Drs. Alex Rosaria riba UPG i LGO

Transcripción

Drs. Alex Rosaria riba UPG i LGO
Drs. Alex Rosaria riba UPG i LGO
Bon dia i na di promé lugá danki na Curaçao Senate Jaycees International pa e
invitashon i oportunidat pa dirigí algun palabra na bosnan.
Manera sr. Martha a trese dilanti den su presentashon, mester wak bon ora bo ta
kompará dos kos ku otro. Esaki tambe ta ponemi kòrda riba un lès importante ku mi a
siña durante di mi añanan na Nashonnan Uni.
Na Zambia (Afrika), den añanan 80 e porsentahe di mortalidat bou di mucha tabata
hopi haltu. A disidí ku mester duna e muchanan aki lechi konsentrá pa hasi nan fuerte.
Na Zambia e grado di alfabetisashon bou di e mamanan, tabata hopi abou i a disidí di
bin ku un kampaña konsistiendo di tres pintura banda di otro pa stimulá konsumo di e
lechi aki. E promé ta mustra un mucha flaku i malu. E di dos, e bleki di lechi i e di
tres, e mesun mucha, pero awor aki saludabel i hungando. E kampaña aki tabatin
asina tantu éksito ku a disidí di replik’e e na e pais Zuid-Yemen kaminda mortalidat
bou di mucha tambe tabata haltu. Grandi tabata e sorpresa sinembargo ku na ZuidYemen e kampaña aki a frakasá totalmente. No a tene kuenta ku e karakterístikanan
partikular di Zuid Yemen. Esta siendo un pais Árabe, hendenan ta lesa di ‘rechts pa
links’ i no ‘links pa rechts’. Na Zuid-Yemen a interpretá ku no mester bebe e lechi
konsentrá pa e yu no bira malu.
Algun hende ta konsiderá e parti ekonómiko un parti masha chikí di hinter e
diskushon di UPG. Mi ta kere ku e aspekto ekonómiko i komersial ta un parti masha
importante mes di e totalidat aki. No pasombra esaki ta mi área di speshalisashon,
pero pasombra sin kresementu ekonómiko, no por paga pa otro kosnan manera
salubridat, enseñansa, kuido pa nos grandinan, etc. I tambe mas i mas bo ta mira, ku e
posishon di paisnan den desaroyo, manera na e último konferensha di IMF/BM na
Dubai, no ta pidiendo sèn di desaroyo, pero mas bien ta eksihiendo mas oportunidat di
komersio. Komersio a keda identifiká pa WTO komo un di e vehíkulonan mas
importante pa kombatí pobresa.
Mi kier bisa ku mi punto di salida ta ku e UPS a duna hopi bon resultado pa algun di e
7 UPA. E pregunta relevante pa mi no ta si UPS ta bon òf malu, pero si e lo ta bon pa
Kòrsou. Mi grandinan semper a siñami ku: loke ta bon pa Michi, no nesesariamente
ta bon pa Mèmè.
Kedando riba e linea di pensamentu di algun eksponente ku e éksito di UPS
posiblemente lo por keda repliká aki na Antia, a ponemi analisá e strategia
ekonómiko, strukturanan ekonómiko i patronchinan komersial di UPR kompará ku
nos pais.
UPS ta un vehíkulo ku ta pas den e strategia di kasi 50 aña di e regionnan menshoná
pa nan integrá na un manera mas efisiente den Union Oropeo (UO). Tur e regionnan
ku un UPS tin un historia largu di integrashon komersial ku nan respektivo pais
‘mama’. Por ehèmpel Madeira for di aña 1962 ta forma parti di un área komersial
preferensial i monetario ku su madre pais, Portugal. Pues dia Madeira a opta pa un
1
UPS esaki tabata simplemente un kontinuashon di un proseso largu di integrashon den
Oropa.
Antia di otro un banda den e último 50 añanan a bin ta hiba un strategia komersial
outónomo di Ulanda. I ta lógiko tambe mirando Kòrsou su pasado komersial kaminda,
bendishoná pa un haf natural, semper e a hunga un ròl importante den komersio den e
region aki. Ta bon pa menshoná ku for di 1948 nos a sera akuerdonan tarifario, no ku
Ulanda, pero ku Merka i Canada den kuadro di GATT (General Agreement on Tariffs
and Trade) pasombra for di e tempu ei nan tabata e paisnan mas importante pa nos.
Pa loke ta trata e di dos punto di análisis, esta strukturanan ekonómiko ta bon pa nota
ku delaster un UPR tin un base agríkola hopi fuerte. Na Madeira 11% di su produkto
interno brutu (PIB) ta keda determiná pa agrikultura, miéntras ku pa Antia esaki ta
apénas 0.6%. 15% di kada hende ku trabou na Madeira ta den agrikultura, aki na
Kòrsou esaki ta 1%. Ekonomia di Antia, i prinsipalmente di Kòrsou ta determiná pa
servisio (88%) i kuponan di trabou ta pa 90% determiná pa servisio.
E di tres área di análisis di mi parti ta komparashon di e patronchinan komersial di e
UPR i Antia. Kier men, ku ken nos ta hasi negoshi. Tur UPR ta hasi negoshi
eksklusivamente ku e mama patria. Den kaso di Madeira, 80% di su komersio ta ku
Portugal. Kasi 100% ta keda hasí ku Union Oropeo i nada ku su region propio.
Madeira ta mas serka di Afrika ku Portugal! Den kaso di Kòrsou nos ta mira ku
apénas 25% di e komersio ta ku Ulanda miéntras ku 60% ta ku e hemisferio
oksidental, nos region. Pa loke ta trata importashon for di e region aki, 70% ta bini for
di Merka, Canada i Mexico (NAFTA).
Banda di e hecho ku nos paisnan, ekonómikamente i komersialmente no parse otro na
nada, ku un UPS nesesariamente nos pais lo keda komersialmente virtualmente isolá
for di nos region si nos mester opta pa un UPS. Ku isolashon mi kier men ku nos lo no
por probechá di ningun preferensia òf bloke komersial den e region aki ku netamente
manera mi a demostrá ta esun di mas importante pa nos.
Ora bo ta miembro di UO, ta UO so por forma blòknan komersial; un pais individual
miembro no por hasi esaki. Hasiendo esaki simplemente ta kontra di e prinsipio
básiko di komersio internashonal. Ta p’esei mes un pais manera Ulanda nunka no por
sera un tratado komersial ku Oustralia. Kòrsou ku un UPS lo no por hasi nada ku e
region aki.
Tin hende ta bisa ku ora nos djòin UO, UO lo sera tratadonan ku e region aki.
Sinembargo, UO por lo pronto no ta interesá den e region aki, pero mas bien den
Oropa oriental. Hasta ku e paisnan mas importante pa UO den e region aki, esta Brasil
i Argentina, UO a stòp plannan pa negoshá un tratado di komersio. Pues si nos pensa
ku djòin UO i warda pa UO sera tratadonan komersial kaminda nos tambe por
probechá, ta sumamente improbabel.
Mi ta duna un otro ehèmpel di isolashon komersial den nos mes region. Laga nos
asumí ku Antia skohe pa un UPS i Aruba no hasi esaki, pero opta pa un miembresia
ku e blòk komersial FTAA. Laga nos suponé tambe ku na Merka, nan tin mester di e
glas den mi man aki i ku nan por opta pa importá esaki for di Aruba òf for di Kòrsou.
2
Si Merka importá e glas for di Aruba e glas aki ta drenta Merka sin paga ningun tarifa.
Si Merka opta sinembargo pa importá e glas aki for di Kòrsou, ku no ta miembro di
FTAA, e glas aki por drenta Merka solamente pagando tarifanan duanero.
Awor for di kua pais Merka lo preferá di importá e glas? Naturalmente di Aruba. I ta
esaki mi kier men ku isolashon komersial.
UPS ta isolá bo for di bo region i esaki tambe ta e konklushon di e rapòrt di EC
Verslag van de Europese Commissie ter uitvoering van artikel 299 lid 2 (2002) ku ta
bisa “Tot dusverre is het handelsverkeer van de UPR op de eigen lidstaat gericht”.
Tambe den un rapòrt ku Gobièrnu di Aruba a laga traha resientemente, Ministerio di
Asuntunan Eksterior di Merka, State Department a bisa e Gobièrnu Arubano ku si e
skohe pa un UPS, lubidá un asosashon na FTAA, ku lo bira e bloke ekonómiko mas
grandi di mundu.
I esaki tambe ta eksaktamente e rason pakiko e otro LGOnan manera nos den Karibe
aki, esta BVI, Turks and Caicos, Anguilla i Cayman Islands, no ta ni diskutiendo un
posibel UPS. Pronto lo mi bin ku un nota tambe riba algun estudio ku mi ta hasiendo
riba e tema aki.
Awor pakiko nos lo mester prekupá nos mes ku FTAA i nos region? Tin ta bisa ku no
ta nada si nos keda sin haña benefishinan di nos region, pasombra ku un UPS nos lo
hañá benefishinan riba e komersio ku Oropa. Esei ta bèrdat. Pero tin un gran
diferensia aki. Ku nos region nos ta hasi un parti grandi di nos komersio i ku Oropa un
parti chikí. Pues ku un UPS lo bo haña benefishinan riba un parti chikí di komersio
(UP), miéntras ku bo ta haña un set di desbentaha riba e parti grandi di komersio
(region).
Bisá otro manera. Si bo por skohe pa haña un rebaho di 50% riba un kompra di 100,florin òf e mesun rebaho di 50% riba un kompra di 200,- florin, sigur lo bo skohe pa
e delaster tòg?
Pero, kontrali na lokual hopi di nos ta kere, un eskoho pa UPS no ta trata solamente di
un ehersisio di algun intelektual sinta den nan ofisina. Sino esaki ta algu fundamental
ku lo afektá delaster un faseta di nos bida diario. Mi mama ku tin anos ta kumpra su
aros Merikano Uncle Ben’s pagando 0% di invoerrechten riba esaki, awor lo mester
bai paga 45% na invoerrechten pasombra den UO invoerrechten riba aros ta 45%. E
paki di aros Uncle Ben’s ku ántes tabata kosta Naf 5,- a bira 7 florin ku dies plaka.
Un oumento di 2.25 florin.
I esaki no ta solamente e kaso ku aros, pero ku kasi tur komestibel. I e rason pa esaki
ta sintá den e hecho ku Oropa su maneho ta protehá agrikultura i peseí tambe ta pone
tarifanan di invoerrechten mas haltu. Antia, ku no tin agrikultura, a disidí ku e
tarifanan di invoerrechten riba agrikultura mester ta mas abou posibel pa nan por yega
e konsumidó mas barata posibel.
Banda di esaki 75% di tur entrada rekoudá aki na Antia riba invoerrechten lo mester
bai den e pòt di Brussel si nos opta pa un UPS. Awor aki nos ta haña mas o ménos
250 mion florin pa aña na invoerrechten ku ta representá mas o ménos 25% di tur
3
entrada di Gobièrnu. Naturalmente Ulanda tambe mester di entrega 75% di
invoerrechten ku e ta rekoudá, pero e gran diferensia ta ku na Ulanda invoerrechten ta
representá solamente 2% di entradanan di e Gobièrnu Ulandes.
Banda di e mito ku lokual ta bon pa UPA, ta bon pa Korsou - i nos a kaba di mira ku
ilustrashon di invoerrechten esaki totalmente no ta e kaso - tin eksponentenan ta bisa
ku un UPS lo nifiká bòshi di sèn pa nos pais.
Los for di e diskushon ku si nos promedio di entrada pa kabes ta muchu haltu pa
drenta den remarke pa sèn di UO, mi ta bisa ku si ta asina mes ku nos lo haña sèn, e
sènnan aki ta disponibel pa agrikultura i no pa servisio lokual ta e motor di nos
ekonomia. Martinique ta haña masha hopi supsidio pa plantashon di suku. Madeira ta
haña hopi sèn pa planta drùif di biña. Mi ta duda ku nos aki den ta di akuerdo pa
bandoná e área di servisio den kua por sierto nos tin un bentaha komparativo, i bira
produktornan di biña.
Pero ban bisa mes ku nos somehow ta hasi algu na Kòrsou ku agrikultura pa haña
supsidio. Mester tene na kuenta ku e hecho ku e polítika di Oropa pa duna supsidio pa
agrikultura ta bou di atake pisa di e komunidat internashonal. Ya kaba a palabrá den
WTO ku tur supsidio mester keda eliminá.
I awor kiko? Hopi a (mal)informá nos ku nos no tin masha chòis. LGO supuestamente
ta kaba na 2011. Mi ta kere ku pa awor aki lo mester ta sufisientemente klá ku e LGOstatus apsolutamente no ta bai desaparesé, al kontrali, Fransia ta bai ‘zet’ su mes ‘in’
pa trese mas bida den LGO.
Pero biniendo bek na opshonnan ku mi a papia na komienso di mi charla -i ku esaki
tambe mi ta terminá mi introdukshon. Mi kier enfatisá ku nos no tin e chòis di
solamente di òf UPG òf LGO. Tampoko no ta bèrdat ku ta ku Oropa so nos por forma
un aliansa.
Nos gobièrnu a tuma un desishon kaba ku nos ta opta pa e strategia di ‘tin mas ku un
opshon’. Òf manera un oyente na un talk show a yam’é, kome for di bários tayó. E
terminologia tékniko ta regionalismo habrí, i Gobièrnu, ku sosten di nos Parlamento, a
bai di akuerdo ku esaki riba 19 di desèmber 2001.
Kiko ta regionalismo habrí? Regionalismo habrí ta un eskoho stratégiko ku ta permití
un pais skohe pa no mara su mannan ku un bloke komersial. Ku otro palabra e pais
aki ta skohe pa forma parti di mas tantu posibel tratadonan di liber komersio, Free
Trade Area (FTA). Regionalismo habrí ta dunabo e oportunidat pa skohe ki tipo di
relashon bo ke ku un bloke komersial.
Banda di por opta pa un òf mas blòk ekonómiko, regionalismo habri ta dunabo e
oportunidat pa por skohe ki tipo di relashon bo ke ku un òf mas bloke ekonómiko. Por
skohe pa un miembresia asosiá (ehèmpel ta e relashon entre di e LGO Britániko
Anquilla ku CARICOM), por opta pa un tratado di liber komersio (ehèmpel ta
Republika Dominikano ku CARICOM), un partial scope agreement (ehèmpel ta Cuba
i ku CARICOM) òf tambe un functionele samenwerking (manera mas o menos e
relashon entre di Bahamas i CARICOM). Pues es strategia aki ta dunabo un skala di
chòis.
4
E strategia di regionalismo habrí ta un konsekuensia lógiko di nos pasado komersial i
nos struktura ekonómiko. Ku regionalismo habrí pues Antia ta den posishon di sera
tratadonan komersial ku i Oropa, i ku Karibe i ku Merka i ku kualkier otro parti di
mundu ku nos ke. Pues tin mas eskoho ku solamente LGO òf UPG i tin mas
posibilidat ku solamente Oropa.
Diskushon nunka no ta malu. Diskushon riba LGO i UPG so sinembargo no ta
deseabel. Miéntras ta bon pa follow loke ta pasa na Oropa, no mester ta asina si ku
nos ta ignorando lokual ta pasa den nos mes kura di kas. No ku esaki ta un krítika riba
Curaçao Senate Jaycees, pero lo mi tabata mas kontentu si awe mi por a papia di por
ehèmpel FTAA, Mercosur i otro temanan relevante den nos mes region.
Mi ta kere tambe ku ta bira tempu pa nos kuminsá wak mundu for di punto di bista di
lokual ta kumbiní nos.
Danki.
5

Documentos relacionados