Entrevista 6 y 7 Chequeo al mundo 8 y 9 Marathon Man 10 y 11

Transcripción

Entrevista 6 y 7 Chequeo al mundo 8 y 9 Marathon Man 10 y 11
elDomingo
www.laopinioncoruna.com Año V. Nº 215. Domingo, 21 de noviembre de 2004
A fonda pegada
de Mazinger Z
Coincidindo coa celebración do Día Internacional da Televisión, LA OPINIÓN
realizou unha enquisa entre corenta e sete profesionais do audiovisual galego
para coñecer cales foron as series de ficción que máis lles impactaron ao longo
da súa vida. A gañadora foi a animación xaponesa Mazinger Z
VÍCTOR ECHAVE
Entrevista 6 y 7
Chequeo al mundo 8 y 9
Marathon Man 10 y 11
“El terrorismo es criminal pero puede tener
razón en lo que quiere decir”, afirma el
catedrático de filosofía José Antonio Marina
El último informe de la Organización
Mundial de la Salud expone datos
estremecedores sobre el Tercer Mundo
Un gallego de 70 años ha ganado doce títulos
mundiales y decenas de campeonatos
europeos en carreras de fondo para veteranos
elDomingo 2
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
día internacional da televisión
De cativos era normal pasar horas diante da pequena pantalla para contemplar esas
series favoritas que permanecen imborrables na memoria. Quixemos saber cales son
as ficcións televisivas que máis lembran os profesionais do audiovisual galego
As series que marcaron
aos espectadores galegos
Texto: Óscar Losada
oxe é o Día Internacional da Televisión, e co
gallo desa conmemoración realizamos unha
enquisa entre profesionais do audiovisual galego parasaber cales foron as series de ficción televisivas que marcaron as
súas vidas. Valía escollelas de
calquera nacionalidade e recalcamos que debían ser series que
impactaron na súa vida, e non as
mellores en canto a nivel de calidade. Decidímonos por preguntar ao sector do audiovisual porque pensamos que, por mor da
súa profesión, incluirían na lista
producións máis recentes, como
así aconteceu, que lles chamasen
poderosamente a atención e marcasen, en certa medida, as súas
vidas profesionais. De facer a
H
A incidencia social
da televisión provocou
que en Muxía
bautizasen a nenas
como Demelza,
personaxe de ‘Poldark’
enquisa con outra xente seguro
que todos os votos estarían vencellados, fundamentalmente, á
infancia e queriamos que a reportaxe tivese unha capacidade de
análise máis ampla e aparecesen
series de televisión míticas de
diferentes épocas. Se botan un
ollo ás votacións verán como nos
movemos en diferentes décadas
con producións que provocaron
un impacto sobranceiro. Tamén
eramos conscientes que compría
mesturar idades entre os votantes, e decidimos recorrer na votación a xente coñecida e anónima,
que realizan labores diferentes
no eido audiovisual.
Moitos nomes de series que
lerán nesta reportaxe provocarán
a nostalxia do lector e farán que
lembre situacións e momentos
que conforman a súa vida. Estamos a falar desas ficcións que
nunca se perdían, as que provo-
caban unha puntualidade máis
que británica á hora de poñerse
diante do televisor para contemplar unhas tramas coas que soñar,
emocionarse, vibrar, rir, chorar e,
sobre todo, coas que pasar un
rato máxico, uns minutos nos
que toda a atención se centra no
episodio realizado polos creadores da serie. A vida dalgunhas
persoas é moi posible que se
poida contar por medio das series
que foi vendo ao longo dos anos
e nós quixemos reivindicar, en tal
data coma hoxe, a un medio,
como é a televisión, capaz de
xerar produtos infames, pero
tamén de compartir co espectador momentos íntimos con imaxes que o acompañarán de por
vida.
Non nos valía realizar unha
enquisa pequena, posto que os
resultados serían pouco máis que
anecdóticos, e o empeño levou-
nos a falar con corenta e sete
persoas. As súas opinións levaron a ocupar o primeiro lugar,
como a serie que máis marcou
aos galegos, a Mazinger Z. O
actor Luís Tosar non esquece ese
fogo de peito de Afrodita A, “que
disparaba os mísiles coas tetas, o
que lle confería un caracter
sexual”. Tampouco lle sae da
memoria ao intérprete o feito de
que o malo do seu barrio era
alcumado como Mazinger. Pola
súa banda, para o director Rafa
Calvo esta serie serve para botar
a vista atrás e verse rodeado dun
fato de rapaces atentos á pantalla
do televisor dun bar da localidade de Pardiñas. “Ademais, os primeiros cartos que eu tiven os
gastei en mercar o álbum de cromos da serie”.
Unha nota común entre algúns
/ pasa á páxina 3
elDomingo 3
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
/ vén da páxina 2
A SERIE MÁIS IMPACTANTE (8 votos)
dos enquisados foi a de lembrar
situacións singulares vencelladas
á visión dunha das súas series
preferidas. Así, o produtor Cabanas Cao non esquece que, como
na súa casa non había aínda televisor, debían desprazarse ata o
fogar dun amigo para poder ver
Los Intocables, e Amalia Mato
fai memoria, desde os seus escasos cinco anos daquela, para afirmar que facía “o que fora” para
ver Heidi.
Unha xuntanza cos amigos era
un bo punto de partida para
visionar series. Así, Pepe Coira
reuníase cos seus para contemplar Falcon Crest “como quen ve
un espectáculo de circo, de trapecistas”, ao tempo que o xornalista Moncho Lemos non perdía un
sábado pola tarde xogando as
cartas e logo contemplando aos
lagartos de V coas amizades.
Pippi Calzaslargas recibiu
unha avaliación semellante por
parte dos seus votantes: todos
valoraban a lufada de liberdade
que se vivía diante da pantalla
contemplando as aventuras
dunha nena adiantada ao seu
tempo. “Foi a primeira vez que
me identifiquei de xeito consciente cunha personaxe de ficción”, indica Lidia Mosquera,
directora, guionista e produtora
ferrolá que traballa no espazo
La hora wiki de Canal Plus.
“Quería ser coma ela. Era alucinante a súa independencia, a súa
forza e as tartas de chocolate que
eran como a Nocilla”. Para
Manolo Gómez, produtor de
Dygra, esa serie “rompeu todos
os esquemas da fantasía”. Sonia
Castelo escolleuna “pola liberdade que representaba unha nena
desa idade, emancipada e aventureira, vivindo como unha adulta,
pero coa mente totalmente libre,
aínda sen corromper”.
Máis moderna é Doctor en
Alaska, unha produción que, sen
dúbida, marcou moito polos seus
curiosos personaxes. Para a
actriz María Bouzas estamos a
falar dunha serie “cunha personalidade propia, en todos os sentidos, moi acusada”.
O nacemento da Televisión de
Galicia tivo unha incidencia moi
directa nunha xeración de telespectadores, que atopou na súa
programación series coas que se
identificaba dobradas ao idioma
galego. Vistos os resultados da
nosa enquisa, o maior impacto
produciuno unha produción da
BBC chamada Os Novos. Ten
sona de ser unha serie gamberra
e Luís Tosar afirma que tivo
moito predicamento entre a rapazada cando ía a clases no instituto. “Tiña un punto moi punky e
naquela época iso enganchaba
co noso espírito vital”.
Tense comentado en bastantes
ocasións que en Estados Unidos
realizan series dunha determinada profesión cando notan carecias
de profesionais nese eido. Moncho Lemos afirma que ver ao
doutor de Marcus Welby traballar
con tantos medios nunha España
que carecía deles, “seguro que
provocou moitas vocacións médicas. Esta serie é o antecedente de
Urgencias”. Rocío Cortés recoñece que se fixo xornalista grazas
aos episodios, que nunca se perdía, de Lou Grant.
/ pasa á páxina 4
MAZINGER Z
❚ Medía dezaoito metros, pesaba vinte
toneladas e tiña unha potencia de
sesenta e cinco millóns de cabalos. O
poderío de Mazinger Z enchía toda a
pantalla cando lanzaba os seus puños
para golpear aos adversarios. O robot
xigante estaba alimentado por enerxía
fotoatómica e podía desprazarse por
terra, mar e aire. Primeiramente naceu
como un cómic no ano 1972, e por
mor do seu éxito foi trasladado á
pequena pantalla, chegando a
realizarse noventa e dous capítulos. O
seu creaor foi Go Nagai. A serie
soubo ficar na memoria dos
pequenos espectadores. Cómpre non
esquecer a importante presenza da
robot feminina Afrodita A.
EMPATADAS NO SEGUNDO POSTO (6 votos)
DOCTOR EN ALASKA
HEIDI
❚ Esta produción foi emitida pola canle CBS e os
seus cerebros na sombra son Joshua Brand e
John Faisey, que foron quen de amosar unhas
personaxes entrañables nun pobo perdido de
Alaska. O doutor Joel Fleischman chega a un
mundo moi diferente ao da súa Nova York natal e
deberá afacerse aos seus novos conveciños.
❚ Outra animación xaponesa entre as máis
votadas. Esta serie foi creada en 1974 e consta
de 52 capítulos. Foi a segunda serie do Xapón,
logo de ‘Meteoro’, que se emitía en España. Os
sábados pola tarde, moitos fogares riron e
choraron coas aventuras da nena das montañas,
o avoíño, e os seus amigos Clara e Pedro.
TWIN PEAKS
PIPPI CALZASLARGAS
❚ Comeza a trama coa morte de Laura Palmer,
unha rapaza á que, aparentemente, ninguén lle
tiña xenreira. Un axente especial do FBI debe
investigar o caso e as cousas comezan a
complicarse. Esa investigación sérvelle ao
director David Lynch para dar unha visión
inquedante dunha pequena vila norteamericana.
❚ Unha serie que rompeu moldes nos anos
setenta, e ademais viña desde Suecia. As
aventuras baséanse nos escritos da literata
sueca Astric Lindgren. Emitiuse en España no
ano 1974. Pippi é unha nena que vive soa na súa
casa e non necesita a ninguén para saír adiante,
pero queren levala ao colexio á forza.
OS NOVOS
CHEERS
❚ Tras do visto nas votacións, conviría que a
Televisión de Galicia pensara en realizar unha
reposición desta serie inglesa, xa que conectou
plenamente coa mocidade cando a emitiron. Uns
rapaces, con personalidades diferentes, viven
alugados nun piso no que suceden cousas do
máis ‘variopintas’. Humor británico gamberro.
❚ Data do ano 1983. Ese bar de Boston, chamado
Cheers, é ficticio, pero moitos turistas preguntan
por el cando visitan a urbe. Malia desenvolverse
toda a acción no local, os guionistas inventan
situacións cómicas a moreas. Sam Malone en
sina a Woody mentres persegue as mulleres e
Carla resmunga. Manden un saúdo para Nooorm.
Entre os primeiros
lugares figuran
dúas animacións
xaponesas, unha
comedia inglesa e
unha serie sueca
elDomingo 4
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
AS VOTACIÓNS
Luís Tosar / actor
Jorge Algora / director
❚ Mazinger Z
❚ Tres en la carretera
❚ Curro Jiménez
❚ Baretta
❚ Os novos
❚ Canción triste de Hill Street
❚ Twin Peaks
❚ Retorno a Brideshead
❚ Poldark
❚ El conde de Montecristo
Tareixa Montes / produción
Xosé Castro / guionista
❚ A Escrava Isaura
❚ Verano azul
❚ Mazinger Z
❚V
❚ Os novos
❚ Cheers
❚ Los Simpson
❚ La chica de la tele
❚ Futurama
❚ Seinfeld
Rivadulla Corcón / guionista
Sonia Castelo / actriz
❚ Espacio 1999
❚ Raíces
❚ Pippi
❚ Friends
❚ Frasier
❚ Poldark
❚ CSI
❚ El rebelde
❚ El Virginiano
❚ Juncal
Moncho Lemos / xornalista
❚ Ironside
❚ Perdidos en el
espacio
❚ Galería nocturna
❚V
❚ Marcus Welby
Carlos Oro / mestre na EIS
❚ Mazinger Z
❚ Marco
❚ Crónicas de un pueblo
❚ Farmacia de guardia
❚ Un hombre en casa
❚ Mazinger Z
❚ Los 7 de Blake
❚ Os novos
❚ A dos metros bajo
tierra
❚ El misterio de
Salem’s Lot
❚ Heidi
❚ Bioman
❚ Se ha escrito un crimen
❚ Star Trek
❚ Batman
❚ Bonanza
❚ Tarzán
❚ El fugitivo
❚ El virginiano
❚ Sandokán
Manolo Gómez / productor
❚ Verano azul
❚ Pippi
❚ Los Serrano
❚ Misión Imposible
❚ Ally McBeal
José Barreiro / Eléctrico
❚ Twin Peaks
❚ Doctor en Alaska
❚ A dos metros bajo tierra
❚ Canción triste de Hill Street
❚ El misterio de Salem’s Lot
Amalia Mato / produción
❚ Los intocables
❚ Jim West
❚ Kung-Fu
❚ Historias para no
dormir
❚ Los gozos y las
sombras
Ángel Cordero / director da EIS
❚ Meteoro
❚ Heidi
❚ La casa de la pradera
❚ Poldark
❚ Starsky y Hutch
Andrés Barbé / produtor
❚ Viaje al fondo del mar
❚ Los invasores
❚ El Fugitivo
❚ Jim West
❚ Siempre alegre
Jorge Coira / director
❚ Os novos
❚ Mazinger Z
❚ Cheers
❚ Los Soprano
❚ South park
Rafa Calvo / director
Helena Sáa / CCU:
Kantry / dirección artística
Carlos Amil / director
Mónica Aguiar / script
❚ Mazinger Z
❚ Twin Peaks
❚ Alfred Hitchcock presenta
❚ Los cuentos del mono de oro
❚ El misterio de Salem’s Lot
Belén Constenla / actriz
Carlos Ares / guionista
❚ Furia
❚ Viaje al fondo del mar
❚ La casa de la pradera
❚ Sandokán
❚ Hombre rico, hombre pobre J
❚ Los Simpson
❚ Cheers
❚ Los sopramo
❚ La Víbora negra
❚ Os novos
Xosé Zapata / produtor
Raquel Fidalgo / maquillaxe
❚ Doctor Who
❚ Arale
❚ Magnum
❚ Buck Rogers
❚ VJ
❚ Os novos
❚ Pippi
❚ Sandokán
❚ Poldark
❚ Mazinger Z
Lidia Mosquera / produción
Julia Juanatey / montaxe
❚ Pippi
❚ Embrujada
❚ Orlando furioso
❚ Los visitantesJ
❚ Twin Peaks
❚ Los siete de Blake
❚V
❚ A dos metros bajo tierra
❚ Luz de luna
❚ Doctor en Alaska
Carlos Portela / guionista
Manolo González / producción
❚ La frontera azul
❚ Babylon 5
❚ Enredo
❚ El aventurero Simplicissimus
❚ El señor Rossi busca la felicidad
❚ Bonanza
❚ Los vengadores
❚ Misión Imposible
❚ Super agente 86
❚ Yo, Claudio
Xosé Xoán Cabanas Cao / produtor
José Luis Cabo / director do CGAI
❚ Los intocables
❚ Bonanza
❚ Las chicas de oro
❚ Los vengadores
❚ Super agente 86
❚ Los vengadores
❚ Retorno a Brideshead
❚ Yo, Claudio
❚ El fugitivo
❚ Misión Imposible
Encarna Alonso / script
Chema Rodríguez / proxeccionista
❚ Jim West
❚ Kung-Fu
❚ Enredo
❚ Crónicas de un pueblo
❚ Los gozos y las sombras
❚ Espacio 1999
❚ Twin Peaks
❚ Enredo
❚ Los Soprano
❚ Expediente X
Javier Valiño / produtor
Pancho Casal / produtor
❚ Mazinger Z
❚ Heidi
❚ Los ángeles de Charlie
❚ 7 vidas
❚ CSI
Pepe Coira / produción
❚ Tarzán
❚ Super Agente 86
❚ Falcon Crest
❚ Cheers
❚ Decálogo
❚ Flipper
❚ Los vengadores
❚ Murphy Brown
❚ Doctor en Alaska
❚ Retorno a
Brideshead
Carmen de Miguel / produtora
❚ Perry Mason
❚ El fugitivo
❚ Twin Peaks
❚ Frasier
❚ A familia Pita
Do posto 8 ao 16
Helena Soto / xornalista
❚ Pippi
❚ Mi bella genio
❚ La casa de la pradera
❚ Remington Steele
❚ Crónicas de un pueblo
Manuela Varela / actriz
Chema Gagino / director
❚ El hombre del rifle
❚ Raíces
❚ Crónicas de un pueblo
❚ Poldark
❚ 7 vidas
❚ 7 vidas
❚ Fraguel Rock
❚ Doctor en Alaska
❚ Los Simpson
❚ Candy, Candy
Xulia Varela/ montaxe
Rocío Cortés / xornalista
Mari Seoane / vestiario
José Luis Castro de Paz / historiador de cine
❚ Heidi
❚ Dallas
❚V
❚ Lou Grant
❚ Urgencias
❚ Doctor en Alaska
❚ Playas de China
❚ Luz de Luna
❚ Sigue soñando
❚ O espantallo e a señora King
❚ Crónica de un pueblo
❚ Alfred Hitchcock presenta
❚ Curro Jiménez
❚ Anillos de oro
❚ Colombo
dencia social que logran as ficcións televisivas indicándonos
que na zona de Muxía comezaron a chamar Demelza a nenas
recén nadas nunha época en que
a personaxe feminina principal
de Poldark tiña ese peculiar
nome. Quedándonos con esa ficción inglesa, Ángel Cordero,
director da Escola de Imaxe e
Son, indica con moito humor
que os seus pais non lla deixaban
ver “porque naquela época para
min aquilo era como ver unha
película X”.
O erotismo é unha parte
importante nas lembranzas dos
entrevistados e o actor Xavier
Estévez non esquece o impacto
que lle causou a loira Farrah
Fawcett en Los Ángeles de Charlie, mentres que Manolo González tiña un póster da protagonista
de Los vengadores, Diana Rigg,
na súa habitación, e María Bouzas quería ser coma ela. Outra
intérprete, Belén Constenla, estaba fascinada por Kabir Bedi, o
actor que encarnaba a Sandokán,
pero cando veu de promoción a
España levou una grande desilusión, “xa que non me gustou
nada e comprendín que iso da
televisión era unha mentira”.
A serie española máis votada
foi Crónicas de un pueblo, seguida de perto por 7 Vidas, unha
produción actual que sabe conectar cos espectadores e que foi
capaz de deixar atrás a auténticos
clásicos como Verano azul e
Curro Jiménez.
Algunhas devocións infantís
non se esquecen de maiores, e
Carlos Portela mercou en Inglaterra a serie La frontera azul na
“Cando estudaba
Imaxe analizabamos
cada secuencia de
‘Twin Peaks’. Eran
unha obra de arte”,
sinala Lidia Mosquera
Xosé Carneiro / produtor
❚ Curro Jiménez
❚ Furia
❚ Flipper
❚ Los Picapiedra
❚ Correcaminos
Andrés Mahía / guionista
Xavier Estévez / actor
David Lynch entrou no mundo
da televisión rompendo moldes
co seu Twin Peaks. Para Lidia
Mosquera os primeiros episodios
eran “como obras de arte.
Daquela estudaba Imaxe na
facultade e todos viamos a serie
como unha revolución e analizábamos cada secuencia”.
Cheers foi moi aprezada polo
sector dos guionistas, que lle
deron a metade dos votos, e Pepe
Coira afirma con rotundidade
que é “un monumento do mellor
xénero televisivo: a sitcom”.
O guionista Rivadulla Corcón
non esquece que pretendía vestirse como El virginiano e tamén
pediu aos reis magos a pucha
que levaba o protagonista de
El rebelde. El apórtanos a inci-
❚ Heidi
❚ Pippi
❚ Retorno a Brideshead
❚ Urgencias
❚ La víbora negra
❚ Los persuasores
❚ Cheers
❚ Los Soprano
❚ Falcon Crest
❚ Fawlty Towers
❚ Bonanza
❚ Los ángeles de Charlie
❚ Masada
❚ Starsky y Hutch
❚ Los hombres de Harrelson
/ vén da páxina 3
Hugo Vázquez / cámara
María Bouzas / actriz
❚ Heidi
❚ Cheers
❚ Un hombre en casa
❚ El magistrado inglés
❚ Doctor en Alaska
❚ Bonanza
❚ Espacio 1999
❚ Embrujada
❚ Colombo
❚ Reemington Steele
❚ Los intocables
❚ Expediente X
❚ El fugitivo
❚ Aquí no hay quien
viva
❚ 7 vidas
5 votos
V
El fugitivo
Crónicas de un pueblo
Bonanza
Poldark
4 votos
7 vidas
Los vengadores
Retorno a Brideshead
Los soprano
súa versión en inglés para rememorar as loitas a espada dos
samurais que a protagonizaban.
Tamén Rafa Calvo optou polo
coleccionismo e fíxose, vía Internet, cos episodios de Os 7 de
Blake. O que se situaba “de xeito
compulsivo” diante da pantalla
era o productor ourensán Xosé
Carneiro cando vía os debuxos
de El correcaminos, “posto que
anceiaba que, dunha vez, o lobo
lle dera caza ao bicho ese e non
había maneira de que o lograse”.
Tal como sinala Carlos Amil
“so é na nenez cando un ten a
(im)paciencia que se precisa para
situarse diante da tele a unha
hora prefixada un día da semana.
Logo medramos e descobrimos
os reloxos e iso que chaman responsabilidades, e xa non temos
tempo de ver series”.
elDomingo 5
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
análisis
La victoria de Bush sobre Kerry tiene una base religiosa y populista
en el centro de EEUU, poblado originalmente por irlandeses y escoceses
“Es la religión, listo”
J. Casado
as dos últimas semanas
han estado dedicadas a
saber por qué el candidato demócrata perdió las
elecciones presidenciales
de Estados Unidos. “Es la religión, listo”, dicho por George
W. Bush a John Kerry, podría ser
el equivalente al “es la economía, estúpido” de Bill Clinton a
George Bush sénior. Tom Wolfe,
el angélico y blanco mensajero
del nuevo periodismo de hace
más de tres décadas y escritor de
La hoguera de las vanidades, dio
su versión en el dominical británico The Sunday Times en un
artículo titulado Los demócratas
pierden porque no conocen su
país. Wolfe fue uno de los pocos
intelectuales estadounidenses
que abogaron por la victoria de
Bush.
Dice así: “Los resultados de
las elecciones en Ohio, el Estado
clave en esta ocasión, nos revelan todo lo que nos hace falta
saber. En términos generales, el
cuadro del conjunto del país, con
su rojo republicano y su azul
demócrata, se ha mantenido
prácticamente sin cambios desde
los últimos comicios. Los millones de dólares gastados y los
kilómetros recorridos en las
campañas electorales de Bush y
Kerry no han dado como resultado prácticamente diferencia
alguna. Sin embargo, échese un
vistazo a Ohio y a las diferentes
pautas de voto en Cleveland y en
Cincinnati. Cleveland, en el
norte del Estado, es cosmopolita,
lo que consideraríamos una ciudad del Este, y Kerry ganó allí en
una relación de dos votos a favor
por uno en contra. Cincinnati, en
el extremo sureste de Ohio, está
muy lejos, tanto geográfica
como culturalmente. Es lo que se
llama el medio Oeste, y eso significa automáticamente villapaletos para los intelectuales de
Nueva York. Bush ganó en ella
por un margen de 150.000 votos
y ha sido el sur de Ohio en su
conjunto lo que ha vuelto a
enviarle a la Casa Blanca”.
Wolfe recurre a los orígenes
de la nación y a los orígenes de
sus pobladores y se pregunta:
“¿Quiénes son todos ésos que
han votado por Bush? En mi opinión, el tipo que mejor calados
los tiene es James Webb, el marine que volvió de Vietnam con
más condecoraciones. Al igual
que John Kerry, también ganó la
Silver Star (estrella de plata),
pero además obtuvo la Navy
Cross (cruz de la Armada), equivalente a nuestra más alta distinción, la medalla del Congreso.
Trabajó durante un breve plazo
para Reagan como secretario de
la Armada, pero emprendió
luego la carrera de escritor. Su
último libro, Born fighting
(Nacido en combate), es la obra
L
Bush, en un encuentro con el Papa en el Vaticano. /
de etnografía más importante
que se ha publicado en mucho
tiempo en este país. Versa sobre
un grupo muy numeroso pero
que pasa desapercibido, los
escoceses-irlandeses. Están
repartidos prácticamente por
todos los montes Apalaches y
por zonas como el sur de Ohio
o Tennessee. Su denominador
común es la música country, y
cuando los demás hablan de
palurdos, es a ellos a los que se
refieren; ellos son los que han
votado por Bush. Aunque han
tenido sus éxitos, a los escoceses-irlandeses no les han ido
bien las cosas en términos económicos, por lo general. Son
individualistas, son testarudos y
aprecian su forma de vida más
que su situación financiera. Si
aparece un político partidario del
control de armas, se lo toman
como algo personal. En realidad,
la cuestión no está en el tema del
control de armas; la cuestión está
en que si alguien se pronuncia en
contra de la Asociación Nacional
del Rifle, está contra ellos como
grupo social”.
“Se toman el protestantismo
con la máxima seriedad. Me da
VICENZO PINTO
la risa cuando alguien habla de
‘la derecha cristiana’. Esta gente
no es de derechas; es religiosa, y
punto. Lo que pasa es que si
alguien es religioso, está en contra del matrimonio entre homosexuales y en contra del aborto,
por supuesto. Está en contra de
un montón de cosas que han
pasado a formar parte de la liturgia liberal intelectual”.
“(...) Durante las guerras contra los franceses y contra los
indios, antes de que existieran
los Estados Unidos, los reclutadores del ejército se presentaban
en las Carolinas y en los Apalaches y preguntaban: ‘A ver, ¿hay
alguien que quiera venir a luchar
contra los indios?’. Había siempre un montón de muchachos
dispuestos a enrolarse y no han
perdido esa atracción por las
peleas”.
“(...) Bush, a pesar de su linaje pudiente y refinado, de su tipo
de familia y de la escuela a la
que asistió, se las arregla estupendamente para moverse entre
esa gente como uno más de
ellos. Anda como ellos, habla
como ellos, le encanta el ganado
y dice que disfruta con las carre-
ras de coches de serie trucados,
que es el deporte más popular de
EEUU, aunque nadie lo diría si
sólo lee los periódicos de Nueva
York, que no se ocupan de él”.
Por su parte, John Tierney, en
The New York Times, encuentra
una división geográfica. Visto el
mapa de voto por los condados
de cada Estado, le sale la costa
demócrata y el interior republicano. Esto es aplicable no sólo a
los estados, sino a los condados
dentro de los estados. Explica los
últimos movimientos de población en Estados Unidos”.
Recoge Tierney también la
obra de James Webb, del que
añade la siguiente cita: “Los
escoceses e irlandeses han estado tradicionalmente en contra de
la centralización del poder. Escocia se formó de abajo arriba a
través del sistema de clanes y la
lealtad a los caudillos locales.
Esta cultura siempre ha desconfiado de las élites y aristocracias.
Combinan la religiosidad calvinista con el populismo. Son más
individualistas y menos colectivistas que los inmigrantes que se
asentaron en las ciudades. Son
los irlando-escoceses, finolis”.
“Bush, a pesar de su
linaje pudiente, se las
arregla para moverse
entre esa gente como
uno más de ellos”,
dice Tom Wolfe
elDomingo 6
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
entrevista
JOSÉ ANTONIO MARINA
CATEDRÁTICO DE FILOSOFÍA
“Nunca ha habido guerras
entre naciones democráticas”
Los libros de Marina se han convertido en manuales de supervivencia y a él se suele
acudir para que brinde soluciones en las situaciones enrevesadas o dramáticas
Texto: Javier Neira
Fotos: Luisma Murias
osé Antonio Marina es
unos de los filósofos
más populares de España. Catedrático, publicista incansable, conferenciante de éxito, en esta entrevista repasa la actualidad —de
eso se ocupa siempre la verdadera filosofía— desde la perspectiva de un pensador, desde la óptica de la educación y de los valores que tanto trabaja.
–La actualidad es Arafat.
–Espero que la muerte de Arafat permita el proceso de paz.
Las personalidades muy fuertes
y simbólicas tienen el problema
de la rigidez. Kissinger ha dicho
que los gobernantes al llegar al
poder dejan de aprender. Cuenta
también la lucha. Leí hace poco
detalles de cómo se mantuvo
De Gaulle cuando nadie quería
ni siquiera hablar con él. Se
mantuvo con tenacidad. Por eso
ahora debería pasar en Palestina
lo que pasó en Rusia a la muerte
de los postestalinistas o en Chile
tras Pinochet. Heredará el poder
un seguidor de Arafat que verá
que no lo puede prolongar y en
dos años dará paso a un proceso
democrático si los israelíes no se
empeñan en mantener el mito de
Arafat.
–Un Suárez.
–Justo.
–¿Cree que a Israel le beneficia tener enfrente una figura
rígida?
–Israel está demonizado. Es
sumamente vulnerable. Rodeada
por un mundo hostil. No tiene
interés en que su entorno se
desarrolle. Desearía que todo el
mundo islámico se mantuviera
en el infradesarrollo. Hubo
intentos de colaboración. Pero se
fueron al traste. En las conversaciones que propició Clinton,
Arafat se echó atrás al final.
–Pero para Israel un entorno democrático sería su mejor
sueño.
–Sí, sí. Y es que en la historia
no ha habido guerras entre dos
naciones democráticas. Es así.
La democracia suaviza los
enfrentamientos fuertes.
–Luego Fukuyama tenía
razón.
–No se le ha entendido porque
fue visto como un gurú de los
neoconservadores americanos.
Lo que se le oía es que EEUU es
un país perfecto y si se ensancha
J
“Aunque movido,
creo, por su
sinceridad, Rodríguez
Zapatero se está
metiendo en
demasiados charcos”
José Antonio Marina.
supone el fin de la historia. Pero
no, hablaba en términos de
Hegel, decía que hay un proceso
histórico que lleva a los derechos
humanos y a la democracia, que
es lo propio de los países desarrollados. Dejaba al lado el sistema archicapitalista. El problema
es la dirección de la historia
hacia sistemas más universales
que no se pueden organizar
según un sistema de consumo
sumamente feroz.
–¿Pero el consumo no es
estupendo?
–Es estupendo.
–¿Entonces?
–Es que no da para todos.
–Dará.
–Pero hay que hacer un cambio. Hay que mantener la calidad
de consumo y en objetos que no
consuman energía. Por ejemplo,
objetos culturales. Además, a
partir de cierto nivel, la calidad
de vida se mide por la cultura, el
turismo, el cuidado físico.
–Ahí está la energía nuclear.
–Que no hay que ser fanáticos
antinucleares. Los discursos políticamente correctos pueden ser
dogmáticos. La energía nuclear
tiene problemas sólo tecnológicos: centrales más seguras y gestión de los residuos.
–Antes, cuando hablaba del
elDomingo 7
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
aislamiento de De Gaulle, creí
que se iba a referir a Zapatero.
–Los gobernantes tienen que
ser más astutos. Aunque movido,
creo, por su sinceridad, Zapatero
se está metiendo en demasiados
charcos. Fue una torpeza no
levantarse ante la bandera de
EEUU. En España ha habido o
hay una insensata agresividad
contra los americanos.
–España está a la vanguardia del matrimonio gay, de las
adopciones gays, de la eutanasia... no encaja con lo que se
suponía que era o es este país.
–Son temas de gran repercusión social y no se deben tomar
decisiones precipitadas. Hay que
hacer debates sociales. La homosexualidad requiere tacto, es una
cuestión envenenada por siglos
de comportamiento indecente
respecto a los homosexuales. En
más de veinte países aún pueden
ser condenados a muerte. De ahí
la fuerza de sus reivindicaciones.
Estoy seguro de que no hay tantas
parejas homosexuales deseando
casarse. En cuanto a la adopción,
el derecho que cuenta es el del
niño a estar bien atendido.
–Rigen esas penas de muerte
en países como Egipto, ¿siempre el Islam?
–El Islam está reproduciendo
los patrones de la cristiandad de
hace ocho siglos. La religión se
identifica con el poder político. Y
es la estructura unificadora de
una sociedad. Carlos V, por ejemplo, si llega a coger al papa lo
hace picadillo. Pero, asimismo,
consideraba que no había unidad
nacional sin unidad religiosa. Lo
expresa la frase cuius regio eius
religio. Cada cual tiene la religión de su rey, algo que ahora nos
parece monstruoso.
–Lo verdaderamente monstruoso es el terrorismo.
–El terrorismo es criminal,
realiza asesinatos indecentes,
pero a lo mejor tiene razón en lo
que quiere decir. Se puede condenar a muerte a una persona por
asesino y darle una medalla por
patriota. Hay que entender lo que
dice el Islam. Considera que la
civilización occidental es muy
perversa porque es atea, va contra
la familia y demás. Los derechos
humanos les parecen occidentales. Les parecen muy individualistas mientras que ellos creen
que la comunidad es más importante que el individuo. Se sienten
agredidos por una cultura muy
poderosa. Y claro, cierran filas.
–Pero más que el discurso
del Islam es el discurso de los
intelectuales millonarios del
Islam como Bin Laden.
–Es un discurso muy eclesial
en una religión que no tiene Iglesia. Cada vez más se visten con
ropajes tradicionales no por un
aumento de la religiosidad, sino
por afirmar su personalidad.
–Aunque sólo fuese tácticamente, en Europa habría que
volver a misa.
–Creo que no. Europa debe
volver a un modelo ético universalizable que proteja a las religiones, estando por encima de las
religiones. Por cierto, que las
autoridades eclesiásticas han
considerado esta tesis mía como
un disparate.
–Suena a hiperecumenismo
o a hipersincretismo.
–Hay un despliegue de la inteligencia social humana durante
siglos y eso lleva aparejado un
progreso ético. Si se vive en una
sociedad medianamente desarrollada y democrática no tiene sen-
Marina, en un momento de la entrevista.
tido desear haber vivido en un
tiempo anterior sin decir, antes,
en qué nivel social. Se puede
desear ser duque en los tiempos,
por ejemplo, de la reina Victoria,
pero ¿deshollinador?
–Ni siquiera eso, usted vive
mejor que Felipe II: no pasa
frío, come mejor, tiene mejor
sanidad, viaja más, accede a
más bienes culturales...
–Y estoy protegido por más
seguridades jurídicas.
–Ahí le ganaba Felipe II.
–Bueno, sí. Vamos, que el discurso del pesimismo no vale. El
progreso ético no ha destruido las
religiones.
–En Holanda, el país más
avanzado del mundo, asaltan
mezquitas y escuelas musulmanas después del asesinato de
Theo van Gogh.
–Comprender la historia es
comprender los sentimientos
humanos. Una comunidad debe
elegir entre libertad y seguridad.
Cuando tiene miedo escoge
la seguridad aun a costa de las
libertades.
–Eso dicen de la reelección
de Bush.
–La gente veía que estaba en
peligro y como Bush es el
comandante en jefe que ofrece
seguridad no lo dudó y le votó.
–Creo que votó por la libertad, ¿cómo ve el segundo mandato?
–No va a ser muy distinto. Los
gobernantes aprenden muy poco
en el poder, comentaba antes. Y
Bush ha triunfado con lo que ha
hecho.
–El terrorismo va a más.
–Va a más. Es el arma de las
minorías que se sienten amenazadas. La cuestión es solucionarlo
poniendo a salvo los valores de la
convivencia. De lo contrario o se
comete un genocidio o vuelve a
aparecer. Se ve con ETA, hacen
falta soluciones policiales pero el
problema seguirá vigente si no se
hace otra cosa.
–España se rompe.
–En el siglo XIX se pensó que
las naciones eran esencias divinizadas. Y antes, la finca del soberano. En el XIX se practica la
idolatría de las naciones. Pero no.
Lo que cuenta es cómo organizar
mejor la vida de los ciudadanos.
–Eso no lo dicen ni los
pragmáticos ingleses más
pragmáticos.
–Es que es así.
–¿Le daría el indulto a Vera?
–No puedo opinar. No conozco los detalles. Si se quedó con
dinero, no se lo daría. Si utilizó
fondos reservados para otros
fines necesarios, lo indultaría.
Pero es que el indulto es una
figura rara.
“Creo que los liberales iremos al
cielo y los neoliberales, al infierno”
–En su último libro, Aprender a vivir, lanza
varias propuestas educativas.
–Es un intento de saber qué pasa en la educación. Es un libro animoso. Los docentes debemos
ser optimistas. Intento ver cómo se configura una
pedagogía de los recursos, una pedagogía de la
posibilidad. Cómo conseguir que los niños adquieran la mayor cantidad de recursos cognitivos, afectivos o volitivos para que en un mundo hostil y
lleno de problemas tengan medios suficientes para
tener éxito. La psicología evolutiva ha cambiado
mucho en los últimos veinte años, pero no ha calado en la Universidad española, que sigue con la
psicología evolutiva del conocimiento. De lo que
se trata es de controlar afectos, emociones, decisiones, ver cómo se facilita la sociabilidad.
–¿Es que quiere convertir a los niños en
jesuitas?
–No. Deben ser niños con posibilidades de salir
a flote. La educación debe lograr que los chicos
sean felices y que tengan la posibilidad de vivir
una vida digna. No es sensato que en EEUU el
64% de los matrimonios termine en divorcio. No
es sensato que el siglo XXI sea el siglo de la violencia y la depresión. Que en Nueva York una de
cada tres mujeres tenga el riesgo de ser violada a
lo lago de su vida incluso dos veces.
–A día de hoy, ¿qué es la filosofía?
–Los filósofos se han ganado cierto desprestigio porque han coqueteado mucho con la filosofía.
De todos modos, tienen una función social importante. Es un servicio público. Los que tenemos la
suerte de dedicarnos a la filosofía debemos ver lo
que le preocupa a la gente: los hijos, el voto, qué
hago de mi vida, y tras la muerte, ¿qué? Eso es la
filosofía.
–¿Los liberales irán al infierno?
–A pesar de que algún papa haya dicho que sí,
creo que iremos al cielo. Y los neoliberales, al
infierno.
“Los que nos
dedicamos a la
filosofía debemos ver
lo que le preocupa a
la gente: los hijos, qué
hago de mi vida...”
elDomingo 8
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
informe
La publicación del ‘Informe sobre la Salud en el Mundo 2004’, de la Organización Mundial
de la Salud, demuestra que el bienestar de los países civilizados en lo relativo
a la sanidad es un privilegio que no comparte la mayoría de la población del planeta
Chequeo al mundo
Texto: Paco Martorell
ecuerdan aquella popular cancioncilla que
cantaban las niñas
españolas del siglo
pasado (al XX, nos
referimos) mientras saltaban a la
comba?: “Rey, rey, cuántos años
viviré, soy pequeñita y no lo sé.
Uno, dos, tres…”. Pues bien,
desgraciadamente, la mayoría
de las niñas del mundo acabarían muy pronto de contar. Y no
porque se enredasen en la cuerda, sino porque morirán muy
pronto víctimas del hambre, las
guerras y algunas enfermedades
que ya son historia en la confortable y saludable Europa.
Para ser más exactos: en Sierra Leona, 30 de cada 100 niños
no podrían contar ni hasta cinco.
Y los que consiguiesen superar
esa barrera, difícilmente alcanzarán los 32. Sólo un poco
menos que los de Lesotho, Zimbabwe, Swazilandia, Zambia,
Angola, Malawi o Botswana,
que tendrán la suerte de cumplir
los 40 años. En realidad, la esperanza de vida en la enorme
mayoría de los países africanos
no supera los 50 años.
Sin duda, los datos son realmente duros. Pero la realidad es
todavía peor si tenemos en cuenta el índice de Esperanza de
Vida Sana (EVAS), que refleja
el número equivalente de años
de perfecta salud que puede preverse que vivirá un recién nacido a tenor de las tasas de mortalidad del momento y de la distribución de la prevalencia de los
distintos estados de salud en la
población.
Un niño de Sierra Leona
espera disfrutar sólo de 27 años
de buena salud. Y sus vecinos de
Angola o Lesotho, de 33. La
mayoría de los africanos no
supera los 40 años de esperanza
de vida sana. En Lesotho, el
90% de los varones muere antes
de cumplir los 60 años. En Zimbabwe y Swazilandia le ocurre
lo mismo al 82%. Las mujeres
viven muy poco más, si es que
puede llamarse vida a la existencia de una mujer africana.
Mientras en el Tercer Mundo
la vida es un suceso más bien
breve y con escasos motivos de
alegría, en otras partes del
mundo, en los mal llamados países civilizados, disfrutamos de
una situación privilegiada.
Nuestras niñas se cansarán de
contar mientras saltan a la
comba.
La esperanza de vida de las
japonesas llega a los 85 años y
sólo cuatro de cada mil niños
mueren antes de los cinco. Las
siguientes en este afortunado
ranking son las mujeres de
R
En Sierra Leona,
treinta de cada cien
niños morirá antes de
cumplir cinco años.
La mayoría sólo vivirá
cuarenta años
Una mujer con su hijo, en un campo de refugiados en Kenia. /
Mónaco (85), San Marino (84),
Andorra (84) y Francia (84). Las
españolas ocupan el octavo
puesto, con una esperanza de
vida de 83 años, aunque prácticamente todas las europeas, del
Este y del Oeste, pueden esperar
sobrevivir más allá de los 80
años gozando de respetable
buena salud.
Lo más probable es que
durante sus últimos años
adquieran el estatus de viudas,
ya que la media de esperanza de
vida de los varones civilizados
está entre cinco y siete años por
debajo del de las hembras: en el
caso de los españoles, nuestra
media se sitúa en los 76 años
que, puestos a comparar, tampoco está nada mal.
Vida y muerte. Estas cifras,
terriblemente reales, forman
parte del Informe sobre la Salud
en el Mundo 2004, publicado
recientemente por la Organización Mundial de la Salud. Los
datos se refieren al año 2002,
ya que ha sido imposible realizar una actualización más
aproximada.
Sin embargo, si tuviésemos
los datos a día de hoy, el abismo
entre unos y otros se habría
agrandado: los pobres viven
menos y los ricos vivimos más.
Los aproximadamente 681
millones de habitantes de África
ANDREW ENGLAND
tienen los días contados. Una
afirmación cruda, sin duda, pero
¿cómo decir que al menos tres
millones de personas de ese
continente, la mayoría niños
menores de cinco años, no llegarán a Navidad? ¿Y cómo decir
que a estas alturas África debería estar deshabitada, de no ser
porque las mujeres africanas,
además de trabajar de sol a sol
para traer algo de agua y comida
a casa, se encargan de concebir a
seis hijos como media en su
corta vida?
Si estas mujeres tuviesen una
media de hijos igual a las occi/ pasa a la página 9
elDomingo 9
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
/ viene de la página 8
dentales, en sólo cien años
podríamos hablar de África
como de un continente despoblado. Mientras tanto, aunque
privados de ese vivero de inmigrantes (perdónenme la expresión), los europeos podríamos
existir durante 500 años más.
Para realizar las estadísticas,
la Organización Mundial de la
Salud adopta un sistema de
estratificación geográfica que
agrupa a varios países con similares cifras de morbilidad.
La zona más deprimida del
mundo es el este de África, que
incluye a Botswana, Burundi,
Congo, Costa de Marfil, Eritrea,
Etiopía, Kenya, Lesotho,
Malawi, Mozambique, Namibia, República Centroafricana,
República Democrática del
Congo, República Unida de
Tanzania, Rwanda, Suráfrica,
Swazilandia, Uganda, Zambia y
Zimbabwe. Entre todos, suman
una población de 370 millones
de habitantes.
Pues bien, cada año mueren
en esta zona más de seis millones de personas, y la mayoría de
ellas (más de cuatro millones
y medio), por enfermedades
transmisibles, infecciosas, perinatales y deficiencias nutricionales que en Europa son casi
anecdóticas, ya que entre todas,
no alcanzan ni al 5% de las
defunciones totales (242.000 en
un año).
Lógicamente, los europeos
solemos morirnos por tumores
malignos y enfermedades cardiovasculares (casi el 76% de
las defunciones), que en el Tercer Mundo son muy poco frecuentes, generalmente porque
no viven lo suficiente para
sufrirlas.
La razón para esta diferencia,
aparte de las guerras, está en la
diferente sensibilidad de los
Gobiernos a la hora de velar por
la salud de sus ciudadanos. Es
decir, cuántos recursos económicos se destinan a la sanidad
en cada uno de los países, tanto
por parte de las Administraciones públicas como por parte de
los ciudadanos.
Como se comprenderá, la
enorme mayoría de los 192 países miembros de la OMS no tienen entre sus tradiciones la de
llevar unas cuentas públicas
transparentes. Más bien todo
lo contrario. Por tanto, es comprensible que para conseguir
unos datos comparables, la
Organización Mundial de la
Salud ha tenido que realizar un
ingente trabajo de búsqueda de
datos en decenas de organizaciones sociales y económicas de
todo el mundo (OCDE, FMI,
Banco Mundial, etcétera)
Al final, las cifras conseguidas permiten una aproximación
lo suficientemente fiable de los
recursos que se destinaron en el
2001, en cada una de las naciones, a los gastos sanitarios.
Las diferencias, como era
previsible, son abismales. El
gasto per cápita en sanidad se ha
obtenido dividiendo las cifras de
gasto por la población. Estas
cifras por habitante se expresan
en dólares internacionales,
según un complicado cálculo
que reduce al mínimo los efectos de las diferencias de precios
entre países. Y así, nos encon-
Arriba y debajo a la izquierda, campos de refugiados en Liberia; a la derecha, pesaje de un niño en Kenia. /
tramos con que en la República
Democrática del Congo, el
Gobierno gasta unos cinco dólares al año en la salud de cada
uno de sus ciudadanos. Etiopía,
Somalia, Nigeria, Sudán y
Níger no llegan a los diez dólares internacionales por persona
y año, cuando el gasto total por
persona está entre los 12 y 40
dólares. Es decir, que el Estado
no llega a cubrir ni el 20% del
coste sanitario.
Téngase en cuenta, además,
que la mayor parte de los recursos económicos que destinan
estos Gobiernos a la salud no
son propios, sino que proceden
de ayudas de las instituciones u
organizaciones internacionales.
En el otro extremo encontramos a la mayoría de los países
europeos, con una media de
gasto público por habitante
superior a los 2.500 dólares
internacionales per cápita: 250
veces más que en la mayoría de
los países africanos. En España,
aunque disfrutamos de una
inversión elevada (1.148 dólares
por persona y año), ocupamos
en puesto número 25 del ranking mundial.
Afortunadamente, hemos llegado al final del artículo, un
poco más tristes y meditabun-
dos que cuando lo comenzamos.
Seguramente, al lector le costará
un poco digerir la gran cantidad
de datos y cifras a las que hemos
dado repaso, aunque ha de tener
en cuenta que son sólo una ínfima parte de la realidad que
padece la mayor parte de la
población del planeta.
Sin embargo, las estadísticas
no son importantes, si no comprendemos que detrás de cada
uno de los datos hay una cara,
una historia humana más o
menos breve. Quizá, incluso, la
de ese africano que le está intentando colocar una baratija en
estos momentos.
AGENCIAS
El gasto público
en la salud de los
ciudadanos europeos
es 250 veces el que se
destina en la mayoría
de los países africanos
elDomingo 10
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
deporte
Marathon Man existe. Vive en Marín, se llama Manuel Rosales y tiene seis nietos.
Empezó a correr en competición a los 40 y no hay quien lo pare. Su currículo,
en categorías de veteranos, es impresionante: doce títulos mundiales
¡Corre, Manolo, corre!
Texto: Salvador Rodríguez
ba para ciclista y apuntaba
buenas maneras. Pedaleó al
lado del hermano del legendario Delio Rodríguez,
Emilio, del que cuenta
auténticas maravillas (“iba bien
en todos los terrenos y sus escapadas eran el terror del pelotón”), pero se bajó de la máquina el día en que, durante una
Vuelta a Portugal, vio cómo se
morían dos compañeros suyos:
“Fue por culpa del calor y de
alguna sustancia que se habían
tomado —recuerda—. A mí no
me gustó nada aquello, y por eso
decidí dejarlo, al menos en el
plano competitivo”.
–O sea que, en realidad,
usted empezó a correr con los
pies en el suelo muy tarde...
–Y tanto. Es que en mi casa
lo que se respiraba era un
ambiente de ciclismo, porque mi
padre era ciclista profesional, y
además de los buenos, así que
yo procuraba seguir su estela. A
los catorce años, cuando estudiaba Maestría (la Formación
Profesional de la época), me
cogía la bicicleta y me iba a
clase todos los días de Marín a
Vigo pasando por Moaña y sin
puente de Rande. Como veían
que valía, enseguida me animaron a competir... hasta que lo
abandoné, que creo que fue a los
veintiún años más o menos.
–Y ahí empezó su vocación
de atleta.
–¡Qué va! Eso sería muchísimo más tarde.
Sí, porque todavía sucederían
muchas cosas en la vida de
Manuel Rosales: el Servicio
Militar, la emigración a Alemania e Inglaterra, su boda con
Teresa, sus dos hijos: “A Alemania me fui a trabajar de soldador
y tornero. Durante una temporada, residí en las afueras de Berlín con un alemán que había cruzado el Muro clandestinamente,
y nos hicimos muy buenos amigos. Lo que más le chocaba a los
alemanes era ver a un español
haciendo deporte porque a mí,
en mis ratos libres, me gustaba
hacer ejercicio, sobre todo ir a
correr al monte”.
De regreso definitivo a España reemprendió su vida laboral
como tornero y comenzó a
poner los cimientos de la tienda
de muebles que todavía regenta.
En esos años había descuidado
sus buenas costumbres deportivas, pero muy pronto se percató
de que algo no funcionaba en su
cuerpo: “Sí, sucedió que de
repente comencé a sufrir jaquecas y a sentirme mal, parecía
como si tuviese dificultades al
respirar. Fui al médico y me
recomendó que hiciese algo de
I
“Me gustan los
maratones porque
correrlos es como
vivir una especie
de aventura
durante tres horas”
Manuel Rosales (dorsal 520) como a él le gusta: en cabeza del pelotón. / JULIO SANTOS
ejercicio. Así empezó todo esto,
ya ves, resulta que mi carrera
atlética en realidad se la debo a
una prescripción facultativa”.
Hace treinta años ver a un
“señor ya mayor” correr en ropa
deportiva por las calles no era
precisamente habitual, y menos
en un pueblo pequeño, pero
Manuel lo hacía: “¡Mira que han
cambiado las cosas! —espeta—.
Claro, de aquella a mí me veían
como un bicho raro y se reían de
mí. Ahora eso ya lo hace mucha
gente, digamos que se le ha perdido el miedo al chándal, y yo
me alegro mucho de haber contribuido a eso con mi ejemplo,
por lo menos aquí en Marín”.
Su primer campeonato de
España lo disputó en Santander:
“Me dieron una paliza tremenda”, confiesa.
–¿Y eso?
–Entré de octavo.
–Pues no estuvo nada mal.
–Pero eso no va conmigo, a
mí me gusta estar adelante, además es que los primeros me llevaron varias vueltas de ventaja.
Por eso me propuse volver al
año siguiente, recién cumplidos
los 44, y ahí sí que ya me sentí
mejor con mi resultado: quedé
de tercero. Es que el secreto de
todo esto es ir poco a poco
¿sabes? Que nadie se crea que
las marcas llegan de repente.
Hay que trabajar mucho y tener
paciencia.
A esas alturas, las jaquecas y
las dificultades respiratorias ya
habían desaparecido, lógicamente, y entonces llegaron sus
triunfos en maratones como los
de Londres, Berlín, Atenas o
Rotterdam. Y lo que es correr,
pues incluso ha corrido en
Japón, y dos veces, “bajo un
calor sofocante y luchando contra aquella marea amarilla de
japoneses que, encima, es que
iban vestidos todos de amarillo”.
En 1990 alguien le comenta
la posibilidad de tomar parte en
la legendaria maratón de Nueva
York y Rosales no se lo piensa
dos veces: “De aquella yo ya
/ pasa a la página 11
elDomingo 11
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
/ viene de la página 10
tenía bastante experiencia en
maratones, ya había corrido
varios en Europa y consideraba
que mis marcas eran buenas
—refiere—. De todas formas
me llevé una gran sorpresa
cuando la organización me
reservó un espacio entre la élite,
entre los quinientos atletas que
presentaban mejor marca. Date
cuenta de que en ese maratón
participan más de treinta mil
personas, pero se ve que los
organizadores tuvieron muy en
cuenta las marcas que yo había
logrado en Europa, lo que pasa
es que los que tenía al lado me
miraban así como preguntándose ¿qué hace este viejo aquí?
Creían que me había colado.
Pero Manuel no defraudó. Se
clasificó en el puesto 131, lo que
traducido al lenguaje de veteranos quiere decir que ganó en la
categoría de mayores de 55 años
y que su marca todavía figura en
el New York Marathon Records,
al igual que las que registró en
1996, 1997, 2001, 2002 y 2003:
“En mi edad gané siempre allí
excepto una vez, que fui segundo”, informa.
–Pero las primera veces no
se olvidan nunca. ¿Cómo
recuerda aquel debut en
Nueva York?
–¡Uf! Tengo previsto escribir
un libro sobre las anécdotas que
me han ocurrido en los maratones en las que he participado a
lo largo de toda mi vida. El primer recuerdo que me viene a la
cabeza de aquella en concreto
fue que las pasé canutas para llegar. Es que ese maratón es un
rompepiernas de mucho cuidado, un continuo sube y baja
hasta que llegas a Central Park.
Aquel año sufrí lo que no está en
los papeles, pero a los siguientes, al conocer el recorrido, ya
controlé mejor la situación.
–Además ese maratón es
muy especial ¿no?
–Es especialísimo. Hay
mucho ambiente y la ven in situ
hasta ocho millones de personas que se lanzan a la calle y no
paran de darte de ánimos a lo
largo de todo el recorrido. Es lo
bueno que tiene, que sientes el
aliento de la gente que te anima
a seguir y a seguir. Se habla
mucho de la soledad del corredor de fondo y es cierto, por eso
es importante que nunca te
sientas solo. Además, es que
allí todo está muy bien organi-
Rosales (dorsal 1910), llega a meta en una de sus maratones de Nueva York. /
zado, cuidan hasta el último
detalle; hay muchos controles
en los que te dan agua o bebidas isotónicas y los médicos
están muy pendientes de cada
atleta; de hecho, si les dices que
no andas bien te meten inmediatamente en una ambulancia
y te llevan al hospital: la verdad
es que se pasan en eso. También
está lo del sentido del espectáculo que tienen los americanos,
claro. A medida que vas
corriendo te encuentras con
actuaciones musicales, con
cantantes, bandas de música y
toda esa parafernalia.
–Usted también corre otras
pruebas de fondo, pero ¿por
qué esa atracción por el maratón?
–Pues precisamente por el
ambiente y también porque
hacer un maratón es como
correr una aventura. Yo llevo
hechos unos cincuenta maratones durante estos años y todas a
tope; es la especialidad que más
me gusta, aunque también voy
bastante bien en pruebas de
3.000, 5.000 y 10.000 metros.
Todo lo que sea fondo me va...
–¿Se puede pensar en algo
cuando se corre un maratón?
–Suelen durar casi tres horas,
así que te da tiempo a pensar en
todo, aunque no te puedes despistar, porque hay que estar muy
atento a los movimientos de los
rivales. Aunque, claro, vas avanzando y avanzando y como te
vas encontrando cada vez peor,
pides ayuda a todos los santos
que se te ocurran, te preguntas
por qué has vuelto a meterte en
este follón, con lo tranquilito
que yo estaría en casa...
–¿Y qué es lo primero que
J. SANTOS
piensa usted cuando llega a
meta?
–¿Lo primero? Pues, te seré
sincero, que nunca más volveré a correr otro maratón. Pero
luego van pasando los meses y,
bueno, te apuntas otra vez. La
verdad es que el maratón
engancha; ya digo, es una
prueba muy especial que sólo
ganan aquellos que tienen
mayor capacidad de sacrificio
y de sufrimiento, ése es su
gran secreto.
–¿El reciente maratón de
Nueva York, ¿ha sido la última
que disputa?
–Eso es lo que quisiera mi
mujer, pero no sé... Ya voy para
los setenta años, es cierto, pero
aunque no corra lo que sí es
seguro es que seguiré en este
ambiente deportivo, sea de una
manera u otra.
Vegetariano e inventor
Al margen de la de atleta, Manuel Rosales tiene una faceta menos conocida: la de
inventor. Entre sus ingenios menciona un
cinturón de seguridad “con un dispositivo
que hace que se suelte a los pocos segundos
de sufrir un accidente”, un somier “muy apto
para las personas que padecen de lumbago”,
y un mecanismo “que impide que se vuelquen los tractores”. Promete Manuel que se
dedicará con más ahínco a sus inventos el
día en que se retire, pero mientras tanto procura instruir a los chavales en el deporte y la
vida sana: “A veces me invitan a dar charlas
en los colegios. Yo les cuento a los niños mis
batallitas, sí, pero aprovecho la ocasión para
aconsejarles que hagan deporte y, sobre
todo, y esto es una cruzada mía, para que no
fumen. Para mí, el tabaco, además de ser
malo, es la puerta hacia las drogas: se empie-
za por el pitillo, luego el porro y, de ahí, al
infierno”.
–¿Usted no ha fumado nunca en su
vida?
–Sí, sí. Yo fumé mucho, sobre todo cuando estaba en la mili, porque la hice por mar,
a bordo de un destructor, y durante las guardias, como te aburrías, pues había que pasar
el tiempo con algo. De aquella fumaba y
bebía ¡pero es que tenía veinte años! De
hecho, así que acabé el Servicio Militar dejé
completamente el tabaco.
–¿Y la bebida?
–Pues un poco de vino en las comidas sí
que bebo.
–Comidas en plan estricta dieta, supongo.
–No te creas, siempre comí de todo aunque, últimamente, puede decirse que soy casi
exclusivamente vegetariano.
–Y toda esta manera de vivir se la ha
programado usted solo...
–Sí, siempre he entrenado solo y me he
cuidado solo. Al médico voy, claro, pero te
cuento una...
–Cuente, cuente...
–No es al primer médico que conozco al
que soy yo el que le aconseja que haga
deporte. Ya lo decía Hipócrates: la alimentación y el deporte son las bases de una vida
sana. Es lo que les aconsejo yo también a
mis amigos, a los que son de mi edad o más.
–¿Que corran?
–Si pueden, sí. Y, si no, que se apliquen la
K-10.
–¿Y eso qué es?
–Una fórmula que he inventado: andar
diez kilómetros al día.
“A veces me invitan
a dar charlas en los
colegios. Aprovecho
para decir a los niños
que hagan deporte
y que no fumen”
elDomingo 12
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
la opinión legal
MARÍA GRACIA GARCÍA PITA DA VEIGA
ABOGADO
Hechos que atenúan
o agravan un delito
La condenas por delitos similares pueden atenuarse o incrementarse
según se den circunstancias como el arrepentimiento o la reincidencia
n primer lugar y con carácter previo sería bueno
recordar que el diccionario de la Real Academia
Española entiende que la
palabra “atenuar” significa aminorar o disminuir; esto aplicado
al campo concreto del Derecho
Penal significa que de darse estas
circunstancias la responsabilidad
que pudiera tener un determinado individuo o individuos que hubiesen cometido un delito se puede ver minorada si concurre alguna o algunas circunstancias
atenuantes.
El Código Penal cita muchas
de estas circunstancias atenuantes pero lo cierto es que por evidentes razones de espacio vamos
a citar tan solo algunas de ellas:
E
ADICCIÓN A DROGAS,
ESTUPEFACIENTES,
SUSTANCIAS PSICOTRÓPICAS
O BEBIDAS ALCOHÓLICAS
REINCIDIR
Una persona que ha
sido condenada, por
ejemplo, por delito
de robo con fuerza y
vuelve a robar es
considerado por el
Código Penal como
un reincidente y, por
tanto, su pena se
verá incrementada
ATENUAR
Un culpable puede
ver atenuada su
condena en caso de
que se ofrezca a
reparar en alguna
medida el daño
causado, pero deberá
hacerlo antes de
que se celebre el
acto del juicio oral
Vamos a decir en primer lugar
como circunstancia que atenúa
la responsabilidad criminal el
que la persona que es culpable
de un determinado hecho delictivo actuó a causa de su grave
adicción a drogas, estupefacientes, sustancias psicotrópicas,
bebidas alcohólicas, etcétera.
Un hombre es detenido en Barcelona como sospechoso de asesinato. /
ARREBATO, OBCECACIÓN
O ESTADO PASIONAL
Otra causa que mitigaría la
responsabilidad criminal del culpable de un hecho delictivo sería
la de que obrase por causas o
estímulos tan poderosos que
hayan producido arrebato, obcecación, u otro estado pasional de
entidad semejante.
CONFESIÓN ANTE
LAS AUTORIDADES
Merece también mención el
hecho de haber procedido el culpable a confesar la infracción a
las autoridades, claro está que en
este supuesto el Código Penal
exige que ha de darse el requisito de que el culpable ha de confesar ante las autoridades con
anterioridad a conocer que el
procedimiento judicial se dirija
contra él.
REPARACIÓN DE DAÑO
CAUSADO A LA VÍCTIMA
Otra circunstancia que atenuaría la responsabilidad criminal sería la de que el culpable
procediese a reparar el daño causado a la víctima, en cualquier
momento del procedimiento, eso
sí, el Código Penal matiza que ha
de ser antes de que se celebre el
acto del juicio oral.
LAS CIRCUNSTANCIAS
AGRAVANTES
Existen otras circunstancias
denominadas agravantes y que
provocan el efecto, como su propio nombre indica, de agravar la
responsabilidad criminal.
Volviendo una vez más al diccionario de la Real Academia
Española, decir que el vocablo
“agravar” significa aumentar la
gravedad de un delito y entre
estas causas podemos citar como
más importantes las siguientes:
• La alevosía
¿Qué se entiende por alevosía?
Imaginemos que una persona
ejecuta un hecho contra las personas empleando en la aludida
ejecución medios, modos o formas que tiendan a asegurarla, sin
el riesgo que para su persona
pudiera proceder de la defensa
por parte del ofendido.
• Disfraz, abuso de superioridad
En segundo lugar citaremos el
que el culpable lleve a cabo la
ejecución del hecho delictivo
mediante disfraz, con abuso de
superioridad o aprovechando las
circunstancias del lugar, tiempo
o auxilio de otras personas que
debiliten la defensa del ofendido
o faciliten que el delincuente
quede impune.
• Precio, recompensa o
promesa
La tercera circunstancia que
agravaría la responsabilidad criminal es la que hace referencia a
la ejecución de hecho mediante
precio, recompensa o promesa.
• Sufrimiento de la víctima
En cuarto lugar citamos la de
una persona que comete una
hecho delictivo y aumenta deliberadamente el sufrimiento de la
víctima, causándole padecimientos innecesarios para la ejecución del delito.
• Abuso de confianza
La quinta circunstancia
alude al hecho de que una persona obre con abuso de con-
ANDREU DALMAU
fianza para cometer el delito.
• Prevalerse del carácter
público del culpable
La circunstancia agravante
que citamos a continuación es la
que agravaría la responsabilidad
de alguna persona que se prevalería de su carácter publico.
• La reincidencia
Agrava, igualmente, la responsabilidad criminal. La reincidencia, que consiste en que el
culpable haya sido condenado
ejecutoriamente por un delito
comprendido en el mismo título,
siempre que sea de la misma
naturaleza.
Imaginemos, por ejemplo,
una persona que ha sido condenada por delito de robo con fuerza en las cosas y vuelve a robar;
se dice que en este caso el delincuente es reincidente.
Próxima Semana:
• Los responsables criminalmente de los delitos y de las faltas.
• ¿Quiénes son considerados
autores de un hecho delictivo?
• ¿Quiénes son considerados
cómplices?
elDomingo 13
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
salud
RAMÓN SÁNCHEZ OCAÑA
Cáncer de vejiga: un
‘marcador ecológico’
El cáncer que padece el cantautor Joan Manuel Serrat tiene relación
con factores contaminantes como tintes, humos industriales y tabaco
n una de sus últimas
actuaciones, Joan Manuel
Serrat anunció en una
rueda de prensa que debía
de suspender su gira de
conciertos (Serrat sinfónico),
porque debía de someterse a una
intervención quirúrgica. “Desde
hace año y medio —dijo— vengo
tratándome de un carcinoma de
vejiga; pero el tratamiento no ha
sido todo lo beneficioso que se
esperaba y no tengo mas remedio
que someterme a una operación
quirúrgica”. La serenidad de su
exposición y la inesperada noticia
dejo a los periodistas sin preguntas. Luego, calmoso, prosiguió:
“La suerte ha sido descubrirlo a
tiempo, porque no tiene manifestaciones externas. Anímicamente
me encuentro bien, porque lo
tengo asumido. Lo importante no
es lo que te ocurre, sino cómo
enfrentarte a ello”. Era el día 4 de
noviembre. En la mañana del día
25, Joan Manuel entraba en el
quirófano y tras una intervención
de varias horas, parece que todo
ha salido bien.
El tumor vesical no es un cáncer como los demás —nos dice el
profesor Vela Navarrete, jefe de
Urología de la Fundación Jiménez Díaz, y que en una larga charla nos ha brindado la información
para realizar este reportaje.
Una de sus peculiaridades es
que podría considerarse un “marcador ecológico” ya que indica el
ambiente en el que uno se mueve.
No podemos olvidar que la vejiga
es una vía de eliminación de
muchas sustancias cancerígenas
que absorbemos. El cáncer de
vejiga, por eso, es mucho más
frecuente en zonas industriales,
mientras que es un tumor que se
puede considerar raro en zonas
rurales. Y es curioso: es la primera enfermedad profesional reconocida por un Estado. Fueron los
alemanes en 1870 reconociendo
el cáncer de vejiga de los trabajadores que estaban empleados en
la industria de las anilinas.
Por la misma razón el tabaco
aparece como una de las causas
de su origen. Y sobre todo, el
tabaco rubio que, como es sabido,
tiene una serie de solventes. Un
sector muy castigado por este
tumor era el de las peluqueras.
Ahora ellas han tomado precauciones (todas llevan guantes para
teñir). Pero debe de saberse que la
relación entre los tintes del pelo y
este cáncer es muy clara. Típico
problema, por ejemplo de un
señor que se tiñe el bigote durante años y poco a poco va asimilando los colorantes. O quien se
tiñe con excesiva frecuencia..
E
Orina en la sangre y
fuertes dolores
durante la micción son
síntomas que pueden
estar relacionados con
el cáncer de vejiga
Hay dos grandes familias de
tumores vesicales. Unos son
superficiales, latosos, porque
recidivan con mucha frecuencia y
son los que se llaman papilomas.
En ocasiones pueden llegar a ser
como huevos de gallina. Su primera —y muchas veces únicamanifestación— es la sangre. El
enfermo se asusta porque orina
sangre. Raramente este tipo de
tumor mata. Pero, insistimos, es
latoso, porque hay que eliminarlo
y tiende a recidivar.
Cuando se sospecha la existencia de estos tumores debe realizarse la encuesta epidemiológica;
es decir, la historia que permita al
medico saber por qué tiene ese
tumor. Se descubren por ejemplo,
cosas tan curiosas como que
alguien se tiñe el bigote, o un trabajador de imprenta que se moja
los dedos para pasar las hojas
recién impresas... Tras el diagnóstico, se eliminan con cirugía
endoscópica y después se tratan
con instilación de distintos productos y entre ellos, uno que
podría llamar la atención: los
bacilos atenuados de que figuran
en la vacuna contra la tuberculosis: es decir el BCG (Bacilo Calmette Guerin).
El segundo grupo de tumores
vesicales es mas complejo y más
grave. Tras la primera sospecha
—sangre en orina o a veces dolor
al orinar, sin sangre— debe
hacerse la confirmación a base de
citología de orina, endoscopia de
vejiga (cistoscopia) y técnicas de
imagen.
Como su nombre indica, las
células tumorales se infiltran en
el tejido y por tanto, se deben
tomar medidas drásticas. Hasta
hace unos años se estableció la
polémica sobre si debía de tratarse con quimioterapia y después la
cirugía, o al revés. Definitivamente, se ha optado por una cirugía radical y un tratamiento posterior con quimioterapia.
La intervención suele basarse
en quitar la vejiga y la próstata y
sustituirla por una vejiga hecha con
el tejido del intestino (por eso la
intervención es tan larga). El gran
acierto de una variedad de esta técnica fue lograr una vejiga esférica
(las hubo simplemente como un
tubo) ya que por un problema de
presiones es la que permite mayor
continencia y sobre todo, micciones espaciadas. Lo mas sorprendente es que el intestino “aprende”
a avisar al sujeto de que debe ir al
baño. Esa vejiga artificial aprende
a soportar las ganas y a avisar aunque de forma diferente.
Incidencia en áreas industriales
En España tenemos una de las tasas mas elevadas
del mundo quizá porque somos un país de fumadores, y quizá también porque no tenemos mucho respeto por el medio ambiente. En las zonas industriales se multiplica la incidencia. Se producen cerca de
treinta casos por cada 100.000 habitantes.
Las medidas preventivas pues, se han citado: huir
de lo que resulta irritable para la vejiga como son los
colorantes, los humos industriales y el tabaco. No es
fácil, evidentemente; pero se deben tomar las precauciones pertinentes.
No parece que la alimentación influya de manera
concreta. Y si es cierto que puede haber factores
familiares que están ligados al metabolismo del triptófano (un aminoácido esencial de la dieta). Los síntomas son similares y casi siempre pasan por la alar-
ma al encontrar sangre en la orina. No hay más
manifestaciones. También puede ocurrir que no aparezca sangre pero que haya incomodidad al orinar,
como si se padeciera una cistitis.
Los especialistas señalan que mucha sangre y
poco dolor suele ser un indicador de que parece tratarse de un tumor superficial. Si hay poca sangre,
pero duele más, puede tratarse de un tumor infiltrante. El gran reto es que también el cáncer vesical está
ligado a la edad y al aumentar la longevidad de la
población crece también el numero de tumores. Y en
la población anciana una gran intervención de sustitución de la vejiga es comprometida.
Y quizá, entre población de riesgo, la recomendación mas eficaz sería realizar una citología de
orina para posibilitar una detección precoz.
elDomingo 14
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
pasatiempos
HIDROCARBURO
SATURADO
ROJA
COMETÍA
UN DELITO
CORTARA
RÍO DE
ITALIA
ÁTOMO
ELÉCTRICO
APÓCOPE
DE SANTO
FLOTA EN
EL AGUA
MUJER
PÚBLICA
ARMARIOS
PARA ROPA
LUGARES
DONDE
VIVEN LAS
PALOMAS
RÍO DE
ALEMANIA
DIERON
RESOPLIDOS
GERMANIO
GRUPO DE
CANTORES
ALMOHADILLA PARA
ALFILERES
ACTINIO
ONDA
MARINA
DECRETOS
DEL SULTÁN
NÚMEROS
INDETERMINADOS
AMARRA
EXTRAÑO
TENACILLAS
DE ACERO
QUEBRADO
ALLANAD
RESES DE
GANADO
LANAR
GRANEROS
CHAQUETA
CORTA Y
AJUSTADA
CARCOMEN
FUENTE
DE LUZ
SONATA
CORTA
PERRO DE
ACTEÓN
ADEMÁS
LANCHA
PROVISTA
DE MOTOR
INTUICIÓN
PLANTAS
ARÁCEAS
AMPERIO
PALMA DE
AMÉRICA
NÚMERO
NEPERIANO
ACOBARDADOS
ARROBA
OJO DE LOS
INSECTOS
REY DE LOS
HUNOS
RADIO
PIEL DE
OVEJA
CURTIDA
REZA
FIGURA
GRAMATICAL
GRATAS,
PLACENTERAS
POLICÍA
MUNICIPAL
APUD
PERSONA
QUE CUIDA
GANADO
CULOMBIO
PÁRRAFO
APARTE
PLANTAS
PERENNES
SEÑOR
NATIVIDAD
DE CRISTO
ALA SIN
PLUMAS
RECOBRAR
FUERZAS
PATADA
DE BESTIA
CONOZCO
ÁRBOLES
COMPONEN BETULÁCEOS
VERSOS
LIBRE DE
LESIÓN
TRABAJE
LA TIERRA
TOSTAD
CIERRE
DE UNA
BOTELLA
COMER
CONJUNTOS DE
CORTINAS
ASNO
TANTALIO
RUANOS
HIEREN
CON EL
REJÓN
BARIO
POYOS
PARA
VASOS
SILBAR
AYUDAN A
LEVANTARSE
ASEGURE
UNA COSA
MANTO
BEDUINO
ASIDERO
AMONTONADOS
PERSONAJE
DE PLAUTO
PASEOS DE
ÁLAMOS
ALIAS
HECHICERA
TELA PARA
TOLDOS
F
AVE
PALMÍPEDA
MEDIDAS
AGRARIAS
CIERRES
DENTADOS
TENDER EN
LA CAMA
AUGUSTUS
CONSONANTES
DE RITO
CONSEJERA
CL
OBRA DE
ESCULTURA
NUTRIR
POBRE,
ANDRAJOSO
DOS Y UNO
COCHE DE
CABALLOS
PASTA
PARA SOPA
LIBERTUS
PERÍODOS
DE DOCE
MESES
AVIVAR
NOTA
MUSICAL
ESPECIE
DE LIRA
MOLIBDENO
TUESTA BREVEMENTE
UN MANJAR
TRANQUILAS
ROENTGEN
MESETAS DE
ESCALERA
COMIDA
ITALIANA
DESGRACIA
IMPREVISTA
ESTE
BORDAR
DE REALCE
GRACIAS,
CHISTES
PLANTAS
ARISTOLOQUIÁCEAS
FIEL
MUJER QUE
HA TENIDO
HIJOS
APÓCOPE
DE RABINO
NATURAL
DE SIAM
EN ESTE
LUGAR
IJARES
ANDAMOS
DEPRISA
SE DIRIGE A
UN LUGAR
LLANAS
ÁLOE
FEROZ,
SALVAJE
LLAMA
VIOLENTA
NOMBRE
DE MUJER
VIENTO
ANA DE
AUSTRIA
ESTADO DEL
OXÍGENO
APARTARA
ANNO
DOMINI
CÓLERA
ÚLTIMOS
VERSOS DE
ESTANCIA
COGIDA
50
YERNO DE
MAHOMA
JUEGO DEL
ESCONDITE
LECHO
NUPCIAL
PIEDRA
PRECIOSA
OXÍGENO
ÁGATA
LISTADA
RELEVADOR,
REPETIDOR
NOVENO
ESTACIÓN
DE RADIO
DERIVADO
DEL ETANO
ARGÓN
UNIDOS DE
ESPALDAS
ARREGLADA
DE COBRE
O BRONCE
AVE DE
CETRERÍA
VANOS,
FÚTILES
PRETÉRITOS
CORTA UN
MIEMBRO
NIÑO
PEQUEÑO
COMPACTOS
MOLÉCULA
GRAMO
BORDE DE
UNA COSA
MORADA,
CASA
CUBRA
CON ORO
SONIDO
AGRADABLE
LETRA DEL
PLURAL
REMOLQUE
UNA NAVE
VERBO
TRANSITIVO
GRASA DEL
ANIMAL
PLATINO
DELANTERA
DE LA NAVE
AÑO
NUEVO
HEMBRA
DEL TORO
COLOCA,
SITÚA
RUIDO
LIGERO
UNIDAD
SOCIAL
DOMINIO,
AUTORIDAD
LITIO
PALOMETA
CONJUNCIÓN COPULATIVA
CALIDAD
DE LÍDER
DOMESTICASEN
IGLESIAS
CATEDRALES
ANÓMALOS
TÍTULO
INGLÉS
ELIGIÓ POR
SUFRAGIO
ARMAS
DEFENSIVAS
CORTADURA
DEMENTE
LETRA
GRIEGA
ORIFICIO
DEL RECTO
NÚMEROS
ROMANOS
METRO
CARETA
DERRUMBARSE
CUIDADO,
ESMERO
VOZ DE
MANDO
LOCOS
FIGURA
GRAMATICAL
ARROJAD
ESTÁ
SORTIJA
UNE CON
CUERDA
TIMÓN DEL
AVIÓN
EXISTID EN
UN LUGAR
PLANTA
TEXTIL
POMPA,
BOATO
CON
LIMPIEZA
RÍO DE
CANTABRIA
AMERICIO
PRESUNCIONES,
SOSPECHAS
LOCAS
ESTRELLA
DE CINE
ASÍ
EINSTENIO
DAN UN
ÓSCULO
ANGSTROM
MANIFESTAR
DISCONFORMIDAD
EMBARCACIONES DE
LOS INDIOS
NIÑERA
PLANTAS
CONVOLVULÁCEAS
SAMARIO
JUNTAR
EXISTE
SUPERFICIES
PARA AMASAR
DESCIFRA
UN ESCRITO
COLLADO
ME
ATREVERÉ
CARENTES
DE MORAL
ARTÍCULO
FEMENINO
ESPUERTA
DE PLEITA
CESTAS
PARA LA
PESCA
PAPAGAYOS
PEREGRINOS CON
BORDÓN Y
ESCLAVINA
INSÍPIDO
ORDEN DE
MAMÍFEROS
PLANTA
NINFÁCEA
MAXWELL
QUE TIENEN
SUPERFICIE
HOJOSA
NINGUNA
COSA
OESTE
elDomingo 15
DOMINGO, 21 DE NOVIEMBRE DE 2004
COLOQUE DENTRO DEL DIAGRAMA
LAS PALABRAS QUE FACILITAMOS
11 LETRAS
REVOLOT EARA
S E NS A C I ONA L
N
10 LETRAS
AS END E R EAD
B A L S AM I C O S
BANCARROTA
COLOR EADOS
I NT E RNADOS
9 LETRAS
AMO T I N A D O
CATARROSO
EMP ANADA S
L I NT E RNAS
MO S T R A D O R
R EM I T I DA S
R E T RATADO
TA L ADRADO
TAP I CEROS
N
N
8 LETRAS
ACERT I JO
A DM I T I D A
A L TANE RA
AT E R I DOS
BOCANADA
CALABAZA
CA RNOSOS
DESCOSER
DESTAPAR
ENSALADA
ESCOTADA
EXP LOTAN
L AVADORA
L I NT E RNA
MA L E T E R O
MA N I S E R O
MA R I N A D A
MO D E R N A S
NARANJ AS
OCE LOT ES
P A NO R AMA
PAST I L LA
PREC I SAR
S E CADORA
SENS I BL E
SOB E RANO
7 LETRAS
ADOC ENA
A L AC ENA
A L T E RNO
AN I L L AR
COBARDE
C OM E D O R
D I R I G I D
DORNA JO
ENTRADA
G I RASOL
I NODORO
ME DU L AR
NUB L ADO
ONDU L A R
PALADAR
P E R SONA
P I SC I NA
P L ANTAR
PLAT I CA
P RO P ANO
R E DONDO
R E L ATAN
RESBALA
ROB L EDO
SOP E SAN
T I MP ANO
L
6 LETRAS
ACABAR
ARR I AR
ASTROS
A Z ADON
BABOSA
BANANA
CLAVAR
DEDALO
L E G AMO
L I MA C O
L OMA D A
M I RADA
N OMA D A
RE TACO
5 LETRAS
ALOSA
ANADE
ARANA
ASP I D
AT I CO
AZALA
CABRA
CARPA
CENSO
CHATA
COCER
D I VAN
ETN I A
GR I SU
L I GAR
MA T ON
NE SGA
OBOLO
OCE LO
ORAT E
OSOTA
PR I SA
PROSA
RALOS
R I ADA
S A L MO
SECOS
SOASA
T I ARA
TORSO
4 LETRAS
A F AN
AN I S
ANSA
ARCO
AREL
ASAZ
A SNO
BACO
BECA
BLAS
CAD I
CARO
D I VO
E I RA
ENTE
ERAD
ERRE
I DOS
I MA N
I SLA
L ADO
LATA
LOTE
MA NO
MA S A
NABO
NANA
NASA
NONA
NUDO
NU L A
OSCO
PANA
P I RA
P OMO
R AMA
RAPE
SANO
SAR I
SEDA
S I EN
SOSA
TOPO
URNA
3 LETRAS
AVO
DEL
D I A
D I N
DOS
EGO
I VE
LAR
NA L
NAO
NAS
ODA
OTO
POR
RAS
RED
ROL
ROS
SOL
T I O
A
elDomingo
www.laopinioncoruna.com Año V. Nº 215. Domingo, 21 de noviembre de 2004
Jesús María Reiriz —máximo erudito na historia e nas historias da cidade—
compendia agora todo o seu saber nunha obra tan ben documentada no
pasado que mesmo inclúe lúcidos prognósticos sobre o futuro da Coruña
A enciclopedia coruñesa
A
Xurxo Souto
Jesús María Reiriz
di no seu libro ‘Toda
Coruña’ que os restos
de Sir John Moore non
descansan no Xardín
de San Carlos
no de 1898, os veciños
alporízanse diante da
visión dun estraño
obxecto que corre polas
rúas. Sorteando “carrilanas” e carros de bois, avanza “o
coche do demo” a unha velocidade de 15 quilómetros por hora. O
primeiro automóbil que circula
pola cidade é un Benz Viktoria
—motor de bencina— con forza
dabondo para enfrontarse ás costas de Santa Margarida e Eirís.
Tan adiantado ao seu tempo
chega, que as autoridades nin
sequera lle esixen levar matrícula.
O 1 de marzo —o mesmo día no
que é desembarcado— o propietario xa comproba a potencia dos
pistóns. O médico Durán recorre
nel vintecatro quilómetros, nunha
viaxe de ida e volta dende a súa
residencia no Camiño Novo
—agora Juan Flórez— ata a casa
dun enfermo.
Ángel Durán era un auténtico
pioneiro —o primeiro automóbil
do mundo fora construído en
1886—. Un lustro despois da aparición do “coche do demo”, o
doutor continúa embalado e substitúe o Benz Viktoria por un magnífico Renault, matrícula C-7.
Velaí, resumida, a primeira
crónica motorizada da cidade.
Unha punta do iceberg de información que Jesús Reiriz nos ofrece no seu último libro Toda Coruña, temas y cronologías.
A dedicación herculina de Reiriz é total. Aínda non leva catro
décadas neste mundo e xa ten
publicado —en solitario ou na
compaña de outros autores—
máis de dez libros onde A Coruña
é protagonista absoluta.
Agora decidiu rivalizar directamente co propio Hércules, e preséntanos unha obra comparable
en esforzo con calquera dos traballos do heroe grego: a enciclopedia coruñesa. Sabía vostede que o
primeiro semáforo foi instalado
en 1966? Que en 1903 circulou un
xornal chamado El Grelo. Ou que
en 1792 se inaugurou un alumeado con lámpadas alimentadas con
aceite de oliva?
Vostede pregunte que Reiriz
responde. Acudamos a un capítulo fundamental de calquera enciclopedia: xeografía. Cal é o outeiro máis elevado deste concello?
Non, a resposta correcta non
está no monte de San Pedro, 145
metros de altura. Nin, a pesar do
eufónico do seu nome, nos
modestos 67 metros de Monte
Alto. Para atopar o auténtico
Himalaya coruñés, hai que ascender ata o Monte das Arcas, na
Zapateira, unha elevación de 289
metros a campar por enriba do
océano Atlántico.
Todos, ou case todos, os datos
cuantificables referidos á cidade
aparecen nesta obra. Velaí algúns
Portada do libro ‘Toda Coruña.Temas y cronologías’, de Jesús María Reiriz Rey. / LA OPINIÓN
dos títulos das listas de Reiríz:
alcaldes, batallas, buques de pasaxe e militares, clubs e sociedades,
nacementos ilustres, directores do
Hospital Militar, incendios, librarías, loxas masónicas, teatros,
cadeas, camposantos....
“Hércules venció a Gerión,
según la leyenda fundacional de la
ciudad, pero sería derrotado posteriormente por el urbanismo
atroz”, escribe o autor no comezo
do capítulo dedicado á arquitectura desaparecida. A paixón coruñesa de Reiriz non obnubila o seu
sentido crítico. A Coruña actual
non se identifica co arquetipo de
cidade ideal do humanismo renacentista. E o exercicio de memoria
convértese en denuncia á hora de
compendiar a longuísima ringleira de patrimonio perdido.
É que, en rigor, nesta obra
enciclopédica, Reiriz só rende
pleitesía a unha causa: o rigor histórico. Co aval da súa erudición
acode sempre na súa procura,
aínda que ás veces agromen revelacións sorprendentes. Agárrese
ben o lector para encaixar o
impacto deste titular: Os restos de
Sir John Moore non descansan no
Xardín de San Carlos. Sei que tal
afirmación incide directamente
nun dos máis belos símbolos herculinos. O autor ten valor para
aclaralo.
O xeneral escocés faleceu o 16
de xaneiro de 1809, no número 16
do Cantón Grande. E, efectivamente, segundo as crónicas da
época, foi soterrado no baluarte
de San Carlos. Pero tal nome non
se refería entón ao xardín da Cidade Vella, senón ao outro punto das
defensas. A reposta —como calquera dato desta cidade— tena
Reiriz en Toda Coruña.
Atlánticas advertencias
A enciclopedia coruñesa está editada por Briga
Edicións, e leva un prólogo de Xosé Ramón Barreiro, presidente da Real Academia Galega. A obra é
tamén especialmente fecunda en gravados, fotografías... e sorpresas. Volvamos ao xardín de San Carlos. O visitante atento descubrirá no interior, a carón
da porta da entrada principal, unha grande lousa de
mármore cunha inscrición en inglés. É unha homenaxe aos 172 afogados do Serpent, o buque da
Armanda Real Británica, afundido en 1890 diante
de Cabo Vilán. Curiosamente a única lembranza
explícita dunha traxedia naval que existe na Coruña.
Esta enciclopedia tamén inclúe unha longa ringleira de barcos afundidos. Reiriz realiza unha
exhaustiva análise das senrazóns das traxedias do
Urkiola, do Mar Exeo e do Erkowit... E remata o
capitulo cunha crítica —especialmente pertinente
neste segundo aniversario do Prestige— das deficientes condicións de seguridade con que os petroleiros, a día de hoxe, seguen a entrar neste porto.
Oxalá que a erudición da obra alcance tamén as
conciencias das autoridades competentes, e sexamos quen de evitar que na Coruña os petroleiros tropecen —por terceira vez— na mesma pedra.

Documentos relacionados