graníto. Unha alfombra floral, rematada en tres pináculos en aceiro inoxidable nas proximidades do Tea, a mellor sinal de identidade de homes e mulleres que se esforzan para mostar o mundo arte efímero de gran beleza en Ponteareas. AÑOS como lle gustaba chamar o inesquecible Eliseo, aquel que xa descansa no camposanto de Goián, xunto con Antonio Fernández, Xoán Piñeiro, Xavier Pousa e outros camaradas de lerias de arnaxe polas tascas e andainas artísticas. Mais esa non era a necrópole que visitaban os andadores a esa hora, senón a que se ubica a carón da Igrexa de Liñares, lugar santo onde as súas olladas guiadas polo canteiro foran bater as pedras que fixeron chorar de de dor e gratitude a familia de Manuel Rodríguez Rocha, alí mesmo onde está soterrada Eugenia Avalle Pérez, que igual que moitos lugareños buscara sustentos en Francia. Os galegos mudan de país, percorren o mundo, manifestan o seu amor polo berce e soñan mesmamente regresar para os eidos, despois da liorta da vida. Non sempre acontece e moitos quedan enterrados alem Miño. Os franceses de Roubaix agasallaron con catro pezas únicas a Eugenia Avalle para acougala alongadamente no lugar onde vira a luz primicia. Deixarían atrás o conxunto escultural e o ánxel pétreo apuntando o horizonte, non tardando o trío amante da arte e da natureza en atopar o fuste cilíndrico ateigado de formas e volumes que mandara producir, Frai Andrés Quinteiro, naquel tempo atrás que estivera de cura en Tortoreos, para sofrer despois o trauma de guerra civil e felizmente de novo en pé, despois do restauro de Seisraez, que é así, como firma as obras o sair do taller Xosé Luis, artífice e cómplice dunha cultura afogada no pregón 2009 En el Condado se siente el buen aroma de Cristo Son múltiples los factores que enriquecen y dan personalidad a una comarca. Estos componentes pueden ser, entre otros, su riqueza cultural o la artística, las tradiciones legadas o sus ciudadanos, que destacan pus o todo el amplio mundo de las romerías. Pero los valores espirituales también se encarnan en la individualidad de cada persona. Y en nuestra comarca también se encuentran prototipos de santidad en máximo grado que merecen nuestra imita- la Reconquista y de un modo especial por la diócesis de Tui: así San Paio de Alxén, San Paio de Fiolledo o, también, a Ponte de Sampaio. Paio llegó a ser un nombre muy usual en la España del Medievo. El P. Florez, en su tomo XXIII de su “España Sagrada” habla de la Ma- por las diversas facetas humanas. Y así pueden triunfar en la música, en las artes plásticas, en la literatura o en la investigación histórica; sobre todo cuando se estudian los orígenes históricos o los acontecimientos importantes que en ella se vivieron. Lo lamentable es que, a veces, no se profundizan ni se valoran las raíces que dieron vida y personalidad a nuestras colectividades. Y todos sabemos que es el cristianismo el que impregna a nuestra comarca de El Condado, en toda su profunda dimensión de un elemento común que llega a todos los componentes humanos, sociales, culturales. Simplemente la fiesta del Cor- ción y veneración, o al menos, su conocimiento. San Pelayo quizá sea el primer santo a conocer del Condado. Nacido en la parroquia de Albeos, Ayuntamiento de Crecente, tuvo que quedar como rehén en la Córdoba musulmana por su tío Hermigio, obispo de Tui, quien con su rey Ordoño II, había sido derrotado en Valdejunquera en el año 920. El dinero del rescate llegó tarde a Al Andalus. Antes el joven Pelayo sufrió el martirio a manos de los mahometanos en testimonio de su fe y en defensa de las virtudes cristianas. La devoción al niño mártir Pelayo –Paio– se extendió por la España de dre Inés de la Asunción, Dª Inés de Cambra y Sotomayor, que casó y fue señora de la nobilísima Casa Teanes, cerca de Salvaterra. Viuda ingresó en el convento de las Agustinas Recoletas de Vilagarcía. Venció su carácter recio y fue ejemplo de suma humildad y se esmeró n las acciones más humildes de barrer y fregar. Sólo daba tres horas al descanso corporal. Persona de profunda oración y de honda devoción al Santísimo, falleció en 1658. Y también la madre Jacinta Visitación de Puga y Ojea, natural de Salvaterra, muy penitente y devota del Niño Jesús. Fallecido en 1686. Ambas murieron en olor de san- Ramón Rodríguez Otero 36 pregón 2009 tidad y como tales las veneraba el pueblo cristino. En la segunda edición del libro “Taboexa–As Neves” el autor de este artículo hace alusión al taboexano Francisco Antonio Rodríguez Fortes que tomó el hábito de San Francisco, llevando una vida ejemplar en la práctica de las virtudes cristianas sobresaliendo por la humildad y el espíritu de mortificación. Cuando tomaba algunos días de asueto, venía a Taboexa morando n la casa de su tío el presbítero D. Francisco Cambra en la “Moreira” dónde le conocían como “o frade do Mouro” por el barrio dónde había nacido. Falleció en el convento de las Madres Clarisas de Jerez de la Frontera en 1873. El pueblo jerezano lo veneraba como santo en su vida y también tras su muerte. De un modo especial se ha de destacar al beato Manuel Gómez González, sacerdote de la diócesis de Tui, natural de la parroquia de San José de Ribarteme, en los lindes de El Condado con La Paradanta, en el municipio de As Neves. Había nacido en 1877 y murió mártir en 1924 en el Brasil. Vivió una vida entregada a los más humildes con su verdadero espíritu misionero. Sufrió duro martirio. La Iglesia lo elevó al número de los Beatos, en espera de pronta canonización. Significativo para ahondar en la espiritualidad de El Condado, son las apariciones de la Virgen que dan lugar a la fundación de una población nueva, una villa que hoy todos conocemos con el nombre de As Neves. Las apariciones tienen lugar dónde hoy se asienta la Iglesia parroquial de Nuestra Señora de As Neves. Entonces un monte sin cultivar, monte raso, dedicado a paso del ganado. Se llamaba “Chan dos Casteliños”. Tal hecho religioso ocurrió en marzo de 1667. Un niño llamado Antonio Martínez da Rocha, de once años, fue el escogido por la Virgen para vivir tan importante acontecimiento. El hecho se divulgó por todo el contorno y los romeros, tanto gallegos como portugueses, allí acudieron en gran número. El párroco de Setados sacó en procesión una imagen parecida a la que describió el niño y la llevó a una capilla dedicada al Salvador que en ese mismo monte existía. El monte árido se fue convirtiendo en villa con casas de hospedaje y de vecinos. El párroco Sarmiento Otáñez, levantó la iglesia actual en el lugar de las apariciones. Los devotos seguían multiplicándose y el pueblo fue configurándose como villa. Hoy en una villa recoleta, muy familiar con vida propia. El Condado tiene, en su comarca, un asentamiento urbano cuyo origen son unas apariciones de la Virgen: As Neves. pregón 2009 Galiza Estiveste em Pontearas Te he sido infiel Na Festa do Corpus? Ja? Con los campos de Castilla Ou anseias Con la Giralda de Sevilla. Um dia poder ir lá? Mas estando lejos No me olvido de ti, ¿Por qué eres tan gris? Maldición para aquellos Que me entierren Se foste, volta: merece. Se não, porque esperas ir? Leva na alma uma prece. Leva o olhar pra florir. Lejos de ti. Cada alfombra, que obra d’arte! De tu vientre Que bela composição! He venido, Não encontras noutra parte Y en él deseo morir. Mais valor e devoção. Amante de quien te ama, Señora y prostituta De viles emigrantes Que buscan oro y plata. Eres hermosa y salvaje Húmeda al despertar, De verde mirada, Vai a Ponteareas ver, Mesmo que ja tenhas visto, Como do chão, a ascender, Se louva o Corpo de Cristo Antonio Manuel Couto Viana Y te arropas Con las conchas del mar. Eres tristeza y bravura Mimosa si te dejas. Eres esa mujer Flores, flores e máis flores benditas do Señor festival de cores Que todos quieren feito de amor a paixón Y nadie quiere poseer. Aromas, aromas e máis aromas ¿Por qué tu constante llorar? Que te inculca la soledad. ¿Por quién gritas en noches, Golpeando las ventanas Con melodías de arpa? ¿Quién fue el marinero Que te juró amor eterno percorren as rúas da vila saen dos portais e participan na romaría Xuntos, xuntos, todos xuntos comezamos a labor estar tarefa única Y ancló en otras tierras? adicada ao noso Deus ¿Dime quién te arrebató Ponteareas querida El sol de tu cielo? ¿Dime quién? Para comprender Esa nostalgia Que te haces merecer. terra de longa tradición ti eres a Vila do Corpus ti eres tapiz do meu corazón Patricia García. Alumna de 6º de Ensino Primario Lorena Carrera Alonso Ilustración: Lorena Carrera Alonso 38 Colexio Inmaculada (Ponteareas) pregón 2009 As outras alfombras florais 2008 Parroquias alfombreiras da comarca Andrés Sampedro Fernández Na procura das parroquias da nosa comarca que, un ano máis, confeccionaron as súas alfombras florais, permitiume percorrer os concellos da Cañiza, Covelo, Mondariz, Mondariz Balneario, As Neves, Salvaterra e o propio Ponteareas. Deste xeito, visitáronse un total de vinte e cinco parroquias alfombreiras, como son: a de Santa Teresa da Cañiza (capital municipal). No veciño concello de Covelo, no propio xoves de Corpus, o 22 de maio, os veciños de Santo Estevo de Casteláns confeccionaron as súas alfombras na honra do Santísimo; na parroquia de San Xoán de Piñeiro fixéronas o domingo 25 de maio, coincidindo coas de Ponteareas. No limítrofe concello de Mondariz, son varias as parroquias que elaboran os seus tapices florais polo seu Corpus Christi, en San Madede de Sabaxáns, xunto con San Miguel de Riofrío no 25 de maio, coincidindo coas Ponteareás. San Mamede de Vilar e San Cibrán de Mouriscados, o domingo 8 de xuño; e Meirol, o 22 de xuño. No veciño Mondariz Balneario, como todos os anos, confeccionan alfombras florais polas Pascuillas, coincidindo este ano no día 12 de maio. No concello das Neves, o domingo 25 de maio, confeccionaron alfombras florais para honrar ao Santísimo na súa festa de Corpus Christi nas parroquias de Santa María das Neves e en San Pedro de Batalláns; no domingo seguinte, 1 de xuño, fixéronas na parroquia de Santiago de Ribarteme e, en San Xosé de Ribarteme na mañanciña do 8 de xuño. Na parroquia de San Salvador de Xunqueiras pertencente ao concello de Pazos de Borén, como todos os anos, confeccionaron as súas tradicionais alfombras florais no primeiro domingo do mes de setembro. De todas estas alfombras comprobadas da nosa comarca, compre dicir que debe ser destaca a ilusión e o bo facer dos veciños para de motu proprio levar a cabo estas alfombras, nas que amais de honrar ao Santísimo, tamén aproveitan, nalgúns casos, para recibir a primeira comuñón os cativos do lugar. É mágoa non deixar testemuña gráfica nestas páxinas destas outras alfombras da nosa comarca alfombreira. PARROQUIAS ALFOMBREIRAS DE PONTEAREAS No noso concello de Ponteareas confeccionaron alfombras florais en todas aquelas parroquias que tradicionalmente as viñan facendo. Así, os veciños de San Fins de Celeiros, despois de que non as fixeran no ano 2007, neste ano voltaron a elaborar as súas tradicionais alfombras. Tamén é de salientar a iniciativa dos veciños da parroquia de San Nicolao de Prado que se atreveron a confeccionar por primeira vez unhas alfombras florais para honrar o Corpus Christi. Como todos os anos, a confección das alfombras das parroquias do concello non coinciden coas de Ponteareas, pero segundo cadre, unhas van antes e outras despois, aínda que se non hai inconvinte, hai un calendario consensuado para evitaren que parroquias veciñas confeccionen as súas alfombras no mesmo domingo. No que atinxe ao noso concello de Ponteareas, pormenorizadas de maneira individualizada, relaciónanse, en orde alfabética, as parroquias que elaboraron os seus tapices florais: SAN BREIXO DE ARCOS Como todos os anos, os máis madrugadores en honrar ao Santísimo son os membros da asociación de veciños “A Pena do Equilibrio” de San Breixo de Arcos, que confeccionan as súas alfombras florais no domingo anterior ao propio xoves de Corpus Christi, na mañanciña do 18 de maio, xa que no domingo de Corpus Ponteareán fan unha na rúa Reveriano Soutullo. Ao pé da mesa do cruceiro do torreiro dispuxeron unha alfombra floral, cadrada, onde plasmaron como motivo principal unha rosa, enmarcada por volutas, rematado o conxunto cun marco multicolor. Ao ser a primeira alfombra e caer tan baixo no calendario, hai moi 39 pregón 2009 JOSÉ LUIS TEIXEIRA RODRÍGUEZ D E L E G A D O C/. Redondela, s/n 36860 Ponteareas Teléfonos: 986 644 099 - 986 644 064 Fax: 986 641 504 pregón 2009 pouca flor, quedando patente no predominio do verde con pinceladas de cor nos distintos recheos. SANTA CRISTINA DE BUGARÍN ba coroada coa Sagrada Forma, agarda a ser pisada pola procesión. No traxecto do percorrido procesional, polos laterais da igrexa, e cos restos das flores que lles sobraron, confeccionaron pequenas alfombras con distinta figuración. Co gallo da celebración do Corpus, o pasado 2008 fixeron a primeira comuñón unha nena e tres nenos da parroquia. Destacar, como todos os anos, a implicación dos mozos da parroquia que estoicamente botan grande parte da noite para preparar os seus tapices florais. representación da Cruz de Cristo coa bandeira de Galicia aos pés. Tamén alfombraron o entorno do cruceiro onde fai estación a procesión. SAN MAMEDE DE FONTENLA SAN FINS DE CELEIROS En Santa Cristina de Bugarín esperan ao segundo domingo, seguinte ao de Ponteareas, para celebrar o seu tradicional Corpus, o 8 de xuño. Confeccinaron a alfombra principal no torreiro da festa, presidida polo cruceiro onde un anxo branco e un negro están collidos das mans en comuñón interracial, adobiado o resto por dúas filigranas florais voluptuadas, remarcado nun orixinal rebordo, presidido coa cartela BUGARÍN-2008. Á porta da igrexa dispuxeron, como é tradicional, unha alfombra de benvida na que a Cruz e o sol como símbolo de luz divina reciben aos veciños. Na traseira da igrexa outro tapiz floral onde a pom- O pasado ano 2008, a parroquia de San Mamede de Fontenla celebrou o seu Corpus Christi o primeiro domingo de xuño, coincidindo co seguinte domingo das alfombras de Ponteareas. Unha alfombra hexagonal engalana o cruceiro recibindo aos fregueses. No adro da igrexa confeccionaron unha grande alfombra floral presidida pola lenda 2008, onde representaron o Cáliz de vida, a Cruz de Cristo e o corazón traspasado por catro frechas coas cartelas (seguindo o percorrido das agullas do reloxo) ODIO, VIOLENCIA, RACISMO e GUERRA como males contra os que teñen que loitar os cristiáns que van derramando gotas de sangue no Cáliz de Cristo. O 15 de xuño, o terceiro domingo despois do Corpus ponteareán, a parroquia de San Fins de Celeiros celebrou o seu Corpus Christi, co adorno do seu percorrido procesional con alfombras florais. No interior da igrexa, no corredor central dispuxeron un tapiz que encetaba preto da porta coa lenda CORPUS 2008, a continuación representaron o Cáliz coa Sagrada Forma. Xa no exterior, á porta da igrexa, alfombraron unha SAN XULIÁN DE GULÁNS O último domingo de xuño, o 29 do pasado ano 2008, fixeron as súas 41 pregón 2009 tradicionais alfombras florais en San Xulián de Guláns. Como todos os anos adornan o percorrido procesional arredor da igrexa parroquial con distintos motivos litúrxicos: a Virxe co neno no colo, o santo patrón, a Cruz coa espiga de trigo, o Cáliz de Cristo, a planta de trigo, o cacho de uvas, remata esta grande alfombra nun elemento figurativo, onde a igrexa presidida por unha mesa do altar coa Cruz encol da que descansa o Cáliz de Cristo e o misal aberto, no que se pode ler: GULÁNS 2008. SAN SALVADOR DE PADRÓNS pé do cruceiro do torreiro da festa, nunha serie reiterativa de semicírculos xustapostos, intercalados por rombos centrais ata chegar ao pé do cruceiro, onde remata cunha pequena cruz floral, pechada toda ela por un enmarcado liso lonxitudinal. No interior da igrexa, ocupando lonxitudinalmente todo o corredor central, dispuxeron dun gran tapiz floral que encetaba ao carón da porta coa cartela floral: PADRÓNS 2008, séguelle unha estación onde se representa unha doble cruz sobre un globo azul, a continuación un novo cadro composto por unha vela e unha flor, de seguido representaron dúas mans estendidas cara o globo terráqueo, no que está incluído o corazón cunha cruz no seu interior, segue coa Cruz coa cartela de INRI coroada pola pomba branca; continúa cunha estación onde presiden o Cáliz coa Sagrada Forma, tendo aos pés o cacho de uvas e o pan; remata esta alfombra estacional de corredor ao pé do altar coa representación dun choque de mans. SANTA MARIÑA DE PÍAS Ao domingo a seguir do Corpus ponteareán, o 1 de xuño, a parroquia de San Salvador de Padróns celebrou o seu Corpus Christi. Como todos os anos confeccionaron, no exterior da igrexa, a modo de “pasillera”, unha alfombra ata o 42 O primeiro de xuño, domingo seguinte ao Corpus ponteareán, na parroquia de Santa Mariña de Pías celebran o seu Corpus Christi cun nutrido grupo de nenas e nenos que ían recibir a primeira comuñón. No que atinxe ás alfombras florais, adobiaron os cruceiros con tapices florais por seren os lugares nos que estaciona a comitiva procesional no seu percorrido. Á porta da igrexa unha cruz floral recibe aos fregueses. No interior do templo unha alfombra tipo corredor ocupa o centro da igrexa ata o altar, na que se representaron volvoretas, campás e remata ao pé do altar cun gran Cáliz floral coroado coa Sagrada Forma co símbolo JHS. SAN NICOLAO DE PRADO Neste ano pasado 2008, unha nova parroquia do concello de Ponteareas sumouse á xa longa lista de parroquias que confeccionan alfombras florais, para algunha das conmemoracións relixiosas que celebren na debandita parroquia. A nova incorporación é San Nicolao de Prado que, o 15 de xuño, celebrou o seu Corpus coa primeira comuñón de tres nenas e un neno. pregón 2009 Despois do moito traballo realizado durante os días previos, buscar o material, desfollalo, etc. Tiveron mala sorte, choveulles, o que fixo que se deslucira todo o traballo levado a cabo. Esperamos que este ano 2009 teñan mellor sorte. Dispuxeron unha grande alfombra floral, de forma cadrada, instalada no centro do torreiro, na que representaron no seu interior a San Nicolao (patrón da parroquia) fermosamente caracterizado, aderezado con flores e volutas dispostas en simetría xustaposta. Na cabeceira do remarcado figura a lenda: SAN NICOLAO, e no remarcado inferior: PRADO-2008. Nos laterais vai rechea de distintos motivos florais con forma xeométrica. Á porta da igrexa confeccionaron unha alfombra de benvida co Cáliz coroado por unha pequena cruz. Ao pé das escaleiras, que levan ao adro da igrexa, fixeron unha alfombra na que representaron unha Cruz. Co resto de verde e flor que lles sobrou alfombraron ao carón da cancela de paso ao adro con motivos xeométricos. SAN XURXO DE RIBADETEA alfombras florais. Un libro, unha vela, un rosario e un cacho de uvas son os elementos figurativos da alfombra floral que preside a porta da igrexa. Seguindo o percorrido procesional, en primeiro lugar, atópase a alfombra en forma de cóbado que escomenza coa cartela 2008 e remata na outra punta coa que pon: RIBADETEA, no seu interior incluíron a reiteración de catro volvoretas florais. Na seguinte alfombra do percorrido, camiño do torreiro, atopábase un pequeño tapiz no lateral da igrexa cunha pomba branca cunha ramiña de olivo no peteiro. De seguido, confeccionaron outra que contiña as cartelas RIBADETEA 2008, no seu interior ía representado unha pasaxe do xénese, onde dí: ... E DEUS CREOU O HOME. A derradeira alfombra estaba disposta dente a baixada ao torreiro ata o cruceiro. Destaca desta alfombra os catro dos motivos máis salientables, dentro do ideario etnográfico da cultura popular galega: o cruceiro, o canastro, as medas de herba e o carro. SANTIAGO DE OLIVEIRA O 8 de xuño, os veciños da parroquia de San Xurxo de Ribadetea confeccionaron as súas tradicionais Na parroquia de Santiago de Oliveira confeccionaron as alfombras florais na honra do Corpus Christi no primeiro de xuño, domingo seguinte ao do Corpus de Ponteareas. Como en anos anteriores, os veciños da parroquia fixeron unha alfombra tipo corredor estacionada no interior da igrexa, no inicio contra a porta, a modo de cartela coa lenda CORPUS 2008 recibe aos fegreses; na seguinte estación representaron a Xesucristo, na posterior a Pomba, como representacón do Espírito Santo, coa ramiña de oliveira no pico sobre a Cruz. A continuación plasmaron a fachada a igrexa e, por último, ao pé do altar, o Cáliz coroado coa Sagrada Forma. pregón 2009 Inolvidable convivencia en Huelva El pasado mes de Octubre, y coincidiendo con la Fiesta de la Hispanidad, llegaron a Huelva un grupo de 12 alfombristas de diferentes agrupaciones de Ponteareas (Pontevedra), acompañados por la Concejala fue puro arte, impresionante a los ojos de los vecinos de Huelva. Fueron pocos días, pero intensos, frenéticos, de carreras, de preparativos, de trabajo codo con codo, gallegos, y no gallegos, hermanos de la Cena, vecinos, niños..., nuestro afán, que los que llegaron de Ponteareas conocieran Huelva y los lugares de interés. Todo nos parecía poco. El su- Como ya era la una de la tarde, se improvisó el almuerzo en la Casa Hermandad de la Cena, ubicada en la misma Plaza del Rosario. No quitaba los ojos de los ventanales mirando al cielo, y… por fin!, a las dos de la tarde dejó de llover…y a correr!. La alfombra se pudo terminar para la salida de la procesión. Ofició la misa el Sr. Obispo de de Turismo Dña. Raquel Bautista Alfaya y a petición de la Casa de Galicia en Huelva, a su Alcalde D. Salvador Gonzalez Solla y a D. Dalmacio Vázquez, en una visita que hice a Galicia el pasado verano. No tengo palabras para agradecer como fui recibido en ese Ayuntamiento y las facilidades para llevar a cabo nuestro deseo en Huelva. Desde la Casa de Galicia en Huelva nuestro más sincero agradecimiento. Nuestra Casa está hermanada y tiene un convenio de colaboración con la Hermandad de la Sagrada Cena, para ayudar en la restauración del Apostol Santiago y cuya titular es la Virgen del Rosario, motivo por el que se hizo la ALFOMBRA (en mayúsculas), porque frimiento porque el tiempo no acompañaba ya que esos días tuvimos fuertes vientos y mucha lluvia. La confección de la alfombra era importante, pero si tengo que destacar algo, lo que sobresalió por encima de todo fue la convivencia, se vivieron momentos muy emotivos y de mucho sentimiento. Este grupo siempre tendrá una pequeña parcela en nuestros corazones. Gracias por darnos tanto. El día 12 de Octubre a primera hora de la mañana nos dispusimos para ayudar a la confección de la alfombra y cuando ya estaba todo el dibujo marcado, comenzó a llover con fuerza. ¡ Dios mío no podía dar crédito!. Huelva D. José Vilaplana, que se desplazó a Huelva para la ocasión ya que en esos días se encontraba en Madrid en un congreso. Después de la misa, se procesionó por la barriada hasta llegar a la plaza de Rosario. La entrada de la virgen para deshacer la alfombra, acompañada por la banda de cornetas de la hermandad, fue todo un espectáculo. No hay palabras. Creo que no hubo persona que pudiera contener las lágrimas. Tenemos contraída una deuda de eterna gratitud. La representación que tuvimos en Huelva, de Ponteareas nos ha dejado muy buenas vibraciones y tenemos la obligación de seguir en contacto. Un fuerte abrazo, Antonio Pastoriza Lino presidente de la Asociación de la Casa de Galicia de Huelva 44 pregón 2009 Homenaje a un ponteareano ilustre: Manolo Pregal Jesús Rodríguez Delgado Presidente de la Asociación de Alfombristas de La Orotava vinculado a nuestras alfombras. Su casa es nuestra casa, su familia, la nuestra; sus amigos forman ya tam- bién parte de nuestras vidas, y todo gracias al hermanamiento realizado entre estos dos pueblos unidos por la Eucaristía. El salón de plenos resultó pequeño para albergar la cantidad de gente, villeros y ponteareanos que se dieron cita para acompañar al homenajeado en tan especial momento. Las palabras de Pepe Varela, entrecortadas por la emoción, el agradecimiento del alcalde Isaac Valencia y la imposición del pétalo por parte de este que escribe estas palabras, pusieron la nota destacada y entrañable en este acto. Un grupo de gaiteros puso el broche final a un acto que resulto bonito y emotivo. Quiero agradecer a la revista Pregón la oportunidad que me brinda para insertar en sus páginas este escrito. Felicitar a la Asociación de Amigos de La Orotava en Ponteareas por sus constantes desvelos y atenciones, y a ti, Manolo, que sepas que en este pueblo se te quiere y se te admira que sigas con ese espíritu que ha hecho mella en nosotros, y que, por supuesto, aquí tienes tu casa y a nosotros para cuando quieras. Las pasadas fiestas patronales de la Villa de La Orotava en honor al Corpus Christi y San Isidro Labrador, fueron el escenario perfecto para homenajear a un querido y admirado amigo de la Villa, Manolo Pregal. En el coqueto salón de plenos del Excmo. Ayuntamiento, la Asociación de Alfombristas hizo entrega del Pétalo de Oro, su máxima distinción, para honrar la dedicación y entrega, el cariño y las atenciones que desde hace más de veinticinco años, nos dispensa este gran personaje tan 45 pregón 2009 O Castelo do Sobroso e Ponteareas na filatelia Clodio González Pérez Museo do Pobo Galego PREFILATELIA Unicamente se coñecen marcas prefilatélicas de Ponteareas, pero son cinco, cantidade extraordinaria tendo en conta que só a superan en Galicia as cidades de Santiago de Compostela con 11, A Coruña con 8, Ferrol con 7, e Pontevedra e Tui con 6. 1842-1852 1798 1850-1851 1838-1847 En todos os casos sempre se trata de marcas de orixe, da estafeta de onde partía a carta, por eso se sabe que a máis antiga, que data do ano 1798, estampada en negro e coa palabra GALICIA, é de Ponteareas. Segundo o Mapa de las Carreras de Postas de España, de Bernardo Espinalt y García, editado en 1804, nesta época “Puente de Areas” era unha carrera de postas no montada, igual que Porriño, A Franqueira, Vigo, etc. Anos despois, 1845, Ponteareas xa contaba con estafeta postal, unha das 49 que había en Galicia, na que se recibía ademais da correspondencia propia, a dos concellos de Setados (o actual das Neves), Mondariz (por balijero 2 veces a la semana) e parte de Salvaterra de Miño, pois neste caso tamén lle chegaba algunha dende Tui. 46 De entre 1838 e 1847, variando a cor (vermella, azul e verde), é unha marca circular coas verbas: PUENTEAREAS • GALICIA, que reproduce no medio a ponte vella e sobre ela unha construcción que non se sabe moi ben o que sería, pero que debe corresponder a algunha torre ou arco onde se podía controlar e cobrar o pontádego por cruzar o río. Estaba onde agora fica a capela de San Roque, que ata mesmo puidera ser esta pero reformada. GALICIA. En 1850-51, hai constancia dun cuño en azul da mesma feitura que o anterior, pero cerrado por unha liña, que algúns estudosos da filatelia coidan que puidera ser o anterior, pero deformado polo uso. Pecha esta xeira unha marca case igual á de 1838-1847: de forma circular e tamén coa lenda: PUENTEAREAS - GALICIA. Pero o deseño é diferente, así como o tipo das letras e a separación das palabras, que neste caso e cunha raia horizontal. No medio, como queda dito, campa a ponte con tres arcos e a torre ou arco. Estivo en uso entre os anos 1854 e 1864. FILATELIA O castelo de Sobroso O 29 de xullo de 1968 empeza a circular un selo cun monumento desta comarca que, polo de agora, continúa sendo o único. Trátase do castelo de “Villasobroso”, denominación incorrecta difundida polo entón propietario, Alejo Carrera Muñoz, para facela cadrar coa da parroquia, San Martiño da Portela, rebautizada con este nome o 22 de maio de 1926. Pertence á “Serie Castillos” e está impreso en papel estucado, engomado e dentado, en pregos de 25 exemplares e de 2,50 pesetas de valor postal cada un. 1854-1864 Por estes mesmos anos, 1842 a 1852 (variando, como no caso anterior, as cores) empregouse unha marca de forma ovalada coa liña a trazos e coa lenda: PUENTEAREAS – Co gallo da emisión editáronse tarxetas, sobres de primeiro día e tamén sobres co castelo que circularon durante algún tempo. Entre as primeiras é moi curiosa unha ilustra- pregón 2009 do grupo filatélico de Vigo, pero cando empezou a circular xa falecera o propietario de Sobroso, Carrera Muñoz, a finais de 1967. da cun debuxo da fortaleza de forma rectangular e un cabaleiro aproximándose a ela, arrodeado coa lenda: Chave forte / do Reino de Galiza / o castelo / de Sobroso. Convertido en cuño tamén se estampa en sobres, sendo –quizais- un dos primeiros que se fixo en galego. No envés ten o seguinte texto: Motivo. Nuestro amor a Galicia, a la Filatelia y gratitud al Señor del Sobroso, Dn. Alejo Carrera Muñoz, ejemplar restaurador del Castillo de Villasobroso, nos promovieron a solicitar este sello. Mi Saludo y recuerdo. Asinado: Manuel Lago. Do que se deduce que a petición de que se editase tal selo partiu Editáronse, cando menos, dous sobres: un por parte de “Alfil”, ilustrado cunha vista do conxunto da fortaleza (a mesma do selo), diante un cabaleiro medieval con espada e escudo, e dentro dunha artística cartela o nome: Villasobroso. No envés leva un pequeno resume histórico. O outro sobre reproduce unha vista da fortaleza co o texto: Castillos 1968. Villasobroso (Pontevedra). Primer día de emisión –FDC, 29-VII-68. Por último, nesta mesma data tamén empezou a circular unha tarxeta postal cunha fotografía aérea do castelo, sen texto, co selo apegado no lado esquerdo, en parte en branco. Ponteareas Cronoloxicamente a segunda poboación relacionada coa filatelia é a vila de Ponteareas, na que entre o 12 e o 16 de xuño de 1974, con motivo da festa do Corpus Christi, tivo lugar no salón de plenos da casa do concello a I Exposición filatélica Puenteareas “Villa del Corpus”. Ademais do sobre distribuído exclusivamente dende a mostra, editado por Alfil e ilustrado cunha alfombra floral, Correos autorizou un cuño especial para eses días, de forma circular, cunha alfombra e a lenda: EXPOSICIÓN FILATÉLICA • PUENTEAREAS. Ademais estampouse un circular coa reproducción da primeira marca prefilatélica na que aparece o nome da poboación e a ponte vella, de entre os anos 1838 e 1847. No envés do sobre figura un resume histórico asinado por A.N.P. (Alfredo Navarro Payá), un dos fundadores do “Grupo Filatélico de Pontevedra” e á sazón pregón 2009 presidente da Federación Gallega de Sociedades Filatélicas. Ademais deste sobre, Alfil editou unha tarxeta, ilustrada cunha gran alfombra polícroma de forma oval. A esta primeira mostra, seguíronlle: II Exposición filatélica. Puenteareas, “Ciudad del Corpus”, 28 mayo – 1 junio 1975. Sobre editado por Alfil e ilustrado cunha serigrafía da procesión pasando por unha das rúas. Ademais Correos autorizou para estes días un cuño circular, adornado cunha alfombra de feitura semellante a unha estilizada flor con moitos pétalos. III Exposición filatélica Puenteareas “Villa del Corpus”, 16-18 de Junio de 1976. O sobre ilustrouse cunha bonita alfombra oval, a cores, mentres que o cuño foi o mesmo do ano anterior. IV Expo-Filatélica PUENTEAREAS “Villa del Corpus”, 8-11 junio 1977. O sobre editouno Alfil, ilustrado co brasón oficial da poboación a cores. Ademais Correos autorizou un cuño para estes días, co brasón na parte superior e a lenda: EXPOSICIÓN FILATÉLICA FIESTAS DEL CORPUS • PUENTEAREAS. O sobre ten un texto no envés do xa nomeado filatélico Navarro Payá. Tamén se editou outro sobre, este por parte de Flash: co brasón e o texto: Centenario del Maestro Soutullo, 1880-1980. Puenteareas, 6-10 set. V Centenario de la Fundación de la Villa, 1483-1083. Expo. Filatélica. Palacio Municipal, 28-29 Septiembre-83. Puenteareas. Sobre ilustrado cunha silueta do castelo de Sobroso e sobre ela, pero cara ao fondo, o brasón oficial de Ponteareas. Este mesmo deseño foi o do cuño autorizado por Correos. Na lapela leva un pequeno resume da historia da vila asinado por Alfredo Navarra Payá, que correu coa organización da mostra. Ademais destas mostras filatélicas celebradas do gallo da festa do Corpus Christi, en Ponteareas houbo outras dúas: Exposición Filatélica. Centenario del Maestro Soutullo, Puenteareas, 1880-1980. Palacio Municipal, 6-10 septiembre 1980. Organizouse con motivo do centenario do nacemento do famoso músico, pero coincidindo coas festas patronais da Virxe dos Remedios. O sobre ilústrase cunha caricatura de Reveriano Soutullo dentro dun círculo e cunhas notas musicais a ambos os dous lados, que será tamén o mesmo deseño do cuño. No envés leva un resume biográfico do homenaxeado autor, entre outras moitas composicións, do “Pasodoble Ponteareas”, estreado na vila o 20 de outubro de 1929. Á vez tamén saíu outro sobre ilustrado co brasón: V Centenario de la Fundación de la Villa 1483 1983. Puenteareas, 28-29 set. 1983, editado por Alfil; e unha tarxeta co deseño do cuño pero en grande, situado á dereita da mesma. A mostra celebrouse coincidindo coas festas patronais de San Miguel. 48 pregón 2009 Oracións da liturxia popular no Condado-A Paradanta: o caso de Leirado Estanislao Fernández de la Cigoña Núñez INTRODUCIÓN A verdade é que hai moi pouco escrito sobre estes mesteres. O tempo foi pasando a velocidade galopante e ninguén lle prestou atención as oracións que recitaban os fregueses practicamente ás agachadas e ó marxe dos cánones. Na nosa bibliografía consultada apenas atopamos algo que nos puidese albiscar como se preparaban as xentes de antano para se introducir nos recintos sagrados do adro, do camposanto e da propia igrexa. Pois polos tres era necesario transcorrer para cumprir legalmente coa relixión e os seus preceptos. Este tipo de pregarias, que non viñan recollidas nos breviarios, utilizábanas soamente as xentes aldeás, pois nas vilas e cidades rexían outras normas. Igrexa parroquial de San Salvador de Leirado onde o autor recolleu as oracións da liturxia popular. A NOSA COMUNICANTE As oracións que aquí recollemos fóronnos comunicadas por María Nélida García González de 72 anos e veciña de San Salvador de Leirado, no concello de Salvaterra de Miño, o día 12 de xullo de 2005, ó carón mesmo da igrexa parroquial. Por aquel tempo eu andaba buscando epitafios en galego que despois serían a materia prima do meu primeiro libro sobre eles e que saquei do prelo algúns anos despois baixo o título “Escolma de epitafios galegos. A fala escrita dos nosos camposantos”. Tanto ir e tanto vir polas tumbas do cemiterio de San Salvador de Leirado albiscando con insistencia os epígrafes das lousas, chamou a atención de devandita señora que se atopaba nun campo contiguo coidando dun fato de ovellas e que moi amablemente se achegou para intentar axudarme: —Mire, Señor, se non é molestia, busca vostede a alguén? —Si señora, busco... —Quizais lle poida axudar, pois coñecín a case todos os mortos... Eu non quería anunciar o que buscaba, pois dalgún xeito xa coñecía o final do que ía pasar, pero presionado ante a situación e sen unha posible saída á vista non puiden por menos que dicir: —Pois mire vostede, eu o que busco, son epitafios... A señora fitoume e moi seriamente, meneando a cabeza dun a outro lado nun sinal inequívoco de negación absoluta, mentres pregaba o cello nun xesto de suprema estrañeza, engadiu co convencemento de que nunca lera tal nome nas tumbas dos mortos: —Non busque, señor, non busque, que Don Epitafio non lle está aquí enterrado... Como este conto xa me sucedera en outras ocasións e en puntos “Non busque, señor non busque, Don Epitafío non está aquí enterrado” (Cemiterio de San Salvador de Leirado). moi afastados da nosa xeografía, soamente esbocei un sorriso que disimulei tapando a boca coa man. Logo de acariñar un año duns poucos días que viña tras de mi coma se fose a súa propia nai despois de ofrecerlle parte dun iogur azucrado que estaba a merendar, a señora Nélida, quizais pensando que eu tiña pinta de cura e cansa de falar soamente coas súas ovellas que agora aproveitaban as moitas herbiñas que crecían entre as tumbas do camposanto, retoume a recitar as vellas oracións de antano. Obviamente non sabía ningunha, pero como ela as sabía todas, díxenlle, despois de escoitala uns minutos: —Espere, señora, a agarde un momento que vou ata ó coche a coller 49 pregón 2009 un lapis e un papel para anotalas. Crin por un instante que se ía avergoñar ante os meus preparativos, pero sucedeu ó contrario. Ela recitaba de seguido ó tempo que eu lle pedía que fose un pouco a debagar, pois non era capaz de seguila. Ó baixar a velocidade perdía o fío, polo que tivo que repetir cada oración varais veces ó ritmo que acostumaba. Seguramente e con pequenas variantes, este tipo de oracións-salutacións deberon estar, nalgún tempo, moi espalladas. Nós contentámonos, agora, con falar das que recollemos en Leirado. Poda que noutra ocasión, se a sorte nos favorece de novo e atopamos outro informador/a locuaz podamos ampliar este artigo que discorre entre o anecdótico, o costumista, o etnográfico e o relixioso. A LINGUA A transmisión, tal como a recollemos orixinariamente, estaba moi contaminada de castelanismos nun 20 ou un 30 por cento, polo que fixemos unha limpeza dos mesmos, deixando os estrictamente usados na fala cotiá de sempre, como poden ser: “Dios”, “adiós”, “anxeliños”, etc. que dalgún xeito están perfectamente incorporados se non ó galego normativo e culto, si, polo menos, ó galego coloquial que se fala tódolos días nas aldeas, vilas e cidades de Galicia. Outras palabras eran propias da fala da zona como localismos específicos da bisbarra do Condado/ Paradanta, e decidimos non tocalas xa que lle prestan ás composicións a frescura propia. Entre outras, recollemos: “esparéllate” ou o xerundio “tripando”, que aparece na última das oracións. O diccionario que consultamos fai tripar sinónimo de trepar, que non nos aclara nada, pero logo engade: que se aplica, tamén, cando se pisa moito e forte unha cousa cos pés. Sen embargo, aquí, concretamente, significa andar ou afastarse dun lugar. De tódolos xeitos, o verbo “tri50 par” apenas se usa na fala actual e non lembramos nestes últimos anos de escoitalo nin unha soa vez, nin de velo escrito en parte ningunha. A TRANSMISIÓN ORAL As oracións que obtivemos da nosa comunicante teñen todas elas a senxileza e a inxenuidade propias das composicións populares. Eran de uso común hai unhas cantas décadas e practicamente recitábanse en cada unha das situacións previstas por parte da xente que ía á igrexa. Sen embargo, hoxe en día, resulta moi difícil atopar algunha persoa maior que sexa capaz de recitalas de memoria. Como por outra banda, tampouco nunca se escribían por se transmitir oralmente, a súa supervivencia, de non se recoller, corre o grave risco de perderse para sempre. Adxudicámoslle unha orixe antiga e deberían estar correndo de boca en boca durante moitísimas ducias de anos e probablemente durante xeracións de fregueses. Coidamos que o seu nacemento estea nos principios do século XIX, ou quizais estas rezábanse estrictamente en castelán ou, incluso, en latín, pois todos os que pasamos dos sesenta as sabiamos de percorrido en ambas linguas, estoutras que agora seleccionamos facíanse tan só galego, máis ou menos mesturado, pero en galego, e, tamén, posiblemente, fosen as únicas que empregaban ó noso idioma que daquela non tiña cabida ningunha nos circuítos oficiais da propia Igrexa. Vicente Risco foi un dos poucos intelectuais galegos que lle prestaron á liturxia popular a súa atención e hai oracións en Leirado, que como logo veremos, son parecidas a algunhas das que el recolleu no apartado “Etnografía: cultura espritual”, que aparece como capítulo na obra colectiva “Historia de Galicia” que dirixira Otero Pedrayo no ano 1979. As pregarias recollidas por el están, tamén, moi mesturadas de castelanismos, que as deturpan en gran maneira. Queremos crer que nun principio non estaban tan contaminadas e que esta lle chegou polo emprego exclusivo que se facía do castelán nas igrexas de Galicia O transpasar o Adro comezaba o recinto sagrado (Adro de San Salvador de Leirado). antes, e durante máis de cen anos foron as oracións de uso común máis populares por fóra das oficiais e ecuménicas da Igrexa, como poden ser o Noso Pai, Avemaría, Gloria, Salve, Credo, etc. pero mentres ata hai unhas poucas décadas, tanto por parte dos ofertantes cono dos fregueses. 1º. Ó traspasar o adro, camiño da igrexa, pero aínda no camposanto rezaban en Leirado: pregón 2009 “Dios vos salve santas almas que neste sagrado estais; xa fostes coma min. Andivéstedes por onde eu ando, pedir a Dios por min que eu pedirei por vos.” esparéllate espírito aí ven o escondido, vestido de carne humana, representa a Cristo vivo.” 6º. Cando tocaba a campaíña a “santo” durante a Santa Misa rezábase: Que como vemos garda unha certa relación coa saudación que Vicente Risco recolle no seu traballo: “Buenos días, fieles difuntos, tales fustes coma nós tales seremos como vos, rogade a Dios por nós, que nós pediremos por vós.” 2º. Ó chegar ó limiar da igrexa de San Salvador, pero antes de entrar no interior do templo, a xente dicía: “Pecadiños quedar fóra, non viñades comigo a dentro; vou entregar miña alma ó Santísimo Sacramento.” Que case coincide coa de Risco, que camiña por estes outros versos: “Pecadiños, quedá fóra, non veñás comigo adentro que vou entregar mi alma Santísimo Sacramento.” 3º. Ó entrar xa pola porta da igrexa e mentres se camiña polo interior na busca dun lugar para asistir ós oficios dicían: “Nesta santa casa entro O cruzar o limiar da porta da igrexa seguíase coas recitacións (Porta principal da igrexa de San Salvador de Leirado). onde Dios está namorado da Virxe Santísima e do cáliz consagrado. 4º. Nada máis chegar ó lugar escollido para asistir á Santa Misa había que dicir: “Aquí me axeonllo e me deixo estar; miña alma irá ó ceo e meu corpo quedará.” 5º. Cando saía cura da sancristía para iniciar os oficios ó tempo que se puñan en pé escoitábase como un murmurio sibilante: “Alégrate alma, “Santos anxeliños, coroa de serafín, que misa tan bendita vexo estar diante de min. Santo lle din, Santo lle adoran, bendito e loado sexa a esta hora.” 7º. Tamén cando un se achegaba a comulgar o tempo que ía cara ó cura, recitaba:: “Meu Señor Xesús Cristo, non son digno nin merezo que vosa divina maxestade entre na miña pobre morada máis baste que digas unha soa palabra; os meus pecados serán perdoados, a miña alma quedará san, limpa e perdoada.” 8º. Unha vez rematados os oficios, ó transpasar o limiar da porta da igrexa e como despedida se dicía: “Adiós casiña sagrada, as costiñas che vou dando; tantos anxos me acompañan como arenas vou tripando.” pregón 2009 Rematando co cantar en Ponteareas Coral “A Vila” Xoán Xosé Pérez Labaca actuando con Teresa Novoa Xa non debe quedar nada no tin(2008) teiro sobre o “Cantar en Ponteareas” pois hoxe sacamos á luz o cuarto e último traballo, polo de agora, sobre este tema. Para situarnos no canto coral polifónico e regrado, que é o que nos queda por tratar, imos facer, de entrada, unhas sinxelas consideracións ao respecto pois cumpre poñernos en antecedentes da situación social cara a este tipo de faceta cultural e artística. Ponteareas ten unha vila e un concello que desde sempre tiveron, e teñen, unha grande sensibilidade musical que acadou a plenitude na figura do senlleiro músico don Reveriano Soutullo quen, entre as súas múltiples composicións, inmortalizou o nome da súa vila natal co seu mellor pasodobre, hoxe mundialmente coñecido. De Ponteareas saíron outros músicos de recoñecido prestixio que foron, e son, compositores, directores, instrumentistas, cantantes, etcétera, como Rogelio Groba, Indalecio Fernández, José Carracedo, Miguel Groba, os irmáns Represas Carrera, Mª Teresa Novoa, Mª Esther e súa irmá Raquel Sestelo, Julio Domínguez, Juan Abalde, Iria Rodríguez Cuevas, etcétera, algúns deles están en actividades relacio52 nadas co canto e foron membros da coral do C.A.Sportivo. En Ponteareas a música está sempre presente na vida cotiá e por suposto en todos cantos eventos haxa así como en todo tipo de celebracións ou festas. Había unha costume moi bonita que era a de cantar. Ponteareas cantou, e segue a cantar, moi ben aínda que se perdeu afección por mor dos tempos apresurados que nos toca vivir (hai veces que nin temos momentos para falar), dos avances tecnolóxicos (aparatos de televisión nas casa e nos bares) e outras causas (música enlatada, cedes, tocadiscos, radios, etcétera) sobre todo o que se refire ao canto non regrado intranscendente e espontáneo que daquela, décadas desde os anos cincuenta ata os oitenta, podía xurdir en calquera instante e lugar de acordo coa situación e co momento como, por exemplo, era moi raro o portal onde non se can- Canto Tabernario tara, ao esfollar, as flores pola festa de Corpus. De acordo con iso cantábase nas bares e tabernas, mesmo traballando nos talleres e obradoiros, nas tarefas do campo (labradas, vendima, etcétera) e, se cadraba, noutros moitos lugares. Tamén era costume cantar ao remate das xuntanzas familiares nas casas ou nas reunións veciñais e despois de xantar ou merendar nas festas e romarías. Pois ben, dunha xuntanza deste tipo naceu a que hoxe Coral “A Vila” (2008) é a moi laureada Coral Polifónica do Centro Artístico Sportivo que por sorte continua a levar co seu recoñecido arte e saber , o nome de Ponteareas polo mundo adiante. Coincidiron como comensais naquel xantar o que sería, e sigue sendo, o director don Manuel Angel Viro Caamaño, por entón frade franciscano, con don Luciano Doval, que sería o seu presidente ata ben pouco antes de morrer, e co presidente do Centro Artístico Sportivo don Luís Salgueiro xunto con outras persoas, homes e mulleres, que posteriormente pasarían a formar a masa coral. Viro e Doval tomaron o temón que marcaría o rumbo a seguir por ese barco que leva navegando, con rumbo certeiro, unha singradura de xustamente case corenta e catro anos, que se di moi pronto. Total que comezaron os ensaios e, pouquiño a pouco, as cousas empezaron a marchar e así en novembro do ano 1965 a Coral Polifónica deu o primeiro concerto cun éxito clamoroso de asistencia e sendo aplaudida a rabiar. Esa data marcou un antes e un despois do canto regrado e dirixido no soamente na vila senón en toda a comarca. A partir de entón a Coral do C.A.Sportivo tivo actuacións e concertos a esgalla. Comezou baixo a tutela da Delegación Provincial de Turismo con don Alfonso Paredes Pardo ao fronte, actuando nos teleclubs da provincia (Parada de pregón 2009 Carátula do Novo Disco da Coral do Centro Artístico Sportivo Achas, Dena, Alxén, Beluso, Romai, etcétera) ao tempo que o facía nas principais cidades e vilas de toda Galicia (Vigo. Pontevedra, A Coruña, O Ferrol, Ourense, etcétera) sempre gañando un merecido prestixio e marcando unha pauta de calidade e sensibilidade ata alcanzar un notabilísimo nivel musical e polifónico, que chamaba a atención. O que tamén é certo que cantaba co mesmo interese e coas mesmas ganas tanto fose na mais remota aldea como no teatro ou auditorio mais importante. Despois empezou a viaxar por outros lugares da xeografía española. Luciano Doval non descansaba e así a polifónica actuou repetidas veces en Madrid para a TVE, que era a única televisión que había pois aínda non empezaran a funcionar outros canles, ao tempo que gravou tres discos, daqueles de “vinilo”, pequenos (dos chamados “singels) e mais tarde un grande (dos chamados LP “longs plays”). Todos eles actualmente esgotados. Naquelas primeiras andainas lonxe da terriña que empezou a facer, triunfou en Oviedo, León, Barcelona, Valencia, Palma de Mallorca, etcétera Un valedor importante para as actuacións fora de Galicia foi don Antonio Troncoso de Castro que de acordo con Doval programaron actuacións inesquecibles en Mérida, Cádiz, Sevilla, Ceuta, Córdoba, Ronda e outras poboacións de Andalucía. A participación no Certame Internacional de Habaneras de Torrevieja, Alacante, marcou un fito na historia da agrupación pois na modalidade de polifonía, sendo unha coral neófita na participación, conseguiu un meritorio terceiro premio. Feito que, nas mesmas condicións, ningunha outra coral fora capaz de conseguilo anteriormente. As viaxes ás Illas Canarias veñen marcados por éxitos así como tamén o primeiro viaxe a Europa para asistir a Festa da Cervexa de Munich e cantar no Coliseo do Circo Krönne, para logo actuar de forma moi notable en cidades de Suíza, Alemaña e Italia para rematar dando un concerto, moi especial e único, na Praza de San Marcos de Venecia. Tamén foi notable cando cruzou o charco, tamén por primeira, vez noutro inesquecible viaxe a Venezuela con actuacións en Caracas, Valencia, Maracay, etcétera. Os éxitos desta Coral Polifónica cóntanse por centos e enumerar tódalas actuacións ao longo dos seus corenta e un anos sería complicado e pesado para o lector, soamente subliñar que ademais de por España narias como a do auditorio da Bolsa Nacional e para os soldados conxuntamente con bandas militares baixo a dirección do insigne músico don Pedro Pírfano quen compaxinadamente con don Angel Viro fixeron en pouco tempo que as voces da coral resplandeceran como nunca. Ao longo dos anos esta agrupación coral foi premiada repetidas veces lucindo no seu bandeirín-guión os lazos que así o poñen de manifesto como tamén a inmensidade de trofeos e obsequios que locen con orgullo nas vitrinas do Centro Artístico Sportivo. Un dos premios que ostenta, Premio Orden San Miguel, é o do recoñecemento do propio pobo á súa traxectoria por levar con dignidade e orgullo, sempre enaltecendo, o nome de Ponteareas polo mundo adiante. O seu fundador e director don Manuel Angel Viro Caamaño fixo os seus estudios de piano, órgano e composición nos Conservatorios Superiores de Santiago de Compostela e Madrid. Foi profesor de solfexo e piano no conservatorio compostelán. Coral do Centro Artístico Sportivo (1992) (Alacante, Avila, Cuenca, Toledo, Valladolid, Zaragoza, etcétera), así mesmo viaxou a Inglaterra e Arxentina e, de novo, por Portugal e outros países de Europa dúas veces mais. En definitiva, pasan dun cento e medio as localidades onde actuou. Cumpre salientar unha época na que cantou en Madrid con moita frecuencia con actuacións extraordi- Tamén foi fundador, profesor e director do Conservatorio de Ponteareas. É concertista extraordinario de órgano e piano. Sendo aínda estudiante acompañou como organista, na súa xira por España, ao famoso franciscano Padre Mogica, que fora cantante e artista de cine antes de que ingresara de forma xa definitiva nun convento. 53 pregón 2009 Coral de Mallorca (1977) Acude anualmente como profesor invitado ao Seminario Internacional de Música Sacra que se celebra en Munich, Alemaña. Tamén intervén con frecuencia en sesións musicais programadas polas Universidades de verán. É autor de numerosas composicións de temas tan variados que van desde cantos da terra a misas, pasando por cancións populares e outros cantos polifónicos, especialidade na que sobresae pola súa sensibilidade e gusto. A Polifónica ponteareá como resulta lóxico ten no seu repertorio varias partituras súas. É tamén un arreglista extraordinario e fai harmonizacións para catro voces a calquera canción que lle caia nas mans como pasou coa de “Cesteiros de Mondariz”. As partituras que compuxo para canto coral a catro voces conquistaron anos e anos o primeiro premio de panxoliñas de Vigo. As súas composicións son moi apreciadas e valoradas, tanto en España como en Europa e, sobre todo, nos Estados Unidos de Norteamérica. Despois de don Luciano Doval fíxose cargo da presidencia don José Benito Neves Domínguez, no ano 2004, e continuando coa tradición a actividade resulta constante así como as viaxes, por non perder a costume. Continúa levando a batuta, 54 coa mestría de sempre, don Manuel Angel Viro Caamaño polo que coas voces que conta na actualidade non resulta estraño que esa agrupación acade éxitos en tódalas actuacións. Recentemente tiveron aplaudidas actuacións, de novo, en Madrid, Braga (Portugal) e na Illa de Tenerife. Fai agora dous anos recibiu un novo premio sonado, foi nin mais nin menos a Medalla da Emigración na modalidade de Prata concedida, desde a sede deste organismo en Suíza, e entregada en Ourense. Foille concedida á Coral Polifónica e ao seu director. O repertorio que ten esta formación resulta do mais variado que don Angel Viro conxuga á perfección mesturando cancións de polifonía pura tradicional, espirituais negros, cancións sudamericanas, anacos de ópera e zarzuela, cancións da terra, panxoliñas, habaneras e outras moitas. Desde a súa fundación son mais de un cento os títulos das cancións cantadas salientando que nunca importou o idioma e cantaron, ademais de español e galego, en portugués, euskera, catalán, ruso, inglés, italiano, alemán, etcétera Na actualidade existe un galardoado e premiado coro chamado Camerata ad Libitum que naceu, con xente moi nova, á sombra desta coral polifónica do que falaremos a continuación. Esta agrupación coral, fai uns anos, participou nun emotivo homenaxe a don Angel Viro con un magno concerto conxunto das dúas formacións, no que participaron moitos dos ex coralistas, e que alcanzou un éxito sen parangón. Pois ben este coro Camerata ad Libitum formouse e tivo a primeira e única residencia durante varios anos en Ponteareas ata agora, pois actualmente figura como centrado na cidade de Vigo. Naceu cando unha parte da coral do CAS formada por xente moza decidiu, como as andoriñas novas, voar por si mesmos no ano 1990. Deste novo coro, Camerata, foi fundador e único director don Julio Domínguez Rodríguez, que pronto destacou como un magnifico director tendo unha fonda preparación moi purista e académica polo que, desde o principio o traballo foi ininterrompido, esixindo dos compoñentes un perfeccionamento continuo da técnica do canto coral. Iso fixo que a calidade do grupo fose mellorando día a día ata conseguir unha posta a punto extraordinaria, polo que axiña viñeron os triunfos. De tódolos xeitos os compoñentes recibiron clases extraordinarias de destacados directores invitados como M. Cabero de Cataluña, J. Busto das Vascongadas, F. Eldoro de Portugal, J. Duíjck de Bélxica, H. Stureborg de Suecia e outros mais de Italia, Inglaterra, etcétera. Este coro cantou sempre obras de tódalas épocas e dos mais variados estilos tendo unha especial interese polos compositores contemporáneos. Camerata ten actuado nos festivais e ciclos corais mais importantes de Galicia e viaxado polas cidades nais importantes de España como Barcelona, Madrid, Toledo, Valladolid, Zaragoza e un longo etcétera e tamén por Europa, facendo xiras por Alemaña e Portugal. Ten acadados moitos e importantes premios, sendo un coro moi laureado habendo alcanzado a plenitude cando gañou, nin mais nin menos, que o ”Gran Premio Nacional de Can- pregón 2009 Coral do Centro Artístico Sportivo 1987 to Coral” que ven sendo, por comparar, o Óscar do canto coral español o que lle supuxo unha inmensa satisfacción ademais de ser un incentivo que lle serve de estimulo cara ao futuro. Como nota tamén de importancia cumpre sinalar que no ano 1998 conseguiu o Gran Premio da canción do Cola Cao para canto coral que tivo lugar no Palau da Música de Barcelona. Versión única daquela canción anuncio que comeza: “Yo soy aquel negrito/ del Africa tropical...” Estes son dous exemplos significados da gran cantidade de premios logrados. Tamén hai que dicir que ten feito gravacións para a radio e para a televisión e participado na banda sonora dunha película de coproducción hispano noruega, ademais de ter gravado un CD e colaborar con Amancio Prada no disco “Cantos del Alma”. Os compoñentes primitivos de Ponteareas: Reiriz, Ruth Barros, Raquel e Rebeca Sestelo, María Otero, Enrique e Chus Méndez, Manolo Gil, Beatriz González, Mª Jesús Veiga, etcétera, pouco a pouco, foron deixando Camerata por diferentes motivos cada un deles e o Coro veuse enriquecido por cantores alleos polo que decidiron cambiar a sede social, como antes sinalamos, para Vigo, lugar mais doado e céntrico por comodidade dos coristas para facer os ensaios. Como onde naceu foi en Ponteareas e aquí estiveron anos e como tamén na localidade teñen a Camerata Peque, coas seccións infantil e xuvenil, non quixemos deixala no esquecemento. Destas seccións, Beatriz González Alfaro deume a seguintes informa- cións: A Cametara Peque fundouse no ano 1991 coa intención de formar “canteira”, como viveiro, para o coro de adultos. Anque a idea partiu do director don Julio Domínguez, aos coros dos cativos comezárono dirixindo Juan Abalde, Rosa García e Rosa González que formaban parte do coro grande. Desde aquela este coro dos cativos tivo mais directores de entre os compoñentes do coro do maiores pero desde fai xa bastante tempo está sendo dirixido por Juan Abalde, tenor de recoñecida fama.e profesor de música do Instituto Pedra de Auga de Ponteareas. Tanto o coro infantil como o xuvenil de Camerata dan concertos polo propia localidade e polos pobos dos arredores e inclusive en Portugal. Así mesmo cumpre dicir que teñen participado con éxito no Certame Anual de Panxoliñas de Caixa Nova e nunha mostra de canto Coral Infantil celebrada en Asturias. Outra sección de Camerata ad Libitum, de solo mulleres con base en Ponteareas, é a chamada Camerata Vivace que foi fundada en 1998. Acadou un dos primeiros premios, un no pais vasco en Zumárraga, e o outro no encontro de Coros de Mulleres Vila de Xixón. Agora, fai un tempo, formouse outra agrupación coral que se chama “Obradoiro Vocal A Vila” que encabezada por Antonio Reiriz, conta cunha xente moi capacitada tanto no aspecto vocal como na súa formación musical, polo que as súas actuacións cóntanse por éxitos tanto fora de Galicia como demostraron en Molina de Segura, Murcia, e outras localidades alleas. Tamén actuou conxuntamente coa Orquestra de Cámara de Galicia e en Santiago de Compostela e logo aquí, na nosa terra, onde gracias ao programa da Xunta dos Recitais Líricos pola Sostibilidade, levando como estrela, nada mais nin nada menos, que a Teresa Novoa Freitas, soprano de fama internacional e como pianista a Alejo Amoedo, recorreron, deixando mostras da súa arte por moitos recunchos de Galicia. Actuaron, conseguindo conxuntamente, éxitos cla- morosos en Muros, Ponte Caldelas, Allariz, Abegondo, O Covelo, Guitiriz, O Barco de Valdeorras e claro está Ponteareas. O seu director é Juan Alberto Abal García, home totalmente cualificado cun magnifico historial, no mundo do difícil canto coral, ás súas costas. Este “Obradoiro Vocal A Vila” está a escribir un novo capítulo na ampla e fecunda historia musical deste municipio o que significa unha satisfacción e un orgullo mais para Ponteareas. Julio Domínguez Rodríguez, do que xa falamos con anterioridade, ao principio do seu debut como director organizou e puxo en funcionamento un coro parroquial, con ansias de coral, na parroquia de Fontenla. Tivo unha curta pero intensa vida que serviu despois para que algúns dos seu integrantes pasaran a formar parte doutras agrupacións corais da comarca. Por outra banda tamén na parroquia de Areas hai un coro parroquial que leva o nome de Coral Polifónica Santa María de Areas. No principio foi organizada e conducida por Láza- Camerata Ad ro González e, na actualidade desde Libitum o ano 2005, está baixo a batuta da mosense Beatriz Gómez quen, nunha recente actuación (polo tempo do Nadal) en Salvaterra, dirixiuse ao público afirmando que este era o vinte aniversario da agrupación polo que “sempre nos gusta compartir cos veciños” e que conta con trinta cualificadas voces conseguidas a través dun grupo de amigos que formaban parte da directiva da Casa Cultural de Areas. 55 pregón 2009 A Banda, un latexo de nos Hipólito Fernández Fernández, foi director da banda “La Unión de Guláns”. É, polo momento, o único director honorario da sinalada Banda. Foi merecedor deste galardón porque, ademais de ser un excepcional director musical é, sen dúbida, unha belísima persoa. (Xoán Xosé Pérez Labaca) Hipólito Fernández Fernández Falar das nosas banda é falar é falar das mais fondas e auténticas raíces desta privilexiada Terra Nosa. É falar da nosa mellor música popular chea de ritmo e de cor. É falar da dos días e festas máis importantes das nosas vidas. É manexar a linguaxe da emoción e as mellores pasaxes de contento xa que endexamais se atopou na humanidade mellor arte para encarnar os máis belos sonos. A entrega desmedida, a paixón, a constancia, non poucas veces desin56 teresada, sen regatear esforzos, foi a gran lección de todos aqueles que, engaiolados pola súa maxia, dedicaron parte da súa vida á banda. Nestes tempos, nos que case todos os valores están en crise, temos que reivindicar, unha vez máis, a extraordinaria labor que están a facer as bandas que percorren os máis recónditos recunchos dos nosos concellos. Non só serven de vínculo de unión dos distintos pobos, senón que, o mesmo tempo, fan unha función pedagóxica extraordinaria na educación da sensibilidade das nosas xentes, sobre de todo, da nosa xuventude e nada mellor que os concertos das bandas para abrir vieiros novos de paz e irmandade entre todos nos. Non fai falla saber moito de música para gozar con ela. Sempre me chamou a atención o prólogo de D. Manuel de Falla na “Enciclopedia abreviada de la Música” de Joaquín Turina, onde di: “Error funesto é dicir que hai que comprender a música para gozar dela. A música non se fai nin debe facerse xamais para que se comprenda, senón para que se sinta”. Pero a música, como dicía Strawinsky, non basta con oíla, senón ademais que vela. Son, precisamente, as bandas as que, co seu espectáculo colorista, cumpren esta dobre función de brindarnos a ocasión de “ver e contemplar” as súas notas e de facernos “sentir” o mesmo tempo a música dunha forma diferente. Unha das mellores formas de comprender unha sociedade é estudando a súa forma de expresarse musicalmente “Onde remata a linguaxe comeza a música” di Hoffman. Así que, prestando máis atención ás bandas estamos colaborando dunha maneira especial na cultural do noso país. Eu sempre tiven admiración polos pobos que teñen unha banda. A súa xente ten máis sensibilidade e está moito máis preparada para entender, non só a música, senón tamén a arte en xeral. Os acordes de bandas fan que os nenos deses pobos medren cun sentimento artístico moito máis aberto e equilibrado. As pregón 2009 bandas son, dalgún xeito, verdadeiros e auténticos conservatorios que van estourando a cultura musical por todos os pobos da nosa terra. Non hai dúbida que os homes que mellor serven a un pobo, son aqueles que desenvolven no mesmo as súas dotes artísticas ao máximo da súa capacidade, aqueles que evocan, elevan, transmiten transcendendo fronteiras o acervo cultural da nosa terra, para deixar algo inmortal. Neste senso, hoxe teño a oportunidade de evocar nomes de popular resonancia como Reveriano Soutullo, Rogelio Groba, Indalecio Groba, Miguel Groba, Benigno Prego, José Cariace- do e tantos outros que, por méritos propios, están na elite dos grandes compositores e directores. Son as súas composicións feitas como un divertimento fermoso á vida e ao idioma dese pobo de Guláns, pequeno Salzburgo, ao que todos queremos. Tamén é preciso sinalar que aqueles outros que, como Alicia Porto ou José Fernández, contri- búen a prol das bandas co seu entusiasmo, constancia e traballo; directores que, pola súa idade, polo seu espírito de superación e polos seus coñecementos, acadarán, sen lugar a dúbidas, metas máis altas. Así como a indubidable labor dos profesores dos conservatorios que, ao impartir os seus coñecementos musicais, forman aos nosos músicos. Pero, son os integrantes das bandas os compoñentes elementais das mesmas, son o seu espírito e sen eles non sería posible a súa existencia. O meu aplauso máis sincero para todos eles: compositores, directores, mestres, intérpretes,... porque somos moitos os que, na emoción, estamos latexando nun mesmo acorde. Non quixera rematar sen facer un rogo a todos aqueles que, dentro dos organismos oficiais ou privados, teñen responsabilidades na cultura deste país: que lle presten unha pouca máis de atención ás Bandas. Evidentemente hai que potenciar a música sinfónica pero, sen esquecerse das nosas bandas, xa que son as que reflicten a tradición, as costumes e o sentir do noso pobo galego. Perder as nosas bandas, é perder as nosas raíces, é perder o que temos de nós. 57 pregón 2009 A figura da Peixeira Xoán Ibáñez Rodríguez Xinzo, unha parroquia do Concello de Ponteareas, situada á posta do sol limitando cos términos do Porriño e Mos. Este pobo ten unha identidade propia, estando terra a dentro, ao longo do seu pasado, as mulleres e os homes dedicaron parte da súa vida activa ao trato do peixe. Dende hai máis de cinco xeracións, as peixeiras ían a pé a ribeira de Redondela e Vigo, a través das vreas vellas e os seus camiños, pasando polos montes do Liñar da Raíña cara a Mos. Saían de tarde para mercar o peixe e axeitalo nos seus municos, para volver de mañanciña aos mercados. (Coñecíanse tamén como muniqueiras). Co paso dos anos comezaron a achegarse aos portos de Marín, Portonovo, Cambados e outros máis 58 afastados. Primeiro facíano con mulas aparelladas, máis tarde con carros de cabalerías. De feito houbo uns homes chamados andaríns que viñan coas mulas correndo “devolante” para chegar antes. Despois disto apareceron os primeiros carrexóns que mercaron coches con motor. Entre os anos corenta e cincuenta, nesta parroquia atopábanse máis de unha vintena de familias que dispoñían de camionetas para este medio de vida, chegando así a mercar o peixe polas nosas rías e parte das Altas. Motivado a época deprimida que se vivía da posguerra, para facer este percorrido os coches tiñan eran usados e vellos, algún tiña as rodas dianteiras con discos de radios e a cuberta de caucho macizo, empregábanse ata tres e catro rodas de reposto, algunhas delas con manchóns ou remendos cosidos con fíos de aceiro, cando se pinchaban ou rebentaban, arranxábase polo camiño poñéndolle parches e inchando as rodas a bombín, xa que non había outros medios non sendo os manuais. As estradas daquela eran camiños mal trazados cheos de curvas, pendentes e pasos a niveis, como exemplo: entre O Porriño e Pontevedra cruzábase a vía do tren sete veces, polo que o percorrido era longo e penoso. A vida das peixeiras e carrexóns foi evolucionando cos novos tempos, de maneira que moitos deles foron asentando o seu traballo nos portos. Algúns deles foron mariñeiros, tratantes de compra e venda, transportistas, exportadores e armadores de barcos de pesca con base en Marín, Portonovo, Vigo e as Illas Canarias entre outros. Algúns destes barcos foron bautizados cos nomes da nosa comarca como Ponteareas, Xinzo, Confurco... As peixeiras, na actualidade, dedícanse principalmente á venda nos mercados de abastos e á venda ambulante polas comarcas da Louriña, Baixo Miño, O Condado e A Paradanta, achegándose algúns anos atrás ata a provincia de Ourense (Quines e Melón). Hoxe en día varias familias comercializan o peixe a nivel autonómico, nacional e internacional, levando o noso legado por todos os recunchos. Non podíamos esquecer, que este pobo resalta o recordo da Peixeira todos os anos, celebrando nestas últimas datas diante do monumento erixido na súa memoria, a ofrenda a aqueles que xa non están entre nos e a festa gastronómica para os veciños e a bisbarra. pregón 2009 José Luis Aguiar Muíños Un ponteareán morto no Baleares deados. Contando cos partes metereolóxicos favorables e tras detectaren no seu fondeadoiro os cruceiros nacionalistas, decidiuse iniciar a operación. A Flota Republicana formada por dous cruceiros lixeiros (o moderno Andrés Sampedro Fernández Guerra naval no Mediterráneo Durante a Guerra Civil española, a Mariña de Guerra de superficie quedou dividida entre os dous bandos. A República conservou a maioría dos destructores, pero o bando Nacional conseguiu dispor dos dous cruceiros pesados de nova construcción, o Canarias e o Baleares, armados con oito cañóns de douscentos tres mm (oito pulgadas) cada un. No Mediterráneo, a guerra naval centrouse, fundamentalmente, no bloqueo dos portos inimigos, a protección de convois, o bombardeo da costa e o apoio a operacións terrestres. Batalla do Cabo de Palos. O Afundimento do Baleares Naquel ano mil novecentos trinta e oito a Flota Republicana, ao mando do Almirante Luis González Ubieta, tiña como único cometido escoltar aos buques que arribaban aos seus portos. Este feito levou ao alto mando republicano a confeccionar un plan para elevar a moral das súas dotacións e, ao mesmo tempo, asestar un duro golpe ao inimigo. Quizáis estrañe a orde dos obxetivos propostos, pero a teor da operación proxectada, coa escasa preparación da flota, era máis que improbable levala a cabo: dirixirse á Bahía de Palma para atacar aos cruceiros nacionais alí fon- Libertad e o antigo Méndez Núñez) e cinco destructores zarpa dende Cartagena. Pola outra banda e baixo o mando 59 pregón 2009 do Almirante Manuel de Vierna y Belando, ese mesmo día, cinco de marzo de mil novecentos trinta e oito, os dous cruceiros nacionais Baleares e Canarias fixéronse á mar dende Palma de Mallorca acompañados do cruceiro lixeiro Almirante Cervera e tres destructores, o Velasco e os dous Clase Teruel. Actuaban como protección distante dun convoi mercante composto polo “Umbe Mendi” e “Aizkori Mendi”, que transportaba material de guerra dende Italia. Ao chegar á noite, os destructores nacionalistas volven á súa base, mentres que os cruceiros continúan a súa patrulla. As dúas flotas, por casualidade, crúzanse de volta en contrada en plena noite. O destructor republicano Sánchez Barcáiztegui lanza os seus torpedos sobre o Cervera pero falla, probablemente sen que se den conta os cruceiros nacionalistas, aproxímanse ao combate. A uns tres mil metros, os destructores Sanchéz Barcáiztegui, Lepanto y Almirante Antequera lanzan doce torpedos. Aproximadamente ás dúas e vinte, do xa domingo día seis, dous ou tres dos torpedos, do Lepanto, impactan no Baleares, averiándoo gravemente. Os outros dous cruceiros nacionais afástanse continuando a súa patrulla e deixando so ao Baleares, que en poucas horas afúndese. Os destructores ingleses HMS Boreas e HMS Kempenfelt acuden a axudar ao salvamento dos náufragos. Rescatan a catrocentos trinta e cinco homes, e desaparecen setecentos oitenta e seis. Durante o salvamento, avións republicanos bombardean aos destructores ingleses, causándolles baixas (un morto e catro feridos no Boreas). O almi- e as dúas flotas empezan a afastarse. Os cruceiros do Almirante Vierna prefiren retrasar o enfrontamento ata o amencer, para así poder sacar partido da súa superior artillería. Pero os buques republicanos deciden dar a volta e perseguir ao inimigo. Vólvense a encontrar a unhas setenta millas ao leste do Cabo de Palos. Os cruceiros nacionalistas abren fogo sobre o Libertad a uns 5.000 metros de distancia, e os cruceiros republicanos responden ao fogo. Pero a falta de experiencia en combate nocturno fai que ningún dos disparos artilleiros sexa efectivo. Durante este duelo de cruceiros, tres destructores republicanos, rante Vierna foi un dos desaparecidos. Por parte republicana, a operación proxectada era de moi difícil realización, pensada só co fin de elevar a moral; pero, ao saber aproveitar os medios dispoñibles dunha forma efectiva –ademáis de contar coa “colaboración” do adversario–, Ubieta consiguiu un resultado moito maior do que cabía supor. Sen embargo, a flota republicana non soubo rentabilizar o éxito para romper o dominio inimigo e iso condúxolle finalmente á derrota. Con posterioridade, erixíuse en Palma de Mallorca un monumento en memoria dos falecidos no afundimento do buque. Na localidade vas- 60 ca de Ondárroa, de onde procedían medio cento de tripulantes, levantáronse dous monumentos na honra dos mortos no afundimento, un encol do porto e outro no cemiterio. En Ponteareas dedicouse unha rúa a José Luis Aguiar Muíños, tripulante do Baleares, falecido nesta batalla. Achegamento a José Luís Aguiar Muíños José Luís Aguiar Muíños, era fillo de José Aguiar Palacios, natural da localidade lucense de Mondoñedo e de María Muíños Regueira, nada en Caldas de Reis, el casado en segundas nupcias, sen descendencia da súa primeira muller, tiveron un total de sete fillos, dous homes e cinco mulleres (Isabel, María Vilerma, Elena, Manuel, María Cinta, Isaura e José Luis). Segundo os datos extraídos do empadroamento municipal a trinta e un de decembro de mil novecentos corenta e cinco, dise nel que a familia leva vivindo no concello vinte e cinco anos (o matrimonio e os tres fillos maiores que aparecen nese padrón: Isabel, María Vilerma, e Elena). Entón, María Vilerma e Elena tiveron que nacer noutra poboación, posiblemente en Ribadavia como a primeira das fillas, Isabel, aínda que no empadroamento figuran como nados en Ponteareas. Polo lugar de nacemento da primeira filla, fai pensar que a parella estivo vivindo varios anos na localidade ourensana antes de trasladárense a Ponteareas. Neste censo de mil novecentos corenta e cinco non figuran nin José Luís nin a súa irmá Isaura por estaren finados nesta data. Por entón, a familia vivía nunha pequena casa (que na actualiadade aínda se conserva) na rúa ponteareá de Santa Ana. No que atinxe á indagación sobre a súa xénese, segundo certificado do Rexistro Civil de Ponteareas, de data once de febreiro de dous mil nove, José Luis Aguiar Muíños non figura inscrito neste Rexistro Civil entre o 01/03/1917 e o 30/11/1923 (período de tempo no que presumiblemente naceu José Luis), o que vén a certi- pregón 2009 ficar, como se dixo máis arriba, que José Luis non naceu en Ponteareas, posiblemente nacera, ao igual ca súa irmá maior en Ribadavia, ou noutra poboación, aínda que parece estraño porque no empadroamento do corenta e cinco figura que a familia leva vinte e cinco anos vivindo en Ponteareas e para ser alistado como flecha tiñan que ter entre desásete e vinte e dous anos. Como derradeira conclusión, tamén pode suceder que exista un erro no empadroamento. Ata o quince xaneiro de mil novecentos trinta e oito nada ou moi pouco se sabe da nenez e xuventude de José Luis, nese día, segundo figura no Arquivo Munipal de Ponteareas, José Luís Aguiar Muíños foi alistado como voluntario, con acuertelamento na Base Naval de Marín e posterior destino ao Baleares. Nada se sabe dende a data de alistamento ata á do seis de marzo dese ano. Pouco tempo tivo para adaptarse aos rigores do mar e á vida a bordo dun navío de guerra. De todos os xeitos, para a familia, Luis, sempre foi aquel xove parente que morreu no Baleares. Un novo documento vai aportar información sobre o devir da familia, no certificado de defunción do seu pai, conservado no Rexistro Civil de Ponteareas, do seis de setembro de mil novecentos corenta e sete, dise no tocante ao seu estado: “viudo de primeras nupcias de Rosa Botana, de quien no dejó descendencia y estaba casado en segundas nupcias con María Muíños Regueiro, de cuyo matrimonio tuvo siete hijos llamados, Isabel, María-Vilerma, Elena, María-Cinta, Manuel, Isaura y José Luis, los dos últimos, difuntos”. Unha nova testemuña que consta no (leg. 356/21) Arquivo Municipal de Ponteareas, vai aportar información relevante sobre o caso que nos ocupa, trátase dun expediente tramitado a Dª María Múiños Regueiro (nai de José Luis), empregada municipal, tendo como xuíz instructor ao alcalde Don Benigno Candeira Álvarez e como secretario a Don Carlos Caballero Aballe, “para determinar si está incurso en el Decreto 108 o en el de 27 de Enero del año actual (1938); y reclámese en primer término informe de la conducta político social de dicho funcionario en especial relacionada con el Movimiento Nacional, del puesto de la Guardia Civil y de la Delegación Local de Investigación y Vigilancia”. Despois da investigación levada a cabo, no informe emitido pola Delegación Local de Investigación y Vigilancia da Falange Española Tradicionalista y de las J. O. N. S., de data quince de xullo de mil novecentos trinta e oito: “(.../...) DESPUÉS DEL 18 DE JULIO DE 1.936: Buena admiradora y entusiasta del Movimiento. –Actualmente llora la pérdida de un hijo voluntario en el “Baleares” como voluntario de Falange.-”. Con data doce de maio de mil novecentos trinta e nove, o xuíz instructor, vistos os non moi bo gusto, pero tiña unha familia á que manter porque o soldo de José repartindo a prensa dende Ponteareas ata Mondariz na súa burriña, a Capona, non daba para moito). Cabería supor que fora por ser muller solteira, vivindo co pai dos seus fillos, como a considera a Delegación da F.E.T. y de las J.O.N.S. no seu informe de “MORALIDAD: Regular (observa buena conducta, pero dicen no está casada)”. José e María casaron no intervalo entre mil novecentos trinta e oito e mil novecentos corenta e cinco, data do empadroamento no que figuran como casados. Tiveron que esperar para casarse ao pasamento da súa primeira muller, Rosa Botana, xa que el, por circunstancias aínda non claras, abandonou á súa primeira muller. En resumidas contas, daquela, isto de viviren xuntos sen estaren informes “de buena conducta” acorda propor o sobresemento do expediente que será aprobado en sesión da Comisión Gestora de un de xuño de mil novecentos trinta e nove. Este documento e a necrolóxica do Faro son as únicas testemuñas de que José Luis foi “voluntario en el “Baleares” como voluntario de Falange” e que morreu en dito buque de guerra. Baseándose exclusivamente no expediente aberto a súa nai en mil novecentos trinta e seis, cabe cuestionarse cales foron os verdadeiros motivos que levaron á apertura dun expediente a unha funcionaria de limpeza do Concello, (traballo mal pagado e de casados estaba mal visto. Para esbozar un novo suposto, débese ter en conta que cando José Luis se alistou a comezos de mil novecentos trinta e oito, os rapaces en idade de poderen ser incorporados a filas só lles daban tres opcións: fuxir, ser paseados ou ben incorporarse a filas como “voluntarios”. A última alternativa era a menos mala das tres, xa que ao mesmo tempo lles prometían formación para a posterior vida civil. Neste suposto cabe entenderse a investigación levada a cabo na persoa da súa nai. Sobre esta última proposta, ten sentido o que afirman os familiares sobre o que contaba a 61 pregón 2009 súa nai despois de morrer o seu fillo no Baleareas, porque morto o rapaz, a familia intentou cobrar a súa morte, pero negáronlla reiteradamente por ser solteira, ao que ela argumentaba que cando llo levaron, non lle preguntaron se estaba casada ou solteira, e despois, alegaban que estaba solteira para negarlle a paga. Estadía no Baleares. A bordo do Baleares estaban enrolados membros voluntarios de distintas Brigadas: Flechas Navales procedentes da escuela de Flechas de Mallorca dos que morreron tres galegos no afundimento. O noso protagonista, segundo a súa familia, foi alistado como voluntario da F. E. T. y de las J. O. N. S. como Fecha Negra. Xunto a el había outro mariñeiro voluntario e membro de F. E. T. y de las J.O.N.S. procedente da parroquia ponteareá de Angoares: Ángel Sobral Zúñiga de vinte anos de idade. No Faro de Vigo do vinte e seis de marzo dase noticia da morte no Baleares do voluntario de vinte e dous anos, Manuel Carrera Lemos, veciño de Canedo. Finalmente, o día un de abril no Faro aparece David Ferreira veciño de Ponteareas, tamén falecido no Baleares. Noticias locais do afundimento e mortos. Unha sinxela nota baixo o título “La pérdida del “Baleares”. Respuesta merecida: el “libertad” averidado y un destructor rojo hundido” é a primeira noticia que aparece no Faro de Vigo sobre o afundimento do Baleares o doce de marzo, seis días despois do afundimento. As primeiras necrolóxicas e lembranzas de mariñeiros mortos no Baleares comezan a publicarse no Faro a partires do día dezasete de marzo. Así como a invitación que fai nese mesmo día e nas mesmas páxinas a F. E. T y de las J. O. N. S. aos funerais polos mártires del crucero “Baleares” que se ían a celebrar ao día seguinte en Santa María de Vigo (Colegiata). O día dezaoito, o Faro vólvese facer62 se eco deste episodio co título “Los mártires del crucero “Baleares””. O día dezaoito, aparece un artigo de El Tebib Arrumi co título “La pérdida del “Baleares”. El hundimiento del heroico crucero visto y honrado por la Marina inglesa”. Tamén nese mesmo día, este diario, faise eco de “Los funerales de ayer en la Colegiata por los caídos en el crucero “Baleares””, onde se calificaba o afundimento como “accidente”. Case ininterrompidamente, durante case dous meses van aparecendo no Faro de Vigo distintas cuestións relativas a este acontecemento. Todos os días aparecen necrolóxicas nas follas do Faro de Vigo con fotografías dos finados. Un regueiro de retratos de rapaces xoves van dando noticia do grande alcance do desastre, que confirma o numeroso número de alistados de grande parte da provincia de Pontevedra enrolados no Baleareas. Ata un total de setenta e tres tripulantes (segundo Faro de Vigo, entre os días seis de marzo ata o trinta e un de abril de mil novecentos trinta e oito), entre persoal voluntario e de carreira, morreron na mañanciña do domingo seis de marzo de mil novecentos trinta e oito. Durante estes días, este diario vai dando conta de distintos actos na memoria dos finados. O sábado vinte e seis tamén se celebraron solemnes funerais na catedral de Tui. Outras poboacións como Caldas de Reis, Baiona, Pontevedra, Ramallosa, Lavadores, Gondomar, Cangas, Moaña, Marín, etc. tamén se sumaron aos actos solemnes pola morte dos veciños no Baleareas. Problemática Aguiar versus Aguilar. Unha cuestión que vén a complicar a situación legal de José Luís Aguiar Muíños é a castelanización do seu primeiro apelido, Aguiar por Aguilar, xa que hoxe non figura no censo de falecidos no Baleares José Luís Aguiar Muíños, pero si José Aguilar Muíños, segundo a familia, pero esta problemática leva a que a familia teña problemas probatorios sobre a identidade deste devanceiro. Luis Aguiar, unha rúa ponteareá No libro de Actas do Concello, a Comisión Gestora do Ilmo. Concello de Ponteareas da provincia de Pontevedra, na Sesión Supletoria, celebrada o día vinte de xullo de mil novecentos corenta e oito (20 de xullo de 1948), adoptou, entre outros, o seguinte acordo que dí: (.../...) DENOMINACIÓN DE CALLES Y PLAZAS. Se da lectura a un escrito, suscrito por D. Indalecio Caballero Moure, como Secretario Local de aquel Organismo por el cual se acordó someter á la aprobación de esta Gestora, la conveniencia de rotular varias calles y plazas de esta villa con placas conmemorativas de Instituciones, fechas, hechos heroicos y personas que son timbre de gloria para la Patria. Los cambios que se proponen son los siguientes: (.../...), y calle de Luis Aguiar, a la Travesía de Salvatierra (.../...). Hoxe, o nome desta rúa aparece trocado polo de Amado Garra, segundo acordo do Pleno da Corporación Municipal, levado a cabo en data quince de novembro de mil novecentos noventa e nove, contando co apoio da maioría absoluta da Corporación Municipal. Posteriormente, con data dezasete de xuño do dous mil tres, resolveuse o acordo antes mentado por Resolución do alcalde D. Francisco Candeira Mosquera, onde se cambiaban aquelas denominacións con referencia ao antigo réxime por outras acordes coas denominacións tradicionais, con persoeiros das letras galegas, etc. Bibliografía Arquivo Municipal Concello de Ponteareas (A. M.P.). Hemeroteca dixital de Faro de Vigo. Agradecer a Gabino Porto por facilitarme o acceso á hemeroteca. www.revistanaval.com/armada/batallas/palos.htm www.generalisimofranco.com/baleares/ www.crucerobaleares.es/ www.centroeu.com/baleares/crucero.htm pregón 2009 Manuel Gayoso Suárez Unha das figuras máis importantes da aviación española gonzalo fernández álvarez Naceu en Ponteareas o 25 de xaneiro de 1902. Fillo de don Arturo Gayoso e de dona Encarnación Suárez, era o maior de oito irmáns e dende moi cativo deu mostras inequíivocas de querer voar. A súa infancia tivo que ser dur, xa que aos nove anos falece a súa nai e pouco tempo despois tamen morre o seu pai.O seu bisavó era José Gayoso, home de gran prestixio e non menos patrimonio familiar. A infancia do neno Manuel Gayoso transcorre no centro de Ponteareas, xa que a súa vivenda era o lugar que hoxe ocupa La Marquesina, aínda que posteriormente sabemos que viviu na rúa San Gregorio. Xa desde cativo mostrou un grande interese pola aviación e pola mariña, decantándose no futuro pola primeira. Cando quedou orfo, un frade levouno para o Convento de Canedo, pero estaba claro que a vocación de Manuel non era a dos hábitos. Polo tanto abandona os estudos, traballa como carpinteiro e cando ten ocasión ingresa como voluntario no corpo de aéronautica en Cuatro Vientos e fai cursos de mecánica. Isto conseguiuno a través de seu parente D. Gonzalo Candeira, Diplomado de Estado Maior de Infantería. En 1921, cando ten 19 anos ingresa na cuarta promoción de pilotos e ,é destinado ás Forzas Aéreas de Africa mandadas pola lendaria figura do tenente coronel Kindelán .Combatiu en Ifni, Cabo Juby y Larache entre outros sitios. Naqueles históricos avións “havilland”, “focker” e “breguet”, fráxiles e delicados, cos que nacía a aviación española, había de escribir Gayoso a súas millores páxinas. En 1924 a Orde Xeral do Exército de África o cita como distinguido: “por su arrojo, excelente espiritu y pericia”1. Participa nas operacións aéreas do desembarco de Alhucenas, naquelas atrevidas misións de bombardeo e ametrallamento a baixa altura. En 1925 o seu avión é tiroteado dende o chan e resulta ferido con rotura do 1 La Voz de Galicia 17-VII-1987:” Manuel Gayoso Suárez, hijo de Ponteareas, fue un hombre pionero de la aviación española “ fémur, pero a súa habilidade de piloto lle permite regresar á base de Ben Karrich Foi una gran proeza, ademais tiña o depósito de gasolina perforado con oitenta e catro balazos. Xa en terra , atendeuno o famoso doutor Bastos, sendo posteriromente traslado ao Hospital Militar de Tetuán. Máis tarde recuperouse das feridas en Ponteareas .O oito de xullo de 1926 celebrouse na vila do Tea unha homenaxe a Manuel Gayoso “ polos denonados servizos prestados á patria”2 . Asistiron a esta celebración moitas e distinguidas persoas de Ponteareas. Fixo a oferta da cea Don Ramiro Sabell, alcalde deste concello, quen tivo palabras de eloxio para o homenaxeado e para a aviación. Gayoso agradeceu aos seus amigos o obsequio e a deferencia de que foi obxecto.Foi condecorado polo Rei Afonso XIII en dúas ocasións coa “Cruz de María Cristina” e o mesmo rei lle concedeu o permiso de piloto supernumerario. En 1927 cando se funda Iberia, o xa capitan Gayoso, pasa a formar parte daquelas tripulacións de aviadores 2El Tea 03-VII-1926 63 pregón 2009 civís que van cimentar o prestixio da nosa primeira compañía aérea . No ano 1934 deseñou e construiu un avión con motor cirrus-martres, de 93 cabalos. A maqueta desta avioneta foi probada polo Comandante de Enxeñeiros D. Jenaro Olivié no túnel aerodinámico de Cuatro Vientos que No ano 1936 estala a Guerra Civil española que viría interromper e frustar o seus proxectos e ilusións. Fiel ao goberno da República organiza no aeródromo do Prat un centro escola para voos nocturnos e sen visibilidade. Ata o último momento daquela guerra se manten ás ordes de a Tabasco para traballar como piloto “chiclero”. Posteriormente voou para o Servicio Aéreo Panini e chegou a acumular 25 000 horas de voo. Ao deixar de voar, dedicouse á industria da construción, con seu irmán Guillermo.Coa chegada da democracia, volve a España para alcanzar o que durante anos foi o seu soño: o grado de coronel no exército do aire e o título de comandante piloto de Iberia. Faleceu en Gadalajara, Jalisco, o 17 de xuño de 1987. Bibliografía: Buergo Troncoso, J.R. (2006) Los hermanos Gayoso. Pregón 2003 Paxs.43-44 Buergo Troncoso, J.R. (2001) Quauhtli: Revista de His- foi un dos primeiros que houbo no mundo.Segundo o resultado da proba foi o mellor que pasou polo túnel aerodinámico, a excepción do autoxiro de La Cierva. 64 o seu antigo amigo xefe dos tempos de África e comparte a sorte de tantos combatentes, sufrindo cautiverio nos campos de Alxer e Marsella. Tras chegar a México trasladouse toria Aeronáutica de México. Núm. 3 Paxs. 28,29 e 30. Estévez Villaverde, E. Ponteareas y el Condado (1980) Tea, El., 03-VII-1926, 13-VII-1926 Voz de Galicia, La. Manuel Gayoso Suárez, hijo de Ponteareas, fue un hombre piuonero de la aviación española. 17-08-1987 pregón 2009 Agustín Rodríguez Bahamonde, un liberal nas Cortes de Cádiz A Nava Castro A última, polo de agora, parlamentaria de Ponteareas rafael sánchez bargiela A celebración ao longo deste ano do Bicentenario da Guerra da Independencia na nosa terra ten contribuido a recuperar a memoria deste importante acontecemento que, conservado na memoria popular con grande vigor, reclamaba unha atención dos historiadores que afortundamente ten acadado. A vila de Ponteareas tamén presenciou o paso das tropas napoleónicas e moitos dos veciños desta xurisdicción sofriron intensamente os desmanes dos ocupantes. Ás xentes do Condado e A Paradanta cábelles a honra de ser os primeiros en presentar batalla directa contra as tropas comandadas polo mariscal Soult na ponte de Mourentán. Os labregos e paisanos comandados polo Abade de Vilar, D. Mauricio Troncoso de Lira e Soutomaior dificultaron o paso dos reximentos franceses cara Ourense e abriron a loita contra os invasores. Certamente o nome do abade de Vilar e do Couto reclama a atención da que é merecente como o gran protagonista na provincia de Tui da rebelión contra os franceses. Outro afervoado loitador nesta guerra foi outro presbítero ponteareán Felipe de la Concha, responsable dos “Tiradores do Sobroso” logo chamados do Miño cun grande protagonismo no cerco de Tui. Outra figura eminente neste período e dotado dunha gran proxección especialmente nos labores parlamentarios das Cortes de Cádiz é outro fillo de Ponteareas, Agustín Rodríguez Vaamonde (ou Bahamonde, como figura noutras oportunidades). Foi batizado na parroquial de Ponteareas o 10 de xuño de 1769, fillo de Don Agustín Rodríguez, cuxas orixes familiares están en Valeixe, e de Dona Luisa Vaamonde, cuxos pais eran oriundos de Santa María de Xermar (Cospeito – Lugo). Aínda que carecemos de noticias sobre a situación social da familia, esta debia ter recursos dabondo para enviar ao seu fillo a estudar tres anos de Filosofía no convento franciscano de San Antonio en Tui (1786-1788) e logo cursar Leis e Cánones na Universidade de Santiago de Compostela. Recibe o grao en Leis o 11 de xuño de 1791 “precedido para ello el riguroso examen, prevenido en Real Cédula del que salió aprobado némine discrepante”. De inmediato o recen licenciado comeza as súas prácticas no despacho de D. Pedro Fernández Vaamonde e Sanjurjo (¿será parente seu?), avogado da Real Audiencia do Reino de Galicia, con exercicio na feligresia de Santa Cristina de Bugarín. Unhas prácticas que van do 15 de xuño de 1791 ao 18 de abril de 1795. Neste momento trasládase a Madrid para realizar, e superar, os exames establecidos para o exercicio da avogacia. Posteriormente casa en Tui con Xoana Roca Portela e desenvolverá na, daquela, capital provincial a sua actividade no ámbito xudicial e político. Segundo nos informa Manuel Fernández-Valdés (1958), en 1807 era xuiz maior real da cidade e xurisdicción tudense. Tras a ocupación francesa, en 1809, foi de novo xuiz e organizou “os servizos de defensa da provincia ata a constitución da Xunta de Armamento e Defensa da provincia tudense, da que foi secretario” e tivo un destacado protagonismo na organización do sitio da cidade fronteiriza. Consecuentemente foi electo, o 21 de febreiro de 1810, como representante da provincia tudense nas 65 pregón 2009 Cortes de Cádiz. A súa actividade nas Cortes foi tan intensa que podemos asegurar que foi o deputado galego máis traballador, aínda que non gustaba de pronunciar longos discursos, quizais porque como recoñecia un cronista ‘fala a trompicóns como falamos os galegos’. Tivo unha participación moi activa na vida parlamentaria, formando parte da comisión de once deputados encargada de elaborar un proxecto de arranxo e organización das provincias; integrouse tamén nas comi- sións de Examen de documentos e Reformas do Exército. Presentou na comisión de Constitución unha serie de proposicións relativas á unha nova demarcación dos correxementos en Galicia. Apostaba por unha Rexencia de cinco membros e amosuse partidario da abolición das matrículas do mar, formando parte da comisión de Guerra. Ideolóxicamente, Rodríguez Vaamonde era liberal pero moi moderado. As actuacións máis destacadas nas Cortes sempre tiveron que ver cos intereses ou a defensa de Galicia. Unha das súas primeiras propostas parlamentaria, que non pasou da tentativa, propuña a supresión dos vasalaxes e contribucións feudais, e estaba precedida dunha breve introducción onde aludía á doble dirección da loita que o pobo español sostiña naqueles momentos: pola independencia e a libertade. Independencia fronte ao estranxeiro pero libertade tamén fronte as relacións feudais de dependencia verbo dos señores xurisdiccionais, cabidos, mosteiros e os seus administradores e apoderados (Hernández Moltaban, 1999) Continua a súa actividade con novas propostas así o 1 de marzo de 1812 solicitou a suspensión dunha 66 onerosa contribución porque entendía que Galicia xa non podía pagar máis. El foi quen solicitou constituir en Cádiz un batallón formado por residentes galegos (sesión do 18 de xullo de 1812). Foi quen na sesión de 13 de febreiro de 1813 presentou en representación da cidade de Vigo o cambio do símbolo representativo da cidade. Antes era unha cuncha,que facia referencia aos dereitos que o arcebispo de Compostela posuía sobre a cidade viguesa, e por iso se muda o símbolo e pasa a ser un ramo de oliveira. Na sesión do 14 de febreiro de 1813 denunciou o xefe político de Galicia, marqués de Camposagrado, por entender que se excedía nas súas funcións contra os veciños de Domaio e de Moaña, polo que o marqués foi destituido (Barreiro Fernández 2001). A Agustin Rodríguez Vaamonde cábelle a honra de ser un dos asinantes da Constitución Española de 1812 e foi logo elexido como secretario das Cortes o 24 de xaneiro de 1813, testemuñándose o prestixido do que gozaba naquel parlamento. A restauración absolutista supuxo o seu abandono temporal da vida política e padeceu persecución polos seus ideias de caracter liberal. O seu nome figura nun informe presentado por Caballero del Pozo en 1814, impreciso e con probas moi fracas, sobre un intento de golpe de Estado liberal que querería proclamar unha república e tentaba prolongar o período de sesións das Cortes Extraordinarias. No trieno liberal (1820-1823) retornan ás Cortes os deputados liberais entre eles Agustín Rodríguez Vaamonde, agora como representante do reino de Galicia ao non existir distritos máis cativos. Tivo unha destacada actividade política nas Cortes de 1820, formando parte de numerosas comisións parlamentarias e promovendo múltiples iniciativas. Formou parte das seguintes comisións: de poderes, do tribunal para xuzgar aos deputados, de persecución de malfeitores, de infracións á Constitución, da división provincial, da que promove unha lápida no Congreso o xeneral Porlier, etc. Resaltar a súa defensa das capitais provinciais: A Coruña, Ourense, Lugo, Pontevedra ou Tui, ainda que prefería unha quinta provincia para Santiago; ou o seu proxecto sobre a normativa legal para a navegación entre España e Portugal e o seu apoio á supresión dos señorios eclesiásticos e civís. Agustín Rodríguez Vaamonde destacou especialmente no medio da mediocridade da representación galega nas Cortes de Cádiz e do Trienio (Barreiro Fernández, 2001) Tras a década onminiosa (18231833) en que sofre de novo repesalias, en 1833 ao recuperarse o réximen liberal será nomeado “oidor” ou maxistrado da Real Audiencia de Galicia, na Coruña, da que chegará a ser decano e rexente interino. Algúns autores sinalan que xa ocupara un posto na Audiencia de Valladolid no último ano do trienio liberal, en 1823, sendo posteriormente cesado na conseguinte etapa absolutista. Finalmente, nas eleccións de 2 de outubro de 1836 retorna ao parlamento Agustín Rodríguez Vaamonde, agora deputado pola provincia de Pontevedra; renunciando ao escano por enfermidade o 22 de novembro de 1836 culminando así unha intensa actividade política. Ao pouco tempo morre na cidade da Coruña sendo soterrado no cemiterio de San Amaro. Pero axiña os seus fillos, o tudense Florencio, do seu primeiro matrimonio coa tudense Xoana Roca, e logo Teófilo, da súa unión coa ribadavense Juan Portela continuarán, especialmente o primeiro, unha intensa carreira política. Bibliografía: Barreiro Fernández, Xosé R. Coord. (2001): Parlamentarios de Galicia. Santiago de Compostela, Parlamento de Galicia e Real Academia Galega. Fernández-Valdés Costas, Manuel (1958): “Familias antiguas de Tuy”. Pontevedra. Hernández Moltanbán, Franciso J.(1999): La abolición de los señorios en España, 1811-1837. Universidad de Valencia. pregón 2009 O nacemento dunha lenda A cotío escoitamos historias transmitidas de pais a fillos, relatos que pouco a pouco van tomando forma de lenda e que se van inserindo na tradición oral dos pobos. Son historias que a cada paso van crecendo, incorporando elementos máxicos bre ese feito verídico vaise construíndo a historia que pasará de boca en boca, modificando elementos, eliminando e engadindo novos detalles ata trastocar o suceso orixinal para convertilo en algo máxico e asombroso. Con toda probabilidade, son estes dous os elementos que máis axudan á hora de perpetuar o relato. as máis das veces e redebuxándose cada vez que pasan do narrador ao oínte. Moi poucas veces podemos coñecer a orixe dese tipo de historias de cabaleiros, de arrepíos, de intervencións divinas, de mouros e sereas, trasnos e demachiños... Na miña opinión, a meirande parte destas historias teñen a súa orixe, aínda sendo pouco veraces ou directamente incríbles (dende unha perspectiva puramente racional), en feitos reais. Sucesos destacados por algunha razón que, paseniño, se van transformando neses relatos que chegan a nós, historias remodeladas e reconstruídas unha e mil veces por cada novo narrador. Pero o feito real do que nacen, nin sempre é perfectamente identificable, nin sempre aparece plenamente descrito no relato, e incluso pode ser algo totalmente secundario dende o punto de vista narrativo. So- Asistir a un parto destas características é algo que parece pouco doado. ¿Ou non? Ao mellor xa estamos asistindo ao nacemento dos relatos que serán considerados lendas dentro de cen anos polos futuros estudosos da nosa tradición. O difícil é decatarse de que somos testemuñas. Poñamos un exemplo: un dos lugares que concentra máis historias máxicas en toda a bisbarra (co permiso do castelo do Sobroso) é a Pena dos Namorados, na parroquia de Arcos, coñecida no lugar como “Penedo da Pena”. Ao seu redor pululan aínda os amores de Aldina e Tristán, que ben poderían estar xogueteando cunha princesa de longa melena loira, como de serea, e ao mellor andan todos tres na procura do tesouro agochado debaixo da Figueira do Demo, custodiado por dous lagartos arnais, ou barullando sobre o rito das tres pe- Manrique Fernández dras que seguen a realizar as parellas de namorados. Pois ben: este lugar máxico, celme dunha morea de relatos, estivo a piques de desaparecer fai algúns anos. Segundo se conta no entorno, cando se estaba a construir a estrada de Ourense, que transcorre a poucos metros do enclave, as previsións iniciais eran que o seu trazado pasase xusto por enriba dos penedos que lle dan personalidade. E din que os obreiros que construían esa estrada tiñan previsto facer saltar polos aires os devanditos penedos. Ao parecer, para levar adiante ese traballo empregaríanse varios cartuchos de dinamita. “Barrena”, dicía o relator. E incluso se chegaron a facer os buracos nos que serían incrustados eses cartuchos. Disque finalmente decidiron apartar o trazado un pouco e o penedo salvouse da destrucción. De resultas que eses furados quedaron na pedra como testemuña daquel proxecto. Como as xentes do pobo somos daquela maneira, eses furados na rocha xa teñen a súa propia denominación. Son coñecidos no lugar cun nome rotundo e demoledor: “Os dedos de Cristo”. ¿Non pode significar esa denominación que estamos asistindo ao nacemento dunha nova lenda? ¿Non sería factible pensar que dentro dun tempo haberá quen diga que foi alí onde Cristo se sentou a descansar deixando esa pegada no penedo? ¿Non se di tamén que no alto da Picaraña quedou outra pegada de cando Cristo ascendeu aos Ceos? Pouco importa que a Biblia diga outra cousa, que contradiga o relato. Nós inventamos as nosas historias como nos parece e non imos deixar que unha sutileza coma esa nos impida disfrutar dunha boa historia arredor da lareira. ¿Non si? 67 pregón 2009 A Capela de Santa Trega de Pías e a súa labra epigráfica XOÁN MARTÍNEZ TAMUXE A parroquia de Santa Mariña de Pías pertence ao concello de Ponteareas, arciprestado de Mondariz e diocese de Tui-Vigo. Pías, é sen dúbida unha das parroquias máis antigas e ricas aténdonos aos seus testemuños arqueolóxicos, históricos e artísticos do territorio pontareán como ten dabondo probado o historiador Clodio González Pérez. Esta parroquia conserva aínda dúas tamén das máis antigas ermidas, a de Doce Nome de Xesús, na cima do Monte Castro de Troña e a de Santa Trega1. Nesta ocasión tentamos aproximarnos ao estudo concreto da de Santa Trega, virxe e mártir. Na nosa intención está o dar a coñecer unha antiga e interesante inscrición que mostra a capela. Na documentación manuscrita do século XIX dícese que esta capela se atopa “a distancia de un cuarto de legua de mal camino de esta iglesia, en sitio desierto y solitario”. Levántase no barrio da Hermida, nun frondoso paraxe de carballeiras, na ladeira Poñente do propio monte do Castro de Troña, do que dista pouco máis de 200 metros. Esta capela da protomártir Trega, de forma rectangular (11 x 5’70 m.) de cachotería, ten pequeno campanario que remata en cruz (hoxe sen campá, por roubo da mesma), conserva o típico alboio para abrigo 1 Primeira mártir feminina (protomártir) de Iconio-Seleucia (Turquía). Sufriu ata cinco probas de tormentos, e a pesar de non morrer neles é considerada mártir no ano 46 da Era cristiana. Finou como ermitaña a idade avanzada nunha cova. Esta devoción puido chegar a Galicia a través da peregrina Etérea (século IV) que visitou o sepulcro da Santa, ou polos comerciantes ou militares romanos cristianos. 68 dos romeiros. Precisamente por ser antiga, levántase como dixemos, no lugar da Hermida, que deu nome ao barrio. Mostra vestixios dun arco de medio punto, quizais románico, coa orientación clásica medieval, ao Nacente, ostentando, incrustada no ábside, unha intrigante epigrafía. Apréciase material reaproveitado nas diferentes reformas. As primeiras referencias á santa de Pías coñecémolas por información do cóengo da Catedral de Tui, historiador guardés, Juan Domínguez Fontela. Este autor no seu libro Voto de Santa Tecla2, escribe: “Una circunstancia digna de atención queremos dejar consignada antes de terminar este capítulo, es lo ligado que está el culto de Santa Tecla con algunos Castros de Galicia. Cerca de Mondariz existe la parroquia de Pías a cuyo lado yérguese el monte llamado hoy del Buen Jesús. En la cumbre y vertiente de este monte, existen restos de viviendas circulares 2 Domínguez Fontela, Juan. Voto de Santa Tecla. (Edición especial). A Guarda, 1998, páx. 49. como las de Santa Tecla y allí mismo un hermoso Castro Ibérico-Romano de gran amplitud. De él arranca una antigua Vía que conduce al antiguo castillo feudal de Sobroso. Al lado de esta vía hállase una antigua capilla dedicada a Santa Tecla”. A esta capela o tamén cóengo catalán Salvador Misser3, no seu libro sobre Santa Trega, anota: “Capilla de Santa Tecla, en el Barrio de Hermidas en la parroquia de Santa María de Pilas (sic), del municipio de Poutareas (sic), tocando a Mondariz, arciprestazgo de Ribadeo (sic) (Pontevedra)”. A maioría dos autores creen na posibilidade de que as ermidas nas 3 Misser, Salvador. El libro de Santa Tecla. Barcelona, 1977, páx. 243. pregón 2009 proximidades dos castros estean cristianizando estes primitivos poboados. Creadas as parroquias, as capelas son lugares de lembranza, de xuntanza do pasado e lugar de peregrinacións na actualidade. Noticias que recollemos para un traballo que nos foi encomendado e que temos en preparación titulado La devoción a Santa Tecla e historia de su santuario en la Villa de A Guarda4. A partir de aquí visitamos fai xa varios anos a capela da protomártir Trega, atopando como singular noticia a mencionada inscrición. Con sorpresa e tamén con ledicia esta inscrición (sen pé) figurou entre as ilustracións do tríptico Patrimonio no medio-Pontevedra, de outono de 2007, que emite a Xunta de Galicia en Colaboración da Org.Gal. de Comunidades de Montes Veciñais en Man Común. O seu obxectivo: preservar a nosa historia máis antiga, fomentar a sensibilidade e a súa divulgación. Visitamos a continuación os arquivos parroquial e Histórico Diocesano. Fomos coñecendo, na lenta investigación, diferente documentación con variado aporte de información. Nun especial e expresivo documento do século XVIII, noutro extenso traballo que daremos a coñecer, xa se alude a que se trata dun moi antigo santuario. E unha das probas que aduce é que a nosa capela conserva unha interesante, expresiva, intrigante, optimamente labrada (lexible) 4 Este é un traballo máis, entre outros, dos que nos foron encomendados (publicados xa) pola “Hermandad del Clamor de Santa Tecla” (A Guarda) e ata ben conservada inscrición en soporte granítico. Porque recoñecemos que a nosa experiencia na lectura de textos epigráficos anteriores ao século XV é moi escasa, damos a coñecer dita labra a fin de que os expertos nos aporten luz. Desa dificultade xa se apercibiron no século XVIII os que sobre aquela esquecida e derrubada capela -uns veciños de Pías e notables devotos de Santa Trega- se propuxeron facer unha nova fundación. bispo D. Juan Ramírez6 de Guzmán (1391-1394). Aínda é verosímil se aluda a este bispo como o fundador da nosa capela. De ser este señor o autor da capela, a lectura ou interpretación da ERA, tiña que ser, aproximadamente a de 1432 (menos os 38 de cómputo de ritual) nos daría, cando menos, o derradeiro ano dese bispo de goberno na diocese. E catro anos de episcopado nos que puido fabricar a capela nos parecen poucos. Na nómina de bispos tudenses7, por curio- Naquel entón en síntese fixeron esta interpretación, tamén breve e ben seguro, errónea. Leron ERA ducentos dezasete. O de dezasete en números romanos (XVII) está claro; o ducentos coidamos que foi a interpretación que fixeron do estraño e misterioso signo que se acha entre a palabra ERA e a cifra XVII; indicando que dita capela foi feita polo bispo de Tui, Ramiro5. Por máis que consultamos os diferentes documentos, publicacións e nomenclátores onde se recollen os bispos da nosa diocese, non atopamos prelado algún con ese nome ou apelido. O máis preto e similar en canto a certa fonética foi o sidade e xa fóra de época, cóntanse tamén con ese apelido D. Sebastián Ramírez de Fuenleal (1538-1540) así como con Frai Lucas Ramírez Galán (1770-1774). 5 A modo de curiosidade lembramos que, por exemplo, na ERA MXVII=979, e en todo o século X e XI, repítense os Ramiro, santos, abades e reis. E algúns deles, en especial relación con Galicia, aínda coa nosa diocese, tal como no reinado de Ramiro II, en que se fundou a igrexa (mosteiro) de Santa María de Salceda. 6 González Santiso, Aquilino. Los obispos de Tui y sus armas. Edit. Excma. Deputación de Pontevedra. Vigo, 1994, páx. 56. 7 G. Santiso, Aquilino. Op.cit. páxs. 79 e 112. 69 pregón 2009 Volvendo á lectura da ERA que se recolle naquel mencionado documento manuscrito do século XVIII, que logo imos comentar, pensamos que ese ducentos dezasete debeuse interpretar e antepoñer (posible significado daquel signo) tamén unha M. Entón sería ERA: MCCXVII (1217) que realizado o obrigado cómputo (1217-38: 1170). E nesta data lograda con certa lóxica, e posible e hipotético cálculo, como é doado verificar, non aparece D. Juan Ramírez, senón D. Beltrán ou Beltrando (1174-1187). A palabra FECI (1ª persoa do pretérito perfecto de indicativo do verbo latino facio), correspóndelle a tradución de Fixen (eu) RAMIR… (Ramiro, Ramírez). PSP (posible, episcopus= bispo). ABATE= abade. Nun dos documentos máis interesantes que consultamos aparece claro que en 1713, ante a visita pastoral do prelado D. Anselmo Gómez de la Torre, D. Santiago Pérez de Lira, presbítero, familiar do Santo Oficio, e o seu pai D. Domingo, propuxéronlle ao bispo, levantar e coidar da antiga capela de Santa Trega, que se atopaba abandonada. Para elo, fundaron obra pía dotada de diferentes bens. Estes, tanto para a reedificación da 70 capela, como para o necesario sustento do seu capelán. Pasados algúns anos, en 1818, a capela volve a ameazar derrube por falta de medios, e polo tanto, tampouco por non contar con capelán, pasa a considerarse da parroquia. De mutuo acordo o abade-párroco de Pías, D. José Alonso Caballero, de acordo cos membros da Confraría de Doce Nome, o 6 de xuño solicitan ao bispo autorización para demoler a arruinada ermida da protomártir Trega, e aproveitar a súa pedra, madeira e tella, para mellorar a capela de Doce Nome. A imaxe da Santa pasaría a un altar do santuario do Castro de Troña. O bispo , xa o 10 de xuño do mesmo ano, contesta ao párroco lembrando que “hay fundada una obra pía dotada con sus bienes correspondientes y carga de misas, la que por sentencia fecha de ayer, he adjudicado a D. Ramón Bugallal y Conde, clérigo de Prima Tonsura, natural de Puenteareas y a quien por cláusula de su fundación está obligado a tener y conservar siempre dicha capilla en estado de decencia y surtida de todo lo necesario para poder celebrar en ella el Santo Sacrificio de la misa, no ha lugar a la solicitud que comprende este memorial preveniendo al abad o cura de Pías… cuide su exacto cumplimiento… por lo cual así lo mandó y firmó el Sr. ProvisorGobernador de que certifico”. Santa Trega é avogada das doenzas de cabeza, corazón e tamén dos certos trastornos infantís (medo, desnutrición, meigallo, etc). A festa da titular ten lugar na súa capela o primeiro domingo de setembro, a que acoden fieis da parroquia e limítrofes. Despois da misa e da procesión arredor da cruz alí próxima, ten lugar o tradicional rito de curación, daquelas enfermidades, tendo que pasar por debaixo das andas da Santa. Tamén as nais e as avoas asisten alí cos nenos para que a vella santeira lle faga as cerimonias de ritual. Neste caso, pousándolle a imaxe milagreira de Santa Trega na cabeza dos pequenos. Dende 1900 nas inmediacións da capela existe un viacrucis moi similar (incompleto) ao do santuario de Doce Nome, en Troña. Viacrucis que ascende dende abaixo polo antigo camiño con tramos en escada. O cruceiro (sinxelo) que alí se conserva ten a seguinte inscrición: CRUCIFIJO Y CARRETERA. A LA DEVOCION DE DON FRANCISCO CARREIRA PINO. AÑO 1900. pregón 2009 O traballo tradicional das viñas na comarca do Condado sofía rodríguez suárez Estas liñas pretender aproximarnos ao cultivo do viño. O viñedo configura a nosa paisaxe e está perfectamente integrado no entorno. Centrámonos no cultivo, que de xeito tradicional, practicaron e aínda realizan afanosamente moitos labregos, veciños da nosa comarca. Labor que algúns deles facían e fan tras unha larga xornada laboral nas fábricas, na obra ou en calquera outra ocupación. Unha dura faena, non sempre premiada cunha colleita abondosa e de calidade, pois, en ocasións, as caprichosas condicións meteorolóxicas negábanse a colaborar con seus esforzos. O cultivo do viño na comarca do Condado, enraizase na Idade Media. Durante o século XII, o viñedo experimenta unha importante expansión. Nos contratos de foros asinados entre os señores e os seus vasallos increméntanse a mención do viñedo con respecto aos cereais. Converteuse nun produto altamente apreciado, con un dobre destino, dunha banda producíase para o autoconsumo das familias labregas, xa que considerase un perfecto acompañante das comidas tradicionais da zona como a lamprea, e pola outra banda, os excedentes eran facilmente colocados nos mercados, proporcionándolle aos campesiños uns ingresos extras para mellorar a súa precaria situación económica. Na actualidade sobreviven pequenas explotacións familiares, nas que se continúan traballando as viñas do modo acostumado e tradicional, pero aproveitando as importantes melloras tanto nos sulfatos como na maquinaria empregada nas distintas tarefas. Estas reducidas explotacións conviven con enormes extensións vitivinícolas dedicadas a obter caldos de calidade excepcional, con recoñecido prestixio, tanto nacional como internacional, amparados baixo a denominación de orixe das Rías Baixas. Entre as clases de uvas tintas maís habituais na nosa comarca encontramos, o espadeiro, a garnache, feixón, mancia, dozal, pedral, o tinto país e a “jaca”. As variedades de uvas brancas cultivadas son entre outras o albariño, o loureiro, a treixadura e o xerez Todos sabemos que os almanaques dos nosos devanceiros maís que números tiñan nomes de santos e cada un deles ia acompañado dun dito, mostra dos seus ricos saberes ancestrais. Moitos deses coñecementos refírense aos coidados aplicados ás viñas para obter a mellor colleita posible e para a elaboración dos prezados viños. Coa chegada dos primeiros fríos, as viñas orfas de uvas despóxanse das súas follas vellas e caducas. Os labre71 pregón 2009 gos, aproveitan os días bos dos meses de novembro a febreiro, para armados de tesoiras perfectamente afiadas, efectuar unha exhaustiva poda. Os obxectivos da poda son impedir o crecemento desordenado da viña e manter o equilibrio entre as plantas e os seus froitos. O podador debe afinar a vista para deixar as mellores varas, aquelas que non estean secas e sitúense preto a parte vella da vide. Como na maior parte das actividades agrícolas, os ciclos da lúa rexen esta labor, ningún campesiño poda durante a fase de lúa crecente a chea. Marzo trae da man a primavera, e as videiras comezan a espertar do longo sono invernal, nacen os brotes, que mes e medio despois vanse a converter nos cachos. Si se poda tarde as videiras choran, ou sexa, perden a savia, “no mes de abril solo poda o labrego ruín”. Algúns anos as viñas comezan a brotar no marzo, pero xa ó di o refraneiro “gomo de marzo non vai ao cabazo”. Unha boa poda constitúe o primeiro paso para obter unha abondosa e excelente colleita o outono seguinte. Pero, o campesiño debe seguir coidando e mimando as vides e contar coa colaboración inestimable da meteoroloxía. A abondosa choiva do mes de abril, “ abril augas mil”, é moi beneficiosa para as viñas pois, “choiva de abril enche o carro e o barril”. Pola contra, unha xeada tardía “maio, maion, queimase o maior ti72 zón” ou unha choiva a destempo, “a choiva de san Xoán tolle o viño e non da pan”, bota polo chan o duro traballo dun ano. A continuación realizase o atado das viñas. Para comprender esta labor fixémonos no esqueleto característico das viñas do noso entorno, o emparrado. Esta disposición tradicional das viñas explicase pola intención de separar as videiras e os seus froitos da humidade da terra. As viñas baixas, de desiguais alturas, son as maís abundantes. Ou ben, se dedica unha parcela en exclusiva ao cultivo do viñedo, ou ben, se situaban ao redor das veigas, servindo de cerre ou de separación de propiedades de distintos donos. Tamén poden ocupar parte dos eidos. Na armazón dos cordóns empregábanse poste de pedra unidos antigamente por paus de madeira que progresivamente foron cambiándose por arames. comprobamos na resposta número catro do Catastro de Ensenada como os peritos sinalaban que moitas das madeiras dos montes estaban destinadas a soster viñas “…hai dehesas de forestal de producir maderas de esta especie, que sirve para hacer arco de la fustaje, donse se recoge el vino,…hay las de robles que así mismo producen madera que sirve para el mismo efecto de sostener las viñas… hay dehesas de pino que también producen madera de esta especie que solo sirve para la manutención de las viñas”.1 Igualmente no Catastro indican que as canas dos cañaberales empregábanse para tramar as viñas. Para baixar as varas e atalas as canas úsanse os vimbios, flexibles e resistentes. Outra maneira de dispor as viñas son as maxestosas carreiras altas situadas nas entradas dos eidos, ou sobre camiños, ocasionando atrancos cando debíase pasar baixo elas con voluminosos carros de herba, toxo ou millo, chegando en ocasións a ter que descargar parte da carga para poder continuar o traxecto. A terra cultivada con viña está permanentemente explotada de aí a importancia de cavala para osixenala e aportarlle nutrientes. Na primavera ábrense profundos cavañóns para plantar novas cepas, coa fin de repoboar a viña. Estes buracos enchíanse de esterco, borralla ou toxo para axudar a que enraícen mellor as plantas. Nalgunhas ocasións aproveitase cando se cava a viña para sementar outros cultivos, como por exemplo patacas para o cedo. Debese coidar o seu emprazamento, pois, “plantar viña ao pé do camiño ten mal veciño”. Débense buscar plantas que se desenvolvan axeitadamente e que produzan abundante viño de calidade. A partir do Nadal bótanse as barbadas, ou sexa, entérranse futuras 1 Interrogatorio de san Juan de Fornelos. AHPO. pregón 2009 videiras para que collan raíces. Coa mesma intención no mes de marzo, para mellorar a calidade das vides, realizábanse enxertos sobre patróns de inferior calidade, introducíndolle pugas de calidade superior como o dozal ou o espadeiro. Para enxertar tíñase en conta a fase da lúa e non se efectuaban enxertos na fase de cuarto crecente a chea. Non existía unha data concreta para empezar a sulfatar, ou sexa, cargar coa máquina ao lombo. O inicio do período de sulfatación dependía en gran maneira da climatoloxía, pois esta incide directamente no brotado das viñas. Dende que as videiras empezan a brotar, teñan moitos ou poucos centímetros, xa poden ser invadidas polas perigosas pragas, si se da a combinación axeitada de calor e humidade. As viñas producen follas novas dende abril ata agosto. Ao anterior debemos engadir a intuición e a observación das viñas para dar a primeira man de sulfato, nunca despois da Santa Cruz, o 3 de maio. O número de mans variaba dun ano a outro. O maís habitual era dar aproximadamente de tres ou catro antes da purga e despois tres. Para mellorar a acción do sulfato tamén aplicábaselle as viñas axofre cuns foles. Nestes intres existen no mercado unha amplísima gama de produtos fitosanitarios, preparados químicos, indicados para os diferentes momentos do crecemento das viñas e para enfrontar as pragas que as atacan, pero antigamente, usábase maioritariamente o sulfato de pedra, acompañado de cal, pero debíase ter moito ollo coas proporcións, pois non calcular con exactitude a cantidade podía queimar as viñas. O sulfato era derretido nun barril especial que incluso aparecía descrito no enxoval dos testamentos, “el barril de sulfato mejor dos pesetas”2. Posto que, a purga é un delicado momento na evolución dos cachos das uvas, a climatoloxía óptima consiste en días de sol, a choiva nesta etapa moe os acios, “San Antonio moe e San Pedro pon as barbas”. Así aínda que durante a purga non se sulfata, despois, en canto os cachos están limpos, os campesiños aplícanse de novo a esta tarefa. As parras deben estar en sitios secos e con boa ventilación que favorecen a non aparición do mildeu. Non hai que aplicarlles o sulfato cando xa apareceu, senón antes, para previr. As “barbas brancas” son as flores cor de prata do mildeu que está pois en floración cando se distingue. Entre finais de San Xoán e a primeira quincena de xullo practicábase o despunte, que non debe abarcar maís que as tres ou catro follas últimas de cada vara. O despunte prodúcelle a viña importantes vantaxes 2 Hijuela de doña Esperanza Fernández por su madre Rafaela Fernández Giraldez en la parroquia de Fornelos, en el ayuntamiento de Salvaterra de Miño, año de 1934. entre as que cabe sinalar as tres seguintes: aumenta o froito porque os acios desenvólvense mellor; aumenta o vigor das xemas da vara de poda para o ano seguinte e suprímense unha importante cantidade de follas inútiles e impídese que os sarmientos segan medrando, polo que, se economiza no sulfato empregado nas últimas mans No mes de xullo dáse a última man de sulfato e as uvas lentamente van madurando “Santiago pina o vago”. Mentres as uvas inician o período de maduración esfollátase, ou sexa, suprímense as follas a nivel dos acios co obxecto de aumentar a insolación, a temperatura e o aireado dos grans coa intención de axudar a maduración. Cortaranse en primeiro lugar, as follas maís vellas e débiles, xa que as novas son esenciais para manter o correcto funcionamento das videiras. Durante o mes de agosto e a comezos de setembro as uvas maduran, pero un calor excesivo tampouco favorece o proceso de maduración, e así, “o mes de agosto leva por tres”. Este dito incide que un calor exaxerado fai secar mais uvas que o resto dos meses do verán. Conforme avanza o verán vaise asegurando a colleita dese ano así, “por Santa María vai mirar a túa viña, como a mires así a vendimarás”. Coa chegada do outono, “San Mateo vendimia o amo e o criado si o tiver” iniciase a vendima. Nesta tarefa participan activamente todos o membros da familia, pois son moitos os traballos a realizar. Son días de dura labor, aínda que, esta actividade realizábase con ledicia e os maís vellos ían debullando historias antigas mentres se enchían os cestos cos ácimos. Hai que estar moi pendente de non desperdiciar ningún vago, pois “uva a uva enche a vella a cuba”. Nun vindeiro traballo aproximarémonos a todo o relacionado coa vendima, os elementos da bodega, a elaboración dos viños, e a preparación da augardente . 73 pregón 2009 El encaje de bolillos: una tradición que se arraiga en Ponteareas Los comienzos del encaje de Bolillos en Ponteareas se remontan a los años 40. En esa época se tenía ya constancia de unas señoras que lo realizaban en la Calle de Abajo. Por el año 1990, vino a Ponteareas Amalia Durán a impartir clases de Encaje de Bolillos en el Centro Social de Ponteareas. A estas clases asistió María Dolores Fernández Solla, que ya desde los 14 años se iniciara en esta labor. Esta actividad le enamoró de tal forma que ya no pudo dejarlo y, desde entonces, su formación fue contínua, comenzando por la Universidad Po- 74 pular de Vigo. Obtuvo la Carta de Artesana y realizó varios cursos con los profesores más acreditados dentro del Encaje de Bolillos. Especialista en Encaje Tonder, Ruso Guipures, Flores de Brujas, Milán, Shnneberger, Hinojosa del Valle, Búlgaroy muchos más a base de Torchón y de Lepuy, ciudad que visitó durante el pasado verano, así como otras poblaciones míticas en el Encaje de Bolillos (Peniche, Almagro, etc). Actualmente el Encaje de Bolillos está en auge en Ponteareas. Existen dos asociaciones de encajeras que representan a nuestra villa muy bien y con mucho orgullo en todos los encuentros que se llevaron a cabo en Pontevedra, Ourense, A Coruña y Vigo. Esperamos las palilleras que esta tradición se arraigue fuertemente en Ponteareas y que podamos recibir más apoyos en general para poder continuar y participar en próximos encuentros con otras palilleiras.