estatuto para el territorio indigena twi waupasa - AVAR

Transcripción

estatuto para el territorio indigena twi waupasa - AVAR
ESTATUTO PARA EL TERRITORIO INDIGENA
TWI WAUPASA
BILWI, PUERTO CABEZAS. RAAN.
ENERO 2011
ESTATUTOS DEL TERRITORIO INDIGENA DE TWI WAUPASA DE LA REGION
AUTONOMA DEL ATLANTICO NORTE.
Los suscritos miembros de La Asamblea General del Territorio Indígena Twi Waupasa,
en virtud de Las facultades concedidas por la Constitución Política de Nicaragua, La
Ley No. 28 Ley de Autonomía, Ley No 445 Ley de Demarcación y el reglamento de La
Ley No. 28.
CONSIDERANDO
I
Que el artículo 89 de La Constitución Política de la Republica Dispone, que las
comunidades de la Costa Atlántica son parte indisoluble del pueblo nicaragüense y,
como tal, gozan de los mismos derechos y tienen las mismas obligaciones y que
además tienen el derecho de preservar y desarrolLar su identidad cultural en la
unidad nacional; dotarse de sus propias formas de organización social y administrar
sus asuntos locales conforme a sus tradiciones.
Que el arto. 180 Cn, dispone que las comunidades de la Costa Atlántica tienen el
derecho de vivir y desarrollarse bajo Las formas de organización social que
corresponden a sus tradiciones históricas y culturales. Y que El Estado garantiza a
estas comunidades el disfrute de sus recursos naturales, la efectividad de sus formas
de propiedad comunal y la libre elección de sus autoridades.
II
Que el Estatuto de Autonomía de las Comunidades de la Costa Atlántica de Nicaragua,
Ley No 28, Preceptúa en su arto. 1, que Los habitantes de Las Comunidades de Lla
Costa Atlántica tienen derecho a: 3- Usar, gozar y disfrutar de Las aguas, bosques y
tierras comunales dentro de los pLanes de desarrollo nacional, 4- DesarrolLar
libremente sus organizaciones sociales y productivas conforme a sus propios valores
y 6- Formas comunales, colectivas o individuales de propiedad y La trasmisión de la
misma.
III
Que según lo establecido en el arto. 2 de La ley No. 445, es objetivo de La misma.
Garantizar a los pueblos indígenas y comunidades étnicas el pleno reconocimiento de
los derechos de propiedad comunal, uso, administración, manejo de las tierras
tradicionales y sus recursos naturales, mediante La demarcación y tituLación de Las
mismas.
Que de igual forma el arto. 15 de La ley No. 445, dice que Los Consejos Regionales
Autónomos y Gobiernos Regionales Autónomos deberán respetar los derechos de
propiedad, que Las comunidades indígenas y étnicas ubicadas dentro de su
jurisdicción, tienen sobre sus tierras comunales y sobre los recursos naturales que en
elLas se encuentran.
IV
Que por su lado el arto. 30 de La Ley No. 445, dispone que De conformidad con el
Estatuto de Autonomía, los derechos de propiedad comunal y los de Las áreas de uso
común que se incorporen dentro de un territorio indígena, sean administrados por La
autoridad territorial correspondiente y Las autoridades comunales. Que el arto. 3 en
sus definiciones, dispone que el Territorio Indígena y Étnico: Es el espacio geográfico
que cubre La totalidad del hábitat de un grupo de comunidades indígenas o étnicas
que conforman una unidad territorial donde se desarrolLan, de acuerdo a sus
costumbres y tradiciones.
V
Que el territorio denominado Twi Waupasa integrado por Las comunidades: Yulo,
Klingna, Sukatpin, Lapan, Mani WatLa, Prata, Ukunhni, Kilometro Cuarenta y tres
Awaskira, GuLa WaLa, TruhLaya, Wirwir Laya, Akawasito, Cincuenta y uno y Betel se
encuentran en un proceso de Auto demarcación territorial
POR TANTO:
En uso de Las facultades conferidas en los instrumentos legales ya reLacionados:
SE APRUEBAN LOS SIGUIENTES ESTATUTOS
CAPITULO I
DISPOSICIONES GENERALES
Arto. 1 El territorio Twi Waupasa, está ubicado en entre los siguientes limites, al
Norte con el Territorio de La 10 Comunidades, Al Sur con territorio Prinzu Ahia Un,
Este Territorio de Karata y al Oeste con Tasba Pri, y está integrado por Las
comunidades de: Yulo, Klingna, Sukatpin, Lapan, Mani WatLa, Prata, Ukunhni,
Awaskira, GuLa WaLa, TruhLaya, Wawa Boom, Akawasito, Cincuenta y Uno, Betel.
Arto. 2 Principios. Son principios del territorio Twi Waupasa, los siguientes: La
libertad; La justicia; el respeto a La dignidad de la persona humana; el pluralismo
político, social y étnico; el irrestricto reconocimiento a propiedad comunal; y el
respeto a la libre autodeterminación de sus habitantes, el derecho al usufructo de los
recursos naturales y el respeto a La Madre Tierra.
Arto. 3 La sede del Gobierno Territorial Twi Waupasa será la comunidad de Yulo. El
territorio de Twi Waupasa, en virtud de lo dispuesto en La ley No. 445, está dotado de
personalidad jurídica y por lo tanto es susceptible de ejercer derechos y contraer
obligaciones, así como adquirir bienes patrimoniales.
CAPITULO II
DE LAS AUTORIDADES TERRITORIALES Y COMUNALES
Arto. 4 Son Estructuras del Territorio Twi Waupasa las siguientes;
a)
b)
c)
d)
La Asamblea General Territorial.
La junta Directiva Territorial- Gobierno Territorial
Las Asambleas Generales comunales
Las Juntas Directivas Comunales.
Arto. 5. De La Asamblea General Territorial. La Asamblea General Territorial Es La
máxima Autoridad Política y Deliberativa del Territorio y estará integrada por las
siguientes personas o delegados. Cinco delegados cada comunidad del Territorio y
los concejales regionales y Municipales del territorio, quienes lo serán con derecho a
Voz y Voto.
Arto. 6. La Asamblea General Territorial, tendrá Las siguientes facultades.
a) Reunirse en Asamblea General ordinaria una vez al año y extraordinariamente
cuando el caso lo amerite.
b) Elegir y remover de sus cargos a los miembros del Gobierno territorial, conforme a
estos estatutos.
c) Conocer y decidir sobre los asuntos relacionados a la explotación, uso y disfrute de
Las tierras del territorio y de sus recursos naturales.
d) Aprobar Sus estatutos y reglamentos internos y proceder a sus reformas.
e) Aprobar o desaprobar la Gestión de su Gobierno Territorial y de Las demás
instancias administrativas.
f) Solicitar información al Gobierno Territorial, sobre el uso y administración de los
fondos y de los recursos naturales, cada tres meses.
g) Establecer normas de uso y disfrute de Las tierras y recursos naturales del
territorio.
h) Aprobar normas de comportamiento para los habitantes del territorio y los
miembros de la Junta Directiva Territorial, así como el establecimiento de
sanciones según el Derecho consuetudinario.
i) Aprobar o desaprobar Solicitudes de concesiones de Explotación de sus recursos
naturales.
j) Aprobar o desaprobar los planes anuales, planes de inversión y planes
estratégicos, así como los planes de desarrollo y de ordenamiento territorial del
territorio.
Arto. 7. El Gobierno Territorial, es la entidad Ejecutiva y administrativa del Territorio
y Estará integrada por las siguientes Estructuras o cargos.
a) Un Presidente
b) Un vicepresidente
c) Secretario
d) Tesorero
e)
f)
g)
h)
i)
j)
k)
l)
Un fiscal
Un Vocal
Responsable de Mujeres.
Un responsable de Jóvenes, Deporte y Cultura
Responsable de Salud
Un responsable de Desarrollo
Un Sindico Territorial
Un Vocero o Divulgador del Territorio
Arto. 8. La junta Directiva o Gobierno Territorial, tendrá las siguientes funciones o
atribuciones.
a) Administrar todos los asuntos del Territorio.
b) Convocar a reuniones de Junta Directiva Territorial y a Asambleas Generales del
Territorio.
c) Establecer Cánones y Aranceles por el uso de su espacio territorial, así como por el
uso y explotación de sus recursos naturales, en los casos que proceda.
d) Realizar cobros por el uso y disfrute de los recursos naturales del territorio, en los
casos que proceda.
e) Realizar gestiones y demandas ante las autoridades, nacionales, regionales y
municipales en beneficio de sus miembros.
f) Ejercer La representación Judicial y Extrajudicial del Territorio.
g) Celebrar contratos de arriendo de Las tierras territoriales, así como contratos de
explotación y exploración de sus recursos naturales.
h) VeLar por el manejo, cuido y conservación del Medio Ambiente y de los Recursos
Naturales del territorio.
i) Administrar los recursos financieros del Territorio.
Son Obligaciones de la Junta Directiva Territorial
a) Rendir informes a La Asamblea General.
b) Administrar los asuntos territoriales con debida diligencia y sometiéndose a Las
normas y principios de la ética y las buenas costumbres.
c) Convocar a elecciones de nuevas juntas directivas cuando el periodo se les haya
vencido o cuando así lo decida la Asamblea General.
d) Rendir cuentas de los fondos y recursos que administran a la Asamblea General
durante su gestión y al final de la misma.
e) Administrar los fondos del Territorio, con trasparencia y conforme Las normas de
contabilidad generalmente aceptadas.
f) Observar buena Conducta, tanto dentro como Fuera del Territorio.
g) ELaborar y presentar propuestas de desarrollo viables para el Territorio.
Arto. 9 Son atribuciones del Presidente de la Junta Directiva Territorial.
a) Ejercer la representación Judicial y Extrajudicial del Territorio.
b) Presidir ir las reuniones de junta directiva territorial.
c) Convocar a sesiones y reuniones de junta directiva, por medio del secretario.
d) Rendir informes de su gestión a la Junta Directiva.
e) Elaborar y presentar al pleno de La Junta Directiva propuestas de administración
de los asuntos territoriales.
f) Representar a La Junta Directiva ante otras instancias de carácter nacional,
regional o local.
g) Firmar todo tipo de contratos y Convenios en Nombre del Territorio.
h) Abrir cuentas de cualquier tipo en cualquier institución bancaria.
i) Otorgar y revocar Poderes.
Arto. 10. Son Atribuciones del Vicepresidente.
Asumir La presidencia de La Junta Directiva en ausencia Temporal o definitiva del
Presidente.
Las demás que le asigne La Junta Directiva Territorial.
Arto. 11 Son Funciones del Secretario de La Junta Directiva Territorial.
a) Custodiar los libros de actas de La Junta Directiva Territorial.
b) ELaboras Las actas y librar Las certificaciones de La misma.
c) Firmas Las convocatorias a reuniones o asambleas, a petición del presidente, con
al menos una semana de anteLación al día de La Asamblea.
d) Asentar Las actas en los libros respectivos.
e) Guardar bajo su responsabilidad libros, sellos, papelerías y otros documentos del
Gobierno Territorial.
f) Dar lectura al acta anterior para su aprobación y levantar La agenda de La
Asamblea.
g) Las demás que le designe La Junta Directiva.
Arto. 12 Son Funciones del Tesorero de La Junta Directiva Territorial.
a)
b)
c)
d)
Ejercer La Administración de los fondos del Gobierno Territorial.
Custodiar los libros contables del Gobierno Territorial.
Ser firma libradora de Las cuentas cuantas bancarias del Territorio
Rendir informes sobre La administración de los fondos, en cada cesión o cuando
así se lo solicite La junta directiva o La asamblea.
e) Extender los recibos correspondientes por los fondos que reciba.
Arto. 13 Son Funciones del Fiscal de La Junta Directiva Territorial.
a) Recepcionar Las quejas y demandas que presenten los comunitarios y
comunidades en contra de cualquier miembro de La junta directiva Territorial.
b) Exigir periódicamente rendiciones de cuentas al Presidente de La Junta y al
tesorero, sobre La administración de fondos, así como a todos aquellos que hayan
manejado fondos del Territorio.
c) Las demás que le encomiende La Junta Directiva.
Arto. 14 Son Funciones de La representación de La Mujeres de La Junta Directiva
Territorial.
Gestionar proyectos para Las mujeres del territorio.
Coordinarse con Las organizaciones de mujeres en cada comunidad.
Arto. 15 Son Funciones del Representante de La juventud, Cultura, Deporte y
Educación, Las siguientes:
a) Promover el deporte y La cultura en el Territorio.
b) Realizar gestiones de fondos para actividades culturales y deportivas en el
territorio.
c) Promover La liga indígena dentro del territorio
d) Ejercer coordinaciones con autoridades del MINED para mejorar La calidad y
condiciones de La educación en el territorio.
e) Gestiones ante Las autoridades correspondientes La construcción de instaLaciones
deportivas y recreativas en el territorio.
Arto. 16 Son funciones del Divulgador del Territorio.
1) Mantener informados a los miembros del territorio sobre Las actividades de La
junta directiva territorial.
2) Divulgar Las acciones de La directiva.
Arto. 17 Son Funciones de Vocal del Territorio.
Sustituir Las vacantes de cualquier miembro de La Junta Directiva.
Arto. 18 Son Funciones del Responsable de Salud del Territorio.
a) VeLar por todos los problemas de salud que existen en el territorio
b) Informarse sobre la dotación de centros de salud, medicamento y personal médico
en el territorio.
c) Realizar gestiones ante Las autoridades del MISA y del Consejo Regional, para
mejorar La atención de La salud de cada comunitario del territorio.
Arto. 19 Son Funciones del Síndico del Territorio.
VeLar por todos los asuntos reLacionados al medio ambiente del territorio.
Var por los asuntos reLacionados al ordenamiento territorial del Territorio.
DE LAS AUTORIDADES COMUNALES
Arto. 20. Son autoridades Comunales: La Asamblea Comunal, y La Junta Directiva
Comunal.
Arto. 21. Las Asambleas Comunales, Son La máxima autoridad dentro de La
circunscripción territorial de cada comunidad, y tendrán dentro de elLas, Además de
Las funciones y atribuciones mencionadas para La Asamblea Territorial en el artículo
seis de estos estatutos en lo aplicable a La Comunidad; Las siguientes:
a) Establecer Cánones y Aranceles por el uso de su espacio comunal, así como por
el uso y explotación de sus recursos naturales, en aquellos casos y proyectos
que no amerite someterlos a La aprobación de La Asamblea Territorial.
Arto. 22. Las Juntas Directivas Comunales. Estas estarán integradas de La siguiente
manera:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
Un Wihta
Un suplente del Wihta
Un secretario
Un tesorero
Un Fiscal
Un vocal
Un Síndico o responsable de Tierras
Los ancianos
Los policías Comunales
La junta Directiva comunal
le serán aplicables aquelLas Las atribuciones
mencionadas para La Junta Directiva Territorial, que le sean compatibles.
Arto. 23 Los miembros de La Junta directiva Comunal Tienen Las Siguientes
Funciones:
1. EL WIHTA:
Administra justicia e impone sanciones dentro de Cada comunidad.
VeLar por La buena administración de los recursos naturales dentro de La
comunidad en coordinación con el Síndico.
2. El SUPLENTE DEL WIHTA
Sustituye al Wihta en caso de ausencia o de implicancia del este.
3. UN SECRETARIO. Quien Se encarga de:
a) Custodiar los libros de actas de La Junta Directiva Comunal.
b) ELaboras Las actas y librar Las certificaciones de La misma.
c) Firmas Las convocatorias a reuniones o asambleas, a petición del presidente,
con al menos una semana de anteLación al día de La Asamblea Comunal.
d) Asentar Las actas en los libros respectivos.
e) Guardar bajo su responsabilidad libros, sellos, papelerías y otros documentos
del Gobierno Comunal.
f) Dar lectura al acta anterior para su aprobación y levantar La agenda de La
Asamblea.
g) Las demás que le designe La Junta Directiva comunal.
4.
UN TESORERO, Quien Se encarga de:
a) Ejercer La Administración de los fondos del Gobierno Comunal.
b) Custodiar los libros contables del Gobierno Comunal.
c) Ser firma libradora de Las cuentas cuantas bancarias de La Comunidad.
d) Rendir informes sobre La administración de los fondos, en cada cesión o
cuando así se lo solicite La junta directiva o La asamblea Comunal.
e) Extender los recibos correspondientes por los fondos que reciba.
5.
UN FISCAL, quien se encargará de:
a) Recepcionar Las quejas y demandas que presenten los comunitarios en contra
de cualquier miembro de La junta directiva comunal.
b) Exigir periódicamente rendiciones de cuentas al Presidente de La Junta y al
tesorero, sobre La administración de fondos, así como a todos aquellos que
hayan manejado fondos de La Comunidad.
c) Las demás que le encomiende La Junta Directiva
6.
UN VOCAL
Se encarga de Sustituir Las vacantes de cualquier miembro de La Junta Directiva.
7.
UN SÍNDICO O RESPONSABLE DE TIERRAS
Es el encargo en coordinación con el Wihta, de veLar por todos los asuntos
reLacionados a ordenamiento territorial, cuido y protección del medio ambiente,
así como los asuntos reLacionados a distribución y administración de Las tierras
comunales.
8.
LOS ANCIANOS
Es un órgano de consulta dentro de La comunidad, por su autoridad moral y
conocimientos ancestrales de los asuntos comunales.
9.
LOS POLICÍAS COMUNALES
 Son órganos de apoyo para dar cumplimiento a Las decisiones del Wihta de La
comunidad.
 Ejercerán funciones preventivas de Las faltas y delitos que se puedan cometer
en cada comunidad.
Arto. 24 El Wihta es el encargado de administrar justicia y sus funciones y formas de
elecciones están pLasmadas en el Capítulo tercero de estos Estatutos. La Policía
Comunal. Tendrán el Estatus de Policía Voluntarios, para lo cual se deberán establecer
Las coordinaciones necesarias con La Policía nacional de La Región, y firmar los
respectivos convenios de cooperación y capacitación de estos.
DIVISION ADMINISTRATIVA INTERNA DEL TERRITORIO
Arto. 25 – El territorio denominado Twi Waupasa, se divide internamente en cuatro
Bloques integrados a su vez en comunidades, Las cuales son:
1)
2)
3)
4)
Bloque de Yulo integrado por Las comunidades de: Yulo, Mani WatLa, Cincuenta
y uno, TruhLaya y Awaskira.
Bloque Prata: Prata, Ukuhny Betel, Wawa Boom.
Bloque Kligna: Kligna, Sukatpin, Akawasito,
Bloque Lapan: Lapan, GuLa WaLa y Srik Laya.
CAPITULO III
DE LA ADMINISTRACION DE JUSTICIA TERRITORIAL
Arto. 26. Los temas de administración de Justicia en el Territorio de Twi Waupasa se
regirán de acuerdo a Las normas de La Moral y La Costumbre, o sea nuestro derecho
consuetudinario ancestral.
Se crean los siguientes órganos de administración de Justicia Comunal y Territorial.
Arto. 27 En Las comunidades miembros del Territorio existirá La figura del Wihta y
su Junta Directiva, quien será La persona encargada de administrar justicia a nivel de
cada comunidad. El wihta será electo en asamblea comunal al igual que el resto de
autoridades comunales y ejercerá el cargo por un periodo de dos años.
Arto. 28. También se crea la figura de Policía Comunal, a nivel de cada comunidad, La
cual se elegirá en La misma forma que Las otras autoridades comunales. La policía
comunal tendrá Las funciones enumeradas en el arto. 23 de estos Estatutos.
Arto. 29. Se someterán al conocimiento de los Wihtas de Las comunidades miembros
del bloque, entre otros, Las siguientes Conductas ilícitas:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
Los casos de hechicería.
Hurtos menores
Injurias y Calumnias
Abusos deshonestos
Hurto de animales de corral
Amenazas en general
Lesiones leves en riñas
Todo lo referente a Las sanciones y demás detalles de los delitos y faltas, será
reguLado en el manual de procedimientos y mediación que para el caso de deberá
dictar.
CAPITULO IV
DERECHOS Y DEBERES DE LOS HABITANTES DEL TERRITORIO
Arto. 30 todos los habitantes del Territorio Twi Waupasa tienen, en igualdad de
condiciones los siguientes Derechos:
a) Derecho a La igualdad entre comunidades y comunitario,
b) Derecho a La Educación, A La cultura, A practicar su propia religión,
c) A delimitar su territorio, A elegir sus propias autoridades territoriales, cada
comunidad tiene derecho a elegir sus propias autoridades comunales,
d) A participar en La asamblea territorial con voz y voto,
e) A tener un terreno para vivir y cultivar, a usar y disfrutar sus Recursos
Naturales,
f) A pedir cuentas a sus autoridades sobre su administración, y a postuLarse para
cualquier cargo dentro del territorio o La comunidad.
g) A que toda documentación que se producida en el territorio sea escrita en La
Lengua materna del territorio.
Arto. 31 Todos los habitantes del Territorio Twi Waupasa tienen, en igualdad de
condiciones los siguientes Obligaciones:
Participar activamente en Las actividades del territorio y de La comunidad, A La
protección y defensa del Medio ambiente y de los recursos naturales, Ejercer
vigiLancia de su territorio, A respetar Las tradiciones y Costumbres de cada
comunidad, a Cumplir con Las decisiones y resoluciones de La Asamblea Territorial y
o Comunal.
CAPITULO V
ADMINISTRACION DE LOS RECURSOS NATURALES Y DISTRIBUCION DE
RECURSOS FINANCIEROS Y ECONOMICOS
Arto. 32 El Patrimonio del Territorio Twi Waupasa se compone de todos los bienes
muebles o inmuebles que el mismo posea a cualquier titulo, así como los recursos
naturales que en el mismo se encuentran, incluyendo todos los bienes y servicios
ambientales que sus recursos naturales puedan producir, así como los conocimientos
ancestrales sobre medicina natural, su cultura, su lengua y sus tradiciones orales y
escritas.
Las tierras del Territorio Twi Waupasa, son in innegables, indivisibles, inembargables,
imprescriptibles, no puede ser vendida ni donada a cualquier titulo.
Arto. 33 La administración de los Recursos Naturales, estará en manos de La Junta
Directiva de cada comunidad, salvo los casos en que se reserva esta administración a
La Junta directiva Territorial. En los casos de proyectos o concesiones de mayor
envergadura, La administración de los recursos naturales y de los fondos, estará en
manos del Gobierno Territorial.
La Junta Directiva comunal deberá de rendir cuentas de dicha administración al
gobierno territorial.
Arto. 34 Cada comunidad destinara un porcentaje del diez por ciento (10%) de sus
ingresos provenientes de sus recursos naturales para el Gobierno territorial.
En caso de autorización de concesiones dentro del territorio, además de La
autorización del Gobierno Territorial mencionada en La ley No. 445, se deberá contar
con La autorización de Las comunidades cuyo territorio sea afectado con dicha
concesión.
Arto. 35 Todos los miembros de cada comunidad tienen derecho a poseer un lote de
terreno para sus Labores de agricultura, así como para La construcción de sus
viviendas, de igual forma tienen derecho de usufructuar los recursos naturales de su
respectiva comunidad necesarios para su subsistencia.
Arto. 36 En caso de que uno o varios comunitarios deseen disponer de los recursos
naturales de La comunidad para realizar algún tipo de negocio, deberán contar con La
autorización por escrito de La Junta directiva comunal, La cual decidirá si aprueba o
no tales solicitudes, así como su extensión y condiciones.
Arto. 37 Cada comunidad del Territorio Twi Waupasa. refinará dentro de sus límites
territoriales, Las distintas zonas de uso del territorio y de sus recursos naturales,
definiendo por lo menos los siguientes usos; Áreas para viviendas, áreas para cultivos,
áreas para conservación, áreas para recreación, áreas de uso común, áreas de uso
familiar, áreas de cacería y áreas de Uso ceremonial.
Arto 38 La Administración de los fondos o recursos monetarios de cada comunidad
estará a cargo de La junta directiva el uso y distribución será definido en asamblea
comunal. De igual forma se hará cuando se trate de recursos financieros del Territorio.
CAPITULO VI
DE LAS ELECCIONES TERRITORIALES Y COMUNALES
Arto. 39 Las Autoridades Territoriales duraran en sus cargos un periodo de tres años
contados a partir de La emisión del nombramiento de parte de Consejo Regional
Autónomo. Las autoridades comunales duraran en sus cargos un periodo de dos años
contados a partir de La emisión del nombramiento de parte de Consejo Regional
Autónomo.
Arto. 40 Para poder ser candidato a cualquier cargo de La Junta directiva del
Gobierno Territorial o Comunal se requiere reunir los siguientes requisitos: a) Ser
Nicaragüense, b) Ser mayor de 25 años de edad, c) Ser hijo del territorio de Twi
Waupasa, d) Estar en pleno goce de sus derechos civiles y políticos, e) Estar
residiendo permanentemente en cualquiera de Las comunidades del territorio, al
menos durante los últimos cinco años anteriores a La fecha de La elección, f) Contar
con el aval por escrito de al menos tres comunidades del territorio, g) No estar
ejerciendo en el momento de Las elecciones ningún cargo de elección popuLar
nacional, regional o municipal y h) habLar La lengua Miskita, i) No haber sido
destituido ni suspendido de algún cargo de junta directiva territorial con anterioridad.
Los mismos requisitos se exigirán para Las autoridades comunales.
Arto. 41 Para La elección de Autoridades Territoriales, La convocatoria estará a cargo
de La junta directiva actual, La cual hará La convocatoria con un mes de anticipación
al día de La elección.
En el caso de Las Autoridades Comunales La convocatoria La hará La junta directiva
comunal con un periodo de quince días de anticipación al día de La elección.
Arto. 42 La elección de Las Autoridades Territoriales se hará en Asamblea Territorial,
convocada para tal fin y en La que participarán los asambleístas representantes de
cada comunidad. La votación se hará de forma directa, libre y secreta.
Arto. 43 Llegado el día de La elección y presentes los asambleístas convocados, se
procederá a La elección de Las nuevas autoridades territoriales uno por uno, es decir
de forma individual y no en pLancha.
Arto. 44 El quórum para que pueda sesionar La Asamblea Territorial válidamente y
poder proceder a La elección de Las nuevas autoridades será de setenta y cinco (75%)
por ciento de sus miembros.
Resultara el electo en el cargo respectivo, el candidato que obtenga La mayoría simple
de los votos presentes en La asamblea territorial.
Arto. 45 Las autoridades comunales se elegirán en Asamblea comunal convocada para
tal fin, en el día y La hora acordada. La votación se hará de forma directa, libre y
secreta o a mano alzada, como lo decida La asamblea. Podrán ejercer el derecho al
voto los hijos de La comunidad debidamente inscritos en el padrón electoral comunal
y que tengan más de dieciséis años de edad.
Arto. 46 Resultara ganador el candidato que obtenga La mayoría simple de los votos
validos. El candidato o candidata ganador(a) o pLancha ganadora iniciaran el periodo
en sus cargos una vez que reciban el nombramiento de parte del Consejo Regional.
Arto. 47 La calidad de miembro del Gobierno Territorial y/o comunal se pierde por
Las siguientes causales: a) Muerte, b) Renuncia del cargo, c) Revocación del cargo por
La Asamblea General Territorial o comunal, d) Perdida de los derechos civiles y
políticos, e) Ausencia injustificada a del cargo por más de treinta días consecutivos.
Arto. 48 Para reponer a un miembro del Gobierno Territorial de Twi Waupasa o de
Laguna comunidad del Bloque que haya perdido su calidad de tal, se procederá de La
siguiente manera: a) Para cualquier miembro del Gobierno Territorial se deberá
proceder a elegir al sustituto en Asamblea General Territorial, en un periodo no mayor
de Treinta días contados desde que se produzca La vacante.
CAPITULO VII
REFORMAS A LOS ESTATUTOS
Arto. 49 Los presentes estatutos podrán ser reformados parcial o totalmente
únicamente por La Asamblea General del Territorio, previa solicitud firmada de al
menos el setenta y cinco por ciento juntas directivas comunales.
El sistema de votación para La reforma de estos estatutos será el que determine La
asamblea territorial con el voto favorable de al menos Las tres cuartas partes de los
asambleístas.
DISPOSICIONES FINALES Y TRANSITORIAS
Arto. 50 Se deroga el anterior reglamento del territorio y cualquier otra norma que
se le oponga.
Arto. 51 Este reglamento entra en vigencia a partir del día 17 del mes de noviembre
del año dos mil diez.
Dado en La comunidad de Awaskira, Kilómetro 43 a los diecisiete días de noviembre
del año dos mil diez.
Firman:
KLÂUNA TASBAYA ATLÂNTIC KUS YAHBRA
TANIRA
TWI WAUPASA INSINKA NANI TASBAYA YUNGKA
LÂKA BUKKA
WAN BILÂ KAT LÂKANKA
BILWI PUERTO CABEZAS RAAN SIAKWA KATI
ULBANKA TA BILÂ NANI
_ Ta krikanka biLâ.
_
Dia bapanka wal dauki ba.
_
_
Warkka daukaia natka nani.
Warkka daunkan wina dia takan ba.
_
_
Kupia kraukanka nani.
Lâka bukka Lâs ulbanka ba.
I.
TA KRIKANKA BILÂ.
Klâuna tasbaia baiki sakanka Atlântik kus yahra tanira mani 1987 wina raitka
yaban ba kuntri tara na wal sin kau tasba kwarika brisa 32,819.68 kilumita tnaya
walh wal ra brisa, ai Lâinka nani brisa yahbra tanira Hunduras kuntrika wal
waupasa tanira Atlântik kus waupasa wal, Lâlma tanira Caribe kabukara, muna
tanira Jinotega Departamento ka wal, baku sin baiki sakanka putka nani matLâl
kahbi pura wal brisa.
Klâuna tasbaia baiki sakanka AtLântik kus bilara daukanka natka nani aiLâl bara
sa baku sin yuyaka nani tasbaia bilara bara ba wal aitaura auya sa silp ai Lâka
nani paski ninkara karnika yabi kira ai yuyaka nani kan kahbi tankira yus munaia,
baman apia sakuna tawan bilara uplara kulkras Lâka bara kiamka waLâ mita tnaya
ra Lâki suiba, taibi muniba kaina kahbaia bara iwanka natka aiLâl nani ba sin kan
sunaia dukiara.
Lâ 445 Indianka tawanka nani prapati ka Lâka, an kiamka sat waLâ tawanka nani
naha kLâuna tasbaia ba atLântik kus Nicaragua bilara an Bocay tingnika, Coco,
Indio an Maiz ra ba sin; naha wal ta krikan sa indian tawan ka sirpi nani bakahnu ra
yunkka tara nani ra baiki saki yabaia, Warkka daukaia takriki auya sa naha dukiara
kLâuna tasbaia yabra tanira Lâ dadaukra nani ba, Lâta tani wina ta baikanka Lâka
briba proyecto ka tasba baiki sakan yungka gabamintka nani ra ta baiki karna
daukaia programika ba, baku sin, ta baiki sa indian tawankara klâuna ai tasbaia
mark muni nanira tasba baiki sakanka nani kum kum ra.
Naha ulbanka na wal trai munisa aidrubanka tara ra auka yaka wal tnata
mangkaia.
II.
DIA BAPANKA WAL NAHA WARK KA NA DAUKISA.
Miskitu insin nani tasbaia baiki sakanka piska gabamintka nani yumhpa ra ta
baikanka nani daukisa sinska Lâka mapara bara lâ bukka nani paski yabaia nahki
ai tasbaia bilara ta brih waia ba
III.
WARKKA DAUKAIA NATKA NANI.
Naha warkka na daukaia dukiara asla taki aisanka nani daukan Consejo Regional
bilara Pana-Lâka programika ta briba, bara Twi Waupasa tasbaia baiki sakanka
gabamintka ta bri nani ba wal aima walara, Lâs aisi kakaikanka tara daukan
lukanka nani wahban ba Lâki kaiki tawan brinka apia ba sakaia bara lukanka raia
taki nani ba ulbi brin baha Lâs Lâ buk ba tnata mankaia dukiara.
Insin nani kLâuna ai tasbaia purara wihta aimaki kar ni ka alkaia dukiara Lâ nani
bui raitka yabi ba naha nani sa:
 Nicaragua kuntrika Lâka bukka tara ba.
 KLâuna Lâka bukka Lâ numba 28, bara Lâka sirpi nani ba wal.
 Lâ numba 40 an 261 putka gabamintka Lâka bara kli Lâki kaikan ba wal.
 Lâ numba 445 Indian tawanka nani prapatika Lâka.
IV. Warkka daukan wina dia sakan ba.
Tasba baiki sakanka yungkka Twi Waupasa bilara aidrubanka tara daukan yahbra
kati 16 bara 17, Awaskira tawankara.
Naha aidrubankara piska bani aisi kaiki tanka turbi auka yabi bara ani tawan brinka
apia ba saki raya dingki brihwi tnata prakan Lâs aidrbanka na wal.
Naha ai drubanka ra pura luanka brinsa Lâ bukka na auka yabi tnata mankaia ba.
I.
Kupia kraukanka nani.
1. Naha Lâkka bukka ulbanka aiska na tasba yungkka ai bukka tara bri bara
aiska pali ulbi swiaia sa.
2. Lâs aidrubanka tara ra auka yaban uplika nani bani ba sainka wahbi brih
mangkaia.
3. Consejo regional wina adar kum briaia naha Lâka bukka na dukiara
4. Gaceta oficial wibara blikka waia pasara sakaia bara lâ wina kau karnika
yabaia dukiara.
5. KLâuna Lâ dadaukra ai ulbrika kumika ba, buk tara kum kuakan kaia sa
indian tasbaia piska nani ai Lâka bukka paski ba ulbi swiaika bara numba
kum yabi kaia an kli raya paski nani ra sin.
PÙRA PRAKANKA NANI
TWI WAUPASA LÂKA BUKKA
Aisanka Lâlka biLâ nani
I.
Ta krikanka ulbanka nani.
II.
Twi waupasa tasbaya yungkka, bara tawanka sirpi nani ta bri waki
waia daknika satka nani ba.
a)
b)
c)
d)
e)
Twi Waupasa tasbaia yungkka gabamintka daknika paskanka ba.
Twi Waupasa tasbaia ta brabrira nani ai Warkka ba.
Twi Waupasa tawanka sirpi nani ta briaia daknika ba
.Tawan sirpi ta uplika nani dia ai Warkka daukaia ba.
Tasba yungkka bilara baiki sakanka nani daukanba.
Wan tasbaia bilara wark satka nani baiki sakanka ba.
III.
a)
b)
a)
c)
Lâ Lâinkara waki waia ba tasba yungkka bilara.
Lâ alki brih wakaia daknika.
Lâ alki brih waki ai bisniska ba.
Ani dukia nani Lâ wina snaiara ba
Diara mistik daukan pyuara dia munaia ba.
IV.
Tasbaia yunkka uplika nani airaitka ba, bara witin nani daukaia
briba.
V.
Yuyaka nani nahki natkara wakaia, bara nahki Lahla nani baiki Saki
sir munaia ba.
A.
B.
C.
D.
Tasba yungkka gabamintka bilara prapati nani bara ba.
Wan ritska nani tasba yungkka bilara ba nahki natka ra waki waia ba.
Wan tasbaia yungkka gabamintka nahki paskaia ba.
Wan ritska nani wina yamnika taki ba LâLâh Lâinkara nahki natkara wakaia
ba bara pawanka warkka nani daukaia dukiara LâLâh praiska sakaia ba.
VI.
Wan tasbaia yungkka bilara bara tawan sirpi nani ra ta upla nani
wahbi sakaia natka ba.
A.
B.
C.
D.
Pyua
Paiwanka
Nahki natakara wahbi sakaia warkka nani ba.
Ya nani sat uplika sipsa naha liksan ra waia tasba yungka kum ta briaia.
VII.
Naha Lâka bukka Lâki sins munaia sa kaka.
a) Dia taka mihta sins munaia ba.
b) Nahki natkara sins munaia ba
c) Nahki pyuara an piska nani sins munaia ba.
VIII.
Nata prakanka ulbanka nani bara, yaka wark takaia an sins munanka
daukaia ba.
TWI WAUPASA TASBAIA YUNGKA INSINKA NANI LÂKA BUKKA
ATLÂNTIK KUS YAHBRA TANI TASBAYA BILARA.
Twi waupasa tasbaia yungkka tila ra aidrubanka tara ra asla takia ba Nicaragua
kuntrika ai Lâka bukka briba bui karnika yaban sa, ai tasbaia baiki sakanka bilara
wark nani, Lâ nani, dauki brih waia baku sin raitka yabi sa kLâuna Lâka Lâ 28,
tasba mark munaia Lâka Lâ 445, bara kLâuna Lâka bilara Lâ ulbanka sirpi ba bui
sin:
Raitka yaban sa
I.
Wan kuntri Lâka bukka ulbanka Lâ Nº. 28 ra naku ulban sa, tawan sirpi nani
AtLântik kus bilara banghwiba sip dakbi sakras, wan kuntri tara ba wina, baku sin
ai raitka brisa kuntri luhpia waLâ nani wal baku bara ai bisniska nani sin brisa, baku
natkara kan sunaia bara paki brih waia ai kiamka bara ai natka nani ba sin kuntri
bilara aslakira silp ai natka kat asla takanka nani paski waia ai tawanka bilara bara
wakaia dia, dia nani ai tila kat taki ba an briba silp ai iwanka natka kat.
Kuntri Lâka bukka tara ulbisakanka piska arto.180 ra wisa. Nicaragua AtLântik kus
tawaka sirpi nani ba ai raitka brisa, iwaia, bara pawaia ai tawanka ra asla takanka
natka nani bara bakku, ai iwanka sturka bara ai natka ba kat. Baku sin kuntriba bui
raitka yabi sa tawan sirpi nanira ai ritska nani ba wina yamnika kaikaia bara ai
tawanka sirpi bilara karnika alki briaia, baku natkara ai ta upla silp ai natka kat
wahbi sakaia.
II.
KLâuna Lâka bukka Nicaragua AtLântik kus ra bara ba Lâ Nº 28, ulbi sakanka
piska Nº1 ra ulban sa. Tawan sirpira, iwi uplika nani bani ba naku natkara ai raitka
brisa:
Yus munaia, yamni ka kaikaia bara aililia briaia aiLâya nani briba, unta ra dus nani
briba, aitasbaia nani briba wina, sin kuntri aiska ai pawanka dukiara ai lukan ka
asla dauki paski ba tilara. 4- ai tawanka bilara asla takanka nani bara ba, mangki
sakaia natka nani ba tukbi brih waia trabil apu kira dia witin nani ai natka briba kat
6- baku sin tawanka natka bakahnu ar yakan, yakan yusmunaia natka, briba baku
sin naha natka nani ba smalkaia ai kiamka nanira pyua Sutra.
III
Lâ 445, ulbanka piska sirpi Nº2 ra ulban ba baku bara sin ai bapanka sa. Insin
tawanka nani ra raitka yaban aitasbaia nani ba bakahnu ra yus munaia bara
yuyaka nani ba bakahnu ra wakaia kaina pyua wina ai tasbaia piska nani yus muni
auLâ ba, ritska nani bilara ba sin bara tasbaia piarkika nani kLâki mark muni taitilka
paski yabaia.
Baku natkara art. 15, Lâ 445 ra, wisa kLâuna iwanka tasbaia ra Lâ paski daknika
bara kLâuna gabamintka ba blistu sa rispik munaia naha raitka ba, insin kiamka
nani bara kiamka aiLâl iwi tawanka baniba ai raitka brisa ai tasbaia purara karnika
briaia, bara ai yuyaka nani ai tasbaia bilara ba wakaia silp ai natka ba kat.
IV
Tani walara art. 30 Lâ 445, bara kLâuna Lâka Lâ 28 ra ulban ba baku tawan sirpi
nani ba ai raitka brisa ai tasbaia yungkka bilara, tasba piska kum, tasba yungkka
waLâ wal bakahnu yus munaia piska briba blistusa wakaia tasba yungka ta
brabrira bara tawan sirpi ta brabrira ba walkira. bara art. 3 ai aisanka ra wisa insin
tawanka ba tasba paskan piska kum tawan ar kiamka aiLâl iwi tawanka nani aiska
asla dauki tasbaia yungkka kum paskan sa, ai iwanka daukanka, pata pira bara
matirka kumi briba pana pana praptis muni auLâ ba naha pyua kat.
V
Tasba baiki sakanka yungkka nina Twi waupasa maki ba tawanka sirpi nani ba
naha nani sa: Yulu, Klingna,Sukatpin,Lâpan,Mani WatLâ,Prata,Ukunhni,Pati
tri,Awaskira,GuLâ WaLâ,Truh Lâya Akawasito,sincuenta y uno anBetel kat.Witin
nani ba kLâuna ai tasbaia piarkika mark munaia warkkara sa.
BAKU BAMNA
Lâ wina karnika yabi natka ba kat
AUKA YABAN SA NAHA LÂKA NANI RA.
Sapta I.
LUKANKA AISKA DUKIARA AISANKA BA.
Arto1- twi waupasa tasbaia yungkka ba, naku natkara ai Lâinka nani ba
brisa: yahbra tanira tin tawan wal, waupasa tanira prinsu auhya un wal, Lâlma
tanira karata tasbaya yungkka wal bara muna tanira tasba pri wal. Ai tawanka
sirpi nani ba naha nani sa: Yulo, Klingna, Sukatpin, Lâpan, Mani watLâ,
Prata, Ukunhni, Awaskira, Gul awaLâ, TruhLâya, Wawa boom, Akawasito,
Pipti wan bara Betel.
Arto 2- twi waupasa ai lukanka pLâmaika briba naha nani sa: pri Lâka, kasak
Lâka, upla waLâ nanira kulkanka yabaia; lukanka sat sat nani wal tawan bilara
bara kiamka nani tilara; tawan sirpi nani airaitka briba kulki kira; baku sin
upla bani witin nahkira ai dahra wali ba kulkanka yabi kira, tawan luhpia nani
ai tasbaia bilara pawanka Lâinkara trai muni ba kulkanka yabi bara wan
tasbaia yaptika nara tara kulki Lâtwan kaikaia lukanka nani brisa.
Arto 3- Twi waupasa tawanka nani tilara kupia pali ba yulu tawankasa.twi
waupasa tasbaya yungkka ba là 445 ra dia wi ba baku karnika brisa, baha
mihta ai raitka nani ba kan kahbaia sa, an sin baku witin daukaia nani sin brisa
bara prapati nani wina yamni kaikaia sin.
SAPTA II
TASBA YUNGKKA TA UPLIKA BARA TAWAN SIRPI TA UPLIKA
NANI PASKANKA BA
Arto 4-Twi waupasa tasbaia yungkka ta uplika nani ba naku ra baiki sakansa.
a) Tasba yungkka aiska tawanka wina asla taki ai paswanka ba.
b) Tasba yungkka gabamint ka ba.
c) Tawan sirpi bani silp asla ai paswi ai aisanka ba.
d) Tawan sirpi ta briaia daknika ba.
Arto 5- Tasba yungka aiska tawanka wina asla taki aisaia ai paswanka ba kau
karnika tara brisa tasba yungka bilara trabil nani bara ba alki wapnika
mangkaia, ai ta upla nani sins munaia bara naha uplika nani ba asla taki kaia
tawan bani wina upla matsip, kLâuna là dadaukra tilara tasba yungkka wina
bara nani ba, putka gabamintka tilara ba sin baku ai raitka brisa but munaia an
biLâ baikra sakaia.
Arto 6- Aidrubanka tara tasba yungka wina paiwi asla taki ba ai Warkka ba
naha sa.
a)
Mani kum bilara aima kum asla takanka tara dauki kaia bankra nitsa kaka
sipsa asla takaia an taim winbia ba.
b) Tasba yungka gabamintka daknika nani wahbi sakaia ba naha Lâkara dia
wiba baku.
c) Yuyaka nani baraba kakaira takaia, yus munaia an tawan walara sakaia
ba sin nu kaia nahkira daukaia ba.
d) Ailaka bukka nani tasba yungka bilara ba, bara ai gabamitka tila kat
nahki wark takaia ba paski auka yabaia bara kli raya paskaia.
e) Ai gabamintka daknika dia dia Warkka daukaia lukanka sakan ba aù ar
apia wiaia karnika brisa.
f) Tasba yungka ta bri daknikara makabaia yuyaka nani bara Lahla nani
dimi ba nahkira yus muni auya ba dahra kati yumhpa bani.
G). Là nani bapaia ar mangkaia nahki natkara ritska nani tasba yungka bilara
ba yus munaia dukiara.
h). Là nani paskaia tasba yungka bilara, upla nani nahki ai daukanka bri kaia
ba bara tà upla nani ai daukanka nahki kaia ba baku sin mistik takan taim
dia munaia ba, kan wina dia ai raitka praptis taki auLâ natka ba kat.
I). Ritska nani tasba muhtara, pasara, ar liura, briba saki atkaia adarka
makabi nani ba au ar apia wiaia karnika brisa.
j) Mani kum ra nahki wark daukaia lukanka tasba yungka gabamintka
paskanka ba Lâki kaiki au ka yabaia, bara Lahla nani yus munaia ba,
tasba yungkka nahki wina taura brih taki waia, baku sin wapnika
mangkaia lukanka nani paskan ba sin au or apia wiaia karnika brisa.
Arto: 7 Tasba yungkka gabamintka ba, daknika kum ai tasbaya yungkka
bilara wark nani tukbaia bara wakaia, baku sin naku natkara paskansa kumi
bani ai Warkka tanka kat.
a) Wihta kwarika kum.
b) Wihta kwarika ninka dingkra kum.
c) Aiulbra kum.
d) Lahla aialkra kum.
e) Pura kakaira kum.
f) Aisasara kum.
g) Mairin nani Lâlka kum.
h) Wina tara yamnika Lâlka kum.
I) Wahma tiara bara puLânka nani Lâlka kum.
j) Pawanka Lâlka kum.
k) Tasba yungkka main kakaira kum.
l) BiLâ baikra twilki pasara sasakrika kum.
Arto 8- Tasba yungka ta briaia o gabamintka daknika ai Warkka ba naha nani
sa.
a) Tasba yungka bilara dia Warkka ba sut ta brih wakaia.
b) Ai gabamintka daknika aikuki asla taki aisi kaikanka nani daukaia bara
tasba yungka aiska aidrubanka nani sin daukaia.
c) Bankra upla kum, ar dakni kum taki tasba piska kum brih yus munaia,
apia kaka ritska nani bri ba sakaia kaka adarka nani sain munaia, bara
nahki Lâl mana aibapaia ba praiska mangkaia.
d) Biuti mana sakaia yuyaka nani saki ba wina tasba yungka biLâ wina.
e) Tawan nitka nani ba brih turbi taukaia kuntri gabamintka mawanra,
kLâuna gabamintka mawanra yamnika kum yabaia dukiara.
f) Tasba yungka Lâka nani ba wakaia bara diara waLâ nani bara ba sin.
g) Tasba yungkka wina ya lin taki nanira adarka sain muni yabaia bara
ritska sakaia adarka nani ba sin.
h) Wan tnaya kir ra diara nani bara ba main kaikaia, kan sunaia bara ritska
nani baha bilara ba sin.
I) Lahla nani tasba yungka aiska wina bal dimi ba wakaia.
Tasba yungkka gabamintka dia taibi muni ba daukaia.
a)
b)
Aidrubi asla takanka tara dauki mawanra wark nani nahki dauki auya ba
dahra aisi wiaia.
Tasba yungka bilara dia, dia nani bara ba wakaia tankira ai daukanka,
lukanka pain an rispik Lâkara.
c)
d)
e)
f)
g)
Tasba yungka gabamintka daknikara pyua danh takan dukiara raya wahbi
sakaia dukiara paiwanka tara nani daukaia tasba yungka aiska tawanka
nani ba wal.
Lahla nani nahki waki auya ba bara yuyaka waLâ nani ai mihtara bri
auya ba dahra tasba yungka asla ai paswankara aisi wiaia ai warrka
dauki auya ba tilara bara ai pyua danh takuya pyuara sin.
Tasba yungkka Lahla ka nani ba wakaia klin Lâka wal, Lahla kulkaia
Lâkara dia wi ba baku natkara.
Aidaukanka yamni nani bri kaiasa tasba yungkka bilara bara tnayara
kabia sin.
Lukanka nani paski asla dauki dakni aiska mawanra mangkaia ani dukia
nani dauki waia sip ba wan tasbaia baiki sakanka tilara.
Arto 9- Tasba yungkka wihtika kwarika ai warkka ba naha nanisa.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
Tasba baiki sakanka yungkka gabamintka daknika aikuki aisanka
daukiba ta briaia.
Paiwanka nani daukaia ai gabamintka daknika aikuki ai aiulbra walkira.
Wihta kwarika dia dauki auya ba dahra aisi wiaia ai daknikara.
Wark nani nahki dauki waia lukanka paski ai daknikara marikaia.
Kuntri gabamintka, kLâuna gabamintka ar putka gabamintka nani
mawanra buaia ai gabamintka daknika ninara.
Adar nani wilkanka nani daukbia bara ai aisanka mankaia.
Lahla sunaika watLâra wih Lahla swiaia adarka sakaia.
Ai daknika nanira karnika yabaia bara dakbaia.
Arto 10- Wihta ninka dingkra Warkka ba.
a)
b)
Wihta kwarika apu taim pliskara kaia taim kunhkura takiwan ar mahka ai
Warkka wina taki wan taim.
Kau dia waLâ wihta kwarika wibia ba alki daukan kabia.
Arto 11- Aiulbra tasba yungkka bilara ba wark ka nani:
a)
b)
c)
Buk tara tasba yungkka bilara dia dia dauki ulbi swi dahra ulbanka bukka
ba main kaikaia.
Warkk dia dauki auya ba dahra ulbaia buk tarara bara wauhtaia nani
dauki yabaia.
Aisi kaikanka nani tara ar sirpi daukaia pawanka nani wauhtaka ra
aisainka mangkaia wihta kwarika makabuya pyuara wik kum kainara.
d)
e)
f)
g)
Dia dia Warkka dukiara ulbanka nani saki ba buk tara nanira ulbi swin
kaiasa.
Buk nani, tamp nani bara kau wauhtaia waLâ nani ai tasbaya yungkka
dukiara briba main kaikaia.
Wark nani daukaia ulbi sakanka ba aisi kaikaia auka yabaia bara ninkara
asla takanra dia aisuia ba kli ulbaia.
Kau dia waLâ wihta wibia ba sin alki daukan kabia.
Arto 12- Lahla ai alkra Warkka ba, tasba yungka bilara.
a)
b)
c)
d)
e)
Lahla nani dimi ba wakaia Warkka daukaia.
Lahla nani nahki waki auyaba dahra ulbi ba bukka main kaikaia.
Lahla sunaika watLâ wina sain muni Lahla sakaia.
Tasba yungkka aiska aipaswanka bara gabamint daknika aikuki asla taki
pyuara Lahla nahkira auyaba dukiara dahra aisi wiaia.
Lahla baldimi ba an taki wiba dukiara ulbi sakanka kum dauki yabaia.
Arto 13- Pura kakaira ai Warkka ba tasba yungkka bilara.
a)
Tawan bani ai tasbaya baiki sakanka gabamintka mapara prukuanka
dauki wauhkataya ba alki bri kaia.
b)
Pyu wiria luí bani ai ta brabrira ra wark nahki ra brih auya ba dahra
makabaia, Lahla ai alkra ra sin baku ya waLâ tasba yungka Lahla alkan
kaka dahra makabaia.
c)
Kau dia waLâ wihtika bui wibia ba sin daukan kabia.
Arto 14. Mairin ta brabrira ai Warkka ba.
a)
Yabal nani plikaia mairin nanira help munaia dukiara.
b)
Tawan sirpi banira mairin nani aslika bara ba wal asla kira wark takaia.
Arto 15. Wina tara yamnika, sins Lâka, puLânka bara wahma tiara nani ta
briaia mangkan ai Warkka ba naha sa:
a)
Bal puLânka bara wan puLânka natka waLâ nani ba ta brih paki waia.
b)
c)
d)
e)
Tasba yungkka bilara bal puLânka an puLânka waLâ nani tukbi waia
Lahla plikaia.
Indian tawanka sirpi nanira bal puLânka nani ba kau karna dauki waia.
Sins Lâka ta bri daknika aisaya, sins Lâka smalkanka ba kau yamni
daukaia bara pliska nani ba kau pain paskaia dukiara.
Tasba baiki sakanka yungkka gabamintka ai Warkka paki brih waia
dukiara yabal ar natka nani plikaia bal puLânka bara lilia briaia natka
waLâ sin.
Arto 16. BiLâ baikra pasara sasakra Warkka ba. Tawan uplika nanira wark
nani dauki auya ba sut dahra aisi wiaia. Tasba yungkka gabamintka dia dauki
nani ba tawan ra kupia kraukaia.
Arto 17. Aisasara ai Warkka ba. Gabamint daknika tila wina kum apusa kaka
pliska ra kaia.
Arto 18. Wina tara yamni briaia ta bri ai Warkka ba.
a)
Tasba yungka aiska bilara wina tara yamnika dukiara trabil nani bara ba
Lâki kaikaia.
b)
Klinik watLâ nani, sika nani, nurs nani nitka briba kupia kraukaia,
kLâuna gabamintka bara putka gabamintka bilara tà bri nanira.
c)
Natka nani plikaia wina tara yamnika dukiara pura kaiki uplika nanira,
kluna Lâ dadukra daknikara, tawan uplika nani wina tara kau yamni bri
kaia dukiara.
Arto 19. Tasba main takaira aiwarkka
Wan tnaia kir ra diara nani bara ba pasara, liura, tasba munuhtara ba kan kahbi
main kaikaia
Tasba yungk ka bila warkka daukaia dukiara wapnika mangkaia ba Lâki
kaikaia sa.
TAWAN SIRPI TA UPLA NANI.
Arto 20. Tawan sirpi ta uplika nani ba nakusa. Tawan bani silp ai uplika
aiska aipàswanka ba. Tawan ta briaia uplika wahbi sakan dakni ba.
Arto 21. Tawan sirpi kumra upla iwi ba sut asla taki aisanka dauki ba kau
karnika tara brisa baha tawan ka bilara baku sin tasbha yungk ka aipaswan ka
dia aiwarka ba briba sin natka kabia arto matsip rta aisiba baku:
a) Tawan tasbaia pis kum upla brih yus munaia kaka Adar ka yabaia Bara
praiska wiaia nahki aibapaia babara warka waLâ nani tasba pìska aiska
aipaswaia nitka apia nani ba sin sipsa auka yabaia silp aitawan ka kat.
Arto 22. Tawan sirpi gabamintka dakni ka ba naku natka paskansa:
a) Wihta kum
b) Ninkra dinkra kum
c) Aiulbra kum
d) Pura kakaira kum
e) Lahla ailkra kum
f) Aisa sara kum
g) Tasba main kakaira kum
h) Almuk nani daknika
i) Tawan Kan kakahbra (tawan Poliska)
Tasba yungk ka gabamint ka warkka tanka dia marikan ka ba baku tawan sirpi
biLâ ta bri nani daukan kabia.
Arto 23- tawan sirpi bani gabamint ka dakni kaba naha wark ka nani daukaia
brisa:
WIHTA: Lâ nani wakaia, Baku ya mistik nani ra publik munaia, tawan bilara
Lahla taki ba pain main kaikaia tasba main kaikaia ta briba wal asla kira.
WIHTA NINKA DINKRA BA
Bankra wihta kwarika ba impakan ar aiwark ka wina mahka takan taim
watlika ra aimakaiasa.
AIULBRA AIWARK KA BA
- Tawan bilara dia wark ka nani dauki auia ba, dahra ulbi buk ka ba main
kaikaiasa.
- Wark nani dauki auia ba dahra ulbaia
- Aisi kaikan ka nani daukaia paiwi wauhka taiara sain munaia. Gabamint ka
ta briba makabuia taim kau aisi kaikaia kati kum kainara taim.
- Wark nani dauki ar aisi kaikan ra dia takan ulbi swih wauhka taia nani ba
buk Tara ra ulbi swin kaiasa.
- Aisi kaikan ka kum luan ba, aisi kaikan ka waLâ daukaia taura aisi auo ka
yabaia Bara kli dia aisuia ba ulbaia.
-Bara ta briba bui kau dia waLâ wark ka yabaia ba daukan kabia.
LAHLA AIALKRA KUM AIWARK KA BA
a)
Tawan Lahla ka taki ba main kaikaia
b)
Lahla dahra ulbi buk ka ba main kaikaia
c)
Lahla sunaika nanira chek sain munia tawan ninara
d)
Lahla nahki yus muni ba dahra tawan ra wiaia
e)
Lahla nani bal dimi ba wauhtaya ulbi dia wina dimi ba sain muni swiaia.
PURA KAKAIRA KUM WARK KA NANI BA
1)
Tawan upli ka nani ai mina prukanka, wihta mapara dauki ba wauhka
taya nani wahbi bri kaia.
2)
Lahla tawan ra dimi ba nahki yus muni sapa, Lahla aialkra ra makabaia
pyu kumhku luya banira
3)
Kau dia tawan wihti ka adar yabia ba sin daukan kabia.
AISASARA KUM AIWARK KA BA
Tawan ta brabri ra dakni ka wina kum apusa kaka watlikara dimi wark ka
daukaia.
TASBA MAIN KAKAIRA KUM WARK KA BA
Witin wita wal kira tawan tasbaia ba main kaikaia sa, nahkira wapnika
mankaia sapa wark takaia piska upla dimaia apia pliska, kirhbaia pliska baku
ban ban sin aitnaia ra diara nani bara ba kan kahabaia baku sin tasbaia baiki
sakaia tawan luhpia nani ra yabaia bara natka yamni ra wakaia.
ALMUK DAKNI KA BA WARK KA NANI
Tawan bilara witin nani kau diara tanka brisa, rispik brisa an aitawan ka dahra
kau pain tanka briba mihta wihta daknika ba, naha nani wal asla kira diara
tanka pliki wark takaia.
TAWAN POLISKA NANI BA WARKA
Tawan wihtika ra ta baikaia dakni ka kumsa
Tawan bilara diara saura takaia muni ba ar taki nani ba kan kahbaia, an tawan
uplika nani sin kan kahbaia.
Arto 24- Wihta ba sika Lâ nani tawan bilara ba alki brih wapaia an kli dakni
raya wahbi sakaia ba pat ulbansa naha Lâka saptika walhwal ra.
TWI WAUPASA TASBAYA YUNGK KA BAIKI SAKAN KA BA
Arto 25- Tasba yungk ka Twi waupasa ba aibiLâ kat piska nani walh wal ra
baiki sakansa, baku sin tawanka sirpi nani ba sin baiki sakansa
Baiki sakan ka piska yulu wi ba; naha tawan ka nani bar asa: Yulo, Mani
watLâ, yawan aiska wal pura mata wal sip pura kumi (51) truhLâya an
awaskira. Piska waLâ prata maki ba naha tawan ka nani barasa: Prata,
Ukuhny, Betel, Wawa Bom.
Piska wala ba klingna makisa, tawan ka nani ba: klingna, Sukatpin, akawasito.
Piska waLâ ba nina Lâpan, tawan ka nani ba: Lâpan, GuLâwaLâ an Srik Lâya.
SAPTA III
Arto 26- Twi waupasa tasbaia yungk ka bilara wihta aimaki Lâ nani alki brih
wakaia ba lukan ka yamni wal bara daukanka pain brikaia, wiaia wantsa wan
iwanka natka kaina wina praptis muni auLâ ba natka kat.
Lâ nani waki waia ba wan taubanka bara tasbaia yungk ka bilara naku natkara
paskansa.
Arto 27- tawan sirpi nanira Lâ alki brih waia ba wihta bara aidaknika walkira
tawan sirpi bani tasba yungk ka bilara ba. Naha daknika na tawan uplika nani
aipaswi wahbi sakisa, baku natkara sin ta uplika waLâ nani ba wahbi sakisa.
Arto 28- Baku sin tawan poliska nani ba, tawan sirpi banira bara witin nani ba
sin natka wahbi sakan kabia. Tawan polis ka aiwark ka kabia naha Lâka buk
ka num ba 23 ra dia ulban ba.
Arto 29- Tawan wihtika bani ba naha sat Lâka nani na alki dauki kabia
aitawan ka bilara.
a) Piusin munan Lâka ba.
b) Implikan sirpi nani
c) Bahki nina sauka dauki ba
d) Upla waLâ ra sauhkan ka dauki ba
e) Daiwan Lâta wina impli k iba kaliLâ baku
f) Kulkras Lâka bara sauhkan ka dauki ba
g) Insauhkan ka sirpi nani dauki ba
Upla nani mistik taki taim dia munaia bara kau diara waLâ nani ba buk waLâ
kum nahki Lâ daukaia bara wark takaia Lâka bukka pasbia pyura paskan
kabia.
SAPTA IV
TASBA YUNGK KA LUHPIKA NANI RAITKA NANI BA BARA
WITIN DAUKAIA BRI BA
Arto 30- twi waupasa luhpika nani tawan ka sirpi banira ba sut aikuki sin sat
kulkan sa an aikuki baku airaitka brisa. Naha nani ba raitka ba:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
Tawan kum waLâ wal sin airaitk a brisa bara uplika nani ba sin baku.
Airaitka brisa skul briaia, aipuLânka natka bara aichors ka kum briaia
Aitasbaia muni briaia, silp aitasbaia yungk ka ta brabrira nani wahbi
sakaia, bara tawan sirpi bani sin airaitka brisa ai ta upla nani wahbi
sakaia.
Aitasbaia yungk ka bilara bilara dimi aidruban tara nani ra waia.
Tasba piska kumba brih iwaia, insLâ daukaia bara yuya ka ar ritska nani
yus muni lilia takaia.
Aita upla nani ra makabaia Lahla nahkira yus muni auya ba dahra, baku
sin ta upla takaia aitawan ka bilara apia kaka tasba baiki sakanka tilara.
g) Wauhtaya ulban ka nani sut bara ba tasba yungk ka dukiara yapti biLâ
kat Lâkara.
Arto 31- Twi waupasa luhpika nani sut ba wal aikuki kumi daukaia dukia nani
brisa aitasbaia bilara naha nani baku:
Aitasbaia baiki sakanka bilara dia wark ka nani bara ba tilara diamaia an
tawan ka sirpi bilara bara sin, kan sunaia, aitnaya kir ra diara nani ban wina
takan nani ba kan sunaia, ritska nani ba sin bara aitasbaia nani ba main
kaikaia, natka nani kaina wina auLâ ba, tawan bani ra kulkan ka yabaia baku
sin tasba yungk ka aiska an tawan sirpi bilara aipaswanka tara dauki dia aisi
bapbia ba aisi daukaia.
SAPTA V
RAITKA NANI MAIN KAIKAIA BARA LAHLA NANI NAHKI WAKI
WAIA BA
Arto 32. Twi waupasa prapatika sa diara nani aiawiba, auyaras dukia nani ai
taitilka bilara ba baku sin ritska nani bar aba bara iwanka tnaya kir ra nani
mangki sakaia sip nani ba, wan matir almuk nani wina aikiamka nani ra
smalki ba, unta wahia saika, ai iwanka natka nani ulbi bara aisi wi nani ba sut.
Twi waupasa tasbaia yungk ka upla kaikras sip wiras sip pan munras, sip
atkras, prisant sin yabras tasba yungk ka walara.
Arto 33. Tasbaia bilara ritska nani bara ba tawanka.
Tawan sirpi bani ta bri daknika ba mihtara kabia ani piska nani bakahnura
diman ba tasba yungk ka mihtara kabia waki waia.
Pawan ka wark ka, ritska sakaia adarka tara nani ba tasba yungk kamihtara
kabia yuyaka bara Lahla ka taki ba main kaiki waki waia.
Tawan sirpi gabamint ka daknika ba blistusa tawan Lahla dimi ba an nahki ra
yus muni dahra ba, tasba yungk ka gabamint kara aisi marikan kaiasa.
Arto 34. Tawan sirpi banira Lahla dia dimi ba wina ten porcent (10%) kum
yabaiasa tasba yungk ka gabamint ka daknikara baha wal wark nani tukbi waia
dukiara.
Ritska kwari ka nani sakaia dukiara tasba yungk ka gabamint ka daknika ba
adar yaban pyura, ani tawan ka sirpi tasbaia piskara sa kaka blistu sa baha
tawan uplika b ata brih dakni ka wal sin aisi kaikaia bara adar kum sakan kaia
sa apia sa kaka sip wark ka ba taura brih waras Lâ 445 ra dia wiba baku.
Arto 35. Tawan sirpira iwi uplika nani bani ba airaitka brisa tasba piska kum
briaia, plun mangki sakaia dukiara, ai watLâ makaia dukiara, baku sin airaitka
brisa rits nani bara ba yus munaia yamni ka kum saki briaia aitawan ka tasbaia
bilara.
Arto 36. Bankra tawan luhpia kum ar dakni kum taki tawan tasbaia bilara
ritska nani bara brih Lahla pakaia wark ka tara nani daukaia kaka, ar saki plis
waLâ brihwi atkaia kaka, tawanka sirpi ta brih daknika saui wauhtaya yabaia
kabia, ar witin nani wibia wark ka ba sipsa daukaia ar daukaia apia sapa sipsa
sapa. Auo wibia kaka ailaka nani manki yaban kabia bara nahki pitka tasbaia
yus munaia ba sin kulki yabaia.
Arto 37. Twi waupasa yungk ka ra tawan sirpi bani ba aitasbaia ba bilara
baiki sakanka sat sat nani daukbia naku natkara:
Tasba yungk ka yus munaia piska bara ritska nani bilara ba wal naku natkara:
utLâ makaia piska nani, mangki sakaia wark ka daukaia piska, main kaiki upla
yaka dimaia apia piska, lilia takaika pliska, bakahnu yus munaia piska, kiamka
kat yus munaia piska, antin takaia piska bara tara kulkan ka piska nani sin.
Arto 38. Lahla nani dimi ba nahki wakaia ba tawan ta brih daknika ba mihtara
bara nahkira baiki saki sir munaia ba lika tawan ul asla taki win kabia. Naha
sin natkara tasba yungkka gabamint ka Lahlaka ba yus munaiasa.
SAPTA VI
Tasba yungkka ta bri bara tawan sirpi ta briba wahbi sakaia ba.
Arto 39- tasba yungk ka ta brih daknika ba mani yumhpa aiwark ka daukbia
kLâuna Lâ dadaukra nani wina aiwauhka taya yabuya ba wina.
Arto 40- tawan sirpi ar tasba yungk ka gabamintka ta brabri ra kaia kaka naku
Aidaukanka nani brikaiasa:
a) Kuntri tara na luhpia kaia
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)
25 mani wina aipura ra brikaia
Twi waupasa tasbaia luhpia kaia
Upla baku airaitka nani brikaia bara kasak aitanka brikaia upla ta briaia.
Twi waupasa tawan ka nani ba wina kum ra iwi kaia, mas 5 mani pan
liksan daukras kainara
Wahbi sakaia bilka bara ta upla satka waLâ apia kaia an politik kLâuna
tasbaia bilara ar kuntri biLâ tilara sin apia kaiasa
Miskitu biLâ aisi kaia
Pyua waLâ luanra ta upla kan mistik ka tawan sakan kaia apia bara
wauhka taya mihta dakban sin kaia apia.
Naha sin dukia nani nitsa tawan sirpi ta uplika takaia kaka.
Arto 41- Tasba yungkka ta briaia daknika wahbi sakaia dukiara paiwi asla
daukaia ba aidaknika aimihtara bri ba aiwark ka sawitin nani bui paiwan ka ba
daukbia kan asla takaia kati kum kainara.
Tawan sirpi ta briaia daknika raia wahbi sakaia ba sin sat tawan ka ta brih
daknika bara ba bui paiwaia sa an kau asla takaia kati kum kainara pat tawan
ra kupia kraukan kaiasa.
Arto 42- tasba yungkka ta briaia daknika wahbi sakaia ba tawan ka sirpi aiska
wina asla taki wahbi sakaia ba tawan ka sirpi aiska wina asla asla taki wahbi
sakan kabia paiwan ka awarkka alkan bara, naha paiwankara baLâia ba tawan
bani wina ai uplika blikan kaiasa. But munaia kabia ba, dairik kabia, pri Lâka
wal an yukwanra but munan kabia.
Arto 43- Ta upla nani wahbi sakaia awarka aimakan Bara aidrubi baLân bani
ba ta upla raia nani wahbi sakan kabia kumi, kumi ra wiaia wantsa yakan,
yakan pliska bani ba dakni ra apia kabia.
Arto 44- Naha aisi kaikan ka wark ka tara na ta krikaia sipsa an ta upla raya
nani wahbi sakaia sipsa upla nani paiwan ba wina 75% asla takan taim.
Win takan kabia ani ta uplika asla takan ba wina kum pura ra sakbia kaka.
Arto 45- Tawan sirpi ta uplika nani ba wahbi sakan kabia tawan uplika aiska
asla dauki brih awarka bara di ka mankan ba albia taim.
Wahbi sakaia but munan kabia dairik, pri Lâka wal bara yukwi apia kaka
aimihta buki, ar tawan nahkira want ba, sipsa but munaia naha tawan ka bilara
iwi, liksan tara nanira but muni nani ba sut baku sin mani matawalsip pura
matLâl kahbi alkan wina aipurara nani ba
Arto 46- Win takbia liksan liksan ra diman wina ya kumi baman pura luan
kabia sin bara win takan uplika waitna ar mairin kabia ai wark ka ta krikbia
aikarnika wauhkataya kLâuna Lâ dadaukra aiulbrika kumi ka ba wina yabia
pyua ba wina.
Arto 47- Naha tasba Yungkka ar tawan sirpi gabamint ka nani wabi sakan na
sipsa ta upla apia takaia naha nani taka mihta:
a) Pruan taim
b) Witin silp ai warkka mahka swin taim
c) Tasba yungkka ar tawan aiska asla taki, pliska wina saki kli raya wahbi
sakan pyuara
d) Witin upla baku ai raitka tikan sa pyuara
e) Upla na maisa pakras kira aiwarkka wina taki kati kum pura tiwan sa
pyuara
Arto 48- Twi waupasa tasbaia tawan ka sirpi nani kum ar tasbaia yungkka ta
uplika kum aiwarkka swin ar sakan sa pyuara naku natkara kli wahbi sakan
kabia:
a) Tasba yungkka gabamint ka daknika kum kli waLâ mangkaiasa kaka
blistusa aidrubanka tara ba daukaia kabia naha tasbaia yungkka aiska
bilara naha aidrubanka ba daukan kaiasa kati kum bilara baha wina kan
luwaia apia.
SAPTA VII
NAHA LÂKA BUKKA ULBANKA NANI KLI RAYA DAUKAIA AR
PISKA KUM SINS MUNAIA KAKA.
Arto 49- Naha Lâka bukka piska kum ar aiska pali sins munaia sa kaka diara
kumi ba aidrubanka tara daukaiasa tasba yungkka aiska tawan sirpi nani
aikuki.
Naha aidrubanka daukaia sa kaka tawan sirpi ta upla nani bara ba wina 75%
ulbi sain muni makaban kaiasa.
Naha Lâka bukka sins munaia dukiara but munia natka ba aidrubanka tara ra
aipaswan nani ba bui win kabia
LÂS TNATA PRAKAIA AISANKA NANI BARA LÂKA BUKKA NA
WARK TAKAIA AISANKA
Arto 50- Naha Lâka bukka takan na wal kainara Lâ bukka nani waLâ bara kan
sakaka karnika apu takansa
Arto 51- Naha Lâka na wark takbia yahbra kati matawal sip pura matLâlkahbi
pura kumi mani dusa tara wal pura matawalsip pura kumi (2011), wina
aikainara.
Ulbi sakanka Awaskira tawan kara, kilomita yawan aiska wal pura yumphpa
tawankara yahbra kati mani dusa tara wal pura matawalsip ra (2010).

Documentos relacionados