Corpus Christi 2009 - Concello de Ponteareas

Transcripción

Corpus Christi 2009 - Concello de Ponteareas
PREGÓN
re v i s t a d a f e s t a d o c o rp u s c h r i s t i d e p o n t e a re a s
Corpus Christi 2009
PONTEAREAS
FESTAS DO CORPUS CHRISTI
2009
pregón
2009
Especialistas en
Bodas
Aniversarios
Ponteareas
Paseo Matutino, 17 Bautizos
Comuniones
986 66 99 91
www.detallespicus.com
Paseo Matutino, 6 Baixo | Ponteareas
ESCOLA INFANTIL
Horario de 07:30 h a 21:00 h
Servizo de comedor
Transporte escolar
Actividade extraescolar: Piscina
.
.
Rúa dos Carballos Nº 7, Baixo - Telf./Fax: 986641475 - PONTEAREAS
Telf. 986 182 823
Avda. Galicia, 7 Baixo
ponteareas
(Frente hacienda)
pregón 2 0 0 9
6
Saúda do presidente da Xunta de Galicia 7
Saúda do alcalde de Ponteareas
9
50 anos para lembrar e celebrar |Manuel Lage e Clodomiro Ogando
10
Pregón do Corpus Christi 2008 |Maruja Piño Piñeiro
14
Alfombras para el Corpus Christi | Carlos Amigo Vallejo
27
Florilegio de Corpus | José Martínez Bargiela
30
Ofrenda floral en Ponteareas | Antonio Alonso Fontán
33
El Corpus Christi de Ponteareas: la fiesta de la primavera de las Rías Baixas
José Manuel Figueroa Vila
34
Alfombra pétrea na Vila do Corpus | Manuel Estévez Diego
36
En el Condado se siente el buen aroma de Cristo | Ramón Rodríguez Otero
salvador gonzález solla
38
A poesía do Corpus | Lorena Carrera Alonso | Antonio Manuel Couto Viana | Patricia García
concelleiro de cultura
39
As outras alfombras florais 2008. Parroquias alfombreiras da comarca
concello de ponteareas
alcalde presidente
Andrés Sampedro Fernández
ANDRÉS SAMPEDRO FERNÁNDEZ
COORDINACIÓN
PURIFICACIÓN PORTO SEBASTIÁN
MÓNICA leirós bargiela
enderezo
museo municipal de ponteareas
44
Inolvidable convivencia en Huelva | Antonio Pastoriza Lino
45
Homenaje a un ponteareano ilustre: Manolo Pregal | Jesús Rodríguez Delgado
46
O Castelo do Sobroso e Ponteareas na filatelia | Clodio González Pérez
49
Oracións da liturxia popular no Condado-A Paradanta: O caso de Leirado
Estanislao Fernández de la Cigoña Núñez
a perillana, 9-11
36860 ponteareas
52
Rematando co cantar en Ponteareas | Xoán Xosé Pérez Labaca
fotos corpus
56
A Banda, un latexo de nos | Hipólito Fernández Fernández
58
A Figura da Peixeira | Xoán Ibáñez Rodríguez
59
José Luis Aguiar Muíños. Un ponteareano morto no Baleares
foto souto
Foto portada
Jacobo areal
edita para o concello de ponteareas
runa publicaciones, s.l.
Andrés Sampedro Fernández
63
Gonzalo Fernández Álvarez
tel. y fax: 986 433 873
[email protected]
Manuel Gayoso Suárez. Unha das figuras máis importantes da aviación española
65
Agustín Rodríguez Bahamonde, un liberal nas Cortes de Cádiz
Rafael Sánchez Bargiela
depósito legal
vg-472-1999
67
O nacemento dunha lenda | Manrique Fernández
esta publicación non se identifica, necesariamente,
68
A capela de Santa Trega de Pías e a súa labra epigráfica | Xoán Martínez Tamuxe
71
O traballo tradicional das viñas na comarca do Condado| Sofía Rodríguez Suárez
74
El Encaje de Bolillos: una tradición que se arraiga en Ponteareas
coas opinións expresadas polos seus colaboradores e,
por tanto, nn se responsabiliza das mesmas.
autorízase a reprodución total ou parcial dos
textos, coa única obriga de citar a procedencia e
autor dos mesmos.
María Dolores Fernández Solla
5
pregón
2009
Saúdo do presidente
da Xunta de Galicia
Pasear estes días por Ponteareas é ser partícipe dun exemplo de hospitalidade, colorido, espectáculo e espiritualidade,
perfectamente mesturados como pezas dun grande puzzle que,
unha vez completo, sorprende gratamente mostrando unha fotografía asombrosa.
A Festa do Corpus Christi é unha excelente oportunidade
para ver a transformación dunha vila, que se viste coas súas
mellores galas e que recende tradición e estampas das súas
raíces máis profundas que a distinguen como única e, á vez,
universal.
Non teño dúbida de que as persoas que visiten Ponteareas
levaranse unha imaxe acolledora, rica en matices e impregnada do incomparable sabor dos seus recunchos e das súas
xentes.
6
Tamén recoñecerán, como o fai toda Galicia, a labor dos
alfombristas, auténticos protagonistas do Corpus polas súas
impagables horas de traballo e dedicación anónima para crear
verdadeiras xoias de artesanía e de delicado arte efémero.
A súa achega constitúe un espectáculo impresionante e
todo un modelo de convivencia que xustifica, sen dúbida, que
esta celebración atope eco máis alá das nosas fronteiras e teña
o recoñecemento internacional que merece por historia e por
tradición.
Felicito a todos os ponteareanos pola súa activa e entusiasta participación no Corpus Christi e saúdo cordialmente ós
miles de forasteiros que nesta data sinalada visitarán a vila
para coñecer e compartir o seu acervo cultural. A todos, un
venturoso encontro coa historia.
Alberto Núñez Feijóo
Presidente da Xunta de Galicia
pregón
2009
Saúdo do alcalde de
Ponteareas
Un ano máis Ponteareas prepárase para vivir a súa festa máis
emblemática: a Festa do Corpus Christi. Unha celebración secular
que, este ano e co inicio da tramitación do preceptivo expediente,
camiña con paso firme cara a súa declaración como Festa de Interese Turístico Internacional.
Pero máis aló do que esa importante declaración poida significar, a Festa do Corpus Christi é, por enriba doutras consideracións, a reafirmación anual da nosa identidade como pobo.
O traballo sacrificado, silencioso e anónimo de centos de veciñas
e veciños confeccionando os tapices florais na honra do Santísimo, non é senón a mostra da capacidade que ten Ponteareas e os
ponteareáns de traballar de xeito conxunto e solidario a prol dun
obxectivo común. Así é como se escribe, dende tempo inmemorial,
a historia do progreso e desenvolvemento dos pobos. Ponteareas
afronta, nestes tempos, unha serie de retos que marcarán o seu
desenvolvemento dende moi diversos aspectos, entre os que cabería
destacar a posta en marcha do parque empresarial Val do Tea,
proxecto que dará un pulo definitivo ao desenvolvemento industrial e empresarial deste concello.
Queremos, nestas datas, ter un especial recordo para todos
aqueles alfombreiros que xa non están con nos, pero que co seu
traballo permitiron que esta tradición secular se manteña ao longo
do tempo. Gustaríame tamén facer extensivo este recordo aos nosos
emigrantes que, dende a distancia, viven estas festas coa morriña
propia das nosas xentes e que, co seu traballo e esforzo contribuíron e contribúen ao desenvolvemento do seu pobo natal.
A todos aqueles visitantes chegados dende moi diversos puntos
de Galicia e do norte de Portugal, queremos darlles a nosa máis
cordial benvida e invitalos a participar activamente nesta tradicional celebración.
¡Felices Festas!
Salvador González Solla
Alcalde de Ponteareas
7
pregón
2009
Avda. Galicia, 16 Bajo 36860 PONTEAREAS - Tel. 986 640 392 - E-Mail: [email protected]
Muebles para vivirlos
Mueblería AS NEVES
Telf. 986 667 251
Plaza Mayor, s/n AS NEVES
Avenida de Castelao, 28
+ 986 65 94 74
SALVATERRA DE MIÑO
+ 986 64 24 19 Avenida de Castelao, 8
+ 986 64 27 02 Ctra. Mondariz Km. 2
PONTEAREAS
José Antonio Varela - Gerente - 647 607 674 - [email protected]
Tel. 986 660 287 - Fax 986 660 599 - Ponteareas
ÓscarGonzález
651 365 523
v i n o s y t a p a s v a r i a d a s
Rosalía de Castro, 12 - PONTEAREAS
Nuestro cliente es el rey
P l a z a d e B u g a l l a l , 6 - 3 6 8 6 0 Po n t e a r e a s - Te l . 9 8 6 6 6 1 8 5 5
pregón
2009
50 anos para lembrar
e celebrar
Manuel Lage e Clodomiro Ogando
Co-párrocos
O pasado 25 de xaneiro cumpríronse 50 anos da convocatoria do
concilio Vaticano II por parte do Papa
Xoán XIII. Nun frío día de xaneiro de
hai cincuenta anos entusiasmou a
católicos e non católicos coa súa
invitación a abrir as ventás para que
puidera entrar aire fresco na Igrexa.
Palabras estas que encerraban todo
un proxecto de renovación e cambio
nas estruturas, linguaxe e mesmo
persoas dentro da Igrexa. Unha renovación que se acuñou coa palabra
italiana “aggiornamento”. Comezaba
así unha nova primavera na vida da
comunidade eclesial. Unha primavera que ten dado momentos sublimes
de compromiso, opción pola xustiza e compromiso cos pobres. Unha
primavera que ilusionou a moitos,
dentro e fora da Igrexa, e que supuxo poñer en marcha proxectos,
ilusións e moita esperanza. Foron
aqueles anos de moito movemento
en tódolos ámbitos da realidade social, política, económica e cultural.
E con tanta renovación en cada un
dos ámbitos da sociedade, non podía
a Igrexa quedar ao marxe deste querer encarar o futuro sen complexos e
con un verdadeiro espírito de deixar
atrás o vello, o anquilosado, o apegado a vellas formas que acababan por
escurecer e frescura da mensaxe.
Por iso as palabras do hoxe xa “Beato Xoán XXIII”, foron premonitorias e
que algo grande ia pasar na Igrexa. E
pasou, vaia se pasou.
Aquela convocatoria que facía o
Papa en xaneiro do mil novecentos
cincuenta e nove, tivo, ata chegar o
ano sesenta e dous –ano no que se
celebra a súa inauguración– ,detrás
o traballo das comisións nomeadas
para elaborar os esquemas dos documentos: período antepreparatorio
(1959-1960) e período preparatorio
(1960-1962), que logo se ían discutir
nas sesións conciliares. E así, o 11 de
Outubro de mil novecentos sesenta e
dous, tiña lugar a apertura do que a
día de hoxe segue a considerarse o
gran concilio dunha Igrexa que se vía
necesitada de cambio e renovación,
de que se lle entendese o que di, e
asemade disposta a entender o que
está a pasar nun mundo en cambio e
que vai moi rápido. Unha rapidez que
contrasta coas formas parsimoniosas e sen presas nas que camiña a
Igrexa. A ela sempre lle gustou ser a
que marcase os tempos; namentres
que nese momento non era a Igrexa
a que marcaba os tempos, senón o
mundo, de aí a chamada de Xoán
XXIII a deixar que entrara aire novo
e fresco polas fiestras eclesiais. Un
aire fresco, que supuxera que afastar
da vida e do quefacer da Igrexa aos
“ profetas de calamidades”, que parecen querer volver outra vez,e que
non fan máis que camiñar nun anuncio constante de pesimismo, intransixencia e condena do mundo;nunha
actitude de intolerancia,e ao abeiro
do pensamento único e rexeitamento de quen non pense coma eles.
Sen esforzarse por ver neste noso
mundo, as pegadas dun Deus que
se manifesta como amor e sempre
presente no corazón e na vida de tantas persoas, irmáns,comprometidos
por facer do mundo non o lugar no
que uns manden e outros, os máis,
sexan sometidos, senón un mundo
que loita pola igualdade, camiña na
democracia e na defensa dos dereitos humanos. Dereitos aos que
o Papa Xoán, dedicara un profundo
e fermoso documento, a Pacen in
Terris,dirixido a crentes e a tódolos
“homes de boa vontade”, no que
fai un chamamento a traballar pola
paz e a defensa da persoa, fill@s de
Deus, sen importar nin a raza nin a
relixión nin a posición social. A este
compromiso chámanos a tod@s
aquel “ Papa bo”, que tan fonda pegada deixou en todo o mundo, e nos
ten achegado de xeito tan sinxelo e
esperanzado a mensaxe de Xesús,”o
fillo do carpinteiro”,a quen nós rendemos no Corpus o mellor dos tributos deixándonos acompañar por El
ao longo das nosas rúas e prazas, tan
ben “engalanadas”,en cuxo traballo
pomos dedicación,cariño e entrega.
El quere acompañarnos, fagámoslle
un oco.
Que estes cincuenta anos de vida
da Igrexa sigamos alimentándoos
cada día co nosos esforzo e a nosa
presenza esperanzada e gozosa no
medio do mundo.
9
pregón
2009
Pregón de las Fiestas del
Corpus Christi 2009
La Orotava
Maruja Pino Piñeiro
Antes de comenzar, ruego al Sr. Alcalde y ediles, me permitan pronunciar
unas líneas de la estrofa relacionada
con la efemérides de tan importante
día que celebraremos justo dentro de
una semana y dice así:
Hoy día del Corpus
Te pido Dios mío,
Corrijas al mundo
De tantos desmanes,
Hambre, la miseria,
Guerras y rencor,
Y, cómo en Puenteareas
Se hermanen los hombres
Buscando entre flores,
La paz y el amor.
Y comienzo pues, en primer lugar,
con mi especial gratitud al Sr. Alcalde y Corporación municipal del Ilustrísimo Ayuntamiento de Puenteareas, sin los cuales no tendría valor
10
este evento.
Y gracias también a todos los amigos que nos acompañan en este significado instante.
Todos los que hemos luchado
por la brillantez de esta Fiesta, no
podemos evitar la emoción que nos
embarga, puesto que, para ello, nos
unimos en cuerpo y alma, para que
resulte lo mejor posible.
Como todos sabemos esta querida Fiesta está llena de satisfacciones, pero también de muchos sinsabores. Que si llueve, hace viento, si
no hay flores… sobre todo lo dicho
hay muchas anécdotas que seguidamente relato.
A lo largo de los años he visto,
recién acabada de adornar mi calle
( vivía entonces donde residía Pedro
Mariño, Conchita Brey, nosotros en
el tercer piso).
En esta calle pues, sobre las cuatro de la madrugada, finalizamos orgullosos de nuestro trabajo realizado
y nos retiramos para descansar.
No había pasado un cuarto de
hora, cuando una tromba de agua
deshizo nuestra ilusión, la de un trabajo perdido.
Las insistentes llamadas de los
vecinos en todos los portales, hacen
que al instante bajemos escoba en
mano y trapos para barrer y secar el
suelo pues había que volver a trazar
el dibujo, buscar flores y recomponer
la alfombra, toda una odisea.
En el edificio donde hoy reside Banesto vivía un buen señor que tenía
un espacioso jardín rodeado de una
verja de hierro que cuidaba como las
niñas de sus ojos y no daba una sola
flor ni para el Corpus.
Un año de mucha escasez de flores,
a las tres de la madrugada por medio
de una escalera entraron y no dejaron
una, tan solo un letrero que decía:
“ Como usted nos las negó
El viento se las llevó”
Otra de las graciosas anécdotas,
pregón
2009
sucedió cuando comienza la propaganda del Corpus, puesto que la
ignorancia era total respecto a nuestras suntuosas obras de arte.
La comisión pide a los puenteareanos residentes en cualquier lugar
de la geografía, su colaboración.
En Vigo, “Gaitote”, “Riverita” y dos
nuestras calles con esas mágicas
alfombras que brindan la inolvidable
sorpresa de un espectáculo artístico
religioso que solo es dado para desfilar al Rey del Amor.
Ahora, con otras tecnologías, se
está haciendo lo mismo, potenciando
la “Oficina del Alfombrista” y fomenPraza de
Bugallal
más que no recuerdo, haciéndose
eco de esa llamada, se reúnen para
deliberar y llegan a la conclusión que
deben hacer propaganda.¡mucha
propaganda! ¿Cómo?, se preguntan.
Llevando unas cuantas fotos en color
a un establecimiento de la calle del
Príncipe, que permitan colocarlas en
el escaparate y acto seguido ponerse
delante haciendo aspavientos.
Efectivamente, para ver lo que sucedía la gente se acercaba, cada vez
más, momento que aprovechaban
para explicar todo lo relacionado con
nuestras suntuosas alfombras y les
advertían: ¡Si las ven quedarán hechizados ! .
Con el boca a boca y la realidad
de unas calles impregnadas de ese
tenue olor a rosas que parece perfumar el alma, la llegada de los autobuses, se iba multiplicando y ya es
una firme realidad ese mensaje que
nos trae la primavera, enjoyando
tando la publicidad de la Fiesta a través de programas de radio de ámbito
nacional, para que realice su transmisión esos días desde Ponteareas.
Les deseo al concejal de cultura, Andrés Sampedro, y a la Comisión de
alfombristas que se lleve a cabo con
éxito este ambicioso proyecto.
Otra de las anécdotas en la que
pasamos mucho miedo, cuando en
cierta aldea, vimos una casa repleta
de flores, incluso colgando del muro
pregón
2009
Rúa
Oriente
rosas blancas y rojas. Le pedimos
nos dejara cortar algunas del muro
y su única respuesta fue azuzarnos
su perro teniendo que huir despavoridos. Pero apenas anduvimos unos
metros, como un milagro del cielo, aparece otra preciosa casa con
abundante jardín. Nos acercamos
pidiendo alguna flor para Corpus y
nos autorizó para coger las que quisiéramos.
En mi relato, tenía yo 10 años, pero
también tenía mi labor, coger las flores del campo, que las había divinas:
las margaritas blancas y amarillas
o pampullo que pintaban el paisaje
maravilloso de los mejores cuadros,
el árnica, la carriza, las amapolas,
12
los gatos (tengo entendido que era el
fruto de la xesta).
El campo es la viva naturaleza y
belleza de sugestiva ilusión.
Con satisfacción, recibí la grata
noticia que los próximos alfombristas contarán con una “cosecha propia” de flores, con la colaboración del
concello. Esta ilusión la abrazamos
los que sudamos y sufrimos miles de
odiseas expuestas algunas veces al
peligro de nuestras vidas.
Cuando yo era joven, apenas había
coches ni el Ayuntamiento colaboraba monetariamente, ni con material,
con la dificultad de que el pueblo estaba adoquinado y para trazar el dibujo, tenían que extender una espesa
capa de serrín y con mucho cuidado
lograr el trazado. Llegamos a desplazarnos a La Guardia para conseguir
las flores. Cuando ya mis hijos deshojaban y estaban involucrados en
estas tareas del Corpus, hubo una
persona que siempre los llevaba, con
cariño y desinterés en su furgoneta
para ir a recoger las flores y siempre
me lo recuerdan, es Salvador “Chuvias”, más tarde con los viveros que
existen ya fue más fácil.
Como verán en esta fiesta tan
nuestra nadie es imprescindible,
desde los niños a las personas de
edad, cada uno en su cometido. Los
dibujantes, los que preparan el suelo, el minucioso trabajo de búsqueda y selección del material en lo que
influye la unión de todo un pueblo,
sin aspirar a ningún premio porque
para Dios todas son iguales pues son
hechas con el mismo ahínco, la misma fe, amor, igual tesón, para que
resulte la mejor alabanza al “Corpus
Christi”.
Pero hoy, en día tan especial, no
voy a explicar, lo que de sobra sabéis,
por vuestra larga experiencia en las
lides del Corpus.
Hoy pues mi sinceridad me obliga
a decir que, es doble el agradecimiento recibido, porque jamás podría ser
pregonera del Corpus, toda vez que
este lugar era solo derecho de los
hombres. Ignoro si estaba estipulado
por ley, pero lo que sí se que el Sr.
pregón
2009
Avenida da
Constitución
Alcalde Salvador González, anuló ese
protocolo y gracias a él ya somos dos
las mujeres que tenemos la fortuna
de ocupar este lugar: Teresa Novoa,
con su divina voz de soprano, y esta
humilde servidora, a la que hoy corresponde leer el Pregón.
Más no sólo voy a ser sincera
porque estoy contenta y agradecida
¡no!, es por algo muy profundo que
arraiga en mi corazón, es un hondo
sentir que me obliga a compartir con
todas las queridas personas que a
continuación voy a manifestar.
Con todo mi intenso sentir, dedico
este Pregón a las personas mayores
y jóvenes que siguen trabajando.
A los niños, que con tanto ahínco,
perfilan y rellenan de flores, para que
no decaigan de ese empeño en el trabajo, pues son los pilares del mañana, en esta labor de orfebrería.
A los que lucharon incansablemente y ya no están entre nosotros,
porque han fallecido.
A todos los hombres y mujeres,
que juegan un papel muy importante
e imprescindible en la brillantez y demostración de fe al Santísimo.
Sí, en este grato día, no puedo
obviar el tesón de los Alcaldes en
perpetuar nuestra ancestral Fiesta,
conocida en casi todo el mundo.
Para todos sin excepción, dedico
este Pregón, con mi cariñoso beso,
toda mi consideración y este fuerte
aplauso que entre todos vamos a
prodigar.
¡FELICES FIESTAS!
pregón
2009
Alfombras para
el Corpus Christi
Praza
Maior I
Carlos Amigo Vallejo
Cardenal Arzobispo de Sevilla
¡Bendito sea el que viene a nuestra
casa! Ayer fueron las gentes de Jerusalén quienes, al cantar estas palabras,
extendían sus mantos y ponían ramajes sobre la calzada para que fuera
como una alfombra por la que pasara
14
el Señor que llegaba a la ciudad.
Ayer fue Jerusalén. Ahora,
Ponteareas, La Orotava, Sitges, Muhlenbach, Huamantla, Bruselas…
Cambian formas y colores, los nombres de flores y plantas, la decoración
y el nombre de las calles. Es lo mismo.
Cristo llega a todas las culturas y su
camino se abre en cualquier parte del
mundo. Y todos “en Jesús reconocen
a Aquel que verdaderamente viene en
nombre del Señor y les trae la presencia de Dios. Este grito de esperanza de
Israel, esta aclamación a Jesús durante su entrada en Jerusalén, ha llegado
a ser con razón en la Iglesia la aclamación a Aquel que, en la Eucaristía, viene
a nuestro encuentro de un modo nuevo. Con el grito “Hosanna” saludamos
a Aquel que, en carne y sangre, trajo la
gloria de Dios a la tierra. Saludamos a
Aquel que vino y, sin embargo, sigue
siendo siempre Aquel que debe venir.
Saludamos a Aquel que en la Eucaris-
tía viene siempre de nuevo a nosotros
en nombre del Señor, uniendo así en
la paz de Dios los confines de la tierra”
(Benedicto XVI, Homilía del domingo
de Ramos 2006).
Ponteareas, en su fiesta del Corpus, sabe arrancar lo más hermoso
de su cultura, y de lo que la naturaleza
dejara en sus campos y montañas y
hace alfombras, confeccionadas con
un amor inmenso al Señor sacramentado, y un homenaje repetido a quienes tradición tan querida dejaron.
Misterio religioso y Arte de
evangelizar
[El maná les sabía mal…]
Cuando la ilustración quiso poner
la razón como fuente única del conocimiento, no sólo apagó muchas
luces, sino que robó alma y sentimiento a las acciones que pudiera
realizar el hombre.
De aquellos vientos llegaron las
pregón
2009
tempestades secularistas que quisieron acabar con los signos de identidad
religiosa, arrasando la misma autenticidad de la cultura y sus más hermosas
formas de expresión. La belleza quedó
reducida a la frialdad de la imagen y
las alfombras sin “pies santos” que
sobre ellas se posaran. Las alfombras
belleza se llegará a la verdad. De lo
humano y visible, a aquello que los
ojos no pueden contemplar, pero
que el espíritu sí puede vivir y gozar.
Desde su libertad, el arte expresado en las alfombras de Ponteareas,
rompe contingencias e ideologías y
sirve de “filtro” maravilloso para ha-
es que el arte, el hacer las alfombras,
no es una simple técnica de hacer
cosas estéticamente hermosas, sino
de arrancar del corazón del hombre
su mejor imagen de la semejanza
con quién es la misma verdad y auténtica belleza. Todo lo que podemos
hacer y decir no es más que la figura
Praza
Maior
eran hermosas, pero estaban muertas.
No tenían alma. El secularismo, con la
eliminación del contenido religioso,
les había matado.
Con la ayuda de la arte
El arte mismo se va a encargar de
desmontar aquella pretendida maniobra de desnaturalización de las
obras realizadas por el hombre como
expresión de su fe religiosa. Desde la
cer despertar en el hombre el conocimiento de esa luz interior que lleva
la creación entera. El arte es puente que une y hace alianza entre las
obras de la inteligencia y las manos
del hombre, y la presencia de la huella de Dios en todas las cosas.
El arte, la belleza se ha encargado
de quitar ese velo que tapaba la mano
creadora de Dios. Ahora resulta más
fácil el encuentro con el Creador. Y
y la voz, pues solamente el, Cristo, es
la realidad y la palabra.
La voz y la palabra
Hemos llegado a la Villa de
Ponteareas en las fiestas de Corpus.
)Están las calles alfombradas nada
más que de flores y de hierbas aromáticas? Estas alfombras tienen su
alma. Juan Pablo II había recordado
la función que deben desarrollar los
pregón
2009
FISIOTERAPEUTA Colegiada nº 738
Centro de fisioterapia
y tratamientos manuales
Cita previa
986 642 656 / 600 826 410
Rúa dos Amieiros, 1 - Bajo
Ponteareas
Empresa especializada en cementerios
CONSTRUCCIÓN DE PANTEONES Y SEPULTURAS
AMPLIACIONES DE CEMENTERIOS
GRABACIÓN DE LÁPIDAS - ARTE FUNERARIO
TRABAJO DE CEMENTERIOS
FOTOCERÁMICA - CERA
Calle Morales Hidalgo, 4 Bajo - 36860 PONTEAREAS
Telf. 986 64 41 12 - E-mail: [email protected]
Cervicalgias
Dorsalgias
Lumbalgias
Ciática
Lesiones deportivas
Tratamientos articulares
Masajes relajación
Manuel Fernández González
masajista terapéutico deportivo
C/ CONSTITUCIÓN 4 - BAJO - (PONTEAREAS) 679 365 781
MODA
C/ de la Esperanza, 6 - Tel.: 886 216 439 · Ponteareas
C/Vidales Tome, 6 Bajo
36860 - Ponteareas
pregón
2009
bienes artísticos y culturales. Decía
aquel Papa que, a través del arte, en
sus diversas expresiones, se refleja
en alguna forma la belleza de Dios,
sirve para el mejor conocimiento de
los misterios de la fe, y la predicación
evangélica se hace más transparente a la inteligencia humana.
Estas calles y esas alfombras de
Ponteareas son un escaparate visible de una realidad imposible de
captar por los sentidos. Así es el
arte, particularmente el religioso.
Habla, con el mejor y más humano
de los lenguajes, de un misterio que
se hizo visible en la humanidad de
Nuestro Señor Jesucristo.
En el arte sagrado siempre hay
un misterioso recorrido entre lo que
lo que se ofrece y lo que se espera,
pues todo, en lo religioso, ha de hacer referencia a la imagen mejor,
más acabada y santa, que es la de
nuestro Señor Jesucristo, nacido en
la carne de la bienaventurada Virgen
María. El Espíritu es el que configura
y ayuda al hombre a recobrar su propia imagen y modelo, que no es otra
que la del mismo Verbo encarnado.
Nada sería comprensible para
nosotros, como creyentes católicos,
sin el misterio de Cristo, pues Dios
buscó al hombre y le dio la posibilidad de participar en la vida divina,
pero elegido en la persona de su Hijo
Jesucristo. Es Dios quien sale al encuentro. Por el misterio de la encarnación, el hombre es asumido en el
hombre nuevo total que es Cristo, y
en el cual se va haciendo el camino
para la historia del hombre.
Sería banalizar el valor de las alfombras, de las imágenes, de las
expresiones religiosas, reducir su
finalidad a lo meramente artístico,
estético, cultural y, mucho menos,
a quedarse en un artículo más para
el comercio. Cuanto puede contemplarse en las calles de Ponteareas,
no es algo simplemente decorativo,
sino que transciende lo bello para
quedarse en quien es la Bondad y
Autor de toda hermosura.
El arte, las alfombras en este caso,
son como una “epifanía”, una mani-
Rúa dos
Ferreiros I
festación de lo que Cristo y la Eucaristía representa para nosotros. Contemplar el rostro de Dios es la gran
aspiración del hombre creyente. Dios
se ha manifestado en Jesucristo. No
podemos renunciar, en forma alguna,
al fin primordial de todas las representaciones de la imagen de Cristo,
que no es otra que el culto sincero.
Cristo vivo es nuestra verdadera imagen. Contemplando el rostro de Cristo
vamos reconociendo nuestro mejor y
más acabado modelo de identidad
como hombres y como hijos de Dios.
Si el Verbo se hizo hombre, en la
carne de lo visible, podemos hallar
la imagen que conduce al encuentro
con un Dios que se hizo hombre para
llevar el hombre hasta Dios.
Alfombrista y evangelizador
El arte es como ese compañero
amable, que ayuda a realizar la pe-
regrinación entre la realidad de lo
sensible de este mundo y el rostro
resplandeciente de Cristo, que aspiramos contemplar en el santuario
definitivo del cielo. Durante el camino, Dios, por medio de esas realizaciones artísticas, se acerca y habla
del misterio de su hijo Jesucristo. Se
convierte así el arte en una maravillosa pedagogía para el acercamiento a
la Verdad.
Las expresiones artísticas son
como una hermosa puerta por la que
se entra en la inmensidad de lo sagrado. La espontaneidad creativa del
artista rompe los lazos de la materia
para hundirse en las profundidades
del amor que Dios ha puesto en a
creación entera.
En realidad, lo que hace el alfombrista, en este caso, es sacar, del
caudal que la riqueza de la mano
creadora de Dios ha dejado en la
17
pregón
2009
Rúa dos
Ferreiros II
misma persona, aquellos signos e
imágenes a través de los cuales se
puede reconocer al que nos hiciera a
su imagen y semejanza. Los sagrado
del interior del hombre es lo que da
sentido a lo que con su creación artística representa.
FE Y CULTURA
[Ponteareas no es solo el lugar
donde se ha nacido…]
Las alfombras de Ponteareas son
un pedazo de la historia, de la tradición del bien hacer de un pueblo. Son
parte de la cultura de esta ciudad. Es
una de las señales de su identidad.
Uno de los signos por los que se conoce la vida del pueblo. Esto es, en
definitiva la cultura. Es expresión del
18
modo de vivir, de pensar, transmitir
valores, creencias, actitudes y modos de hacer y de comportarse.
Toda esta cultura de las alfombras
no tiene sentido sin la creencia religiosa, sin la fe, que es aceptación de
lo que Dios ha revelado de sí mismo
y manifestado en su hijo Jesucristo. El hombre cree, pero no por eso
abandona su cultura, sino que la fe
se encarna en ella y la enriquece, la
purifica de motivaciones extrañas y
esotéricas.
La cultura entra también en ese
capítulo de la ayuda que Dios quiere
prestar al hombre de fe. Por eso, la
Iglesia nunca es indiferente a la cultura de los pueblos. Canta el evangelio con la música de cada cultura;
hace resonar la palabra de Dios con
el idioma del pueblo; asume para su
rito litúrgico las expresiones de una
determinada civilización.
La cultura es importante. Pero,
siempre es el hombre el que da valor
a las cosas. La persona está por encima y más allá de la propia cultura,
porque en el rostro de cada hombre
resplandece siempre algo de Dios,
independientemente de su razón y
cultura (Gaudium et spes 29). La diferencia cultural que puede haber
entre los pueblos nunca puede ser
motivo de división, sino de mutuo enriquecimiento.
Aunque “La Iglesia nunca
consideró como propio ningún estilo artístico, sino que acomodándose al carácter y condiciones de los
pueblos y a las necesidades de los
diversos ritos, aceptó las formas de
cada tiempo, creando en el curso de
los siglos un tesoro artístico digno
de ser conservado cuidadosamente.
También el arte de nuestro tiempo, y
el de todos los pueblos y regiones, ha
de ejercerse libremente en la Iglesia,
con tal que sirva a los edificios y ritos
sagrados con el debido honor y reverencia; para que pueda juntar su voz
a aquel admirable concierto que los
grandes hombres entonaron a la fe
católica en los siglos pasados” (Sacrosanctum Concilium 123).
Es necesario conservar bien aquello que se nos ha trasmitido y procurar mejorarlo, en el convencimiento
de que el arte religioso constituye un
maravilloso instrumento catequético
y pastoral para transmitir los contenidos del mensaje cristiano.
Nunca se puede separar el valor
estético de nuestras obras de arte de
su finalidad religiosa. La contemplación de lo artístico ayuda al hombre a
conocer su origen y destino y puede
constituir el fermento de un nuevo
humanismo en el que se inserte más
eficazmente la evangelización.
Flores y hierbas aromáticas: buxo,
mimosa, fiuncho, árnica, cocas de
eucalipto, rosas, hortensias, pampullo, carrascos, xexta, toxo, flor de
piñeiro... Todo un variado complejo
pregón
2009
de ideas y materiales que toma la
mano, y la inteligencia, del hombre
y los transforma en expresiones sumamente bellas. Después llegará la
liturgia, que los asume y, en alguna
forma, los transfigura. Y de la belleza de lo que era nada más que puro
material, hace huella reconocible de
la imagen del Señor que no pueden
contemplar los sentidos. Por eso, el
arte sagrado es creativo en las formas, pero no caprichoso en la finalidad, pues nunca ha de quedarse
en mera estética, sino trascender y
representar el contenido de la fe.
DE LA ALFOMBRA, IMAGEN
REPRESENTATIVA, AL MISTERIO
QUE SE CELEBRA
“Todavía siento el aroma que desprendían las alfombras de flores y el
abedul fresco, los ornamentos en las
ventanas de las casas, los cantos, los
estandartes; todavía oigo la música
de los instrumentos de viento de la
banda del pueblo, que en aquel día
a veces se atrevía con más de lo que
podía; y oigo el ruido de los petardos
con los que los muchachos expresaban su barroca alegría de vivir, pero
saludando a Cristo en las calles del
pueblo como a una autoridad de la
ciudad, como a la autoridad suprema, como al Señor del mundo. La
presencia perpetua de Cristo era saludada en ese día como una visita de
Estado, que no se olvida ni siquiera
de la aldea más pequeña” Estas palabras las escribía el entonces cardenal Ratzinger, al recordar la fiesta del
Corpus Christi en su pueblo natal (Cf
30 Días, mayo 2005).
De la misma manera, y con todas
las enormes diferencias, quien les
habla, que ha vivido a la sombra de
la Picaraña en el querido convento
franciscano de Canedo, y hace de
este lugar el mejor de los espacios
para la oración y la vida fraterna, no
puede olvidar la belleza de un paraje
que es don de Dios para las tierras
del Condado y, particularmente de
Ponteareas y de Canedo. También
fue regalo de Dios que hasta aquí llegaran, y aquí viven y sirven a todos,
los hermanos franciscanos.
Arte y artesanos de Ponteareas
Las plantas y las flores y retamas
de la Picaraña y de diversos lugares
del Condado, hay que pesarlas, no
tanto en los abultado de los kilos,
sino en muchos valores de tradición
y de fe, pues son para confeccionar
las alfombras que cubrirán el pasar
del Santísimo Sacramento por la villa
del Condado.
Han colaborado, ofreciendo lo mejor de sus campos, las parroquias de
Angoares, Arcos, Areas, Arnoso, Bugarín, Celeiros, Cristiñade, Cumiar,
Fontenla, Fozara, Guillade, Guláns,
Moreira, San Salvador de Nogueira,
Santiago de Oliveira, Padróns, Paredes, Pías, Prado, Ribadetea, San
Lourenzo de Oliveira, San Mateo de
Oliveira y Santa Mariña de Xinzo.
Con las hierbas y las flores se va
pregón
2009
a formar, no sólo una hermosa exposición de arte efímero, sino una
verdadera sinfonía de recuerdos,
vivencias, sentimientos nunca perdidos y ahora felizmente recupera-
Sin la fe, las flores serían simple
adorno que pronto se iba a marchitar. El arte, realización efímera para
un día de fiesta. La historia, nada
más que simple recuerdo de tiempos
todo su espíritu y unidad en torno a
una fe compartida. Los dibujantes y
alfombristas, se hacen ayudantes de
Dios para que pueda hablar de los
misterios de la fe con el lenguaje de
dos. Más allá de las plantas y de las
flores, está un pueblo lleno de vida
y que aprendió a cantar la gloria de
su Señor Sacramentado con el silencio expresivo y entrañable de lo más
sencillo y hermoso que encontraba
en sus campos: las plantas y las flores. Que si la tradición es centenaria,
más antigua es la fe que la sustenta. Que si bello es el adorno, mucho
más hermoso ese rostro eucarístico
de nuestro Señor Jesucristo.
Si hoy los cristianos de Ponteareas
pueden realizar estas deslumbrantes alfombras es porque un día, un
jueves santo, Cristo hizo su gran
alfombra en el pan, para que allí se
pudiera quedar para siempre. Si el
pan es sagrario de la presencia de
Cristo, las alfombras son un maravilloso pregón que va diciendo: por
aquí está pasando Dios, el hijo del
Dios vivo Jesucristo. La fe lo ha llenado todo de vida.
pasados. Las alfombras, acabado
diseño de formas y dibujos que van
recubrimiento del suelo con hierbas
y elementos vegetales. La villa de
Ponteareas, ciudad engalanada para
una fiesta. Los dibujantes y alfombrista, artífices de una obra estéticamente hermosa...
Pero con la fe, las flores son expresión de alabanza a Dios con lo más
bello que hemos encontrado. El arte,
elevación desde la hermosura de las
cosas a la contemplación del misterio de Dios. La historia, vida que permanece en la memoria de aquellos
que, gracias a su fe, hicieron posible
lo que ahora contemplamos. Las alfombras, señales que anuncian el
gran misterio del Eucaristía y catequesis admirable de lo que el pueblo
“oye” y “ve” y que anuncia el gran
misterio del Santísimo Sacramento.
La Villa de Ponteareas, no sólo
es el lugar donde se ha nacido, sino
los hombres. La fe, en fin, lo ha llenado todo de vida.
Rúa Doutor
Fernández
Vega I
20
La alfombra, imagen cristiana
Nadie piensa en Ponteareas que
las alfombras del Corpus son simples
adornos para cubrir el suelo de las calles en un día singular. La alfombra es
motivo de encuentro entre las personas, de estímulo para la colaboración,
de vivencias compartidas durante
muchos años, de expresión de la fe.
Con frecuencia, las alfombras
ofrecen, en sus diseños, imágenes y
simbolismos de los misterios de la fe
y, particularmente, de la Eucaristía.
En alguna manera, el espacio ocupado por la alfombra se convierte en
un recinto sagrado, en un pequeño
templo que albergará la presencia
de Dios. Por ello, la alfombra es lugar para la oración, para la alabanza,
para la súplica. (Cuántos hombres
y mujeres de Ponteareas habrán
pregón
2009
puesto sus peticiones al Señor junto
a esas flores, a esas plantas, a esos
adornos que con tanta delicadeza y
buen arte dejaban caer sobre las calles de la Villa!
fombra, del tapiz, con un libro abierto en medio de la ciudad, en el que
se puede leer, en alguna manera, la
misma palabra de Dios. La alfombra
se hace retablo expuesto por el que
tidos y, al mismo tiempo, muestran
las grandes posibilidades que tiene
el hombre para acercarse a Dios sin
necesidad de tener que abandonar
su condición humana, pero aceptan-
Rúa Doutor
Fernández
Vega II
Como privilegiado camino del
encuentro con lo religioso está la
imagen, que no deja indiferente a
quien la contempla, sino que seduce
y lleva al espectador a identificarse
con aquello que ha contemplado.
Es camino hacia lo divino a través
del original representado. La imagen
ayuda a la relación del hombre con lo
transcendente.
Los signos y figuras hacen de la al-
van pasando imágenes que hablan
de Aquel que es la realidad primera y
más santa: el mismo Verbo de Dios.
La alfombra, en fin, es como espejo
en el que podemos contemplar, aunque sea nadan más que en figura, el
hermoso rostro del Señor Creador.
Las imágenes, también confeccionadas con hierbas y pétalos de flores,
ayudan a abrir los ojos a una realidad
que está mucho más allá de los sen-
do también el ir cambiando la mirada
para elevarla y trascender a esferas
más espirituales.
LAS ALFOMBRAS DE
PONTEAREAS: PREGÓN PARA EL
ENCUENTRO CON CRISTO EN
EUCARISTÍA
La fe es un regalo, no un premio,
ni un mérito. Es una concesión enteramente gratuita por parte de Dios.
pregón
2009
Cantón
Boavista
El misterio, ni es oscuridad, ni irracionalidad. Es algo grande, inabarcable, inmenso, y lleno de vida.
Ese misterio inabarcable es el
que Dios ha descubierto, manifestado, revelado en Jesucristo. Misterio
grande de nuestra fe, fuente y cima
de nuestra vida cristiana, es la Eucaristía, pues en esta misteriosa e inA Castiñeira
22
mensa realidad, Cristo se mete corporalmente en nuestra misma vida.
Cuando el pueblo iba por el desierto, Dios les ofrece el maná (Dt 8,3).
Cuando nosotros vamos por el mundo, Cristo sale a nuestro encuentro
en la Eucaristía (Juan 6, 58). El nos
ha facilitado el camino. Pero, cuando
uno se pone al lado de Cristo, des-
cubre que todo es nuevo y distinto:
nuevo testamento, nueva humanidad
liberada del pecado, nuevo pueblo de
la Iglesia con el Espíritu, nueva ley del
mandamiento nuevo, nuevo sacrificio del haced esto en memoria mía,
hombre nuevo por redimido, nuevo
alimento que es prenda de vida eterna, nueva evangelización, nueva vida
pregón
2009
con la gracia del Espíritu Santo...
En la Eucaristía, Cristo se pone
a nuestro lado, se mete en nuestra
vida, para que podamos estar junto a
él, para ver las cosas como Él las ve.
Para vivir su misma vida. No somos
tanto nosotros los que, en un acto
de voluntad, aceptamos, sino que es
él, Cristo, quien nos busca y asume,
quien reúne y alimenta los suyos.
La Eucaristía es manantial y cumbre de nuestra vida cristiana. Sin fe,
los sacramentos acaban en el ritualismo, la caridad está muerta y la
misión resulta un trabajo estéril. Sin
el sacramento, la fe se convierte en
ideología, la caridad acaba en evasionismo y la misión no evangeliza.
Sin el amor de Cristo que se entrega
en la Eucaristía, la caridad es altruismo y simple cooperación, la misión
un fraude y la comunidad un antisigno. Pero con la firme adhesión a la
palabra de Dios y la gracia de la fe, la
Eucaristía es actualización perenne
del misterio pascual.
Al hacer las alfombras, no basta
el sentimiento, se necesita el deseo.
Pero no basta el desear, se necesitan
las manos. Pero no queda todo en
las manos, se necesitan los corazones. Más el afecto no llena, se nece-
sita la caridad y el amor fraterno. Y ni
siquiera basta la caridad, se necesita
a Cristo.
La Eucaristía es acción de gracias
y la caridad reconocimiento: Si Dios
nos amó de esta manera, también
nosotros debemos amarnos (1Jn 4,
11).La Eucaristía es alabanza de las
maravillas de Dios; la caridad, hacer
vivo el amor de Cristo: amaos unos
a otros como yo os he amado (Jn
13,34). La Eucaristía es sacrificio y
la caridad amor en la entrega: aunque diera mi cuerpo a las llamas, si
no tengo caridad de nada me sirve (1
Cor 13.). La Eucaristía es presencia
escondida. La caridad es patente y
sinceridad: el que no ama a su hermano a quien ve, cómo va a amar a
Dios, al que no ve (1Jn 4, 20).
La Eucaristía es fuente y cima de
la vida cristiana. Y la caridad es la
señal de que somos reconocidos
como discípulos de Cristo: en esto
se conoce que sois discípulos míos,
en el amor que exista entre vosotros
(Jn 13, 35).
pregón
2009
C/ Vidales Tomé, 15 Bajo PONTEAREAS - Telf. 986 642 134
pregón
2009
Parroquia
de Arcos
El mejor pregón
Pregón ciertamente hermoso es
el que la villa de Ponteareas hace a
la Eucaristía en los días del Corpus
Christi. Alzaremos, pues, el Pan y el
Vino en lo más alto de la custodia e invocaremos el nombre del Señor. Y por
las calles de Ponteareas iremos proclamando nuestra fe y las promesas
del Señor: el que coma de este pan
vivirá para siempre. El Jueves Santo,
en la víspera de la Pasión, nos reuníamos con Cristo en la intimidad del Cenáculo y allí se celebraba la primera
Eucaristía. Hoy, siempre con Cristo,
salimos a la calle con esa misma Eucaristía, con el misterio de nuestra fe,
con aquello que es la fuente, el centro y la aspiración máxima de nuestra
vida cristiana: la unión con Cristo, el
Señor resucitado que se ofrece, que
se nos da en comunión, que está pre-
sente este Pan de vida.
Los signos con los que rodeamos
la celebración de la Eucaristía –el
pueblo reunido, la fiesta, el altar particularmente dispuesto, la artística
custodia en la que llevamos el Sacramento santísimo, los adornos de
las calles, las alfombras, el incienso
y las flores…– son como ayuda que
se nos presta para prevenir y poder
curarnos de unas fáciles tentacioAs Monxas
25
pregón
2009
Reveriano
Soutullo
nes. Tentación de superficialidad,
dando a lo exterior un valor que no
tiene, quedándose en lo efímero,
viendo el pan, pero sin adentrarse
en el misterio e la Eucaristía. Pues,
algunas veces, pretende adueñarse
de al fiesta esa tentación de la costumbre por la costumbre, en la que
puede hacer su aparición esa rutina
que no se percata de la profundidad
del misterio que se celebra, siempre
con la novedad de una presencia viva
de Cristo. Tentación de incredulidad,
participando en la fiesta, pero no en
la fe; adornando la calle, pero no el
corazón con la adhesión a la palabra
de Cristo.
Desde antiguo se celebra esta
fiesta del Corpus Christi en la Villa
26
de Ponteareas. Es la fiesta de la Eucaristía, del gran misterio de nuestra
fe. Y la comunidad cristiana, como
expresión de comunión con todo los
hombres y júbilo agradecido al Señor,
pasea por las calles el Santísimo Sacramento. La fiesta del Corpus no es
un día, sino unas celebraciones especiales en torno a la Eucaristía, que
es el misterio pascual que la Iglesia
vive y celebra permanentemente.
Es la fiesta de la Eucaristía, del
amor de Cristo. Una fiesta que sacamos a la calle, no para presumir
de nada, sino para ofrecer lo que
tenemos los cristianos. No como ostentación presuntuosa, sino con la
responsabilidad de ser coherentes y
leales en la vida con aquello que ce-
lebramos en el augusto sacramento.
)Por qué este día de fiesta? )Por
qué hemos adornado nuestras calles? )Por qué hacemos tan solemne
celebración en nuestras iglesias? )
Por que esta maravillosas y bellas
alfombras? Porque el Señor ha estado grande con nosotros. Esta es la
razón de nuestra fiesta y de nuestra
alegría. )El cáliz que bendecimos )no
es acaso comunión con la sangre de
Cristo? Y el pan que partimos )no es
comunión con el cuerpo de Cristo?
(1Cor 10, 16).
Salgamos, pues, a la calles
de Ponteareas con el Pan y con
el Vino, el Cuerpo y la Sangre de
Cristo”, y digamos a todos cuantos
encontremos por el camino: (este
es el sacramento de nuestra fe!
(Ayudadnos a dar gracias a Dios
y a saber compartir la fe y el amor
fraterno con todos los hombres y
mujeres del mundo! Y las gentes de
Ponteareas, igual que los hombres
y mujeres de Jerusalén, ponen alfombras de agradecimiento y veneración, de amor grande y sincero, a
Jesús, el Señor Sacramentado.
No nos pidáis, pues, que os demos otro pan. Este es el misterio de
nuestra fe y así lo confesamos. Esta
es la presencia viva de Cristo y así
con veneración lo adoramos. Este es
el sacrificio redentor de Cristo y en
él participamos y nos ofrecemos junto a la santa víctima que es mismo
Señor Redentor. Este es el sublime
banquete en el que nos alimentamos
con el Cuerpo y la Sangre de Cristo.
Esta es la mesa de la caridad en la
que aprendemos a compartir con todos los hombres el amor y el pan que
de Cristo hemos recibido.
Este es el pan que ofrece la Iglesia: Cristo vivo y presente en la Eucaristía. Y para tal ofrecimiento,
Ponteareas ofrece con generosidad
la hermosura de sus plantas y de sus
flores y, sobre todo, la inmensidad de
un sincero deseo de honrar a Dios.
Ponteareas es como una gran
alfombra que se ofrece como posada al más venerado y querido de los
huéspedes: el Señor Sacramentado.
pregón
2009
Florilegio de Corpus
José Martínez Bargiela
Son las rosas, la retama blanca,
la amarilla: los amarillos de mi tierra;
por qué no el tojo, el pampullo, la
caléndula, esa sombra de amor que
nos acompaña fuera de las anclas y
las turbinas hacia los espacios que
no soñábamos… siempre mi tierra
es un parral florido y no me refiero
solamente al albariño ni al loureiro ni
a la treixadura en que se apoyan las
pipas de vino de un festejo de alegría,
desde los remotos tiempos de la vernácula familia gallega, en el vínculo
secreto, ferial de cada brindis de alborada de futuro en todo recordar de
un más feliz mañana.
Apoyado en cada estaca de viñedo hay un rosal al pie, que florece en
conjunción de racimos. Nas Chans
da Virxen, nas Chans de Canedo,
en el monte Landín: más acá, debajo do Penedo grande, ahí mismo,
entre las ruinas de un viejo poblado
abandonado que fue historia, incluso
Camino Real, de carruajes antiguos
y ladrones avezados, salteadores de
caminos, trovadores y juglares, entre
numerosas piedras-umbrales, y cantarinas aguas extraviadas, arroyos
indecisos y cantos de ruiseñores,
detrás de los dispersos cimientos
del castillo del conde, don Tristán de
Abarca, señor de la Picaraña, aún
supe de unas rosas, unos rosales
silvestres, yo los vi y vi las rosas, busqué las manos: en mis investigaciones de niño antropólogo…
Se decía que allí solía acampar
antiguamente una gavilla de ladrones, que me atraía: la “compañía
La Loba”: temible comandante, malbienhechora, según la ocasión ella
decidía, hija natural de un capitán de
la Guardia Civil de Ponteareas, quien
fue apresada mientras (apartada de
los suyos que dormían) juntaba unas
flores: unas rosas blancas, silvestres, que habían quedado rezagadas
al borde de los pozos de agua del
viejo caserío, -que bien valían unas
cadenas. En este morado valle de las
urzas, el silencio era cómplice con
el hombre que perpetuaba su fugaz
existencia en aventuras con el gavilán y el urogallo, en solitaria compañía de audaz felicidad, solo en el eco
era reconocible: nieblas y nubes se
devoraban desde Riofrío por el Sobroso, hasta el apacible valle antañoso de viejos asentamientos celtas…
La vida se compone de muy pocas
cosas: de Vida! Yo siempre he vivido
en consonancia con los sentidos primigenios en que los perfumes y las
flores son recuerdo; hoy día es tomado como fatal cursilería, más aún los
que gustamos de lo abstracto y de la
poesía surrealista no confesamos lo
27
pregón
2009
Barrio Bargiela, 14 - 36866 Ribadetea - Ponteareas
Telf.: (+34) 986 644 150 - Fax: (+34) 986 641 452
e-mail: [email protected]
MODA, COMPLEMENTOS
Y
TALLAS ESPECIALES
pregón
2009
que mucho nos dicta y disimulamos
cuanto podemos, falseando la realidad de las cosas. Por consiguiente y
en esta ocasión digo que el amor a
la tierra que más recuerdo, siempre
estuvo rodeado de frutadas rosas; la
bondad de mis vecinos, e incluso de
la casa de mis padres, era distinguida por el cuidado de las flores y algún
libro abierto al cerne de la lareira.
El orgullo de tener un parral de
glicinas, como en la Abadía de Arcos, de inacabables floraciones, de
vulgares rosas blancas, como en el
Plateiro de las tres hermanas, entre
bandas de palomas, o en la Gándara
a lo largo del canal de agua, hacia la
huerta y en redondo, todo de flores
y hortensias. Digamos que, a mérito de la belleza, desplazaban otras
plantaciones, tanto en Correlo de las
secadas tierras y el alto Barral del
Castro y la Capilla da Serra.
El perfume de las rosas es como
una transfusión de sangre. En el
ojo de la rosa hay un imperceptible
misterio de dolor, de eternidad y
nostalgia, como de una breve música espiritual: una efímera levedad
del ser: un cantar sordo y profundo,
desde la cosecha y el deshojar artístico en diseños de bellas alfombras
de tradición ponteareana del Corpus
Christi…
Viajé a la Argentina a los veinte
años, dejando a mi madre y a mi
abuela. Pasaron los años y sólo me
quedaban los borrosos recuerdos de
un viaje apresurado e inconsciente y
la pretensión de sentir el dolor y la
pena de mi madre a la partida. Sin
embargo el tiempo y los años pasaban. Mi madre sola y solitaria en el
mismo lugar que naciera; vino a mi
la idea de hacerla venir a Buenos Aires. Ya casado y con hijos mi madre
convivió con nosotros varios años,
aparentemente feliz: ¡lo era!, pero
algo presentía yo que a pesar de las
pretendidas comodidades y confort
a mi madre la faltaba la vida de su
entorno ciudadano. Por unos meses viajó mi madre acompañada por
Pilar, mi esposa y nuestro hijo José
Manuel.
En el puerto de Vigo le esperaba la
primer sorpresa al ser divisado en la
Aduana el Superintendente, un amigo de la familia, Manolo Muñoz, que
después de haberlos paseado por los
alrededores del puerto los acercó a
Ponteareas y tal fue la casualidad que
ese mismo día 20 de junio de 1957 se
celebraba la fiesta de corpus Christi,
las calles como siempre totalmente
alfombradas, de no creerlo mi madre
de tanta maravilla al volver, mirando,
desde el balcón del hotel Argentino,
donde momentáneamente se alojaban, antes de subir a Arcos. Incluso
pareció reconocer los pétalos blancos y nuestras mismas rosas que las
muchachas de Ponteareas solían cosechar Plateiro arriba, hasta nuestro
lugar do Coto.
Múltiples y bellísimas bendiciones fueran las de mi madre a Pilar y
al hijo que iba cayendo en la nostalgia del mar confundida en la oración
contagiosa al invocar pasados Corpus con sus amigas ponteareanas
camino del mercado y yo de la mano
devanando futuros de –más tardeconfundirme yo mismo en emigrante
sin retorno. Y por colorario diría que
mi madre como tantas madres mayores debería ser dejada en la sorpresa de un recuerdo indefinido y para
siempre en su Lar natal.
Desde entonces, desde antes
recordar con ansia de juventud: la
quimera que somos, el entorno de
aquel tiempo de canastillas y azafates rebosantes de flores, al acercarse
al rubor en el comparar de mejillas
de adolescentes aldeanas y verlo
prolongarse en el tiempo, el espacio
y el equilibrio que es plasmar una
historia, soñar un fugaz momento y
transmitir una leyenda de flores, que
unas manos desgarran y mañana serán anónimas…
pregón
2009
Ofrenda floral en Ponteareas
A Carolina Fernández
ANTONIO ALONSO FONTÁN
Aquel Acto Religioso que, un lejano “Día de Corpus Christi” empezó
con muy humildes “Preces” lo fueron
transformando en la “Gran Tradición
Solemne” que se fue cristalizando
durante una “Dilatada Centuria en
los Almanaques del Tiempo” contabilizada año tras año, consecutivos.
Paulatinamente se fue arraigando
una modélica “Solemnidad Sacramental” con tradicional y firme “Base
Popular Panteísta”, que la engrandece y pluraliza.
Cada año se viene ofrendando al
Señor, un “Colosal Presente de Flores de esta Tierra Providencial” como
un diferente y nuevo modelo de “Sagrada Eucaristía Floral” determinada
como “Prueba de Exaltación Inquebrantable al Corpus Christi, en el Día
de su Onomástica”.
En este “Presente Cromático” va
todo el fervor de un Pueblo. Sus habitantes, esperaran con desvelado
anhelo el “Día de tan Solemne Acto”
para llevar en Andas al Redentor,
considerado el “Más Alto Símbolo
30
Celestial”, por una senda perfectamente demarcada por “Rúas e Quintanas” de Ponteareas que, con Arte y
Devoción, han cubierto de Alfombras
Florales para “El Majestuoso paso del
Altísimo”.
Con los días precisos anteriores
al “Dividinal Homenaje”, el Pueblo
Ponteareano improvisa sus “Obradoiros en los Soportales de aquellos
Predios, que han sido construidos
con adecuada arquitectura para un
“Ámbito Ferial”, de otros tiempos pasados, que dejaron estimables nostalgias para la Historia Sentimental
de Ponteareas.
Con los ojos del “Alma Celta” giramos una mirada retrospectiva a
la “Castrexa Troña” y la imaginación
nos vuela por nuestra antigüedad
prehistórica, hasta transformarnos
en Estatua Universal Figurativa en el
Roquedal de La Picaraña. En aquella “Soledad Sonora” escucharemos con atención y apercibimiento
mental transitorio, la “Vieja Leyenda
Amorosa” que se rumorea en el Castillo Feudal del Sobroso y por todo el
Promontorio del Landín. Atentos a
los ecos de tantos acontecimientos,
y un poco confusos por la variedad,
podemos percibir el “Bisbiseo Boreal
de Venerables Maitines del Conventual Canedo”.
Un reconocimiento simultáneo, en
Honor a Nuestros Poetas, Juglares y
Trovadores, nos traen a la memoria
“Cantigas de Amor e de Amigo” que
nos llevan por las Orillas del Tea, de
la mano de Bouza Brey, que nos guía
al Museo Etnográfico de Pías, donde
se nos aviva el deseo de rebuscar
nuestra “Identidad Antropológica,
desaparecida”.
Con el conocimiento herido, me
acuden a la mente íntimas “relembranzas” de aquellas Ferias de antaño, y otras Fiestas y de otras Alfombras de efímeros “arrecendos”,
eternas en las retinas que guarda
la memoria. Otros viejos recuerdos
inolvidables, me zarandean el pensamiento, y me renuevan el paladar con
sabor a melindres y rosquillas que recibía en mi niñez, como premio de la
abuela María, que me sabían a Gloria
de Ponteareas. Tan gratos recuerdos
me trasponen, a la más Antigua Confitería que, por una mezcla de amor y
humor, se llama “Dinguilindín”. Todo
obedeció a que, el chaval que impulsaba la campañilla, que controlaba
los horarios de “Curtidos La Perillana”, que se llamaba Pepe, la picaresca y humor de sus compañeros
le añadieron el “Dinguilindín”, que le
quedó de por vida y siempre lo llevó
con garbo y elegancia, que al matrimoniarse con la moza de la antigua
confitería, le hizo donación para ponerlo en el frontispicio del negocio,
como prueba de Amor, y Humor Ponteareano.
Con Amor y Buen Humor, suelen
estar las gentes de Ponteareas atentas para salir raudas, a recolectar flores por este Paraíso Condal, donde
los “Benignos Astros” derrocharon
pregón
2009
sobre esta “Tierra de Providencia”,
flores y cromatismo para que una
parte sea destinada en “Preces al
Creador”. Hábiles y delicadas manos
Ponteareanas, deshojan, clasifican y
ordenan con método, muchos quintales de pétalos que son enmarcados, con flores de árnica, aserrines
tintatos, hinojo de los “fiunchos” de
los toponímicos Fiolledos. Se trata
de un material brillante de medida resistencia, impermeabilizado por una
“teaza” de clorofila, creada y sostenida por el relente climático, regalado
en efluvios por los arroyos y ríos, que
“alenturan esta Proverbial Bisbarra
do Condado de Salvaterra”.
Suponemos que desde que el
Mundo es Mundo, se está deslizando alegremente, el truchero Río Uma
que empieza en el Noroeste de “San
do Medio”, montaraz y toponímico
que aconsejó una producción temporal de kilovatios, en el desaparecido
“Salto de Uma”. Volviendo el Caudal
a ofrecer a las miradas, sus primitivas “fervenzas o cadoiros”, que se
amainan mediando entre Vilacova y
Guillade, comunicados “pola Ponte
de Xil”. Para seguir por tierras de Lira
camino de Puntalta, donde en otros
tiempos hizo girar rodeznos de molinos, para moliendas de granos de
otros tiempos recientes. Prosigue
demarcando el “Val das Oliveiras”,
recogiendo regatos y Fontenlas, para
entregarse en Ganade, al respetable Tea que baja, de los Altozanos
“da Serra do Suido”, recaudando al
Maceiras, al humilde Xabriña y en el
Mondariz Termal “ O Regato de Valdecide”. Sigue sin tregua en “Rome-
ría Hidrográfica y Toponímica” con
históricos adioses saludadores, a la
villa del Tea y al Borbén de la “Antigua Búrbida” , para mezclarse en
inmenso cóctel fluvial con el Padre
Miño, bajo la presencia ojival “Da
Ponte da Fillaboa”, interesada en el
origen de sus congéneres: “Da Cernadela”, “Dos Remedios”, “Das Partidas”, con sus historias legendarias
de Portazgos y Bautismos de Nonatos, que dividen sus existencias entre
el romano y el medievo.
Con toda esta carga emocional
acumulada durante una vida en tránsito por los amados caminos de esta
Tierra de Turonio que, en parte trato
de describir con emocionado respeto, llego de nuevo a la Villa del Tea.
También del Corpus, conocida y famosa por sus relevantes Personajes
y Acontecimientos. Es la hora del
“Momento Cumbre” cuando sale del
Templo el “Altísimo Redentor”, en medio de su Comitiva Procesional, que
camina con Pasos Silentes, silenciados por el grueso Alfombrado Cromático Floral, en el misterioso “Silen-
cio Sonoro” que, ni el agitado tañer
de las campanas, ni el estruendoso
redoblar de los tambores, distraen
del “Ensimismado Recogimiento a
la Comitiva y numerosa Procesión”,
tan absortos en profunda meditación
atenta a lo sagrado, que sobreponen
a la audición , ajena a todo ruido.
Al paso del Señor, se desprende
una espesa lluvia de pétalos sobre el
“Cortejo”, esparcida por manos devotas, desde Balcones y Galerías, causando una misteriosa impresión, que
transunta los rostros en un aparente
aspecto, como de arrepentimiento.
Una fuerza sobrenatural me embarga como un romanticismo tardío,
y una fortaleza en la visión como la de
un “Supermán Meigoso”, que fuerza
a levantar intacto todo el Alfombrado de Ponteareas, para construir un
“Camino de Rosas” transitable por el
que se pueda ir y venir, de un ignorado “ningures a un soñado algures”,
como en trance onírico que nos lleva
a un habitable Nirvana.
Disculpe el lector, en todo caso
disimule, si no ha logrado entender
lo que le quise decir. Siempre será
mía la culpa, por no saber explicarme mejor. Créame que cuando se
me embarulla la mente, y no doy descifrado el enigma lo clasifico como
Misterio, y lo archivo en los rincones
de mi cerebro. Cuando me asaltan
esporádicos reflejos de lucidez, caigo en la cuenta de que, algunas de
mis apreciaciones, tienen un algo, o
un mucho de alucinación, que están
a un paso de la locura. ¡De la locura inofensiva, se entiende! ¿A Usted
que le parece?
pregón
2009
VAQUEROS
DISTRIBUIDOR OFICIAL
PONTEAREAS
Vidales Tomé, 12
986 642 807
O PORRIÑO
Antonio Palacios, 46
986 339 889
O CARBALLIÑO
Perfectino Vieitez, 6
988 271 925
R/ Dtor. Fdez de la Vega, 14
Teléfono: 986 640 103
36860 PONTEAREAS
pregón
2009
El Corpus Christi de Ponteareas:
La fiesta de la primavera de las Rías Baixas
José Manuel Figueroa Vila
Presidente “Turismo Rías Baixas”
Entre la amplia y variada oferta turística de la provincia de Pontevedra
cabe destacar la fiesta del Corpus
Christi de Ponteareas, de especial
significación y atracción para los
turistas que visitan las Rías Baixas y
que desde 1980 ha sido declarada de
interés turístico nacional.
Uno de los mejores argumentos
para conocer las Rías Baixas es hacerlo a través de las distintas fiestas
que en nuestra provincia se celebran,
bien sean de tipo religioso, motivadas por su gastronomía o por conmemoraciones históricas. En las Rías
Baixas, hay donde elegir, con miles
de fiestas que se sintetizan en las 24
de interés turístico entre las que destaca el Corpus de Ponteareas, declarado de Interés Turístico Nacional.
Ponteareas, capital de la comarca
de O Condado, se sitúa en el valle del
Río Tea, al sur de la provincia de Pontevedra. Entre sus múltiples atractivos turísticos, tanto históricos como
naturales, podemos citar el Castro de
Troña, el Castillo de Sobroso, la Iglesia Románica de Angoares, etc. Pero
por encima de todos estos recursos
turísticos sobresale el Corpus Christi: la celebración más destacada de
toda la comarca.
El Corpus de Ponteareas es, en las
Rías Baixas, una excelente forma de
descubrir la alegría de la celebración
festiva y el colorido de la naturaleza
de la provincia de Pontevedra. Y es
que, para el día de Corpus, los ponteareanos recogen miles de flores
con la finalidad de disponer de la más
amplia variedad de colores para poder componer las alfombras florales
que decoran las calles de la villa para
recibir el paso del Santísimo.
Las alfombras de flores de
Ponteareas han estado presentes
en importantes eventos de carácter
internacional como la primera visita
del Papa Juan Pablo II a Santiago
de Compostela o la visita de los Re-
yes de Noruega a España. Además,
alfombristas ponteareanos también
han mostrado su arte en la Ciudad
del Vaticano, Buenos Aires (Argentina), Caracas (Venezuela), Bahía
(Brasil), Isle of Wight (Inglaterra),
Fabriano (Italia), Munich (Alemania),
(Huamantla) México etc.
La vistosidad y alegría del Corpus
Christi ha llevado a denominar a
Ponteareas como “La Villa del Corpus” así como atrae, año a año, a
cientos de miles de turistas hasta la
localidad para disfrutar de su oferta
turística. Además, dada su trascendencia e interés entre los turistas
que tienen intención de visitar nuestra provincia, Turismo Rías Baixas
retransmite a través de su web www.
riasbaixas.org el Corpus Christi de
Ponteareas, recibiendo miles de visitas procedentes de todo el mundo.
Como Vicepresidente de la Diputación y Presidente de Turismo Rías
Baixas no me gustaría finalizar esta
reseña sin acordarme del Concello
de Ponteareas y su gran trabajo de
promoción del Corpus, un festejo
que, sin duda, se convertirá pronto
en la tercera fiesta de interés turístico internacional de la provincia de
Pontevedra.
33
pregón
2009
Alfombra pétrea
na Vila do Corpus
A Rosario Palacios
MANUEL ESTÉVEZ DIEGO
Ficáramos naquela primeira hora
do serán e primaveral en Meder, nas
faldras do monte San do Medio, a esa
hora cuberto cun tapete azul, verde e
amarelo ou mesmo decir, chorima.
Xosé Luis Pereira, apareceu polo camiño que conduce a casa do poeta
no Barrio da Tapia, recibido polas
gorxas sonoras dos paxaros que elixiran as polas mais altas do Carballo
da Senra, tribuna onde os tenores
agasallaron o xóven creador cunha
sinfonía, se cadra para corresponder
co símbolo relixioso que representa
a tódolos que faleceran e foran inhumados en calquera parte do mundo,
lonxe da antiga vila Emeterios, autor
do manto en homenaxe ós alfombreios patente nunha das escrucilladas da Vila do Corpus e outras formas espalladas ó longo e ancho da
Comarca do Condado.
Chegou sorrinte a parroquia natal e vital de Antonio Alonso Fontán,
onde outrora o bate fora visitado polas musas:
“Polo alto da Portela/
asoma a lúa chea, /
e as medas fan sombra na eira”.
Sabemos quen lle puxo letra e
voz o eido, aquel marco natural entre
emparrados e valados. O que descoñecemos son os nomes daqueles
outros fistores e fistoras que escribiron e musicaron un ricaz conxunto
de motivos co que alimentar seráns
que resultaron ser os alicerces da
cultura popular galaica patrocinada
pola influencia de trobadores.
“Eles e Elas”, coidan os amigos
que serán saudados a carón da igrexa da Luz, a través dun grupo escultorico que xa se esboza no Obradoiro
de Tortoreos.
34
Poeta, escultor e cronista, esa
tarde percorreon vieiros, detiveronse
nos cruces, ergueron os ollos nos
fustes dos cruceiros, visitaron campas e tiraron proveito de ánxeles alados, serpes e pedras do pasamento,
ciceladas a golpes da maceta tronco
cónica, farramenta coa que mozo foi
medrando na escola a beira do mosteiro de Poio.
Aquela hora a luz reflexada nos
verdes sensitivos dos eidos, acochados os melros entre as follas dos
loureiros envolvendo a bisbarra co
seu cantar, outrora en complicidade
coas badaladas do reloxo da Carrasqueira, hoxendía caladas.
Aberiando o extenso outeiral na
estrada en dirección a vía do tren ían
eles. Antes bateron as portas metálicas de Carlos Tejo, cumprimentaron
o Xigante, deixaron atrás as dez toneladas de pedra que lle dera forma
de roda o cambadés Manolo Rial,
para recalar minutos despois a beira do andén. Ausente a sinal: Olha,
Escute, Pare. Iso acontece mesmo
enfrente, na outra orela miñota, no
país irmán, mais o comportamento
dos excursionistas foi como si tal. Na
banda galaica, á espera unha figura
morena granítica silvestre en movemento, inclinada hacia diante, capaz
de suxerir pasmo no ambiente de
chegadas, de partidas, de encontro
ou de ilusións.
Faloulles os andariegos historias
atesoradas na Estación. Despedíronse da silueta voltando cara arriba con
recendo a eucalipto e torga, poeta e
cronista atentos a outras verbas do
xóven escultor que lles contaba do
restauro daquela Santa que aparecera
tirada a beira da cobra e que lle fora
encomendado pola veciñanza o reparo, minucioso traballo e un novo pulso
para transitar por imáxes antigas para
a pervivencia de valores populares de
estreita relación co mundo parroquial
A presencia toxal, cromática e
poética, nas cimas dos erredores e
a paisaxe do praderío alumados con
amarelos dos pampullos e xestas, extendéndose ata beira do pai Miño,
pregón
2009
país. Non poideron entrar na Reitoral abandonada, non se sabe si da
man de Deus ou do Obispado, nin
tampouco na igrexa pechada para
observar no templo outra xoia de
cara factura composta de vidrieira de
cores, latón e granito, conformando
un púlpito igualmente tallado pola
mans do guieiro, pero si abertas de
par en par as cancelas do cimiterio,
onde foron recibidos polos sons de
trompeta ecoando entre as campas.
O achegarse aquel outro ánxel que a
tocaba, diante, un texto
Quando ver/ Veniet meum?/Quando faciam/ uti chelidon,/ ut tacere?
desian?
Líase no latín que outrora ensinaran no colexio de frailes de Tortoreos,
do que fora director, don Bernabé
Ibarreche Balsategui.
Entraron logo por veigas de Rubios,
para seguir vendo catafalcos e cruces
dese picapedreiro emocinante que lle
confiaba a veciñanza, e de camiño
por terras de tintos, Alonso Fontán
lembrou a José Gil, fillo dun carabinero que deixou escritas no celuloide
fermosas historias dos campesiños
e romarías, guardadas algunhas no
Museo de Pontevedra. Parada forzosa
naquela casa onde dormíra o escritor
de Meder, en tempos de namoro abeira de cubertos conterráneos e logo
de parolar con Rudesinda Fernández
ó carón do peto das ánimas, uns e
outros ollaron a fotografia en branco
e negro do avó e tíos de Antonio, na
Feira dos Remedios de Ponteareas,
xunto cos bois premiados e vendidos
en 8 mil reales no ano seguinte, no día
fatídico que estalou a guerra. Sorrisos
WWW.BOINSCON.COM ● TELF. 986 64 01 15
GARANTÍA 4 AÑOS (2+2)*
en nuestros productos Serie Oro
hasta
■ AIRE ACONDICIONADO, BOMBAS DE CALOR
■ INSTALADOR DE TELECOMUNICACIONES, Nº 3120
■ INSTALADOR DE DIGITAL PLUS - TELEFONÍA Y COMUNIDADES
te lo da GRATIS
Serie Oro
■ ELECTRODOMÉSTICOS, CALEFACCIÓN, ENERGÍA SOLAR
100 €
ENTREGA A DOMICILIO
26 ó 52 €
(1)
te lo da GRATIS
Garantía
Gratis
*Garantía comercial EXPERT: 4 años (2+2): Desde la finalización de la garantía legal y hasta el último día del 4º año a contar desde la fecha del albarán de entrega del producto. Cubre las piezas,
materiales y mano de obra necesarios para cada reparación de avería interna de funcionamiento que se produzca, con las exclusiones contenidas en el documento formal, esta garantía no afecta
a los derechos de que dispone el consumidor conforme a las previsiones de la ley 23/2003. La garantía 4 años (2+2) es una característica intrínseca e inseparable de los productos Serie Oro.
de referencia estimado para entregas a
domicilio y/o retirada del aparato usado
DISFRUTA YA Y EMPIEZA A
PAGAR COMODAMENTE
¿Sabes lo que te ahorras
comprando en Expert?
(1) Importe
Financiación Especial Expert
o abeirar Vilacoba, para continuar
por San Pedro de Batallans e subir a
Santa Eulalia do mesmo apelido, regalando os ollos retazos do Miño, do
Xuliana e do Uma, Paradanta e San
do Medio e máis outra peripecia de labrado da pedra dando continuidade o
románico como unha vontade de estilo muito máis que unha imitanza no
cruceiro no que se revela un profundo
coñecemento da cantería e imaxinativa. Era o que pensaba o narrador sentado a beira do regueiro, deixándose
levar polo arrullo da auga escumante,
cando se lembrou de Fermín
Señor, que ben me amostras/
o carreiro alcendido/
cos teus brazos de pedra,/
tan feridos,/
apreixando a campía/
neste trivium!
Desde as xanelinas do auto, os
ollos foron bater as abas do Landín
e a fortaleza do Sobroso, pasaron
entre os penedíos do equilibrio e dos
namorados, e logo os oídos pegados
as paredes do convento franciscano
de Canedo para disfrutar das voces
do Obradoiro musical A Vila e oir a
Missa Brevis Sancti Juannis Deo durante a celebración do 800 aniversario da fundación, para entrar na Vila
do Corpus pondo os pés sobre un
complexo mosaico cerámico tallado
en complicidade co graníto. Unha
alfombra floral, rematada en tres
pináculos en aceiro inoxidable nas
proximidades do Tea, a mellor sinal
de identidade de homes e mulleres
que se esforzan para mostar o mundo arte efímero de gran beleza en
Ponteareas.
AÑOS
como lle gustaba chamar o inesquecible Eliseo, aquel que xa descansa
no camposanto de Goián, xunto con
Antonio Fernández, Xoán Piñeiro,
Xavier Pousa e outros camaradas de
lerias de arnaxe polas tascas e andainas artísticas.
Mais esa non era a necrópole que
visitaban os andadores a esa hora,
senón a que se ubica a carón da Igrexa de Liñares, lugar santo onde as
súas olladas guiadas polo canteiro
foran bater as pedras que fixeron chorar de de dor e gratitude a familia de
Manuel Rodríguez Rocha, alí mesmo
onde está soterrada Eugenia Avalle
Pérez, que igual que moitos lugareños buscara sustentos en Francia. Os
galegos mudan de país, percorren o
mundo, manifestan o seu amor polo
berce e soñan mesmamente regresar
para os eidos, despois da liorta da
vida. Non sempre acontece e moitos
quedan enterrados alem Miño. Os
franceses de Roubaix agasallaron
con catro pezas únicas a Eugenia
Avalle para acougala alongadamente
no lugar onde vira a luz primicia.
Deixarían atrás o conxunto escultural e o ánxel pétreo apuntando o
horizonte, non tardando o trío amante da arte e da natureza en atopar o
fuste cilíndrico ateigado de formas
e volumes que mandara producir,
Frai Andrés Quinteiro, naquel tempo
atrás que estivera de cura en Tortoreos, para sofrer despois o trauma
de guerra civil e felizmente de novo
en pé, despois do restauro de Seisraez, que é así, como firma as obras
o sair do taller Xosé Luis, artífice e
cómplice dunha cultura afogada no
pregón
2009
En el Condado se siente
el buen aroma de Cristo
Son múltiples los factores que enriquecen y dan personalidad a una
comarca. Estos componentes pueden ser, entre otros, su riqueza cultural o la artística, las tradiciones legadas o sus ciudadanos, que destacan
pus o todo el amplio mundo de las
romerías.
Pero los valores espirituales también se encarnan en la individualidad de cada persona. Y en nuestra
comarca también se encuentran
prototipos de santidad en máximo
grado que merecen nuestra imita-
la Reconquista y de un modo especial por la diócesis de Tui: así San
Paio de Alxén, San Paio de Fiolledo o,
también, a Ponte de Sampaio. Paio
llegó a ser un nombre muy usual en
la España del Medievo.
El P. Florez, en su tomo XXIII de
su “España Sagrada” habla de la Ma-
por las diversas facetas humanas. Y
así pueden triunfar en la música, en
las artes plásticas, en la literatura o
en la investigación histórica; sobre
todo cuando se estudian los orígenes históricos o los acontecimientos
importantes que en ella se vivieron.
Lo lamentable es que, a veces, no
se profundizan ni se valoran las raíces que dieron vida y personalidad a
nuestras colectividades.
Y todos sabemos que es el cristianismo el que impregna a nuestra
comarca de El Condado, en toda su
profunda dimensión de un elemento
común que llega a todos los componentes humanos, sociales, culturales. Simplemente la fiesta del Cor-
ción y veneración, o al menos, su
conocimiento.
San Pelayo quizá sea el primer
santo a conocer del Condado. Nacido en la parroquia de Albeos, Ayuntamiento de Crecente, tuvo que quedar
como rehén en la Córdoba musulmana por su tío Hermigio, obispo de
Tui, quien con su rey Ordoño II, había sido derrotado en Valdejunquera
en el año 920. El dinero del rescate
llegó tarde a Al Andalus. Antes el joven Pelayo sufrió el martirio a manos
de los mahometanos en testimonio
de su fe y en defensa de las virtudes
cristianas.
La devoción al niño mártir Pelayo
–Paio– se extendió por la España de
dre Inés de la Asunción, Dª Inés de
Cambra y Sotomayor, que casó y fue
señora de la nobilísima Casa Teanes,
cerca de Salvaterra. Viuda ingresó en
el convento de las Agustinas Recoletas de Vilagarcía. Venció su carácter
recio y fue ejemplo de suma humildad y se esmeró n las acciones más
humildes de barrer y fregar. Sólo
daba tres horas al descanso corporal. Persona de profunda oración y
de honda devoción al Santísimo, falleció en 1658.
Y también la madre Jacinta Visitación de Puga y Ojea, natural de
Salvaterra, muy penitente y devota
del Niño Jesús. Fallecido en 1686.
Ambas murieron en olor de san-
Ramón Rodríguez Otero
36
pregón
2009
tidad y como tales las veneraba el
pueblo cristino.
En la segunda edición del libro
“Taboexa–As Neves” el autor de este
artículo hace alusión al taboexano
Francisco Antonio Rodríguez Fortes
que tomó el hábito de San Francisco, llevando una vida ejemplar en la
práctica de las virtudes cristianas sobresaliendo por la humildad y el espíritu de mortificación. Cuando tomaba algunos días de asueto, venía a
Taboexa morando n la casa de su tío
el presbítero D. Francisco Cambra en
la “Moreira” dónde le conocían como
“o frade do Mouro” por el barrio dónde había nacido.
Falleció en el convento de las Madres Clarisas de Jerez de la Frontera
en 1873. El pueblo jerezano lo veneraba como santo en su vida y también
tras su muerte.
De un modo especial se ha de
destacar al beato Manuel Gómez
González, sacerdote de la diócesis de
Tui, natural de la parroquia de San
José de Ribarteme, en los lindes de
El Condado con La Paradanta, en el
municipio de As Neves. Había nacido en 1877 y murió mártir en 1924 en
el Brasil. Vivió una vida entregada a
los más humildes con su verdadero
espíritu misionero. Sufrió duro martirio. La Iglesia lo elevó al número de
los Beatos, en espera de pronta canonización.
Significativo para ahondar en la
espiritualidad de El Condado, son las
apariciones de la Virgen que dan lugar a la fundación de una población
nueva, una villa que hoy todos conocemos con el nombre de As Neves.
Las apariciones tienen lugar dónde hoy se asienta la Iglesia parroquial
de Nuestra Señora de As Neves. Entonces un monte sin cultivar, monte
raso, dedicado a paso del ganado. Se
llamaba “Chan dos Casteliños”. Tal
hecho religioso ocurrió en marzo de
1667. Un niño llamado Antonio Martínez da Rocha, de once años, fue el
escogido por la Virgen para vivir tan
importante acontecimiento.
El hecho se divulgó por todo el
contorno y los romeros, tanto gallegos como portugueses, allí acudieron en gran número. El párroco de
Setados sacó en procesión una imagen parecida a la que describió el
niño y la llevó a una capilla dedicada
al Salvador que en ese mismo monte
existía.
El monte árido se fue convirtiendo en villa con casas de hospedaje
y de vecinos. El párroco Sarmiento Otáñez, levantó la iglesia actual
en el lugar de las apariciones. Los
devotos seguían multiplicándose
y el pueblo fue configurándose
como villa.
Hoy en una villa recoleta, muy familiar con vida propia.
El Condado tiene, en su comarca,
un asentamiento urbano cuyo origen
son unas apariciones de la Virgen:
As Neves.
pregón
2009
Galiza
Estiveste em Pontearas
Te he sido infiel
Na Festa do Corpus? Ja?
Con los campos de Castilla
Ou anseias
Con la Giralda de Sevilla.
Um dia poder ir lá?
Mas estando lejos
No me olvido de ti,
¿Por qué eres tan gris?
Maldición para aquellos
Que me entierren
Se foste, volta: merece.
Se não, porque esperas ir?
Leva na alma uma prece.
Leva o olhar pra florir.
Lejos de ti.
Cada alfombra, que obra d’arte!
De tu vientre
Que bela composição!
He venido,
Não encontras noutra parte
Y en él deseo morir.
Mais valor e devoção.
Amante de quien te ama,
Señora y prostituta
De viles emigrantes
Que buscan oro y plata.
Eres hermosa y salvaje
Húmeda al despertar,
De verde mirada,
Vai a Ponteareas ver,
Mesmo que ja tenhas visto,
Como do chão, a ascender,
Se louva o Corpo de Cristo
Antonio Manuel Couto Viana
Y te arropas
Con las conchas del mar.
Eres tristeza y bravura
Mimosa si te dejas.
Eres esa mujer
Flores, flores e máis flores
benditas do Señor
festival de cores
Que todos quieren
feito de amor a paixón
Y nadie quiere poseer.
Aromas, aromas e máis aromas
¿Por qué tu constante llorar?
Que te inculca la soledad.
¿Por quién gritas en noches,
Golpeando las ventanas
Con melodías de arpa?
¿Quién fue el marinero
Que te juró amor eterno
percorren as rúas da vila
saen dos portais
e participan na romaría
Xuntos, xuntos, todos xuntos
comezamos a labor
estar tarefa única
Y ancló en otras tierras?
adicada ao noso Deus
¿Dime quién te arrebató
Ponteareas querida
El sol de tu cielo?
¿Dime quién?
Para comprender
Esa nostalgia
Que te haces merecer.
terra de longa tradición
ti eres a Vila do Corpus
ti eres tapiz do meu corazón
Patricia García.
Alumna de 6º de Ensino Primario
Lorena Carrera Alonso
Ilustración: Lorena Carrera Alonso
38
Colexio Inmaculada (Ponteareas)
pregón
2009
As outras alfombras florais 2008
Parroquias alfombreiras da comarca
Andrés Sampedro Fernández
Na procura das parroquias da nosa
comarca que, un ano máis, confeccionaron as súas alfombras florais,
permitiume percorrer os concellos
da Cañiza, Covelo, Mondariz, Mondariz Balneario, As Neves, Salvaterra
e o propio Ponteareas. Deste xeito,
visitáronse un total de vinte e cinco
parroquias alfombreiras, como son:
a de Santa Teresa da Cañiza (capital
municipal). No veciño concello de Covelo, no propio xoves de Corpus, o 22
de maio, os veciños de Santo Estevo
de Casteláns confeccionaron as súas
alfombras na honra do Santísimo;
na parroquia de San Xoán de Piñeiro fixéronas o domingo 25 de maio,
coincidindo coas de Ponteareas. No
limítrofe concello de Mondariz, son
varias as parroquias que elaboran os
seus tapices florais polo seu Corpus
Christi, en San Madede de Sabaxáns,
xunto con San Miguel de Riofrío no
25 de maio, coincidindo coas Ponteareás. San Mamede de Vilar e San
Cibrán de Mouriscados, o domingo 8
de xuño; e Meirol, o 22 de xuño. No
veciño Mondariz Balneario, como
todos os anos, confeccionan alfombras florais polas Pascuillas, coincidindo este ano no día 12 de maio. No
concello das Neves, o domingo 25
de maio, confeccionaron alfombras
florais para honrar ao Santísimo na
súa festa de Corpus Christi nas parroquias de Santa María das Neves
e en San Pedro de Batalláns; no domingo seguinte, 1 de xuño, fixéronas
na parroquia de Santiago de Ribarteme e, en San Xosé de Ribarteme na
mañanciña do 8 de xuño. Na parroquia de San Salvador de Xunqueiras
pertencente ao concello de Pazos de
Borén, como todos os anos, confeccionaron as súas tradicionais alfombras florais no primeiro domingo do
mes de setembro.
De todas estas alfombras comprobadas da nosa comarca, compre
dicir que debe ser destaca a ilusión e
o bo facer dos veciños para de motu
proprio levar a cabo estas alfombras,
nas que amais de honrar ao Santísimo, tamén aproveitan, nalgúns
casos, para recibir a primeira comuñón os cativos do lugar. É mágoa
non deixar testemuña gráfica nestas
páxinas destas outras alfombras da
nosa comarca alfombreira.
PARROQUIAS ALFOMBREIRAS DE
PONTEAREAS
No noso concello de Ponteareas
confeccionaron alfombras florais en
todas aquelas parroquias que tradicionalmente as viñan facendo. Así,
os veciños de San Fins de Celeiros,
despois de que non as fixeran no ano
2007, neste ano voltaron a elaborar as
súas tradicionais alfombras. Tamén
é de salientar a iniciativa dos veciños
da parroquia de San Nicolao de Prado que se atreveron a confeccionar
por primeira vez unhas alfombras florais para honrar o Corpus Christi.
Como todos os anos, a confección das alfombras das parroquias
do concello non coinciden coas de
Ponteareas, pero segundo cadre,
unhas van antes e outras despois,
aínda que se non hai inconvinte, hai
un calendario consensuado para evitaren que parroquias veciñas confeccionen as súas alfombras no mesmo
domingo.
No que atinxe ao noso concello de
Ponteareas, pormenorizadas de maneira individualizada, relaciónanse,
en orde alfabética, as parroquias que
elaboraron os seus tapices florais:
SAN BREIXO DE ARCOS
Como todos os anos, os máis madrugadores en honrar ao Santísimo
son os membros da asociación de
veciños “A Pena do Equilibrio” de
San Breixo de Arcos, que confeccionan as súas alfombras florais no
domingo anterior ao propio xoves
de Corpus Christi, na mañanciña do
18 de maio, xa que no domingo de
Corpus Ponteareán fan unha na rúa
Reveriano Soutullo.
Ao pé da mesa do cruceiro do
torreiro dispuxeron unha alfombra
floral, cadrada, onde plasmaron
como motivo principal unha rosa,
enmarcada por volutas, rematado o
conxunto cun marco multicolor.
Ao ser a primeira alfombra e caer
tan baixo no calendario, hai moi
39
pregón
2009
JOSÉ LUIS TEIXEIRA RODRÍGUEZ
D E L E G A D O
C/. Redondela, s/n
36860 Ponteareas
Teléfonos: 986 644 099 - 986 644 064
Fax: 986 641 504
pregón
2009
pouca flor, quedando patente no predominio do verde con pinceladas de
cor nos distintos recheos.
SANTA CRISTINA DE BUGARÍN
ba coroada coa Sagrada Forma,
agarda a ser pisada pola procesión.
No traxecto do percorrido procesional, polos laterais da igrexa, e cos
restos das flores que lles sobraron,
confeccionaron pequenas alfombras con distinta figuración.
Co gallo da celebración do Corpus, o pasado 2008 fixeron a primeira comuñón unha nena e tres nenos
da parroquia.
Destacar, como todos os anos, a
implicación dos mozos da parroquia
que estoicamente botan grande parte da noite para preparar os seus tapices florais.
representación da Cruz de Cristo coa
bandeira de Galicia aos pés. Tamén
alfombraron o entorno do cruceiro
onde fai estación a procesión.
SAN MAMEDE DE FONTENLA
SAN FINS DE CELEIROS
En Santa Cristina de Bugarín esperan ao segundo domingo, seguinte ao de Ponteareas, para celebrar o
seu tradicional Corpus, o 8 de xuño.
Confeccinaron a alfombra principal
no torreiro da festa, presidida polo
cruceiro onde un anxo branco e un
negro están collidos das mans en
comuñón interracial, adobiado o
resto por dúas filigranas florais voluptuadas, remarcado nun orixinal
rebordo, presidido coa cartela BUGARÍN-2008. Á porta da igrexa dispuxeron, como é tradicional, unha
alfombra de benvida na que a Cruz
e o sol como símbolo de luz divina
reciben aos veciños. Na traseira da
igrexa outro tapiz floral onde a pom-
O pasado ano 2008, a parroquia
de San Mamede de Fontenla celebrou o seu Corpus Christi o primeiro domingo de xuño, coincidindo co
seguinte domingo das alfombras de
Ponteareas.
Unha alfombra hexagonal engalana o cruceiro recibindo aos fregueses. No adro da igrexa confeccionaron unha grande alfombra floral
presidida pola lenda 2008, onde representaron o Cáliz de vida, a Cruz
de Cristo e o corazón traspasado por
catro frechas coas cartelas (seguindo o percorrido das agullas do reloxo) ODIO, VIOLENCIA, RACISMO e
GUERRA como males contra os que
teñen que loitar os cristiáns que van
derramando gotas de sangue no Cáliz de Cristo.
O 15 de xuño, o terceiro domingo despois do Corpus ponteareán,
a parroquia de San Fins de Celeiros
celebrou o seu Corpus Christi, co
adorno do seu percorrido procesional con alfombras florais. No interior
da igrexa, no corredor central dispuxeron un tapiz que encetaba preto
da porta coa lenda CORPUS 2008, a
continuación representaron o Cáliz
coa Sagrada Forma. Xa no exterior,
á porta da igrexa, alfombraron unha
SAN XULIÁN DE GULÁNS
O último domingo de xuño, o 29
do pasado ano 2008, fixeron as súas
41
pregón
2009
tradicionais alfombras florais en San
Xulián de Guláns. Como todos os
anos adornan o percorrido procesional arredor da igrexa parroquial con
distintos motivos litúrxicos: a Virxe
co neno no colo, o santo patrón, a
Cruz coa espiga de trigo, o Cáliz de
Cristo, a planta de trigo, o cacho de
uvas, remata esta grande alfombra
nun elemento figurativo, onde a igrexa presidida por unha mesa do altar
coa Cruz encol da que descansa o
Cáliz de Cristo e o misal aberto, no
que se pode ler: GULÁNS 2008.
SAN SALVADOR DE PADRÓNS
pé do cruceiro do torreiro da festa,
nunha serie reiterativa de semicírculos xustapostos, intercalados por
rombos centrais ata chegar ao pé do
cruceiro, onde remata cunha pequena cruz floral, pechada toda ela por
un enmarcado liso lonxitudinal.
No interior da igrexa, ocupando
lonxitudinalmente todo o corredor
central, dispuxeron dun gran tapiz
floral que encetaba ao carón da porta coa cartela floral: PADRÓNS 2008,
séguelle unha estación onde se representa unha doble cruz sobre un
globo azul, a continuación un novo
cadro composto por unha vela e
unha flor, de seguido representaron
dúas mans estendidas cara o globo
terráqueo, no que está incluído o
corazón cunha cruz no seu interior,
segue coa Cruz coa cartela de INRI
coroada pola pomba branca; continúa cunha estación onde presiden o
Cáliz coa Sagrada Forma, tendo aos
pés o cacho de uvas e o pan; remata
esta alfombra estacional de corredor
ao pé do altar coa representación
dun choque de mans.
SANTA MARIÑA DE PÍAS
Ao domingo a seguir do Corpus
ponteareán, o 1 de xuño, a parroquia
de San Salvador de Padróns celebrou
o seu Corpus Christi.
Como todos os anos confeccionaron, no exterior da igrexa, a modo
de “pasillera”, unha alfombra ata o
42
O primeiro de xuño, domingo seguinte ao Corpus ponteareán, na
parroquia de Santa Mariña de Pías
celebran o seu Corpus Christi cun
nutrido grupo de nenas e nenos que
ían recibir a primeira comuñón.
No que atinxe ás alfombras florais, adobiaron os cruceiros con
tapices florais por seren os lugares
nos que estaciona a comitiva procesional no seu percorrido. Á porta da
igrexa unha cruz floral recibe aos fregueses. No interior do templo unha
alfombra tipo corredor ocupa o centro da igrexa ata o altar, na que se
representaron volvoretas, campás e
remata ao pé do altar cun gran Cáliz
floral coroado coa Sagrada Forma co
símbolo JHS.
SAN NICOLAO DE PRADO
Neste ano pasado 2008, unha nova
parroquia do concello de Ponteareas
sumouse á xa longa lista de parroquias que confeccionan alfombras
florais, para algunha das conmemoracións relixiosas que celebren na
debandita parroquia. A nova incorporación é San Nicolao de Prado que,
o 15 de xuño, celebrou o seu Corpus
coa primeira comuñón de tres nenas
e un neno.
pregón
2009
Despois do moito traballo realizado durante os días previos, buscar o
material, desfollalo, etc. Tiveron mala
sorte, choveulles, o que fixo que se
deslucira todo o traballo levado a
cabo. Esperamos que este ano 2009
teñan mellor sorte.
Dispuxeron unha grande alfombra
floral, de forma cadrada, instalada no
centro do torreiro, na que representaron no seu interior a San Nicolao
(patrón da parroquia) fermosamente
caracterizado, aderezado con flores
e volutas dispostas en simetría xustaposta. Na cabeceira do remarcado figura a lenda: SAN NICOLAO, e no remarcado inferior: PRADO-2008. Nos
laterais vai rechea de distintos motivos florais con forma xeométrica.
Á porta da igrexa confeccionaron
unha alfombra de benvida co Cáliz
coroado por unha pequena cruz.
Ao pé das escaleiras, que levan ao
adro da igrexa, fixeron unha alfombra
na que representaron unha Cruz.
Co resto de verde e flor que lles
sobrou alfombraron ao carón da
cancela de paso ao adro con motivos
xeométricos.
SAN XURXO DE RIBADETEA
alfombras florais.
Un libro, unha vela, un rosario e
un cacho de uvas son os elementos
figurativos da alfombra floral que
preside a porta da igrexa. Seguindo
o percorrido procesional, en primeiro
lugar, atópase a alfombra en forma
de cóbado que escomenza coa cartela 2008 e remata na outra punta coa
que pon: RIBADETEA, no seu interior
incluíron a reiteración de catro volvoretas florais. Na seguinte alfombra
do percorrido, camiño do torreiro,
atopábase un pequeño tapiz no lateral da igrexa cunha pomba branca
cunha ramiña de olivo no peteiro.
De seguido, confeccionaron outra
que contiña as cartelas RIBADETEA
2008, no seu interior ía representado
unha pasaxe do xénese, onde dí: ...
E DEUS CREOU O HOME. A derradeira alfombra estaba disposta dente
a baixada ao torreiro ata o cruceiro.
Destaca desta alfombra os catro dos
motivos máis salientables, dentro do
ideario etnográfico da cultura popular galega: o cruceiro, o canastro, as
medas de herba e o carro.
SANTIAGO DE OLIVEIRA
O 8 de xuño, os veciños da parroquia de San Xurxo de Ribadetea
confeccionaron as súas tradicionais
Na parroquia de Santiago de Oliveira confeccionaron as alfombras
florais na honra do Corpus Christi no
primeiro de xuño, domingo seguinte
ao do Corpus de Ponteareas.
Como en anos anteriores, os veciños da parroquia fixeron unha alfombra tipo corredor estacionada no
interior da igrexa, no inicio contra a
porta, a modo de cartela coa lenda
CORPUS 2008 recibe aos fegreses;
na seguinte estación representaron
a Xesucristo, na posterior a Pomba,
como representacón do Espírito Santo, coa ramiña de oliveira no pico sobre a Cruz. A continuación plasmaron a fachada a igrexa e, por último,
ao pé do altar, o Cáliz coroado coa
Sagrada Forma.
pregón
2009
Inolvidable convivencia
en Huelva
El pasado mes de Octubre, y coincidiendo con la Fiesta de la Hispanidad, llegaron a Huelva un grupo de
12 alfombristas de diferentes agrupaciones de Ponteareas (Pontevedra), acompañados por la Concejala
fue puro arte, impresionante a los
ojos de los vecinos de Huelva.
Fueron pocos días, pero intensos,
frenéticos, de carreras, de preparativos, de trabajo codo con codo, gallegos, y no gallegos, hermanos de la
Cena, vecinos, niños..., nuestro afán,
que los que llegaron de Ponteareas
conocieran Huelva y los lugares de
interés. Todo nos parecía poco. El su-
Como ya era la una de la tarde,
se improvisó el almuerzo en la Casa
Hermandad de la Cena, ubicada en
la misma Plaza del Rosario. No quitaba los ojos de los ventanales mirando al cielo, y… por fin!, a las dos
de la tarde dejó de llover…y a correr!.
La alfombra se pudo terminar para la
salida de la procesión.
Ofició la misa el Sr. Obispo de
de Turismo Dña. Raquel Bautista Alfaya y a petición de la Casa de Galicia
en Huelva, a su Alcalde D. Salvador
Gonzalez Solla y a D. Dalmacio Vázquez, en una visita que hice a Galicia
el pasado verano.
No tengo palabras para agradecer
como fui recibido en ese Ayuntamiento y las facilidades para llevar a cabo
nuestro deseo en Huelva. Desde la
Casa de Galicia en Huelva nuestro
más sincero agradecimiento. Nuestra Casa está hermanada y tiene un
convenio de colaboración con la Hermandad de la Sagrada Cena, para
ayudar en la restauración del Apostol
Santiago y cuya titular es la Virgen del
Rosario, motivo por el que se hizo la
ALFOMBRA (en mayúsculas), porque
frimiento porque el tiempo no acompañaba ya que esos días tuvimos
fuertes vientos y mucha lluvia.
La confección de la alfombra era
importante, pero si tengo que destacar algo, lo que sobresalió por encima de todo fue la convivencia, se
vivieron momentos muy emotivos y
de mucho sentimiento. Este grupo
siempre tendrá una pequeña parcela
en nuestros corazones. Gracias por
darnos tanto.
El día 12 de Octubre a primera
hora de la mañana nos dispusimos
para ayudar a la confección de la
alfombra y cuando ya estaba todo
el dibujo marcado, comenzó a llover
con fuerza. ¡ Dios mío no podía dar
crédito!.
Huelva D. José Vilaplana, que se desplazó a Huelva para la ocasión ya que
en esos días se encontraba en Madrid en un congreso. Después de la
misa, se procesionó por la barriada
hasta llegar a la plaza de Rosario. La
entrada de la virgen para deshacer
la alfombra, acompañada por la banda de cornetas de la hermandad, fue
todo un espectáculo. No hay palabras. Creo que no hubo persona que
pudiera contener las lágrimas.
Tenemos contraída una deuda
de eterna gratitud. La representación que tuvimos en Huelva, de
Ponteareas nos ha dejado muy buenas vibraciones y tenemos la obligación de seguir en contacto.
Un fuerte abrazo,
Antonio Pastoriza Lino
presidente de la Asociación de la Casa de
Galicia de Huelva
44
pregón
2009
Homenaje a un ponteareano
ilustre: Manolo Pregal
Jesús Rodríguez Delgado
Presidente de la Asociación de
Alfombristas de La Orotava
vinculado a nuestras alfombras. Su
casa es nuestra casa, su familia, la
nuestra; sus amigos forman ya tam-
bién parte de nuestras vidas, y todo
gracias al hermanamiento realizado
entre estos dos pueblos unidos por
la Eucaristía.
El salón de plenos resultó pequeño para albergar la cantidad de
gente, villeros y ponteareanos que se
dieron cita para acompañar al homenajeado en tan especial momento.
Las palabras de Pepe Varela,
entrecortadas por la emoción, el
agradecimiento del alcalde Isaac
Valencia y la imposición del pétalo
por parte de este que escribe estas
palabras, pusieron la nota destacada
y entrañable en este acto. Un grupo
de gaiteros puso el broche final a un
acto que resulto bonito y emotivo.
Quiero agradecer a la revista Pregón la oportunidad que me brinda
para insertar en sus páginas este
escrito.
Felicitar a la Asociación de Amigos de La Orotava en Ponteareas por
sus constantes desvelos y atenciones, y a ti, Manolo, que sepas que en
este pueblo se te quiere y se te admira que sigas con ese espíritu que
ha hecho mella en nosotros, y que,
por supuesto, aquí tienes tu casa y a
nosotros para cuando quieras.
Las pasadas fiestas patronales
de la Villa de La Orotava en honor al
Corpus Christi y San Isidro Labrador,
fueron el escenario perfecto para homenajear a un querido y admirado
amigo de la Villa, Manolo Pregal.
En el coqueto salón de plenos del
Excmo. Ayuntamiento, la Asociación
de Alfombristas hizo entrega del Pétalo de Oro, su máxima distinción,
para honrar la dedicación y entrega,
el cariño y las atenciones que desde
hace más de veinticinco años, nos
dispensa este gran personaje tan
45
pregón
2009
O Castelo do Sobroso
e Ponteareas na filatelia
Clodio González Pérez
Museo do Pobo Galego
PREFILATELIA
Unicamente se coñecen marcas
prefilatélicas de Ponteareas, pero son
cinco, cantidade extraordinaria tendo
en conta que só a superan en Galicia
as cidades de Santiago de Compostela con 11, A Coruña con 8, Ferrol con
7, e Pontevedra e Tui con 6.
1842-1852
1798
1850-1851
1838-1847
En todos os casos sempre se trata de marcas de orixe, da estafeta de
onde partía a carta, por eso se sabe
que a máis antiga, que data do ano
1798, estampada en negro e coa palabra GALICIA, é de Ponteareas.
Segundo o Mapa de las Carreras
de Postas de España, de Bernardo
Espinalt y García, editado en 1804,
nesta época “Puente de Areas” era
unha carrera de postas no montada,
igual que Porriño, A Franqueira, Vigo,
etc. Anos despois, 1845, Ponteareas
xa contaba con estafeta postal, unha
das 49 que había en Galicia, na que
se recibía ademais da correspondencia propia, a dos concellos de Setados (o actual das Neves), Mondariz
(por balijero 2 veces a la semana)
e parte de Salvaterra de Miño, pois
neste caso tamén lle chegaba algunha dende Tui.
46
De entre 1838 e 1847, variando a
cor (vermella, azul e verde), é unha
marca circular coas verbas: PUENTEAREAS • GALICIA, que reproduce no medio a ponte vella e sobre
ela unha construcción que non se
sabe moi ben o que sería, pero que
debe corresponder a algunha torre
ou arco onde se podía controlar e
cobrar o pontádego por cruzar o río.
Estaba onde agora fica a capela de
San Roque, que ata mesmo puidera
ser esta pero reformada.
GALICIA. En 1850-51, hai constancia
dun cuño en azul da mesma feitura
que o anterior, pero cerrado por unha
liña, que algúns estudosos da filatelia coidan que puidera ser o anterior,
pero deformado polo uso.
Pecha esta xeira unha marca case
igual á de 1838-1847: de forma circular e tamén coa lenda: PUENTEAREAS - GALICIA. Pero o deseño é diferente, así como o tipo das letras e
a separación das palabras, que neste
caso e cunha raia horizontal. No medio, como queda dito, campa a ponte
con tres arcos e a torre ou arco. Estivo en uso entre os anos 1854 e 1864.
FILATELIA
O castelo de Sobroso
O 29 de xullo de 1968 empeza a
circular un selo cun monumento
desta comarca que, polo de agora,
continúa sendo o único. Trátase do
castelo de “Villasobroso”, denominación incorrecta difundida polo entón
propietario, Alejo Carrera Muñoz,
para facela cadrar coa da parroquia,
San Martiño da Portela, rebautizada
con este nome o 22 de maio de 1926.
Pertence á “Serie Castillos” e está impreso en papel estucado, engomado
e dentado, en pregos de 25 exemplares e de 2,50 pesetas de valor postal
cada un.
1854-1864
Por estes mesmos anos, 1842 a
1852 (variando, como no caso anterior, as cores) empregouse unha
marca de forma ovalada coa liña a
trazos e coa lenda: PUENTEAREAS –
Co gallo da emisión editáronse
tarxetas, sobres de primeiro día e
tamén sobres co castelo que circularon durante algún tempo. Entre as
primeiras é moi curiosa unha ilustra-
pregón
2009
do grupo filatélico de Vigo, pero cando empezou a circular xa falecera o
propietario de Sobroso, Carrera Muñoz, a finais de 1967.
da cun debuxo da fortaleza de forma
rectangular e un cabaleiro aproximándose a ela, arrodeado coa lenda:
Chave forte / do Reino de Galiza / o
castelo / de Sobroso. Convertido en
cuño tamén se estampa en sobres,
sendo –quizais- un dos primeiros
que se fixo en galego. No envés ten
o seguinte texto: Motivo. Nuestro
amor a Galicia, a la Filatelia y gratitud al Señor del Sobroso, Dn. Alejo
Carrera Muñoz, ejemplar restaurador del Castillo de Villasobroso, nos
promovieron a solicitar este sello. Mi
Saludo y recuerdo. Asinado: Manuel
Lago. Do que se deduce que a petición de que se editase tal selo partiu
Editáronse, cando menos, dous
sobres: un por parte de “Alfil”, ilustrado cunha vista do conxunto da
fortaleza (a mesma do selo), diante
un cabaleiro medieval con espada e
escudo, e dentro dunha artística cartela o nome: Villasobroso. No envés
leva un pequeno resume histórico. O
outro sobre reproduce unha vista da
fortaleza co o texto: Castillos 1968. Villasobroso (Pontevedra). Primer día
de emisión –FDC, 29-VII-68.
Por último, nesta mesma data tamén empezou a circular unha tarxeta
postal cunha fotografía aérea do castelo, sen texto, co selo apegado no
lado esquerdo, en parte en branco.
Ponteareas
Cronoloxicamente a segunda poboación relacionada coa filatelia é a
vila de Ponteareas, na que entre o 12
e o 16 de xuño de 1974, con motivo
da festa do Corpus Christi, tivo lugar
no salón de plenos da casa do concello a I Exposición filatélica Puenteareas “Villa del Corpus”. Ademais
do sobre distribuído exclusivamente
dende a mostra, editado por Alfil
e ilustrado cunha alfombra floral,
Correos autorizou un cuño especial
para eses días, de forma circular,
cunha alfombra e a lenda: EXPOSICIÓN FILATÉLICA • PUENTEAREAS.
Ademais estampouse un circular
coa reproducción da primeira marca
prefilatélica na que aparece o nome
da poboación e a ponte vella, de entre os anos 1838 e 1847. No envés
do sobre figura un resume histórico
asinado por A.N.P. (Alfredo Navarro
Payá), un dos fundadores do “Grupo
Filatélico de Pontevedra” e á sazón
pregón
2009
presidente da Federación Gallega de
Sociedades Filatélicas.
Ademais deste sobre, Alfil editou
unha tarxeta, ilustrada cunha gran
alfombra polícroma de forma oval.
A esta primeira mostra, seguíronlle:
II Exposición filatélica. Puenteareas, “Ciudad del Corpus”, 28 mayo
– 1 junio 1975.
Sobre editado por Alfil e ilustrado
cunha serigrafía da procesión pasando por unha das rúas. Ademais
Correos autorizou para estes días un
cuño circular, adornado cunha alfombra de feitura semellante a unha
estilizada flor con moitos pétalos.
III Exposición filatélica Puenteareas “Villa del Corpus”, 16-18 de Junio de 1976.
O sobre ilustrouse cunha bonita
alfombra oval, a cores, mentres que
o cuño foi o mesmo do ano anterior.
IV Expo-Filatélica PUENTEAREAS
“Villa del Corpus”, 8-11 junio 1977.
O sobre editouno Alfil, ilustrado co
brasón oficial da poboación a cores.
Ademais Correos autorizou un cuño
para estes días, co brasón na parte
superior e a lenda: EXPOSICIÓN FILATÉLICA FIESTAS DEL CORPUS •
PUENTEAREAS. O sobre ten un texto
no envés do xa nomeado filatélico
Navarro Payá.
Tamén se editou outro sobre, este
por parte de Flash: co brasón e o texto: Centenario del Maestro Soutullo,
1880-1980. Puenteareas, 6-10 set.
V Centenario de la Fundación de
la Villa, 1483-1083. Expo. Filatélica.
Palacio Municipal, 28-29 Septiembre-83. Puenteareas.
Sobre ilustrado cunha silueta do
castelo de Sobroso e sobre ela, pero
cara ao fondo, o brasón oficial de
Ponteareas. Este mesmo deseño foi
o do cuño autorizado por Correos. Na
lapela leva un pequeno resume da
historia da vila asinado por Alfredo
Navarra Payá, que correu coa organización da mostra.
Ademais destas mostras filatélicas celebradas do gallo da festa do
Corpus Christi, en Ponteareas houbo
outras dúas:
Exposición Filatélica. Centenario
del Maestro Soutullo, Puenteareas,
1880-1980. Palacio Municipal, 6-10
septiembre 1980.
Organizouse con motivo do centenario do nacemento do famoso
músico, pero coincidindo coas festas patronais da Virxe dos Remedios.
O sobre ilústrase cunha caricatura
de Reveriano Soutullo dentro dun
círculo e cunhas notas musicais a
ambos os dous lados, que será tamén o mesmo deseño do cuño. No
envés leva un resume biográfico do
homenaxeado autor, entre outras
moitas composicións, do “Pasodoble
Ponteareas”, estreado na vila o 20 de
outubro de 1929.
Á vez tamén saíu outro sobre ilustrado co brasón: V Centenario de
la Fundación de la Villa 1483 1983.
Puenteareas, 28-29 set. 1983, editado
por Alfil; e unha tarxeta co deseño do
cuño pero en grande, situado á dereita da mesma. A mostra celebrouse
coincidindo coas festas patronais de
San Miguel.
48
pregón
2009
Oracións da liturxia popular
no Condado-A Paradanta:
o caso de Leirado
Estanislao Fernández de la Cigoña Núñez
INTRODUCIÓN
A verdade é que hai moi pouco escrito sobre estes mesteres. O tempo
foi pasando a velocidade galopante
e ninguén lle prestou atención as
oracións que recitaban os fregueses
practicamente ás agachadas e ó marxe dos cánones. Na nosa bibliografía
consultada apenas atopamos algo
que nos puidese albiscar como se
preparaban as xentes de antano para
se introducir nos recintos sagrados
do adro, do camposanto e da propia
igrexa. Pois polos tres era necesario
transcorrer para cumprir legalmente
coa relixión e os seus preceptos. Este
tipo de pregarias, que non viñan recollidas nos breviarios, utilizábanas
soamente as xentes aldeás, pois nas
vilas e cidades rexían outras normas.
Igrexa parroquial de San Salvador de Leirado
onde o autor recolleu as oracións da liturxia
popular.
A NOSA COMUNICANTE
As oracións que aquí recollemos
fóronnos comunicadas por María
Nélida García González de 72 anos e
veciña de San Salvador de Leirado,
no concello de Salvaterra de Miño, o
día 12 de xullo de 2005, ó carón mesmo da igrexa parroquial. Por aquel
tempo eu andaba buscando epitafios
en galego que despois serían a materia prima do meu primeiro libro sobre eles e que saquei do prelo algúns
anos despois baixo o título “Escolma
de epitafios galegos. A fala escrita
dos nosos camposantos”.
Tanto ir e tanto vir polas tumbas
do cemiterio de San Salvador de
Leirado albiscando con insistencia
os epígrafes das lousas, chamou a
atención de devandita señora que
se atopaba nun campo contiguo
coidando dun fato de ovellas e que
moi amablemente se achegou para
intentar axudarme:
—Mire, Señor, se non é molestia,
busca vostede a alguén?
—Si señora, busco...
—Quizais lle poida axudar, pois
coñecín a case todos os mortos...
Eu non quería anunciar o que
buscaba, pois dalgún xeito xa coñecía o final do que ía pasar, pero presionado ante a situación e sen unha
posible saída á vista non puiden por
menos que dicir:
—Pois mire vostede, eu o que
busco, son epitafios...
A señora fitoume e moi seriamente, meneando a cabeza dun a outro
lado nun sinal inequívoco de negación absoluta, mentres pregaba o cello nun xesto de suprema estrañeza,
engadiu co convencemento de que
nunca lera tal nome nas tumbas dos
mortos:
—Non busque, señor, non busque, que Don Epitafio non lle está
aquí enterrado...
Como este conto xa me sucedera en outras ocasións e en puntos
“Non busque, señor non busque, Don Epitafío non está aquí
enterrado” (Cemiterio de San Salvador de Leirado).
moi afastados da nosa xeografía, soamente esbocei un sorriso que disimulei tapando a boca coa man.
Logo de acariñar un año duns
poucos días que viña tras de mi
coma se fose a súa propia nai despois de ofrecerlle parte dun iogur
azucrado que estaba a merendar, a
señora Nélida, quizais pensando que
eu tiña pinta de cura e cansa de falar soamente coas súas ovellas que
agora aproveitaban as moitas herbiñas que crecían entre as tumbas do
camposanto, retoume a recitar as vellas oracións de antano. Obviamente
non sabía ningunha, pero como ela
as sabía todas, díxenlle, despois de
escoitala uns minutos:
—Espere, señora, a agarde un momento que vou ata ó coche a coller
49
pregón
2009
un lapis e un papel para anotalas.
Crin por un instante que se ía
avergoñar ante os meus preparativos, pero sucedeu ó contrario. Ela
recitaba de seguido ó tempo que eu
lle pedía que fose un pouco a debagar, pois non era capaz de seguila.
Ó baixar a velocidade perdía o fío,
polo que tivo que repetir cada oración varais veces ó ritmo que acostumaba.
Seguramente e con pequenas variantes, este tipo de oracións-salutacións deberon estar, nalgún tempo,
moi espalladas. Nós contentámonos,
agora, con falar das que recollemos
en Leirado. Poda que noutra ocasión,
se a sorte nos favorece de novo e atopamos outro informador/a locuaz podamos ampliar este artigo que discorre entre o anecdótico, o costumista,
o etnográfico e o relixioso.
A LINGUA
A transmisión, tal como a recollemos orixinariamente, estaba moi
contaminada de castelanismos nun
20 ou un 30 por cento, polo que
fixemos unha limpeza dos mesmos,
deixando os estrictamente usados
na fala cotiá de sempre, como poden ser: “Dios”, “adiós”, “anxeliños”,
etc. que dalgún xeito están perfectamente incorporados se non ó galego
normativo e culto, si, polo menos, ó
galego coloquial que se fala tódolos
días nas aldeas, vilas e cidades de
Galicia.
Outras palabras eran propias da
fala da zona como localismos específicos da bisbarra do Condado/
Paradanta, e decidimos non tocalas
xa que lle prestan ás composicións
a frescura propia. Entre outras, recollemos: “esparéllate” ou o xerundio
“tripando”, que aparece na última
das oracións.
O diccionario que consultamos fai
tripar sinónimo de trepar, que non
nos aclara nada, pero logo engade:
que se aplica, tamén, cando se pisa
moito e forte unha cousa cos pés.
Sen embargo, aquí, concretamente, significa andar ou afastarse dun
lugar. De tódolos xeitos, o verbo “tri50
par” apenas se usa na fala actual e
non lembramos nestes últimos anos
de escoitalo nin unha soa vez, nin de
velo escrito en parte ningunha.
A TRANSMISIÓN ORAL
As oracións que obtivemos da
nosa comunicante teñen todas elas
a senxileza e a inxenuidade propias
das composicións populares. Eran
de uso común hai unhas cantas décadas e practicamente recitábanse
en cada unha das situacións previstas por parte da xente que ía á
igrexa. Sen embargo, hoxe en día,
resulta moi difícil atopar algunha
persoa maior que sexa capaz de
recitalas de memoria. Como por
outra banda, tampouco nunca se
escribían por se transmitir oralmente, a súa supervivencia, de non
se recoller, corre o grave risco de
perderse para sempre.
Adxudicámoslle unha orixe antiga e deberían estar correndo de
boca en boca durante moitísimas
ducias de anos e probablemente durante xeracións de fregueses. Coidamos que o seu nacemento estea nos
principios do século XIX, ou quizais
estas rezábanse estrictamente en
castelán ou, incluso, en latín, pois
todos os que pasamos dos sesenta
as sabiamos de percorrido en ambas linguas, estoutras que agora
seleccionamos facíanse tan só galego, máis ou menos mesturado, pero
en galego, e, tamén, posiblemente,
fosen as únicas que empregaban ó
noso idioma que daquela non tiña
cabida ningunha nos circuítos oficiais da propia Igrexa.
Vicente Risco foi un dos poucos
intelectuais galegos que lle prestaron á liturxia popular a súa atención e hai oracións en Leirado, que
como logo veremos, son parecidas
a algunhas das que el recolleu no
apartado “Etnografía: cultura espritual”, que aparece como capítulo na
obra colectiva “Historia de Galicia”
que dirixira Otero Pedrayo no ano
1979. As pregarias recollidas por
el están, tamén, moi mesturadas
de castelanismos, que as deturpan
en gran maneira. Queremos crer
que nun principio non estaban tan
contaminadas e que esta lle chegou
polo emprego exclusivo que se facía
do castelán nas igrexas de Galicia
O transpasar o Adro comezaba o recinto sagrado (Adro de San Salvador de Leirado).
antes, e durante máis de cen anos
foron as oracións de uso común
máis populares por fóra das oficiais
e ecuménicas da Igrexa, como poden ser o Noso Pai, Avemaría, Gloria, Salve, Credo, etc. pero mentres
ata hai unhas poucas décadas, tanto por parte dos ofertantes cono dos
fregueses.
1º. Ó traspasar o adro, camiño da
igrexa, pero aínda no camposanto rezaban en Leirado:
pregón
2009
“Dios vos salve santas almas
que neste sagrado estais;
xa fostes coma min.
Andivéstedes por onde eu ando,
pedir a Dios por min
que eu pedirei por vos.”
esparéllate espírito
aí ven o escondido,
vestido de carne humana,
representa a Cristo vivo.”
6º. Cando tocaba a campaíña a
“santo” durante a Santa Misa rezábase:
Que como vemos garda unha certa relación coa saudación que Vicente Risco recolle no seu traballo:
“Buenos días, fieles difuntos,
tales fustes coma nós
tales seremos como vos,
rogade a Dios por nós,
que nós pediremos por vós.”
2º. Ó chegar ó limiar da igrexa de
San Salvador, pero antes de entrar
no interior do templo, a xente dicía:
“Pecadiños quedar fóra,
non viñades comigo a dentro;
vou entregar miña alma
ó Santísimo Sacramento.”
Que case coincide coa de Risco,
que camiña por estes outros versos:
“Pecadiños, quedá fóra,
non veñás comigo adentro
que vou entregar mi alma
Santísimo Sacramento.”
3º. Ó entrar xa pola porta da igrexa
e mentres se camiña polo interior na
busca dun lugar para asistir ós oficios dicían:
“Nesta santa casa entro
O cruzar o limiar da porta da igrexa
seguíase coas recitacións (Porta principal da
igrexa de San Salvador de Leirado).
onde Dios está namorado
da Virxe Santísima
e do cáliz consagrado.
4º. Nada máis chegar ó lugar escollido para asistir á Santa Misa había que dicir:
“Aquí me axeonllo
e me deixo estar;
miña alma irá ó ceo
e meu corpo quedará.”
5º. Cando saía cura da sancristía
para iniciar os oficios ó tempo que
se puñan en pé escoitábase como
un murmurio sibilante:
“Alégrate alma,
“Santos anxeliños,
coroa de serafín,
que misa tan bendita
vexo estar diante de min.
Santo lle din,
Santo lle adoran,
bendito e loado
sexa a esta hora.”
7º. Tamén cando un se achegaba
a comulgar o tempo que ía cara ó
cura, recitaba::
“Meu Señor Xesús Cristo,
non son digno nin merezo
que vosa divina maxestade
entre na miña pobre morada
máis baste que digas
unha soa palabra;
os meus pecados serán perdoados,
a miña alma quedará san,
limpa e perdoada.”
8º. Unha vez rematados os oficios,
ó transpasar o limiar da porta da igrexa e como despedida se dicía:
“Adiós casiña sagrada,
as costiñas che vou dando;
tantos anxos me acompañan
como arenas vou tripando.”
pregón
2009
Rematando co cantar en Ponteareas
Coral “A Vila” Xoán Xosé Pérez Labaca
actuando con
Teresa Novoa
Xa non debe quedar nada no tin(2008) teiro sobre o “Cantar en Ponteareas”
pois hoxe sacamos á luz o cuarto e
último traballo, polo de agora, sobre
este tema. Para situarnos no canto
coral polifónico e regrado, que é o
que nos queda por tratar, imos facer,
de entrada, unhas sinxelas consideracións ao respecto pois cumpre poñernos en antecedentes da situación
social cara a este tipo de faceta cultural e artística.
Ponteareas ten unha vila e un
concello que desde sempre tiveron,
e teñen, unha grande sensibilidade musical que acadou a plenitude
na figura do senlleiro músico don
Reveriano Soutullo quen, entre as
súas múltiples composicións, inmortalizou o nome da súa vila natal co
seu mellor pasodobre, hoxe mundialmente coñecido. De Ponteareas
saíron outros músicos de recoñecido
prestixio que foron, e son, compositores, directores, instrumentistas,
cantantes, etcétera, como Rogelio
Groba, Indalecio Fernández, José
Carracedo, Miguel Groba, os irmáns
Represas Carrera, Mª Teresa Novoa,
Mª Esther e súa irmá Raquel Sestelo,
Julio Domínguez, Juan Abalde, Iria
Rodríguez Cuevas, etcétera, algúns
deles están en actividades relacio52
nadas co canto e foron membros da
coral do C.A.Sportivo.
En Ponteareas a música está
sempre presente na vida cotiá e por
suposto en todos cantos eventos
haxa así como en todo tipo de celebracións ou festas. Había unha costume moi bonita que era a de cantar. Ponteareas cantou, e segue a
cantar, moi ben aínda que se perdeu
afección por mor dos tempos apresurados que nos toca vivir (hai veces
que nin temos momentos para falar),
dos avances tecnolóxicos (aparatos
de televisión nas casa e nos bares)
e outras causas (música enlatada,
cedes, tocadiscos, radios, etcétera)
sobre todo o que se refire ao canto
non regrado intranscendente e espontáneo que daquela, décadas desde os anos cincuenta ata os oitenta,
podía xurdir en calquera instante e
lugar de acordo coa situación e co
momento como, por exemplo, era
moi raro o portal onde non se can-
Canto Tabernario
tara, ao esfollar, as flores pola festa
de Corpus.
De acordo con iso cantábase nas
bares e tabernas, mesmo traballando
nos talleres e obradoiros, nas tarefas
do campo (labradas, vendima, etcétera) e, se cadraba, noutros moitos
lugares. Tamén era costume cantar
ao remate das xuntanzas familiares
nas casas ou nas reunións veciñais
e despois de xantar ou merendar nas
festas e romarías. Pois ben, dunha
xuntanza deste tipo naceu a que hoxe
Coral “A Vila” (2008)
é a moi laureada Coral Polifónica do
Centro Artístico Sportivo que por sorte continua a levar co seu recoñecido
arte e saber , o nome de Ponteareas
polo mundo adiante.
Coincidiron como comensais naquel xantar o que sería, e sigue sendo, o director don Manuel Angel Viro
Caamaño, por entón frade franciscano, con don Luciano Doval, que sería
o seu presidente ata ben pouco antes
de morrer, e co presidente do Centro
Artístico Sportivo don Luís Salgueiro
xunto con outras persoas, homes e
mulleres, que posteriormente pasarían a formar a masa coral. Viro e Doval tomaron o temón que marcaría
o rumbo a seguir por ese barco que
leva navegando, con rumbo certeiro, unha singradura de xustamente
case corenta e catro anos, que se di
moi pronto.
Total que comezaron os ensaios e,
pouquiño a pouco, as cousas empezaron a marchar e así en novembro
do ano 1965 a Coral Polifónica deu o
primeiro concerto cun éxito clamoroso de asistencia e sendo aplaudida
a rabiar. Esa data marcou un antes
e un despois do canto regrado e dirixido no soamente na vila senón en
toda a comarca.
A partir de entón a Coral do
C.A.Sportivo tivo actuacións e concertos a esgalla. Comezou baixo
a tutela da Delegación Provincial
de Turismo con don Alfonso Paredes Pardo ao fronte, actuando nos
teleclubs da provincia (Parada de
pregón
2009
Carátula do Novo Disco da Coral do Centro
Artístico Sportivo
Achas, Dena, Alxén, Beluso, Romai,
etcétera) ao tempo que o facía nas
principais cidades e vilas de toda
Galicia (Vigo. Pontevedra, A Coruña,
O Ferrol, Ourense, etcétera) sempre
gañando un merecido prestixio e
marcando unha pauta de calidade e
sensibilidade ata alcanzar un notabilísimo nivel musical e polifónico, que
chamaba a atención. O que tamén é
certo que cantaba co mesmo interese e coas mesmas ganas tanto fose
na mais remota aldea como no teatro
ou auditorio mais importante.
Despois empezou a viaxar por
outros lugares da xeografía española. Luciano Doval non descansaba e
así a polifónica actuou repetidas veces en Madrid para a TVE, que era a
única televisión que había pois aínda
non empezaran a funcionar outros
canles, ao tempo que gravou tres
discos, daqueles de “vinilo”, pequenos (dos chamados “singels) e mais
tarde un grande (dos chamados LP
“longs plays”). Todos eles actualmente esgotados.
Naquelas primeiras andainas
lonxe da terriña que empezou a facer, triunfou en Oviedo, León, Barcelona, Valencia, Palma de Mallorca,
etcétera
Un valedor importante para as actuacións fora de Galicia foi don Antonio Troncoso de Castro que de acordo
con Doval programaron actuacións
inesquecibles en Mérida, Cádiz, Sevilla, Ceuta, Córdoba, Ronda e outras
poboacións de Andalucía.
A participación no Certame Internacional de Habaneras de Torrevieja,
Alacante, marcou un fito na historia
da agrupación pois na modalidade
de polifonía, sendo unha coral neófita na participación, conseguiu un
meritorio terceiro premio. Feito que,
nas mesmas condicións, ningunha
outra coral fora capaz de conseguilo
anteriormente.
As viaxes ás Illas Canarias veñen
marcados por éxitos así como tamén
o primeiro viaxe a Europa para asistir a Festa da Cervexa de Munich e
cantar no Coliseo do Circo Krönne,
para logo actuar de forma moi notable en cidades de Suíza, Alemaña
e Italia para rematar dando un concerto, moi especial e único, na Praza
de San Marcos de Venecia. Tamén
foi notable cando cruzou o charco,
tamén por primeira, vez noutro inesquecible viaxe a Venezuela con actuacións en Caracas, Valencia, Maracay, etcétera.
Os éxitos desta Coral Polifónica
cóntanse por centos e enumerar tódalas actuacións ao longo dos seus
corenta e un anos sería complicado
e pesado para o lector, soamente subliñar que ademais de por España
narias como a do auditorio da Bolsa
Nacional e para os soldados conxuntamente con bandas militares baixo
a dirección do insigne músico don
Pedro Pírfano quen compaxinadamente con don Angel Viro fixeron en
pouco tempo que as voces da coral
resplandeceran como nunca.
Ao longo dos anos esta agrupación coral foi premiada repetidas veces lucindo no seu bandeirín-guión
os lazos que así o poñen de manifesto como tamén a inmensidade de
trofeos e obsequios que locen con
orgullo nas vitrinas do Centro Artístico Sportivo. Un dos premios que
ostenta, Premio Orden San Miguel, é
o do recoñecemento do propio pobo
á súa traxectoria por levar con dignidade e orgullo, sempre enaltecendo,
o nome de Ponteareas polo mundo
adiante.
O seu fundador e director don
Manuel Angel Viro Caamaño fixo
os seus estudios de piano, órgano e
composición nos Conservatorios Superiores de Santiago de Compostela
e Madrid. Foi profesor de solfexo e
piano no conservatorio compostelán.
Coral do Centro Artístico Sportivo (1992)
(Alacante, Avila, Cuenca, Toledo, Valladolid, Zaragoza, etcétera), así mesmo viaxou a Inglaterra e Arxentina e,
de novo, por Portugal e outros países
de Europa dúas veces mais. En definitiva, pasan dun cento e medio as
localidades onde actuou.
Cumpre salientar unha época na
que cantou en Madrid con moita
frecuencia con actuacións extraordi-
Tamén foi fundador, profesor e director do Conservatorio de Ponteareas.
É concertista extraordinario de
órgano e piano. Sendo aínda estudiante acompañou como organista,
na súa xira por España, ao famoso
franciscano Padre Mogica, que fora
cantante e artista de cine antes de
que ingresara de forma xa definitiva
nun convento.
53
pregón
2009
Coral de Mallorca (1977)
Acude anualmente como profesor
invitado ao Seminario Internacional de
Música Sacra que se celebra en Munich, Alemaña. Tamén intervén con
frecuencia en sesións musicais programadas polas Universidades de verán.
É autor de numerosas composicións de temas tan variados que
van desde cantos da terra a misas,
pasando por cancións populares e
outros cantos polifónicos, especialidade na que sobresae pola súa sensibilidade e gusto. A Polifónica ponteareá como resulta lóxico ten no seu
repertorio varias partituras súas. É
tamén un arreglista extraordinario e
fai harmonizacións para catro voces
a calquera canción que lle caia nas
mans como pasou coa de “Cesteiros
de Mondariz”. As partituras que compuxo para canto coral a catro voces
conquistaron anos e anos o primeiro premio de panxoliñas de Vigo. As
súas composicións son moi apreciadas e valoradas, tanto en España
como en Europa e, sobre todo, nos
Estados Unidos de Norteamérica.
Despois de don Luciano Doval
fíxose cargo da presidencia don José
Benito Neves Domínguez, no ano
2004, e continuando coa tradición
a actividade resulta constante así
como as viaxes, por non perder a
costume. Continúa levando a batuta,
54
coa mestría de sempre, don Manuel
Angel Viro Caamaño polo que coas
voces que conta na actualidade non
resulta estraño que esa agrupación
acade éxitos en tódalas actuacións.
Recentemente tiveron aplaudidas
actuacións, de novo, en Madrid, Braga (Portugal) e na Illa de Tenerife.
Fai agora dous anos recibiu un novo
premio sonado, foi nin mais nin menos
a Medalla da Emigración na modalidade de Prata concedida, desde a sede
deste organismo en Suíza, e entregada
en Ourense. Foille concedida á Coral
Polifónica e ao seu director.
O repertorio que ten esta formación resulta do mais variado que
don Angel Viro conxuga á perfección
mesturando cancións de polifonía
pura tradicional, espirituais negros,
cancións sudamericanas, anacos de
ópera e zarzuela, cancións da terra,
panxoliñas, habaneras e outras moitas. Desde a súa fundación son mais
de un cento os títulos das cancións
cantadas salientando que nunca importou o idioma e cantaron, ademais
de español e galego, en portugués,
euskera, catalán, ruso, inglés, italiano, alemán, etcétera
Na actualidade existe un galardoado e premiado coro chamado
Camerata ad Libitum que naceu,
con xente moi nova, á sombra desta
coral polifónica do que falaremos a
continuación. Esta agrupación coral,
fai uns anos, participou nun emotivo
homenaxe a don Angel Viro con un
magno concerto conxunto das dúas
formacións, no que participaron moitos dos ex coralistas, e que alcanzou
un éxito sen parangón.
Pois ben este coro Camerata ad
Libitum formouse e tivo a primeira e
única residencia durante varios anos
en Ponteareas ata agora, pois actualmente figura como centrado na cidade de Vigo. Naceu cando unha parte
da coral do CAS formada por xente
moza decidiu, como as andoriñas
novas, voar por si mesmos no ano
1990. Deste novo coro, Camerata, foi
fundador e único director don Julio
Domínguez Rodríguez, que pronto
destacou como un magnifico director
tendo unha fonda preparación moi
purista e académica polo que, desde
o principio o traballo foi ininterrompido, esixindo dos compoñentes un
perfeccionamento continuo da técnica do canto coral. Iso fixo que a calidade do grupo fose mellorando día a
día ata conseguir unha posta a punto
extraordinaria, polo que axiña viñeron
os triunfos. De tódolos xeitos os compoñentes recibiron clases extraordinarias de destacados directores invitados como M. Cabero de Cataluña,
J. Busto das Vascongadas, F. Eldoro
de Portugal, J. Duíjck de Bélxica, H.
Stureborg de Suecia e outros mais de
Italia, Inglaterra, etcétera.
Este coro cantou sempre obras de
tódalas épocas e dos mais variados
estilos tendo unha especial interese polos compositores contemporáneos. Camerata ten actuado nos
festivais e ciclos corais mais importantes de Galicia e viaxado polas cidades nais importantes de España
como Barcelona, Madrid, Toledo, Valladolid, Zaragoza e un longo etcétera e tamén por Europa, facendo xiras
por Alemaña e Portugal.
Ten acadados moitos e importantes premios, sendo un coro moi laureado habendo alcanzado a plenitude
cando gañou, nin mais nin menos,
que o ”Gran Premio Nacional de Can-
pregón
2009
Coral do Centro Artístico Sportivo 1987
to Coral” que ven sendo, por comparar, o Óscar do canto coral español o
que lle supuxo unha inmensa satisfacción ademais de ser un incentivo
que lle serve de estimulo cara ao futuro. Como nota tamén de importancia cumpre sinalar que no ano 1998
conseguiu o Gran Premio da canción
do Cola Cao para canto coral que tivo
lugar no Palau da Música de Barcelona. Versión única daquela canción
anuncio que comeza: “Yo soy aquel
negrito/ del Africa tropical...” Estes
son dous exemplos significados da
gran cantidade de premios logrados.
Tamén hai que dicir que ten feito
gravacións para a radio e para a televisión e participado na banda sonora
dunha película de coproducción hispano noruega, ademais de ter gravado un CD e colaborar con Amancio
Prada no disco “Cantos del Alma”.
Os compoñentes primitivos de
Ponteareas: Reiriz, Ruth Barros, Raquel e Rebeca Sestelo, María Otero,
Enrique e Chus Méndez, Manolo
Gil, Beatriz González, Mª Jesús Veiga, etcétera, pouco a pouco, foron
deixando Camerata por diferentes
motivos cada un deles e o Coro veuse enriquecido por cantores alleos
polo que decidiron cambiar a sede
social, como antes sinalamos, para
Vigo, lugar mais doado e céntrico por
comodidade dos coristas para facer
os ensaios. Como onde naceu foi en
Ponteareas e aquí estiveron anos e
como tamén na localidade teñen a
Camerata Peque, coas seccións infantil e xuvenil, non quixemos deixala
no esquecemento.
Destas seccións, Beatriz González
Alfaro deume a seguintes informa-
cións: A Cametara Peque fundouse
no ano 1991 coa intención de formar
“canteira”, como viveiro, para o coro
de adultos. Anque a idea partiu do
director don Julio Domínguez, aos
coros dos cativos comezárono dirixindo Juan Abalde, Rosa García e
Rosa González que formaban parte
do coro grande. Desde aquela este
coro dos cativos tivo mais directores
de entre os compoñentes do coro do
maiores pero desde fai xa bastante
tempo está sendo dirixido por Juan
Abalde, tenor de recoñecida fama.e
profesor de música do Instituto Pedra
de Auga de Ponteareas. Tanto o coro
infantil como o xuvenil de Camerata
dan concertos polo propia localidade e
polos pobos dos arredores e inclusive
en Portugal. Así mesmo cumpre dicir
que teñen participado con éxito no
Certame Anual de Panxoliñas de Caixa
Nova e nunha mostra de canto Coral
Infantil celebrada en Asturias. Outra
sección de Camerata ad Libitum, de
solo mulleres con base en Ponteareas,
é a chamada Camerata Vivace que foi
fundada en 1998. Acadou un dos primeiros premios, un no pais vasco en
Zumárraga, e o outro no encontro de
Coros de Mulleres Vila de Xixón.
Agora, fai un tempo, formouse
outra agrupación coral que se chama “Obradoiro Vocal A Vila” que encabezada por Antonio Reiriz, conta
cunha xente moi capacitada tanto
no aspecto vocal como na súa formación musical, polo que as súas
actuacións cóntanse por éxitos tanto
fora de Galicia como demostraron en
Molina de Segura, Murcia, e outras
localidades alleas. Tamén actuou
conxuntamente coa Orquestra de
Cámara de Galicia e en Santiago
de Compostela e logo aquí, na nosa
terra, onde gracias ao programa
da Xunta dos Recitais Líricos pola
Sostibilidade, levando como estrela, nada mais nin nada menos, que
a Teresa Novoa Freitas, soprano de
fama internacional e como pianista
a Alejo Amoedo, recorreron, deixando mostras da súa arte por moitos
recunchos de Galicia. Actuaron, conseguindo conxuntamente, éxitos cla-
morosos en Muros, Ponte Caldelas,
Allariz, Abegondo, O Covelo, Guitiriz,
O Barco de Valdeorras e claro está
Ponteareas. O seu director é Juan Alberto Abal García, home totalmente
cualificado cun magnifico historial,
no mundo do difícil canto coral, ás
súas costas. Este “Obradoiro Vocal A
Vila” está a escribir un novo capítulo
na ampla e fecunda historia musical
deste municipio o que significa unha
satisfacción e un orgullo mais para
Ponteareas.
Julio Domínguez Rodríguez, do
que xa falamos con anterioridade, ao
principio do seu debut como director
organizou e puxo en funcionamento
un coro parroquial, con ansias de
coral, na parroquia de Fontenla. Tivo
unha curta pero intensa vida que serviu despois para que algúns dos seu
integrantes pasaran a formar parte
doutras agrupacións corais da comarca.
Por outra banda tamén na parroquia de Areas hai un coro parroquial
que leva o nome de Coral Polifónica
Santa María de Areas. No principio
foi organizada e conducida por Láza- Camerata Ad
ro González e, na actualidade desde Libitum
o ano 2005, está baixo a batuta da
mosense Beatriz Gómez quen, nunha recente actuación (polo tempo do
Nadal) en Salvaterra, dirixiuse ao público afirmando que este era o vinte
aniversario da agrupación polo que
“sempre nos gusta compartir cos
veciños” e que conta con trinta cualificadas voces conseguidas a través
dun grupo de amigos que formaban
parte da directiva da Casa Cultural
de Areas.
55
pregón
2009
A Banda, un latexo de nos
Hipólito Fernández Fernández, foi director da banda “La Unión de Guláns”. É, polo momento, o
único director honorario da sinalada Banda. Foi merecedor deste galardón porque, ademais de ser un
excepcional director musical é, sen dúbida, unha belísima persoa. (Xoán Xosé Pérez Labaca)
Hipólito Fernández Fernández
Falar das nosas banda é falar é
falar das mais fondas e auténticas
raíces desta privilexiada Terra Nosa.
É falar da nosa mellor música popular chea de ritmo e de cor. É falar
da dos días e festas máis importantes das nosas vidas. É manexar
a linguaxe da emoción e as mellores pasaxes de contento xa que endexamais se atopou na humanidade
mellor arte para encarnar os máis
belos sonos.
A entrega desmedida, a paixón, a
constancia, non poucas veces desin56
teresada, sen regatear esforzos, foi a
gran lección de todos aqueles que,
engaiolados pola súa maxia, dedicaron parte da súa vida á banda.
Nestes tempos, nos que case
todos os valores están en crise, temos que reivindicar, unha vez máis,
a extraordinaria labor que están a
facer as bandas que percorren os
máis recónditos recunchos dos nosos concellos. Non só serven de vínculo de unión dos distintos pobos,
senón que, o mesmo tempo, fan
unha función pedagóxica extraordinaria na educación da sensibilidade
das nosas xentes, sobre de todo, da
nosa xuventude e nada mellor que
os concertos das bandas para abrir
vieiros novos de paz e irmandade
entre todos nos.
Non fai falla saber moito de música para gozar con ela. Sempre me
chamou a atención o prólogo de D.
Manuel de Falla na “Enciclopedia
abreviada de la Música” de Joaquín
Turina, onde di: “Error funesto é dicir que hai que comprender a música para gozar dela. A música non
se fai nin debe facerse xamais para
que se comprenda, senón para que
se sinta”. Pero a música, como dicía
Strawinsky, non basta con oíla, senón ademais que vela.
Son, precisamente, as bandas as
que, co seu espectáculo colorista,
cumpren esta dobre función de brindarnos a ocasión de “ver e contemplar” as súas notas e de facernos
“sentir” o mesmo tempo a música
dunha forma diferente.
Unha das mellores formas de
comprender unha sociedade é estudando a súa forma de expresarse musicalmente “Onde remata
a linguaxe comeza a música” di
Hoffman. Así que, prestando máis
atención ás bandas estamos colaborando dunha maneira especial na
cultural do noso país.
Eu sempre tiven admiración polos
pobos que teñen unha banda. A súa
xente ten máis sensibilidade e está
moito máis preparada para entender, non só a música, senón tamén
a arte en xeral. Os acordes de bandas fan que os nenos deses pobos
medren cun sentimento artístico
moito máis aberto e equilibrado. As
pregón
2009
bandas son, dalgún xeito, verdadeiros e auténticos conservatorios que
van estourando a cultura musical
por todos os pobos da nosa terra.
Non hai dúbida que os homes que
mellor serven a un pobo, son aqueles
que desenvolven no mesmo as súas
dotes artísticas ao máximo da súa
capacidade, aqueles que evocan,
elevan, transmiten transcendendo
fronteiras o acervo cultural da nosa
terra, para deixar algo inmortal. Neste senso, hoxe teño a oportunidade
de evocar nomes de popular resonancia como Reveriano Soutullo, Rogelio Groba, Indalecio Groba, Miguel
Groba, Benigno Prego, José Cariace-
do e tantos outros que, por méritos
propios, están na elite dos grandes
compositores e directores.
Son as súas composicións feitas
como un divertimento fermoso á
vida e ao idioma dese pobo de Guláns, pequeno Salzburgo, ao que todos queremos.
Tamén é preciso sinalar que
aqueles outros que, como Alicia
Porto ou José Fernández, contri-
búen a prol das bandas co seu entusiasmo, constancia e traballo; directores que, pola súa idade, polo seu
espírito de superación e polos seus
coñecementos, acadarán, sen lugar
a dúbidas, metas máis altas. Así
como a indubidable labor dos profesores dos conservatorios que, ao
impartir os seus coñecementos musicais, forman aos nosos músicos.
Pero, son os integrantes das
bandas os compoñentes elementais das mesmas, son o seu espírito
e sen eles non sería posible a súa
existencia.
O meu aplauso máis sincero para
todos eles: compositores, directores, mestres, intérpretes,... porque
somos moitos os que, na emoción,
estamos latexando nun mesmo
acorde.
Non quixera rematar sen facer
un rogo a todos aqueles que, dentro
dos organismos oficiais ou privados,
teñen responsabilidades na cultura deste país: que lle presten unha
pouca máis de atención ás Bandas.
Evidentemente hai que potenciar a
música sinfónica pero, sen esquecerse das nosas bandas, xa que son
as que reflicten a tradición, as costumes e o sentir do noso pobo galego.
Perder as nosas bandas, é perder
as nosas raíces, é perder o que temos de nós.
57
pregón
2009
A figura da Peixeira
Xoán Ibáñez Rodríguez
Xinzo, unha parroquia do Concello
de Ponteareas, situada á posta do sol
limitando cos términos do Porriño e
Mos.
Este pobo ten unha identidade
propia, estando terra a dentro, ao
longo do seu pasado, as mulleres
e os homes dedicaron parte da súa
vida activa ao trato do peixe.
Dende hai máis de cinco xeracións, as peixeiras ían a pé a ribeira
de Redondela e Vigo, a través das
vreas vellas e os seus camiños, pasando polos montes do Liñar da Raíña cara a Mos. Saían de tarde para
mercar o peixe e axeitalo nos seus
municos, para volver de mañanciña
aos mercados. (Coñecíanse tamén
como muniqueiras).
Co paso dos anos comezaron a
achegarse aos portos de Marín, Portonovo, Cambados e outros máis
58
afastados. Primeiro facíano con
mulas aparelladas, máis tarde con
carros de cabalerías. De feito houbo
uns homes chamados andaríns que
viñan coas mulas correndo “devolante” para chegar antes. Despois disto
apareceron os primeiros carrexóns
que mercaron coches con motor.
Entre os anos corenta e cincuenta, nesta parroquia atopábanse máis
de unha vintena de familias que dispoñían de camionetas para este medio de vida, chegando así a mercar
o peixe polas nosas rías e parte das
Altas.
Motivado a época deprimida que
se vivía da posguerra, para facer este
percorrido os coches tiñan eran usados e vellos, algún tiña as rodas dianteiras con discos de radios e a cuberta de caucho macizo, empregábanse
ata tres e catro rodas de reposto,
algunhas delas con manchóns ou remendos cosidos con fíos de aceiro,
cando se pinchaban ou rebentaban,
arranxábase polo camiño poñéndolle
parches e inchando as rodas a bombín, xa que non había outros medios
non sendo os manuais.
As estradas daquela eran camiños mal trazados cheos de curvas,
pendentes e pasos a niveis, como
exemplo: entre O Porriño e Pontevedra cruzábase a vía do tren sete veces, polo que o percorrido era longo
e penoso.
A vida das peixeiras e carrexóns
foi evolucionando cos novos tempos,
de maneira que moitos deles foron
asentando o seu traballo nos portos.
Algúns deles foron mariñeiros, tratantes de compra e venda, transportistas, exportadores e armadores de
barcos de pesca con base en Marín,
Portonovo, Vigo e as Illas Canarias
entre outros.
Algúns destes barcos foron bautizados cos nomes da nosa comarca
como Ponteareas, Xinzo, Confurco...
As peixeiras, na actualidade, dedícanse principalmente á venda nos
mercados de abastos e á venda ambulante polas comarcas da Louriña,
Baixo Miño, O Condado e A Paradanta, achegándose algúns anos atrás
ata a provincia de Ourense (Quines
e Melón).
Hoxe en día varias familias comercializan o peixe a nivel autonómico,
nacional e internacional, levando
o noso legado por todos os recunchos.
Non podíamos esquecer, que este
pobo resalta o recordo da Peixeira
todos os anos, celebrando nestas
últimas datas diante do monumento
erixido na súa memoria, a ofrenda a
aqueles que xa non están entre nos e
a festa gastronómica para os veciños
e a bisbarra.
pregón
2009
José Luis Aguiar Muíños
Un ponteareán morto no Baleares
deados.
Contando cos partes metereolóxicos favorables e tras detectaren no
seu fondeadoiro os cruceiros nacionalistas, decidiuse iniciar a operación.
A Flota Republicana formada por
dous cruceiros lixeiros (o moderno
Andrés Sampedro Fernández
Guerra naval no
Mediterráneo
Durante a Guerra Civil española, a
Mariña de Guerra de superficie quedou dividida entre os dous bandos. A
República conservou a maioría dos
destructores, pero o bando Nacional
conseguiu dispor dos dous cruceiros pesados de nova construcción, o
Canarias e o Baleares, armados con
oito cañóns de douscentos tres mm
(oito pulgadas) cada un.
No Mediterráneo, a guerra naval
centrouse, fundamentalmente, no
bloqueo dos portos inimigos, a protección de convois, o bombardeo da
costa e o apoio a operacións terrestres.
Batalla do Cabo de Palos. O
Afundimento do Baleares
Naquel ano mil novecentos trinta
e oito a Flota Republicana, ao mando
do Almirante Luis González Ubieta,
tiña como único cometido escoltar
aos buques que arribaban aos seus
portos. Este feito levou ao alto mando republicano a confeccionar un
plan para elevar a moral das súas dotacións e, ao mesmo tempo, asestar
un duro golpe ao inimigo. Quizáis estrañe a orde dos obxetivos propostos,
pero a teor da operación proxectada,
coa escasa preparación da flota, era
máis que improbable levala a cabo:
dirixirse á Bahía de Palma para atacar aos cruceiros nacionais alí fon-
Libertad e o antigo Méndez Núñez) e
cinco destructores zarpa dende Cartagena.
Pola outra banda e baixo o mando
59
pregón
2009
do Almirante Manuel de Vierna y Belando, ese mesmo día, cinco de marzo de mil novecentos trinta e oito, os
dous cruceiros nacionais Baleares
e Canarias fixéronse á mar dende
Palma de Mallorca acompañados
do cruceiro lixeiro Almirante Cervera
e tres destructores, o Velasco e os
dous Clase Teruel. Actuaban como
protección distante dun convoi mercante composto polo “Umbe Mendi”
e “Aizkori Mendi”, que transportaba
material de guerra dende Italia.
Ao chegar á noite, os destructores nacionalistas volven á súa base,
mentres que os cruceiros continúan
a súa patrulla.
As dúas flotas, por casualidade,
crúzanse de volta en contrada en plena noite. O destructor republicano
Sánchez Barcáiztegui lanza os seus
torpedos sobre o Cervera pero falla,
probablemente sen que se den conta
os cruceiros nacionalistas, aproxímanse ao combate. A uns tres mil metros,
os destructores Sanchéz Barcáiztegui,
Lepanto y Almirante Antequera lanzan
doce torpedos. Aproximadamente ás
dúas e vinte, do xa domingo día seis,
dous ou tres dos torpedos, do Lepanto, impactan no Baleares, averiándoo
gravemente. Os outros dous cruceiros
nacionais afástanse continuando a
súa patrulla e deixando so ao Baleares, que en poucas horas afúndese. Os
destructores ingleses HMS Boreas e
HMS Kempenfelt acuden a axudar ao
salvamento dos náufragos. Rescatan
a catrocentos trinta e cinco homes, e
desaparecen setecentos oitenta e seis.
Durante o salvamento, avións republicanos bombardean aos destructores
ingleses, causándolles baixas (un morto e catro feridos no Boreas). O almi-
e as dúas flotas empezan a afastarse. Os cruceiros do Almirante Vierna
prefiren retrasar o enfrontamento ata
o amencer, para así poder sacar partido da súa superior artillería. Pero
os buques republicanos deciden dar
a volta e perseguir ao inimigo.
Vólvense a encontrar a unhas setenta millas ao leste do Cabo de Palos.
Os cruceiros nacionalistas abren fogo
sobre o Libertad a uns 5.000 metros de
distancia, e os cruceiros republicanos
responden ao fogo. Pero a falta de experiencia en combate nocturno fai que
ningún dos disparos artilleiros sexa
efectivo. Durante este duelo de cruceiros, tres destructores republicanos,
rante Vierna foi un dos desaparecidos.
Por parte republicana, a operación
proxectada era de moi difícil realización, pensada só co fin de elevar a
moral; pero, ao saber aproveitar os
medios dispoñibles dunha forma efectiva –ademáis de contar coa “colaboración” do adversario–, Ubieta consiguiu
un resultado moito maior do que cabía
supor. Sen embargo, a flota republicana non soubo rentabilizar o éxito para
romper o dominio inimigo e iso condúxolle finalmente á derrota.
Con posterioridade, erixíuse en
Palma de Mallorca un monumento
en memoria dos falecidos no afundimento do buque. Na localidade vas-
60
ca de Ondárroa, de onde procedían
medio cento de tripulantes, levantáronse dous monumentos na honra dos mortos no afundimento, un
encol do porto e outro no cemiterio.
En Ponteareas dedicouse unha rúa a
José Luis Aguiar Muíños, tripulante
do Baleares, falecido nesta batalla.
Achegamento a José Luís
Aguiar Muíños
José Luís Aguiar Muíños, era fillo
de José Aguiar Palacios, natural da localidade lucense de Mondoñedo e de
María Muíños Regueira, nada en Caldas de Reis, el casado en segundas
nupcias, sen descendencia da súa primeira muller, tiveron un total de sete
fillos, dous homes e cinco mulleres
(Isabel, María Vilerma, Elena, Manuel,
María Cinta, Isaura e José Luis).
Segundo os datos extraídos do
empadroamento municipal a trinta e
un de decembro de mil novecentos
corenta e cinco, dise nel que a familia leva vivindo no concello vinte e
cinco anos (o matrimonio e os tres
fillos maiores que aparecen nese
padrón: Isabel, María Vilerma, e Elena). Entón, María Vilerma e Elena
tiveron que nacer noutra poboación,
posiblemente en Ribadavia como a
primeira das fillas, Isabel, aínda que
no empadroamento figuran como
nados en Ponteareas. Polo lugar de
nacemento da primeira filla, fai pensar que a parella estivo vivindo varios
anos na localidade ourensana antes
de trasladárense a Ponteareas.
Neste censo de mil novecentos
corenta e cinco non figuran nin José
Luís nin a súa irmá Isaura por estaren
finados nesta data. Por entón, a familia vivía nunha pequena casa (que
na actualiadade aínda se conserva)
na rúa ponteareá de Santa Ana.
No que atinxe á indagación sobre
a súa xénese, segundo certificado do
Rexistro Civil de Ponteareas, de data
once de febreiro de dous mil nove,
José Luis Aguiar Muíños non figura
inscrito neste Rexistro Civil entre o
01/03/1917 e o 30/11/1923 (período
de tempo no que presumiblemente
naceu José Luis), o que vén a certi-
pregón
2009
ficar, como se dixo máis arriba, que
José Luis non naceu en Ponteareas,
posiblemente nacera, ao igual ca
súa irmá maior en Ribadavia, ou
noutra poboación, aínda que parece
estraño porque no empadroamento
do corenta e cinco figura que a familia leva vinte e cinco anos vivindo en
Ponteareas e para ser alistado como
flecha tiñan que ter entre desásete e
vinte e dous anos. Como derradeira
conclusión, tamén pode suceder que
exista un erro no empadroamento.
Ata o quince xaneiro de mil novecentos trinta e oito nada ou moi
pouco se sabe da nenez e xuventude
de José Luis, nese día, segundo figura no Arquivo Munipal de Ponteareas,
José Luís Aguiar Muíños foi alistado
como voluntario, con acuertelamento
na Base Naval de Marín e posterior
destino ao Baleares. Nada se sabe
dende a data de alistamento ata á
do seis de marzo dese ano. Pouco
tempo tivo para adaptarse aos rigores do mar e á vida a bordo dun navío
de guerra. De todos os xeitos, para
a familia, Luis, sempre foi aquel xove
parente que morreu no Baleares.
Un novo documento vai aportar
información sobre o devir da familia,
no certificado de defunción do seu
pai, conservado no Rexistro Civil de
Ponteareas, do seis de setembro de
mil novecentos corenta e sete, dise
no tocante ao seu estado:
“viudo de primeras nupcias de
Rosa Botana, de quien no dejó descendencia y estaba casado en segundas nupcias con María Muíños Regueiro, de cuyo matrimonio tuvo siete
hijos llamados, Isabel, María-Vilerma,
Elena, María-Cinta, Manuel, Isaura y
José Luis, los dos últimos, difuntos”.
Unha nova testemuña que consta
no (leg. 356/21) Arquivo Municipal de
Ponteareas, vai aportar información
relevante sobre o caso que nos ocupa,
trátase dun expediente tramitado a Dª
María Múiños Regueiro (nai de José
Luis), empregada municipal, tendo
como xuíz instructor ao alcalde Don
Benigno Candeira Álvarez e como secretario a Don Carlos Caballero Aballe,
“para determinar si está incurso en el
Decreto 108 o en el de 27 de Enero del
año actual (1938); y reclámese en primer término informe de la conducta
político social de dicho funcionario en
especial relacionada con el Movimiento Nacional, del puesto de la Guardia
Civil y de la Delegación Local de Investigación y Vigilancia”.
Despois da investigación levada a
cabo, no informe emitido pola Delegación Local de Investigación y Vigilancia da Falange Española Tradicionalista y de las J. O. N. S., de data
quince de xullo de mil novecentos
trinta e oito: “(.../...) DESPUÉS DEL
18 DE JULIO DE 1.936: Buena admiradora y entusiasta del Movimiento.
–Actualmente llora la pérdida de un
hijo voluntario en el “Baleares” como
voluntario de Falange.-”. Con data
doce de maio de mil novecentos trinta e nove, o xuíz instructor, vistos os
non moi bo gusto, pero tiña unha
familia á que manter porque o soldo
de José repartindo a prensa dende
Ponteareas ata Mondariz na súa burriña, a Capona, non daba para moito).
Cabería supor que fora por ser muller
solteira, vivindo co pai dos seus fillos,
como a considera a Delegación da
F.E.T. y de las J.O.N.S. no seu informe
de “MORALIDAD: Regular (observa
buena conducta, pero dicen no está
casada)”. José e María casaron no
intervalo entre mil novecentos trinta
e oito e mil novecentos corenta e cinco, data do empadroamento no que
figuran como casados. Tiveron que
esperar para casarse ao pasamento
da súa primeira muller, Rosa Botana,
xa que el, por circunstancias aínda
non claras, abandonou á súa primeira
muller. En resumidas contas, daquela, isto de viviren xuntos sen estaren
informes “de buena conducta” acorda propor o sobresemento do expediente que será aprobado en sesión
da Comisión Gestora de un de xuño
de mil novecentos trinta e nove.
Este documento e a necrolóxica
do Faro son as únicas testemuñas de
que José Luis foi “voluntario en el “Baleares” como voluntario de Falange” e
que morreu en dito buque de guerra.
Baseándose exclusivamente no expediente aberto a súa nai en mil novecentos trinta e seis, cabe cuestionarse cales foron os verdadeiros motivos
que levaron á apertura dun expediente a unha funcionaria de limpeza do
Concello, (traballo mal pagado e de
casados estaba mal visto.
Para esbozar un novo suposto,
débese ter en conta que cando José
Luis se alistou a comezos de mil novecentos trinta e oito, os rapaces en
idade de poderen ser incorporados a
filas só lles daban tres opcións: fuxir,
ser paseados ou ben incorporarse a
filas como “voluntarios”. A última alternativa era a menos mala das tres,
xa que ao mesmo tempo lles prometían formación para a posterior vida
civil. Neste suposto cabe entenderse a investigación levada a cabo na
persoa da súa nai. Sobre esta última
proposta, ten sentido o que afirman
os familiares sobre o que contaba a
61
pregón
2009
súa nai despois de morrer o seu fillo
no Baleareas, porque morto o rapaz,
a familia intentou cobrar a súa morte, pero negáronlla reiteradamente
por ser solteira, ao que ela argumentaba que cando llo levaron, non lle
preguntaron se estaba casada ou
solteira, e despois, alegaban que estaba solteira para negarlle a paga.
Estadía no Baleares.
A bordo do Baleares estaban enrolados membros voluntarios de
distintas Brigadas: Flechas Navales
procedentes da escuela de Flechas
de Mallorca dos que morreron tres
galegos no afundimento. O noso protagonista, segundo a súa familia, foi
alistado como voluntario da F. E. T. y
de las J. O. N. S. como Fecha Negra.
Xunto a el había outro mariñeiro
voluntario e membro de F. E. T. y de
las J.O.N.S. procedente da parroquia
ponteareá de Angoares: Ángel Sobral Zúñiga de vinte anos de idade.
No Faro de Vigo do vinte e seis de
marzo dase noticia da morte no Baleares do voluntario de vinte e dous
anos, Manuel Carrera Lemos, veciño
de Canedo. Finalmente, o día un de
abril no Faro aparece David Ferreira
veciño de Ponteareas, tamén falecido no Baleares.
Noticias locais do
afundimento e mortos.
Unha sinxela nota baixo o título
“La pérdida del “Baleares”. Respuesta merecida: el “libertad” averidado y
un destructor rojo hundido” é a primeira noticia que aparece no Faro de
Vigo sobre o afundimento do Baleares o doce de marzo, seis días despois do afundimento.
As primeiras necrolóxicas e lembranzas de mariñeiros mortos no Baleares comezan a publicarse no Faro
a partires do día dezasete de marzo.
Así como a invitación que fai nese
mesmo día e nas mesmas páxinas a
F. E. T y de las J. O. N. S. aos funerais
polos mártires del crucero “Baleares”
que se ían a celebrar ao día seguinte
en Santa María de Vigo (Colegiata).
O día dezaoito, o Faro vólvese facer62
se eco deste episodio co título “Los
mártires del crucero “Baleares””. O
día dezaoito, aparece un artigo de
El Tebib Arrumi co título “La pérdida
del “Baleares”. El hundimiento del
heroico crucero visto y honrado por
la Marina inglesa”. Tamén nese mesmo día, este diario, faise eco de “Los
funerales de ayer en la Colegiata por
los caídos en el crucero “Baleares””,
onde se calificaba o afundimento
como “accidente”. Case ininterrompidamente, durante case dous meses van aparecendo no Faro de Vigo
distintas cuestións relativas a este
acontecemento.
Todos os días aparecen necrolóxicas nas follas do Faro de Vigo con fotografías dos finados. Un regueiro de
retratos de rapaces xoves van dando
noticia do grande alcance do desastre, que confirma o numeroso número de alistados de grande parte da
provincia de Pontevedra enrolados
no Baleareas. Ata un total de setenta e tres tripulantes (segundo Faro
de Vigo, entre os días seis de marzo
ata o trinta e un de abril de mil novecentos trinta e oito), entre persoal
voluntario e de carreira, morreron na
mañanciña do domingo seis de marzo de mil novecentos trinta e oito.
Durante estes días, este diario
vai dando conta de distintos actos
na memoria dos finados. O sábado
vinte e seis tamén se celebraron solemnes funerais na catedral de Tui.
Outras poboacións como Caldas de
Reis, Baiona, Pontevedra, Ramallosa, Lavadores, Gondomar, Cangas,
Moaña, Marín, etc. tamén se sumaron aos actos solemnes pola morte
dos veciños no Baleareas.
Problemática Aguiar versus
Aguilar.
Unha cuestión que vén a complicar a situación legal de José Luís
Aguiar Muíños é a castelanización
do seu primeiro apelido, Aguiar por
Aguilar, xa que hoxe non figura no
censo de falecidos no Baleares José
Luís Aguiar Muíños, pero si José
Aguilar Muíños, segundo a familia,
pero esta problemática leva a que a
familia teña problemas probatorios
sobre a identidade deste devanceiro.
Luis Aguiar, unha rúa
ponteareá
No libro de Actas do Concello, a
Comisión Gestora do Ilmo. Concello de Ponteareas da provincia de
Pontevedra, na Sesión Supletoria,
celebrada o día vinte de xullo de mil
novecentos corenta e oito (20 de xullo de 1948), adoptou, entre outros, o
seguinte acordo que dí:
(.../...)
DENOMINACIÓN DE CALLES Y
PLAZAS. Se da lectura a un escrito,
suscrito por D. Indalecio Caballero
Moure, como Secretario Local de aquel
Organismo por el cual se acordó someter á la aprobación de esta Gestora,
la conveniencia de rotular varias calles
y plazas de esta villa con placas conmemorativas de Instituciones, fechas,
hechos heroicos y personas que son
timbre de gloria para la Patria.
Los cambios que se proponen son
los siguientes: (.../...), y calle de Luis
Aguiar, a la Travesía de Salvatierra
(.../...).
Hoxe, o nome desta rúa aparece trocado polo de Amado Garra,
segundo acordo do Pleno da Corporación Municipal, levado a cabo
en data quince de novembro de mil
novecentos noventa e nove, contando co apoio da maioría absoluta da
Corporación Municipal.
Posteriormente, con data dezasete de xuño do dous mil tres, resolveuse o acordo antes mentado
por Resolución do alcalde D. Francisco Candeira Mosquera, onde se
cambiaban aquelas denominacións
con referencia ao antigo réxime por
outras acordes coas denominacións
tradicionais, con persoeiros das letras galegas, etc.
Bibliografía
Arquivo Municipal Concello de Ponteareas (A. M.P.).
Hemeroteca dixital de Faro de Vigo. Agradecer a Gabino Porto por facilitarme o acceso á hemeroteca.
www.revistanaval.com/armada/batallas/palos.htm
www.generalisimofranco.com/baleares/
www.crucerobaleares.es/
www.centroeu.com/baleares/crucero.htm
pregón
2009
Manuel Gayoso Suárez
Unha das figuras máis importantes
da aviación española
gonzalo fernández álvarez
Naceu en Ponteareas o 25 de xaneiro de 1902. Fillo de don Arturo Gayoso e de dona Encarnación Suárez,
era o maior de oito irmáns e dende
moi cativo deu mostras inequíivocas
de querer voar. A súa infancia tivo
que ser dur, xa que aos nove anos
falece a súa nai e pouco tempo despois tamen morre o seu pai.O seu
bisavó era José Gayoso, home de
gran prestixio e non menos patrimonio familiar. A infancia do neno Manuel Gayoso transcorre no centro de
Ponteareas, xa que a súa vivenda era
o lugar que hoxe ocupa La Marquesina, aínda que posteriormente sabemos que viviu na rúa San Gregorio.
Xa desde cativo mostrou un grande
interese pola aviación e pola mariña,
decantándose no futuro pola primeira. Cando quedou orfo, un frade levouno para o Convento de Canedo,
pero estaba claro que a vocación de
Manuel non era a dos hábitos. Polo
tanto abandona os estudos, traballa
como carpinteiro e cando ten ocasión ingresa como voluntario no corpo de aéronautica en Cuatro Vientos
e fai cursos de mecánica. Isto conseguiuno a través de seu parente D.
Gonzalo Candeira, Diplomado de Estado Maior de Infantería.
En 1921, cando ten 19 anos ingresa na cuarta promoción de pilotos e
,é destinado ás Forzas Aéreas de Africa mandadas pola lendaria figura do
tenente coronel Kindelán .Combatiu
en Ifni, Cabo Juby y Larache entre
outros sitios.
Naqueles históricos avións “havilland”, “focker” e “breguet”, fráxiles e
delicados, cos que nacía a aviación
española, había de escribir Gayoso
a súas millores páxinas. En 1924 a
Orde Xeral do Exército de África o
cita como distinguido: “por su arrojo,
excelente espiritu y pericia”1. Participa nas operacións aéreas do desembarco de Alhucenas, naquelas
atrevidas misións de bombardeo e
ametrallamento a baixa altura. En
1925 o seu avión é tiroteado dende o
chan e resulta ferido con rotura do
1 La Voz de Galicia 17-VII-1987:” Manuel
Gayoso Suárez, hijo de Ponteareas, fue un
hombre pionero de la aviación española “
fémur, pero a súa habilidade de piloto lle permite regresar á base de Ben
Karrich Foi una gran proeza, ademais
tiña o depósito de gasolina perforado
con oitenta e catro balazos. Xa en
terra , atendeuno o famoso doutor
Bastos, sendo posteriromente traslado ao Hospital Militar de Tetuán.
Máis tarde recuperouse das feridas
en Ponteareas .O oito de xullo de
1926 celebrouse na vila do Tea unha
homenaxe a Manuel Gayoso “ polos denonados servizos prestados á
patria”2 . Asistiron a esta celebración
moitas e distinguidas persoas de
Ponteareas. Fixo a oferta da cea Don
Ramiro Sabell, alcalde deste concello, quen tivo palabras de eloxio para
o homenaxeado e para a aviación.
Gayoso agradeceu aos seus amigos
o obsequio e a deferencia de que foi
obxecto.Foi condecorado polo Rei
Afonso XIII en dúas ocasións coa
“Cruz de María Cristina” e o mesmo
rei lle concedeu o permiso de piloto
supernumerario.
En 1927 cando se funda Iberia, o xa
capitan Gayoso, pasa a formar parte
daquelas tripulacións de aviadores
2El Tea 03-VII-1926
63
pregón
2009
civís que van cimentar o prestixio
da nosa primeira compañía aérea .
No ano 1934 deseñou e construiu un
avión con motor cirrus-martres, de
93 cabalos. A maqueta desta avioneta foi probada polo Comandante de
Enxeñeiros D. Jenaro Olivié no túnel
aerodinámico de Cuatro Vientos que
No ano 1936 estala a Guerra Civil española que viría interromper e
frustar o seus proxectos e ilusións.
Fiel ao goberno da República organiza no aeródromo do Prat un centro
escola para voos nocturnos e sen visibilidade. Ata o último momento daquela guerra se manten ás ordes de
a Tabasco para traballar como piloto
“chiclero”. Posteriormente voou para
o Servicio Aéreo Panini e chegou a
acumular 25 000 horas de voo. Ao
deixar de voar, dedicouse á industria da construción, con seu irmán
Guillermo.Coa chegada da democracia, volve a España para alcanzar o
que durante anos foi o seu soño: o
grado de coronel no exército do aire
e o título de comandante piloto de
Iberia.
Faleceu en Gadalajara, Jalisco, o
17 de xuño de 1987.
Bibliografía:
Buergo Troncoso, J.R. (2006) Los hermanos Gayoso.
Pregón 2003 Paxs.43-44
Buergo Troncoso, J.R. (2001) Quauhtli: Revista de His-
foi un dos primeiros que houbo no
mundo.Segundo o resultado da proba foi o mellor que pasou polo túnel
aerodinámico, a excepción do autoxiro de La Cierva.
64
o seu antigo amigo xefe dos tempos
de África e comparte a sorte de tantos combatentes, sufrindo cautiverio
nos campos de Alxer e Marsella.
Tras chegar a México trasladouse
toria Aeronáutica de México. Núm. 3 Paxs. 28,29 e 30.
Estévez Villaverde, E. Ponteareas y el Condado (1980)
Tea, El., 03-VII-1926, 13-VII-1926
Voz de Galicia, La. Manuel Gayoso Suárez, hijo de
Ponteareas, fue un hombre piuonero de la aviación española. 17-08-1987
pregón
2009
Agustín Rodríguez Bahamonde,
un liberal nas Cortes de Cádiz
A Nava Castro
A última, polo de agora, parlamentaria
de Ponteareas
rafael sánchez bargiela
A celebración ao longo deste ano
do Bicentenario da Guerra da Independencia na nosa terra ten contribuido a recuperar a memoria deste
importante acontecemento que,
conservado na memoria popular con
grande vigor, reclamaba unha atención dos historiadores que afortundamente ten acadado.
A vila de Ponteareas tamén presenciou o paso das tropas napoleónicas e moitos dos veciños desta
xurisdicción sofriron intensamente
os desmanes dos ocupantes. Ás xentes do Condado e A Paradanta cábelles a honra de ser os primeiros en
presentar batalla directa contra as
tropas comandadas polo mariscal
Soult na ponte de Mourentán. Os labregos e paisanos comandados polo
Abade de Vilar, D. Mauricio Troncoso
de Lira e Soutomaior dificultaron o
paso dos reximentos franceses cara
Ourense e abriron a loita contra os
invasores. Certamente o nome do
abade de Vilar e do Couto reclama a
atención da que é merecente como
o gran protagonista na provincia de
Tui da rebelión contra os franceses.
Outro afervoado loitador nesta guerra foi outro presbítero ponteareán
Felipe de la Concha, responsable dos
“Tiradores do Sobroso” logo chamados do Miño cun grande protagonismo no cerco de Tui.
Outra figura eminente neste período e dotado dunha gran proxección especialmente nos labores
parlamentarios das Cortes de Cádiz
é outro fillo de Ponteareas, Agustín
Rodríguez Vaamonde (ou Bahamonde, como figura noutras oportunidades). Foi batizado na parroquial de
Ponteareas o 10 de xuño de 1769, fillo de Don Agustín Rodríguez, cuxas
orixes familiares están en Valeixe,
e de Dona Luisa Vaamonde, cuxos
pais eran oriundos de Santa María
de Xermar (Cospeito – Lugo). Aínda
que carecemos de noticias sobre a
situación social da familia, esta debia ter recursos dabondo para enviar
ao seu fillo a estudar tres anos de
Filosofía no convento franciscano
de San Antonio en Tui (1786-1788) e
logo cursar Leis e Cánones na Universidade de Santiago de Compostela. Recibe o grao en Leis o 11 de xuño
de 1791 “precedido para ello el riguroso examen, prevenido en Real Cédula del que salió aprobado némine
discrepante”. De inmediato o recen
licenciado comeza as súas prácticas
no despacho de D. Pedro Fernández
Vaamonde e Sanjurjo (¿será parente
seu?), avogado da Real Audiencia
do Reino de Galicia, con exercicio
na feligresia de Santa Cristina de
Bugarín. Unhas prácticas que van
do 15 de xuño de 1791 ao 18 de abril
de 1795. Neste momento trasládase
a Madrid para realizar, e superar, os
exames establecidos para o exercicio
da avogacia.
Posteriormente casa en Tui con
Xoana Roca Portela e desenvolverá
na, daquela, capital provincial a sua
actividade no ámbito xudicial e político. Segundo nos informa Manuel
Fernández-Valdés (1958), en 1807
era xuiz maior real da cidade e xurisdicción tudense. Tras a ocupación
francesa, en 1809, foi de novo xuiz e
organizou “os servizos de defensa da
provincia ata a constitución da Xunta
de Armamento e Defensa da provincia tudense, da que foi secretario” e
tivo un destacado protagonismo na
organización do sitio da cidade fronteiriza. Consecuentemente foi electo,
o 21 de febreiro de 1810, como representante da provincia tudense nas
65
pregón
2009
Cortes de Cádiz.
A súa actividade nas Cortes foi
tan intensa que podemos asegurar
que foi o deputado galego máis traballador, aínda que non gustaba de
pronunciar longos discursos, quizais
porque como recoñecia un cronista
‘fala a trompicóns como falamos os
galegos’.
Tivo unha participación moi activa
na vida parlamentaria, formando parte da comisión de once deputados
encargada de elaborar un proxecto
de arranxo e organización das provincias; integrouse tamén nas comi-
sións de Examen de documentos e
Reformas do Exército. Presentou na
comisión de Constitución unha serie
de proposicións relativas á unha nova
demarcación dos correxementos en
Galicia. Apostaba por unha Rexencia
de cinco membros e amosuse partidario da abolición das matrículas do
mar, formando parte da comisión de
Guerra.
Ideolóxicamente, Rodríguez Vaamonde era liberal pero moi moderado. As actuacións máis destacadas
nas Cortes sempre tiveron que ver
cos intereses ou a defensa de Galicia.
Unha das súas primeiras propostas
parlamentaria, que non pasou da
tentativa, propuña a supresión dos
vasalaxes e contribucións feudais,
e estaba precedida dunha breve introducción onde aludía á doble dirección da loita que o pobo español
sostiña naqueles momentos: pola
independencia e a libertade. Independencia fronte ao estranxeiro pero
libertade tamén fronte as relacións
feudais de dependencia verbo dos
señores xurisdiccionais, cabidos,
mosteiros e os seus administradores
e apoderados (Hernández Moltaban,
1999)
Continua a súa actividade con
novas propostas así o 1 de marzo de
1812 solicitou a suspensión dunha
66
onerosa contribución porque entendía que Galicia xa non podía pagar
máis. El foi quen solicitou constituir
en Cádiz un batallón formado por
residentes galegos (sesión do 18 de
xullo de 1812). Foi quen na sesión de
13 de febreiro de 1813 presentou en
representación da cidade de Vigo o
cambio do símbolo representativo da
cidade. Antes era unha cuncha,que
facia referencia aos dereitos que o arcebispo de Compostela posuía sobre
a cidade viguesa, e por iso se muda
o símbolo e pasa a ser un ramo de
oliveira. Na sesión do 14 de febreiro
de 1813 denunciou o xefe político de
Galicia, marqués de Camposagrado, por entender que se excedía nas
súas funcións contra os veciños de
Domaio e de Moaña, polo que o marqués foi destituido (Barreiro Fernández 2001).
A Agustin Rodríguez Vaamonde
cábelle a honra de ser un dos asinantes da Constitución Española de
1812 e foi logo elexido como secretario das Cortes o 24 de xaneiro de
1813, testemuñándose o prestixido
do que gozaba naquel parlamento.
A restauración absolutista supuxo
o seu abandono temporal da vida política e padeceu persecución polos
seus ideias de caracter liberal. O seu
nome figura nun informe presentado por Caballero del Pozo en 1814,
impreciso e con probas moi fracas,
sobre un intento de golpe de Estado
liberal que querería proclamar unha
república e tentaba prolongar o período de sesións das Cortes Extraordinarias.
No trieno liberal (1820-1823) retornan ás Cortes os deputados liberais
entre eles Agustín Rodríguez Vaamonde, agora como representante
do reino de Galicia ao non existir
distritos máis cativos. Tivo unha destacada actividade política nas Cortes
de 1820, formando parte de numerosas comisións parlamentarias e promovendo múltiples iniciativas.
Formou parte das seguintes comisións: de poderes, do tribunal para
xuzgar aos deputados, de persecución de malfeitores, de infracións á
Constitución, da división provincial,
da que promove unha lápida no Congreso o xeneral Porlier, etc. Resaltar a
súa defensa das capitais provinciais:
A Coruña, Ourense, Lugo, Pontevedra ou Tui, ainda que prefería unha
quinta provincia para Santiago; ou o
seu proxecto sobre a normativa legal
para a navegación entre España e
Portugal e o seu apoio á supresión
dos señorios eclesiásticos e civís.
Agustín Rodríguez Vaamonde destacou especialmente no medio da
mediocridade da representación galega nas Cortes de Cádiz e do Trienio
(Barreiro Fernández, 2001)
Tras a década onminiosa (18231833) en que sofre de novo repesalias, en 1833 ao recuperarse o réximen liberal será nomeado “oidor”
ou maxistrado da Real Audiencia de
Galicia, na Coruña, da que chegará
a ser decano e rexente interino. Algúns autores sinalan que xa ocupara
un posto na Audiencia de Valladolid
no último ano do trienio liberal, en
1823, sendo posteriormente cesado
na conseguinte etapa absolutista.
Finalmente, nas eleccións de 2
de outubro de 1836 retorna ao parlamento Agustín Rodríguez Vaamonde, agora deputado pola provincia de
Pontevedra; renunciando ao escano
por enfermidade o 22 de novembro
de 1836 culminando así unha intensa actividade política. Ao pouco
tempo morre na cidade da Coruña
sendo soterrado no cemiterio de San
Amaro. Pero axiña os seus fillos, o
tudense Florencio, do seu primeiro matrimonio coa tudense Xoana
Roca, e logo Teófilo, da súa unión
coa ribadavense Juan Portela continuarán, especialmente o primeiro,
unha intensa carreira política.
Bibliografía:
Barreiro Fernández, Xosé R. Coord. (2001): Parlamentarios de Galicia. Santiago de Compostela, Parlamento de Galicia e Real Academia Galega.
Fernández-Valdés Costas, Manuel (1958): “Familias antiguas de Tuy”. Pontevedra.
Hernández Moltanbán, Franciso J.(1999): La abolición de los señorios en España, 1811-1837. Universidad de Valencia.
pregón
2009
O nacemento dunha lenda
A cotío escoitamos historias transmitidas de pais a fillos, relatos que
pouco a pouco van tomando forma
de lenda e que se van inserindo na
tradición oral dos pobos. Son historias que a cada paso van crecendo,
incorporando elementos máxicos
bre ese feito verídico vaise construíndo a historia que pasará de boca en
boca, modificando elementos, eliminando e engadindo novos detalles
ata trastocar o suceso orixinal para
convertilo en algo máxico e asombroso. Con toda probabilidade, son estes
dous os elementos que máis axudan
á hora de perpetuar o relato.
as máis das veces e redebuxándose
cada vez que pasan do narrador ao
oínte. Moi poucas veces podemos
coñecer a orixe dese tipo de historias de cabaleiros, de arrepíos, de
intervencións divinas, de mouros e
sereas, trasnos e demachiños...
Na miña opinión, a meirande parte destas historias teñen a súa orixe,
aínda sendo pouco veraces ou directamente incríbles (dende unha perspectiva puramente racional), en feitos
reais. Sucesos destacados por algunha razón que, paseniño, se van transformando neses relatos que chegan a
nós, historias remodeladas e reconstruídas unha e mil veces por cada
novo narrador. Pero o feito real do que
nacen, nin sempre é perfectamente
identificable, nin sempre aparece plenamente descrito no relato, e incluso
pode ser algo totalmente secundario
dende o punto de vista narrativo. So-
Asistir a un parto destas características é algo que parece pouco doado. ¿Ou non? Ao mellor xa estamos
asistindo ao nacemento dos relatos
que serán considerados lendas dentro de cen anos polos futuros estudosos da nosa tradición. O difícil é decatarse de que somos testemuñas.
Poñamos un exemplo: un dos lugares que concentra máis historias
máxicas en toda a bisbarra (co permiso do castelo do Sobroso) é a Pena
dos Namorados, na parroquia de
Arcos, coñecida no lugar como “Penedo da Pena”. Ao seu redor pululan
aínda os amores de Aldina e Tristán,
que ben poderían estar xogueteando
cunha princesa de longa melena loira, como de serea, e ao mellor andan
todos tres na procura do tesouro agochado debaixo da Figueira do Demo,
custodiado por dous lagartos arnais,
ou barullando sobre o rito das tres pe-
Manrique Fernández
dras que seguen a realizar as parellas
de namorados. Pois ben: este lugar
máxico, celme dunha morea de relatos, estivo a piques de desaparecer
fai algúns anos. Segundo se conta no
entorno, cando se estaba a construir
a estrada de Ourense, que transcorre
a poucos metros do enclave, as previsións iniciais eran que o seu trazado
pasase xusto por enriba dos penedos
que lle dan personalidade. E din que
os obreiros que construían esa estrada tiñan previsto facer saltar polos aires os devanditos penedos.
Ao parecer, para levar adiante ese
traballo empregaríanse varios cartuchos de dinamita. “Barrena”, dicía
o relator. E incluso se chegaron a
facer os buracos nos que serían incrustados eses cartuchos. Disque
finalmente decidiron apartar o trazado un pouco e o penedo salvouse
da destrucción. De resultas que eses
furados quedaron na pedra como
testemuña daquel proxecto.
Como as xentes do pobo somos
daquela maneira, eses furados na
rocha xa teñen a súa propia denominación. Son coñecidos no lugar cun
nome rotundo e demoledor: “Os dedos de Cristo”.
¿Non pode significar esa denominación que estamos asistindo ao
nacemento dunha nova lenda? ¿Non
sería factible pensar que dentro dun
tempo haberá quen diga que foi alí
onde Cristo se sentou a descansar
deixando esa pegada no penedo?
¿Non se di tamén que no alto da Picaraña quedou outra pegada de cando Cristo ascendeu aos Ceos?
Pouco importa que a Biblia diga
outra cousa, que contradiga o relato.
Nós inventamos as nosas historias
como nos parece e non imos deixar
que unha sutileza coma esa nos
impida disfrutar dunha boa historia
arredor da lareira. ¿Non si?
67
pregón
2009
A Capela de Santa Trega de Pías
e a súa labra epigráfica
XOÁN MARTÍNEZ TAMUXE
A parroquia de Santa Mariña
de Pías pertence ao concello de
Ponteareas, arciprestado de Mondariz e diocese de Tui-Vigo.
Pías, é sen dúbida unha das parroquias máis antigas e ricas aténdonos
aos seus testemuños arqueolóxicos,
históricos e artísticos do territorio pontareán como ten dabondo probado o
historiador Clodio González Pérez.
Esta parroquia conserva aínda
dúas tamén das máis antigas ermidas, a de Doce Nome de Xesús, na
cima do Monte Castro de Troña e
a de Santa Trega1. Nesta ocasión
tentamos aproximarnos ao estudo
concreto da de Santa Trega, virxe e
mártir. Na nosa intención está o dar
a coñecer unha antiga e interesante
inscrición que mostra a capela. Na
documentación manuscrita do século XIX dícese que esta capela se
atopa “a distancia de un cuarto de
legua de mal camino de esta iglesia,
en sitio desierto y solitario”. Levántase no barrio da Hermida, nun frondoso paraxe de carballeiras, na ladeira
Poñente do propio monte do Castro
de Troña, do que dista pouco máis de
200 metros.
Esta capela da protomártir Trega,
de forma rectangular (11 x 5’70 m.)
de cachotería, ten pequeno campanario que remata en cruz (hoxe
sen campá, por roubo da mesma),
conserva o típico alboio para abrigo
1 Primeira mártir feminina (protomártir) de
Iconio-Seleucia (Turquía). Sufriu ata cinco
probas de tormentos, e a pesar de non morrer
neles é considerada mártir no ano 46 da Era
cristiana. Finou como ermitaña a idade avanzada nunha cova. Esta devoción puido chegar
a Galicia a través da peregrina Etérea (século
IV) que visitou o sepulcro da Santa, ou polos
comerciantes ou militares romanos cristianos.
68
dos romeiros. Precisamente por ser
antiga, levántase como dixemos, no
lugar da Hermida, que deu nome
ao barrio. Mostra vestixios dun arco
de medio punto, quizais románico,
coa orientación clásica medieval,
ao Nacente, ostentando, incrustada
no ábside, unha intrigante epigrafía.
Apréciase material reaproveitado
nas diferentes reformas.
As primeiras referencias á santa de Pías coñecémolas por información do cóengo da Catedral de Tui,
historiador guardés, Juan Domínguez Fontela. Este autor no seu libro
Voto de Santa Tecla2, escribe: “Una
circunstancia digna de atención
queremos dejar consignada antes de
terminar este capítulo, es lo ligado
que está el culto de Santa Tecla con
algunos Castros de Galicia. Cerca
de Mondariz existe la parroquia de
Pías a cuyo lado yérguese el monte
llamado hoy del Buen Jesús. En la
cumbre y vertiente de este monte,
existen restos de viviendas circulares
2 Domínguez Fontela, Juan. Voto de Santa
Tecla. (Edición especial). A Guarda, 1998,
páx. 49.
como las de Santa Tecla y allí mismo
un hermoso Castro Ibérico-Romano
de gran amplitud. De él arranca una
antigua Vía que conduce al antiguo
castillo feudal de Sobroso. Al lado de
esta vía hállase una antigua capilla
dedicada a Santa Tecla”.
A esta capela o tamén cóengo
catalán Salvador Misser3, no seu
libro sobre Santa Trega, anota: “Capilla de Santa Tecla, en el Barrio de
Hermidas en la parroquia de Santa
María de Pilas (sic), del municipio de
Poutareas (sic), tocando a Mondariz,
arciprestazgo de Ribadeo (sic) (Pontevedra)”.
A maioría dos autores creen na
posibilidade de que as ermidas nas
3 Misser, Salvador. El libro de Santa Tecla.
Barcelona, 1977, páx. 243.
pregón
2009
proximidades dos castros estean
cristianizando estes primitivos poboados. Creadas as parroquias, as
capelas son lugares de lembranza,
de xuntanza do pasado e lugar de peregrinacións na actualidade.
Noticias que recollemos para un
traballo que nos foi encomendado e
que temos en preparación titulado La
devoción a Santa Tecla e historia de
su santuario en la Villa de A Guarda4.
A partir de aquí visitamos fai xa
varios anos a capela da protomártir
Trega, atopando como singular noticia a mencionada inscrición. Con
sorpresa e tamén con ledicia esta
inscrición (sen pé) figurou entre as
ilustracións do tríptico Patrimonio
no medio-Pontevedra, de outono de
2007, que emite a Xunta de Galicia en
Colaboración da Org.Gal. de Comunidades de Montes Veciñais en Man
Común. O seu obxectivo: preservar a
nosa historia máis antiga, fomentar
a sensibilidade e a súa divulgación.
Visitamos a continuación os arquivos parroquial e Histórico Diocesano. Fomos coñecendo, na lenta
investigación, diferente documentación con variado aporte de información.
Nun especial e expresivo
documento do século XVIII, noutro
extenso traballo que daremos a coñecer, xa se alude a que se trata dun
moi antigo santuario.
E unha das probas que
aduce é que a nosa capela conserva unha interesante, expresiva, intrigante, optimamente labrada (lexible)
4 Este é un traballo máis, entre outros, dos
que nos foron encomendados (publicados xa)
pola “Hermandad del Clamor de Santa Tecla”
(A Guarda)
e ata ben conservada inscrición en
soporte granítico. Porque recoñecemos que a nosa experiencia na lectura de textos epigráficos anteriores
ao século XV é moi escasa, damos
a coñecer dita labra a fin de que os
expertos nos aporten luz. Desa dificultade xa se apercibiron no século
XVIII os que sobre aquela esquecida
e derrubada capela -uns veciños de
Pías e notables devotos de Santa Trega- se propuxeron facer unha nova
fundación.
bispo D. Juan Ramírez6 de Guzmán
(1391-1394). Aínda é verosímil se aluda a este bispo como o fundador da
nosa capela. De ser este señor o autor da capela, a lectura ou interpretación da ERA, tiña que ser, aproximadamente a de 1432 (menos os 38 de
cómputo de ritual) nos daría, cando
menos, o derradeiro ano dese bispo
de goberno na diocese. E catro anos
de episcopado nos que puido fabricar
a capela nos parecen poucos. Na nómina de bispos tudenses7, por curio-
Naquel entón en síntese fixeron
esta interpretación, tamén breve e
ben seguro, errónea. Leron ERA ducentos dezasete. O de dezasete en
números romanos (XVII) está claro;
o ducentos coidamos que foi a interpretación que fixeron do estraño e
misterioso signo que se acha entre a
palabra ERA e a cifra XVII; indicando
que dita capela foi feita polo bispo
de Tui, Ramiro5. Por máis que consultamos os diferentes documentos,
publicacións e nomenclátores onde
se recollen os bispos da nosa diocese, non atopamos prelado algún con
ese nome ou apelido. O máis preto e
similar en canto a certa fonética foi o
sidade e xa fóra de época, cóntanse
tamén con ese apelido D. Sebastián
Ramírez de Fuenleal (1538-1540) así
como con Frai Lucas Ramírez Galán
(1770-1774).
5 A modo de curiosidade lembramos que,
por exemplo, na ERA MXVII=979, e en todo
o século X e XI, repítense os Ramiro, santos,
abades e reis. E algúns deles, en especial
relación con Galicia, aínda coa nosa diocese,
tal como no reinado de Ramiro II, en que se
fundou a igrexa (mosteiro) de Santa María de
Salceda.
6 González Santiso, Aquilino. Los obispos de
Tui y sus armas. Edit. Excma. Deputación de
Pontevedra. Vigo, 1994, páx. 56.
7 G. Santiso, Aquilino. Op.cit. páxs. 79 e
112.
69
pregón
2009
Volvendo á lectura da ERA que
se recolle naquel mencionado documento manuscrito do século XVIII,
que logo imos comentar, pensamos
que ese ducentos dezasete debeuse
interpretar e antepoñer (posible significado daquel signo) tamén unha
M. Entón sería ERA: MCCXVII (1217)
que realizado o obrigado cómputo
(1217-38: 1170). E nesta data lograda
con certa lóxica, e posible e hipotético cálculo, como é doado verificar,
non aparece D. Juan Ramírez, senón
D. Beltrán ou Beltrando (1174-1187).
A palabra FECI (1ª persoa do pretérito perfecto de indicativo do verbo
latino facio), correspóndelle a tradución de Fixen (eu) RAMIR… (Ramiro,
Ramírez). PSP (posible, episcopus=
bispo). ABATE= abade.
Nun dos documentos máis interesantes que consultamos aparece
claro que en 1713, ante a visita pastoral do prelado D. Anselmo Gómez
de la Torre, D. Santiago Pérez de Lira,
presbítero, familiar do Santo Oficio, e
o seu pai D. Domingo, propuxéronlle
ao bispo, levantar e coidar da antiga
capela de Santa Trega, que se atopaba abandonada. Para elo, fundaron
obra pía dotada de diferentes bens.
Estes, tanto para a reedificación da
70
capela, como para o necesario sustento do seu capelán.
Pasados algúns anos, en 1818, a
capela volve a ameazar derrube por
falta de medios, e polo tanto, tampouco por non contar con capelán,
pasa a considerarse da parroquia.
De mutuo acordo o abade-párroco
de Pías, D. José Alonso Caballero, de
acordo cos membros da Confraría
de Doce Nome, o 6 de xuño solicitan
ao bispo autorización para demoler a
arruinada ermida da protomártir Trega, e aproveitar a súa pedra, madeira e tella, para mellorar a capela de
Doce Nome. A imaxe da Santa pasaría a un altar do santuario do Castro
de Troña.
O bispo , xa o 10 de xuño do mesmo ano, contesta ao párroco lembrando que “hay fundada una obra
pía dotada con sus bienes correspondientes y carga de misas, la que
por sentencia fecha de ayer, he adjudicado a D. Ramón Bugallal y Conde,
clérigo de Prima Tonsura, natural de
Puenteareas y a quien por cláusula
de su fundación está obligado a tener y conservar siempre dicha capilla
en estado de decencia y surtida de
todo lo necesario para poder celebrar
en ella el Santo Sacrificio de la misa,
no ha lugar a la solicitud que comprende este memorial preveniendo
al abad o cura de Pías… cuide su
exacto cumplimiento… por lo cual
así lo mandó y firmó el Sr. ProvisorGobernador de que certifico”.
Santa Trega é avogada das doenzas de cabeza, corazón e tamén dos
certos trastornos infantís (medo,
desnutrición, meigallo, etc).
A festa da titular ten lugar na súa
capela o primeiro domingo de setembro, a que acoden fieis da parroquia
e limítrofes. Despois da misa e da
procesión arredor da cruz alí próxima, ten lugar o tradicional rito de curación, daquelas enfermidades, tendo que pasar por debaixo das andas
da Santa. Tamén as nais e as avoas
asisten alí cos nenos para que a vella santeira lle faga as cerimonias de
ritual. Neste caso, pousándolle a
imaxe milagreira de Santa Trega na
cabeza dos pequenos.
Dende 1900 nas inmediacións da
capela existe un viacrucis moi similar (incompleto) ao do santuario de
Doce Nome, en Troña. Viacrucis que
ascende dende abaixo polo antigo
camiño con tramos en escada. O
cruceiro (sinxelo) que alí se conserva
ten a seguinte inscrición: CRUCIFIJO
Y CARRETERA. A LA DEVOCION DE
DON FRANCISCO CARREIRA PINO.
AÑO 1900.
pregón
2009
O traballo tradicional das viñas
na comarca do Condado
sofía rodríguez suárez
Estas liñas pretender aproximarnos
ao cultivo do viño. O viñedo configura
a nosa paisaxe e está perfectamente
integrado no entorno. Centrámonos
no cultivo, que de xeito tradicional,
practicaron e aínda realizan afanosamente moitos labregos, veciños
da nosa comarca. Labor que algúns
deles facían e fan tras unha larga xornada laboral nas fábricas, na obra ou
en calquera outra ocupación.
Unha dura faena, non sempre
premiada cunha colleita abondosa
e de calidade, pois, en ocasións, as
caprichosas condicións meteorolóxicas negábanse a colaborar con seus
esforzos.
O cultivo do viño na comarca do
Condado, enraizase na Idade Media.
Durante o século XII, o viñedo experimenta unha importante expansión.
Nos contratos de foros asinados
entre os señores e os seus vasallos
increméntanse a mención do viñedo
con respecto aos cereais.
Converteuse nun produto altamente apreciado, con un dobre destino, dunha banda producíase para
o autoconsumo das familias labregas, xa que considerase un perfecto
acompañante das comidas tradicionais da zona como a lamprea, e pola
outra banda, os excedentes eran facilmente colocados nos mercados,
proporcionándolle aos campesiños
uns ingresos extras para mellorar a
súa precaria situación económica.
Na actualidade sobreviven pequenas explotacións familiares, nas que
se continúan traballando as viñas
do modo acostumado e tradicional,
pero aproveitando as importantes
melloras tanto nos sulfatos como na
maquinaria empregada nas distintas tarefas. Estas reducidas explotacións conviven con enormes extensións vitivinícolas dedicadas a obter
caldos de calidade excepcional, con
recoñecido prestixio, tanto nacional como internacional, amparados
baixo a denominación de orixe das
Rías Baixas.
Entre as clases de uvas tintas
maís habituais na nosa comarca
encontramos, o espadeiro, a garnache, feixón, mancia, dozal, pedral, o
tinto país e a “jaca”. As variedades
de uvas brancas cultivadas son entre
outras o albariño, o loureiro, a treixadura e o xerez
Todos sabemos que os almanaques dos nosos devanceiros maís
que números tiñan nomes de santos
e cada un deles ia acompañado dun
dito, mostra dos seus ricos saberes
ancestrais. Moitos deses coñecementos refírense aos coidados aplicados ás viñas para obter a mellor
colleita posible e para a elaboración
dos prezados viños.
Coa chegada dos primeiros fríos,
as viñas orfas de uvas despóxanse das
súas follas vellas e caducas. Os labre71
pregón
2009
gos, aproveitan os días bos dos meses
de novembro a febreiro, para armados
de tesoiras perfectamente afiadas,
efectuar unha exhaustiva poda.
Os obxectivos da poda son impedir
o crecemento desordenado da viña e
manter o equilibrio entre as plantas e
os seus froitos. O podador debe afinar
a vista para deixar as mellores varas,
aquelas que non estean secas e sitúense preto a parte vella da vide.
Como na maior parte das actividades agrícolas, os ciclos da lúa
rexen esta labor, ningún campesiño poda durante a fase de lúa crecente a chea.
Marzo trae da man a primavera,
e as videiras comezan a espertar do
longo sono invernal, nacen os brotes, que mes e medio despois vanse
a converter nos cachos. Si se poda
tarde as videiras choran, ou sexa,
perden a savia, “no mes de abril solo
poda o labrego ruín”. Algúns anos
as viñas comezan a brotar no marzo,
pero xa ó di o refraneiro “gomo de
marzo non vai ao cabazo”.
Unha boa poda constitúe o primeiro paso para obter unha abondosa e
excelente colleita o outono seguinte.
Pero, o campesiño debe seguir coidando e mimando as vides e contar
coa colaboración inestimable da
meteoroloxía. A abondosa choiva
do mes de abril, “ abril augas mil”, é
moi beneficiosa para as viñas pois,
“choiva de abril enche o carro e o barril”. Pola contra, unha xeada tardía
“maio, maion, queimase o maior ti72
zón” ou unha choiva a destempo, “a
choiva de san Xoán tolle o viño e non
da pan”, bota polo chan o duro traballo dun ano.
A continuación realizase o atado das viñas. Para comprender
esta labor fixémonos no esqueleto
característico das viñas do noso
entorno, o emparrado. Esta disposición tradicional das viñas explicase pola intención de separar as
videiras e os seus froitos da humidade da terra.
As viñas baixas, de desiguais alturas, son as maís abundantes. Ou ben,
se dedica unha parcela en exclusiva
ao cultivo do viñedo, ou ben, se situaban ao redor das veigas, servindo de
cerre ou de separación de propiedades de distintos donos. Tamén poden
ocupar parte dos eidos.
Na armazón dos cordóns empregábanse poste de pedra unidos antigamente por paus de madeira que
progresivamente foron cambiándose
por arames. comprobamos na resposta número catro do Catastro de
Ensenada como os peritos sinalaban
que moitas das madeiras dos montes estaban destinadas a soster viñas
“…hai dehesas de forestal de producir maderas de esta especie, que
sirve para hacer arco de la fustaje,
donse se recoge el vino,…hay las de
robles que así mismo producen madera que sirve para el mismo efecto
de sostener las viñas… hay dehesas
de pino que también producen madera de esta especie que solo sirve
para la manutención de las viñas”.1
Igualmente no Catastro indican
que as canas dos cañaberales empregábanse para tramar as viñas.
Para baixar as varas e atalas as canas úsanse os vimbios, flexibles e
resistentes.
Outra maneira de dispor as viñas
son as maxestosas carreiras altas
situadas nas entradas dos eidos, ou
sobre camiños, ocasionando atrancos cando debíase pasar baixo elas
con voluminosos carros de herba,
toxo ou millo, chegando en ocasións
a ter que descargar parte da carga
para poder continuar o traxecto.
A terra cultivada con viña está
permanentemente explotada de aí a
importancia de cavala para osixenala
e aportarlle nutrientes. Na primavera
ábrense profundos cavañóns para
plantar novas cepas, coa fin de repoboar a viña. Estes buracos enchíanse
de esterco, borralla ou toxo para axudar a que enraícen mellor as plantas.
Nalgunhas ocasións aproveitase
cando se cava a viña para sementar
outros cultivos, como por exemplo
patacas para o cedo. Debese coidar
o seu emprazamento, pois, “plantar
viña ao pé do camiño ten mal veciño”.
Débense buscar plantas que se
desenvolvan axeitadamente e que
produzan abundante viño de calidade. A partir do Nadal bótanse as barbadas, ou sexa, entérranse futuras
1 Interrogatorio de san Juan de Fornelos.
AHPO.
pregón
2009
videiras para que collan raíces.
Coa mesma intención no mes de
marzo, para mellorar a calidade das
vides, realizábanse enxertos sobre
patróns de inferior calidade, introducíndolle pugas de calidade superior
como o dozal ou o espadeiro. Para
enxertar tíñase en conta a fase da lúa
e non se efectuaban enxertos na fase
de cuarto crecente a chea.
Non existía unha data concreta
para empezar a sulfatar, ou sexa,
cargar coa máquina ao lombo. O inicio do período de sulfatación dependía en gran maneira da climatoloxía,
pois esta incide directamente no brotado das viñas. Dende que as videiras empezan a brotar, teñan moitos
ou poucos centímetros, xa poden ser
invadidas polas perigosas pragas, si
se da a combinación axeitada de calor e humidade. As viñas producen
follas novas dende abril ata agosto.
Ao anterior debemos engadir a
intuición e a observación das viñas
para dar a primeira man de sulfato,
nunca despois da Santa Cruz, o 3
de maio. O número de mans variaba dun ano a outro. O maís habitual
era dar aproximadamente de tres ou
catro antes da purga e despois tres.
Para mellorar a acción do sulfato
tamén aplicábaselle as viñas axofre
cuns foles.
Nestes intres existen no mercado
unha amplísima gama de produtos
fitosanitarios, preparados químicos,
indicados para os diferentes momentos do crecemento das viñas e para
enfrontar as pragas que as atacan,
pero antigamente, usábase maioritariamente o sulfato de pedra, acompañado de cal, pero debíase ter moito ollo coas proporcións, pois non
calcular con exactitude a cantidade
podía queimar as viñas. O sulfato
era derretido nun barril especial que
incluso aparecía descrito no enxoval
dos testamentos, “el barril de sulfato
mejor dos pesetas”2.
Posto que, a purga é un delicado
momento na evolución dos cachos
das uvas, a climatoloxía óptima consiste en días de sol, a choiva nesta
etapa moe os acios, “San Antonio
moe e San Pedro pon as barbas”.
Así aínda que durante a purga non
se sulfata, despois, en canto os cachos están limpos, os campesiños
aplícanse de novo a esta tarefa.
As parras deben estar en sitios secos e con boa ventilación que favorecen a non aparición do mildeu. Non
hai que aplicarlles o sulfato cando xa
apareceu, senón antes, para previr.
As “barbas brancas” son as flores
cor de prata do mildeu que está pois
en floración cando se distingue.
Entre finais de San Xoán e a primeira quincena de xullo practicábase o despunte, que non debe abarcar
maís que as tres ou catro follas últimas de cada vara. O despunte prodúcelle a viña importantes vantaxes
2 Hijuela de doña Esperanza Fernández por
su madre Rafaela Fernández Giraldez en la
parroquia de Fornelos, en el ayuntamiento de
Salvaterra de Miño, año de 1934.
entre as que cabe sinalar as tres seguintes: aumenta o froito porque os
acios desenvólvense mellor; aumenta o vigor das xemas da vara de poda
para o ano seguinte e suprímense
unha importante cantidade de follas
inútiles e impídese que os sarmientos segan medrando, polo que, se
economiza no sulfato empregado
nas últimas mans
No mes de xullo dáse a última
man de sulfato e as uvas lentamente van madurando “Santiago pina
o vago”. Mentres as uvas inician o
período de maduración esfollátase,
ou sexa, suprímense as follas a nivel
dos acios co obxecto de aumentar a
insolación, a temperatura e o aireado
dos grans coa intención de axudar a
maduración. Cortaranse en primeiro
lugar, as follas maís vellas e débiles,
xa que as novas son esenciais para
manter o correcto funcionamento
das videiras.
Durante o mes de agosto e a comezos de setembro as uvas maduran, pero un calor excesivo tampouco
favorece o proceso de maduración, e
así, “o mes de agosto leva por tres”.
Este dito incide que un calor exaxerado fai secar mais uvas que o resto
dos meses do verán. Conforme avanza o verán vaise asegurando a colleita dese ano así, “por Santa María vai
mirar a túa viña, como a mires así a
vendimarás”.
Coa chegada do outono, “San
Mateo vendimia o amo e o criado
si o tiver” iniciase a vendima. Nesta
tarefa participan activamente todos
o membros da familia, pois son moitos os traballos a realizar. Son días
de dura labor, aínda que, esta actividade realizábase con ledicia e os
maís vellos ían debullando historias
antigas mentres se enchían os cestos cos ácimos. Hai que estar moi
pendente de non desperdiciar ningún vago, pois “uva a uva enche a
vella a cuba”.
Nun vindeiro traballo aproximarémonos a todo o relacionado coa vendima, os elementos da bodega, a elaboración dos viños, e a preparación
da augardente .
73
pregón
2009
El encaje de bolillos: una tradición
que se arraiga en Ponteareas
Los comienzos del encaje de Bolillos en Ponteareas se remontan a
los años 40. En esa época se tenía ya
constancia de unas señoras que lo
realizaban en la Calle de Abajo.
Por el año 1990, vino a Ponteareas
Amalia Durán a impartir clases de
Encaje de Bolillos en el Centro Social
de Ponteareas. A estas clases asistió
María Dolores Fernández Solla, que ya
desde los 14 años se iniciara en esta
labor. Esta actividad le enamoró de tal
forma que ya no pudo dejarlo y, desde
entonces, su formación fue contínua,
comenzando por la Universidad Po-
74
pular de Vigo. Obtuvo la Carta de Artesana y realizó varios cursos con los
profesores más acreditados dentro
del Encaje de Bolillos. Especialista en
Encaje Tonder, Ruso Guipures, Flores
de Brujas, Milán, Shnneberger, Hinojosa del Valle, Búlgaroy muchos más
a base de Torchón y de Lepuy, ciudad
que visitó durante el pasado verano,
así como otras poblaciones míticas
en el Encaje de Bolillos (Peniche, Almagro, etc).
Actualmente el Encaje de Bolillos
está en auge en Ponteareas. Existen dos asociaciones de encajeras
que representan a nuestra villa muy
bien y con mucho orgullo en todos
los encuentros que se llevaron a
cabo en Pontevedra, Ourense, A
Coruña y Vigo. Esperamos las palilleras que esta tradición se arraigue fuertemente en Ponteareas y
que podamos recibir más apoyos
en general para poder continuar y
participar en próximos encuentros
con otras palilleiras.

Documentos relacionados