Ley 779 traducción miskito
Transcripción
Ley 779 traducción miskito
Lâ 779 aiska rau sauhkanka mairin nani mapara Juntas y juntos podremos reconocer la mitad mujer de nuestra comunidad Publicación de AHV Gaviota Traducción: Avelino Cox Diseño y diagramación: Lucía Grilli Abril de 2013 Managua, Nicaragua Lâ Aiska Rau Sauhkanka Mairin Nani Mapara bara Kli Raya Daukan Lâ Nº 641, Codigo Penal Lâ Nº 779 Nicaragua kuntrika Presidentka ai uplika nanI ra wisa: KUNTRI ASLIKA BAKU KULKANKA BA MITA I Lâ mangkan bara ba, mairin nanira rau sauhki mapara,Lâ pura luanka pliki ba aitani kat rayaka kaina sunanka, pri bara aiska sut, baha mita nitka sa lâka ba yaka kakaira takaia klauna lakara kulkanka aihka wal, aisanka bribia pâtka ba aiska kumira sakaia bara lâ buia taibanka yabia mairin saura munanka satka sut dukiara. II Nicaragua kuntrikaba sain munan bara karnika yaban lata wina lâka nani baha tilara “Convención para la Eliminación de todas las Formas de Discriminación Contra la Mujer”, ba “Convención Interamericana para Prevenir Sancionar y Erradicar la Violencia Contra La Mujer”, ba “Convención sobre los Derechos del Niño”, bara “Convención Internacional sobre los Derechos de las Personas con Discapacidad”, wala nani tilara. Naha là nanina, kuntri ra taibi munisa lâ aihka nani mangkbia bara kulkanka kumi ba lâ mawanra tanka ba yaka aimakbia; bahki kulki ba tikaia bara mairin ra rau sauhki ba apia kabia dia ai daukanka sut mapara. III Nicaragua kuntrikawauhkataya tara ra kulkanka yabisa lâ bila wina upla raitka nani, klauna raitka nani, rayaka briaia raitka, wina tara aiska bri kaia, sinska bara wapanka, latwan munka yamni wapanka, purara sunanka klauna pri lakara, tankakasak, lâ wina sinska; bara sin kulkanka yabisa tara pali upla nani silakra raitka nani dukiara, lâka daukannani, bansakunanitkasa kulkanka sirpika mangkbia upla nani pâtra dimi nanira. Baku bara Ai lukanka yus munanra, Yaban ullbansa Naha nani: Lâ Nº 779, Lâ Aiska Rau Sauhkanka Mairin Nani Mapara Bara Kli Raya Daukan Lâ Nº 641, Codigo Penal Taikilka I Disposiciones y Principios Generales Sapta I Del objeto, ámbito y políticas Ulbanka lal 1 Naha lâka bapanka Naha lâka na bapanka brisa rau sauhki mapara mairin nani ra muni ba, lukanka ba mairin nani upla ra raitka bri sa bara baha raitka ba kaina sunaia, bara rayaka pri kaia, rau sauhkanka apu iwaia, yamni munaia ai pawanka ra, bara yamni a dahra walaya aikuki kumira kulkanka ba baku, bara bahki saura kulkaia apia; kahbaia lâ nani kaina sunaia dukiara aiska ra, kainara ridi takaia, lâ purara kahbaia bara rau sauhkan ba takaia,bara mairin ra walaia sauhki munan nanira, daukanka wala nani yaka aimakaia Iwanka natka nani bara patitara wina karnika tilara briba. Ulbanka lal 2 Naha lâ anikat wiba Naha lâ kana yus munbia upla sut ra bara klauna ra sin ya mairin ra rausauhkan dauki kaka aimakum apia kaka pyuba nira. Lâka na yaka aimakbia baha nani ra yusmunankabia, ani uplika apiaka ka baha uplika wal aitalia kumi plapi kaka, wal baku nani ra, ya uplika aimih tara upla kum brikaina suni kaka, maya patitara wal aimaya kan, wal brikan, aimaya baku, wal kût muni kan, kût muni siswin, latwan kaikikan, kakaira apia, baku sin dia tankara wal kakaira kan baha wina naha sat rausauhkanka bal takaia. Rau sauhkanka tani sut ra: Baha sika daukanka wal apia kaka daukaia apia lukanka apia kaka, pâtkira, tawan bilara takanba, wark pliskara, apia kaka apia bilara apia kaka ani pliskara kabia, yuba nira mairin nani ra rausauhkira ikatiki daukikaka, ya uplika bui,apia kaka kuntribui,apia kaka gabament warkka uplika bui. Rau sauhkanka klauna bila kat: Taika nani tilara takiba apia kaka wal aitanka lâ kabrikaka, kan rausasauhkra ba aikuki apiaka ka sim watlara mairin bawal dimisa kaka. Ulbanka lal 3 Lâ yus munanka aiska yaura rausauhkan bara kainasunaia Kuntri ba yaura karnika yaban bakku daukaia sa: a) Mairin nani sut ra yabaia, airaitka nani alki daukbia, yabalka kasak aihni daukaia, param, bara aitani kat warkka daukaia dukiara kahban ba. b) Karna daukaia matira nani brih impakaiaba, lukanka ra dingkaia bara yaka aidahra walaia mairin nanira mapara rausaukanka dauki nani, ani raitka dukiara, diara nani, bara 2 Taikilka I Disposiciones y Principios Generales Sapta I Del objeto, ámbito y políticas sutwarkka alkidaukaia paramra baraklauna ra kaina manas ridi takaia, lâ purara kahbaia bara tikaia. c) Kau yamni daukaia lukanka Sutra mairin nani ra rausauhkanka mapara kainara ridi takaia bara tikaia bahki Saura kulkanka muni ba mairin ra; paskaia,yus munaia, bara nina bliki kaikaia warkka daukaia bakainara ridikaia mata, lâ purara kahbaia,walaia,bara mairin ra rausauhkanka dauki batikaia. d) Yamnika sak lalah tanira daukaia, skul brin nani, sinska raya dukiara, bara sinska tanka bara daira daukanka baku taki ba, kuntri apiska nani, kasak alki walaia, ridi takaia bara tikaia mairin nani mapara rausauhkanka dauki ba, baku sin lâ aitani kat purara kahbaia, saura dauki nani mapara bara lâ nani mangkaia iwanka bara smalkanka tanira, bara kli baku daukbia apia dukiara. e) Alki daukaia bara karna daukaia tanka saura nani sirpi baltaki ba kaikaia rausauhkanka mapara, Lâ bapankara dia kahban ba baku, kaina sunaia, ta baikaia. Yukuaia pliska bara aiska kli ai dahra walaia, baku sin mangkaia daukanka kum kau aitani aitanka briaia pat bara nani sa tasba sirpi baiki sakanka ra, tasba kuarika baiki sakanka klauna tasbaya ra bara kuntri ra. f) Ta tukbi waya walka ta baikaia bara dakni nani takanka nani tila dimbia bara asla takanka nani tawan uplika nani wina daukisa rausauhkanka mairin nani mapara. g) Brih impakaia smalkanka ba pyu banira bara dia tanka ra lân takaia ba bara lâ waki uplika nani, matira, alki daukaia, bara saura munan nanira kaina sunaia h) Brih impakaia smalkanka yabaia ba pyu banira dia tankara lâ tanka bri ba waitna bara mairin, Comisaria de la Mujer y Niñez, bara Ministerio Público. i) Mangkaia bara karna daukaia aihnika Lâ nani kaina sunaia dukiara kaina manas yaka raitka nani kaina sunaia naha lâkara, baku sin klauna kaina sunaia, wina tara ra, lukankara, warkka ra bara mairin pahnika rausauhkan uplika ra. j) Teléfono lainka mana luha kum kuakaia bara param kaia pulis lainka wal wilkan kaia bara Ministerio Público, matira yabia warkka briba, smalkanka yabi dia nani bri ba dukiara kaina ra ridi kaia mairin nanira rausauhki ba mapara, bara yaura munan nanira alki ta baikaia. 3 Taikilka I Disposiciones y Principios Generales Sapta II Principios, fuentes y derechos Ulbanka lal 4 Lâ munhtara sut sa bara lâ brih impaki ba Lâ ba upla sut raitka brisa kulkanka wal, naha ulbanka lal ra, mangkan sa lâ tanira kulkanka kumi yabaia dukiara, lata tanira kahban ba wal bara Nicaragua kuntrika sin dakni tilara sa bara sin sain munan: a) Lâ ba upla sut briaia yabalka brisa: Kuntri apiska nani ba, lâ warkka alki dauki nani bara tawan sirpi ta uplika nani mairin nanira raitka yaban kaia sa, aihka lukanka apu tankara, yabalka anikkubrin kabia aitani kat, brinka nani dukiara bara dia bara yaban ba, yabal prakanka sut takaia, bara kaina prakanka sin apu kaia dia satka kabia yabal praki kaka. b) Lâ ba aitani sa isti dauki kaia: Tnatka nani lâ bui mangki ba kahbisa naha lâkara, isti wal daukaia sa, aihwa takaskras kira, bila kaikanka bal aimakbia dia mangkan ba kat, baha ba yak aimakras kaka wark ka uplika nani witin nani alki dauki auya na, witin nani mapara lâ kauhbia nahki ba kat. c) Lâ ratakrikankadaukiba: Lâtakrikan, naha aitani sa sim yua tnata alkbia, tanka marikanka sut brin kaka daknika wal sut bui yaban. Baku sipa apia kaka, ban dauki wabia kau pyu prahnira, ulbanka lal 288 bara 289 Lâ Nº 406 ra winba baku, “Código Procesal Penal de las República de Nicaragua” d) Lâ apis nani aikuki aitanka bri kaia: Yabaia Comisaria de la Mujer y la Niñez, Ministerio Publico, Defensoría Publica, Instituto de Medicina Legal, Poder Judicial, Procuraduria Especial de la Mujer, Ministerio de Educacion, Ministerio de Salud, Ministerio de la Familia, Adolescencia y la Niñez, Instituto Nicaraguense de la Mujer, Sistema Penitenciario Nacional bara tawan sirpi ta uplika nani, warkka nani taura aimakbia taika nani ra rausauhkan daukan ba wapni daukaia nitka brisa kaka. e) Lâ munhtara sut kasak kumi kulkaia: Dia sut daukanka lâ munhtara ba, trai munbia kulkanka kumi upla baku briaia, bahara kumira kau tara kulkanka apu, mairin ra, mânka, kiamka, bara kahwara, kulkanka yabaia, upla raitka ba yabaia, baha tilara tnatka satka nani bri ba, lalahka, wîna tara bara iwanka aikuki pana pana bri ba, aikuki kumira kulkanka wapni daukaia. f) Lâ munhtara sut aiskara: Mairin nani kaina sunaia ba rau sauhkan ban iwi nanira, nit sa pâtka ba daktar bui kaikaia, lâ tanira, sinska tanira, bara iwanka tanka aiskara 4 Taikilka I Disposiciones y Principios Generales Sapta II Principios, fuentes y derechos bara pyua kat, pâtka ba pliki kaikaia, kaina sunaia bara raitka nani yabaia. g) Lâ munhtara kuntri dia plikaia ba: Kuntri ba witin ai pahpaiara sa alki daukaia tanka wal, kaina manas ridi takaia, tanka plikaia, lâ purara kahbaia bara rausauhkanka mairin nanira dauki ba tikaia, lukanka ba baha wal rayaka ra kulkisa, yamni daukaia bara kaina sunaia ya uplika ra saura munan nanira h) Tuktan brinka kau purara ba lukanka: Tanka brisa tuktan mairin bara waitna bara tuktan kuarika nani brinka ba baha sut yamnika ra pâwaia wina tara, sinska ra, wapanka, tnatka, bara iwanka, baku bara ai lukanka nani sut kasak pali yamnika bribia, bara kau pali ba kulkanka, bankaia, aiauyapah bara ai raitka wina liliaka bribia, pri tankara bara diara sut aiskara yabia. i) Lâ munhtara saura bahki kulkaia apia: Baha ba satka wala lukanka nani sut tikaia, tnayara lakaia apia kaka aisubanka ra luki, kuntrika, pulitik ra tniwanka, kiamka, ânka,twisa,religian,lukanka,ani wina, lalah tanira, iwanka tankara, kahwak ra, bapan ka kum brikaka apia kaka dia bal takanka, bahki kulkaia, apia kaka apia wiaia kulkanka ba, yamnika briaia apia kaka ai raitka daukaia bara pri lâ pali ba. Bara sin saura bahki kulkanka dauki nani ba apia kaka daukras saura bahki kulkaia lukanka ra apu kan sakuna âu saura bahki bal taki sa. j) Lâ munhta ra ninka sauhkanka apia: Kuntri ba yabaia sa ta uplika nani lâ dauki banghwiba bara apis nani wala wawalra yamni kaia, kainara ridi daukisa, tankaplikisa, bara rausauhki ba purara lâ kahbisa, ilingkaia lâ kulkanka aihka ridi takanka nani, tanka kra briras kabia lukanka, nitka apia nani kli daukaia bara krauhka nani sipsa saura munan nani ra yabaia. k) Lâ munhtara rausauhkaia apia: Mairin nani ra rausauhkanka ba lâ krikanka kum sa upla prika lâka nani ra kaina praki aiska apia kaka pis, pisra, kulkanka, liliaka bara upla raitka nani. l) Lâ munhtara mairin bara waitna kulkanka kumi: Wal aitanka lâka mairin dukiara ba kahban kaia sa sim waitna mairin wal raitka kumi, sip apia kabia wal aitanka laka ra bapan karnika bara taibanka, waitna ba mairin ra taibi brisa, munan bawi sa, bara trai munisa mairin ra pura kaikaia. m) Lâ munhtara saura munan nani ra kaina sunaia: Saura munan uplika nanira nahara tanka marikanka na raitka brisa lâ nani yabalka briaia, mana luha bara witin nani ra walbia tanka kat, bila kaikanka apu kira apia 5 Taikilka I Disposiciones y Principios Generales Sapta II Principios, fuentes y derechos kaka aitani apia bahki taibi muni bara lâ ulbi lakan dia pyua mangkan ba kat lâ bui kahban ba baku, bara raitka bahkira kulkras apia dahra sakras tankara. n) Lâ munhtara matira dukiara: Lâka daukaia ba upla sut mawanra paramra kabia, sakuna saura munan ba bui baku apia wibia kaka, lâ waki pûtka bui wibia naha na sut wal apia kaka pis pis ra dur praki, maisa paki sa kaina manas bara pyua yamni kum briaia pât brin uplika ba sip kaikbia ai raitka yus munaia. o) Lâ munhtara tikan ba kli yabaia: Lâ waki auya ba bui yabia smatka nani aitani kat bara yaka ya uplika ra rausauhkanka brin ba yaka klimunka paskbia apia kaka tani walakku mana aibapaia tanka kat, nahki wapanka ba yamnika raya daukaia tankara. Ulbanka lal 5 Tanka laki kaikaia karma Kahban sa tanka laki kaikaia karna naha lâkara, Nicaragua kuntrika wauhkataya tara ra, lâ daknika nanira, lâ nani, dia dia alki yus munaia dukia nani lata tanira upla raitka nani ra ulban bara âu win Nicaragua Kuntrika bui. Tanka kumi, baha nani ba naha lâka tanka laki kaikanka karma sa: a) La Convención para la Eliminación de todas Formas de Discriminación contra la Mujer y b) La Convención Interamericana para Prevenir, Sancionar y Erradicar la Violencia contra la Mujer. Ulbanka lal 6 Tawan uplika tila dimanka Tawan uplika nani ba ai asla takanka nani bakku raitka brisa bara tanka kat aitani daukaia sa, taura aimaki tilara kaia Lâ ka yaka ban kaia dukiara. Ulbanka lal 7 Mairin nani raitka kaina sunanka Mairin nani sut raitka brisa ,sut mawanra kabia baku tankara klauna rayaka ra sin, rayaka kum rau sauhkanka apu, ai prika takan,baha dukiara bara aiska rawaitna mairin wal rûktakaia ba 6 Taikilka I Disposiciones y Principios Generales Sapta II Principios, fuentes y derechos pri bara luhpa sahwaya, baku sin kulkanka dukiara,lilia,ai raitka nani sut daukbia baha prika làka “Constitución Política de la República de Nicaragua”, lâ munanka kuntri bilara bara lata tanira upla raitka dukiara. Naha raitka nani walka aikuki naku baiki sakan sinskara: a) Raitka brisa ai rayaka ra kulkanka yabia; iwan kaia rau sauhkan apu bara bahki saura kulkanka sin apu; b) Raitka brisa wîna tara yamnika bara skul briaia; c) Raitka brisa ai wîna tara aiska bar kulkanka yabia, sinska ra, wapanka ra, waitna mairin wal prawanka, pahnika, apia kaka lalahra; d) Raitka brisa pri kaia, klaunapât apu iwanka, yakan ai wapanka ra; e) Raitka brisa pri kaia ai kasakka lukankara bara ai sinskara; f) Raitka brisa taibi munaia yaka baiwaia apia, rau sauhkaia, kupias baku munaia, swira paskaia apia; g) Raitka brisa kulkanka briba yabia upla baku bara aitaika nani ra sin; h) Raitka brisa wala bak kulkanka bri kaia kaina sunanka Lâ mawanra bara Lâ ra sin; i) Raitka brisa matira nani bri kaia bara smalki yabanka tanka kat; j) Raitka brisa yabalka sirpi kum bri kaiaaihni pali lâ dauki pûtka nani mawanra bara Gabament Apis wala nani sin ta baikbia dukiara, lâ krikan pyuara; k) Raitka brisa walka aikuki baku sim kulkanka bri kaia param wark kara bara baha sat wark ka nani tila dimaia, bara alki daukaia; Ulbanka lal 8 Rau sauhkanka tnatka nani mairin mapara Mairin ra rau sauhkanka ba tnatka nahki kabia bara anira kabia kaikan kaia sa, bara saura bahki kulkanka kum kum pura luanka baman mairin nani iwi ra wal aitanka lâka karnika ra, Kuntri bui karnika yaban sutra wîna tara yamnika pâtka kum baku, pât apu kaia, upla iwanka ra kau pali ba: a) Misoginia: Baha nani ba daukanka ba mairin ra misbara kaikisa bara rau sauhkanka ra tawi sa, saura muni witin mapara mairin ba dukiara baman. 7 Taikilka I Disposiciones y Principios Generales Sapta II Principios, fuentes y derechos b) Wîna tara ra rau sauhkanka: Baha ba dia daukan ka satka sut, ba bara mairin rayaka ra pâtra dingkaia, baha taka mita insauhkan takbia kaka.ina tara ra. c) Rau sauhkanka wark dauki ba wina upla sut mâwan ra mairin mapara: Baha ba daukisa ta uplika nani bui apia kaka gabament daknika bui, skul brin uplika nani bui, wark taki daknika bui, bara pura kaiki nani dia apiska ra taki kabia ba wina, apia kaka apis wina, lukanka ba wihka takaski bri waya, kaina dakbaia, apia wiaia, mairin nani lâ plikaia yabalka bribia sut wapanka ra. d) Wark ra mairin nani ra rau sauhkanka: Baha sika mairin nanira saura bahki kulki ba wark pûtka ra upla sut mawanra, apia kaka klauna pûtkara, bara yabalka prakisa, wark yabaia apia munisa, kantrak yabaia mâna aitani kat yabaia bara kulkanka wal, warkra mangkan wina uli waya, pyu bani warkka bri kaia, sim pyuara taibi munisa witin tanka,yapti,aisubras, biara klakan, mânka, wina daukra, kuihra sapa munan tanka marikanka dauki, apia kaka Virus de Inmunodeficiencia Humana VIH/SIDA dukiara, apiua kaka wina tara yamnika dukiara. Kaikansa rau sauhkanka wark pûtka ra, lalah tanira, waitna mâna wal baku apia, baha sin raitka tikisa. Baku sin lukankara taibi munisa pyu banira mairin kum ra kra warkka wina sakaia dukiara. e) Rau sauhkanka dia pahni bri bara lalah tanira: Daukanka apia kaka kaikras baku ba sin sauhkanka kum sa, tikanka, sakaia, sauhkaia, alkitakaskaia, bara diara nani sauhlkaia, klauna wauhkataya nani, diara kulkanka bri nani pánika raitka nani apia kaka lalah blikaia auyapah yabaia nitka nani, mairin yamnika nani bri ba, bara klauna ai dukia nani bri ba apia kaka taika aikuki yus muni, apia kaka aiwalka wal. Bara sin rau sauhkan kulkisa pahnika ra, bara lalah ra diara yamnika nani pura kaiki ba,bara lalah yus munanka ra, mairin purara taibanka ban dauki ba, utla bila nitka nani yabras muni ba, lalah kulkanka apu ba, utla warkka ra mairin ra muni ba,bara wark kum ra ai mâna brikan taibi muni ba wark swibia dukiara. f) Sinskara rau sauhkanka: Daukanka apia kaka kaikras baku dauki ba wapanka ba mairin nanira sauhkaia,bara dia dauki ba pura kaikaia wapanka nani, dia alki dauki ba, bara mairin kasakka lukanka, taibi munanka bakku, lukanka ra yus munaia, taibi muni yaka daukaia, praki kaikaia, bila sukra wiaia, sirang ikaia wîna kat apia kaka tnayakku, swira paskaia, tnayara lakaia, apia 8 Taikilka I Disposiciones y Principios Generales Sapta II Principios, fuentes y derechos kaka daukanka wala kabia sinska yamnika ra sauhki klauna iwanka bara klauna pawanka. g) Waitna mairin wal rûk takaia ra rau sauhkanka: Diara daukanka sut mairin ra taibi muni kaka wal rûk takaia ra, wina kat muni apia kaka aisanka wal, karna taibi munanka wal, sirang iki munaia, taibi munanka. mâna aibapi taibi munaia, kunindaukaia, rau sauhkaia wiba, bara tanka wala mairin rûk takaia lukanka pri laka apu, nahki tankara saura dadaukra ba mairin wal bri kabia sin, aiLilabaku, apia kaka. Lideresas Bonanza, Prinzapolka y Rosita Lideresas Puerto Cabezas 9 Taikilka II De los delitos y de las penas Sapta Yakan Delitos de violencia contra las mujeres y sus penas Ulbanka lal 9 Femicidio Saurka daukiba waitna bui, wal aitanka laka yamni apia kan waitna karnika bara mairin nani,ra ikbia kaka upla sut mawanra, apia kaka klauna yukuan ra,dia dia pâtka nani tilara kabia. a) Trai munan sakuna sip pura luras kahbi briaia wal aitanka briaia lâka, apia kaka wal briaia saurka munan ba wal; b) Ban alki brikaia baha pyuara dia daukan ba, apia kakasaurka munan ba aitanka lâka kat, wal amaya kan, walbrikan,lâaitanibrikan, apia kaka wal ai lihki tauki kan,aiuplika,aipanika,wark tankara skul smalkanka apia kaka pura kaiki kan; c) Baha wina bal takan ka baku pyu banira rau sauhkanka dauki sa uplika mapara; d) Baha wina bal takan baku dakni daukanka, pâna daknika nani, yus muni banghwisa aiklabaika dukia nani dia satka kabia; e) Saura munan uplika ra, wina tara ra yamni kaikras ai brinka dukiara baman, apia kaka kamisan wina kalki saki ba apia kaka winara klaki sakanka awala kabia sin; f) Misoginia; g) Uplikara saurka daukanka ba ai luhpia nani mâwanra dauki ba; h) Ani pyua bal takbia kaka nahki pyuara kabiakaikaia kahban sa kuntri lâka pura luanka uplara ikan Código Penal. Ani pyua dukia daukanka ba upla sut mâwanra kaka saurka mâna ba,15 wina 20 mani kat silakra kabia. Sakuna klauna tila kat takan kaka silakra 25 mani kaia. Tani wal Sutra kumi apia tanka walra takbia kaka bara tani wal Sutra ulbanka luan baku kau Là aihwa witin purara kauhbia. Saurka daukanka kum ba dukiara lâ nani kahban ba, numba luanra kau aihwa sunan kabia kuata kumra ani daukanka wal ra upla ikan kaka, baha lika kau aihwa silakra 30 mani kat kaia. Ulbanka lal 10 Wîna tarara rausauh kanka Wîna tara ra rau sauhkan taka mita waitna bui daukan bara wal aitanka lâka kat kumi kau karnika bri ba mita waitna bara mairin wal ba, mairin wina tarara insauhkan baku tanka kaka bara naha lâkara dia mangkan ba baku, naha Lâka nani witin ra mangkbia: a) Wina tara ra klakanka sirpi kaka,lâ purara kauhbia kati 8 wina mani 1 kat bara 4 kati silakra kaia. 10 Taikilka II De los delitos y de las penas Sapta Yakan Delitos de violencia contra las mujeres y sus penas b) Wîna tarara insauhkan tara daukan kaka,lâ purara kauhbia mâni 2 pura 8 kati nani baha wina 6 mani pura 8 kati nani kat silakra kaia. c) Sakuna insauhkan saura pali yaban kaka,lâ purara kahban kabia silakra mani 7 pura kati 6 wina 13 mani pura kati 4 silakra kaia. Ulbanka lal 11 Rau sauhkanka sinskara Ya uplika daukan ka apia kaka daukras kabia nina sauhkan lukankara, pura kaiki kaka dia dauki aula ba, wapanka nani, bara mairin wal bri kasakka lukanka wal brih apia kaka aimia almuk kan, wal brin kan aitani sa kaka, walai lihki tauki kaka, wal tauki si swin kaka, taikaalmuk, kiamka nani,taika wala nani, wal tala kumi, aikuki kakaira, dia wala tankara klauna ra kabia, wina kat ikaia muni baku karna taibi munaia taibi kasakka tikaia, swira paskaia, tnayara lakaia, saura muni kupia sauhkaia, biki kaiki taukaia, praki kaikanka sauhki daukaia, taibi muni mihta dakbaia, nina bliki taibi munaia, bara dia wala pyuara saurka baku kaka wîna tara yamnika saura sa kaka sinska tankara, klauna ai lukanka yaban kahwan kaka apia kaka klauna pâwanka ra, purara lâ kauhbia naku tankara: a) Sinska tanira sauhkanka bara sa kaka, baha dukiara tanka bri daktarka nitka sa kaka, lâ witin purara kauhbia silakra kati 8 wina mani 1 pura 4 kati silakra. b) Baha tilara tanka walara warkka daukanka ba, ani piska ra kabia, warkkapûtkara, skulwatlara, taika tilara, apia kaka iwankara nitka bri sa sinska pâtka tanka bri nanibaku, baha purara lâ kauhbia, silak ra mani 2 pura 8 kati nani, baha wina sipsa mani 6 pura 8 kati nani silakra. c) Sinskara yahma kum prukbia kaka, pâtka tanka bri pali sin si yaka ai sinska yamnika briras kaka pyua banira baku, witin purara lâ kauhbia silakra mani 7 pura kati 6 kat baha wina mani 13 pura kati 4 silakra. Ulbanka lal 12 Rau sauhkanka pahni kara bara lalahra Baha rau sauhkanka pahnika ra bara lalahra, aisaia apia kaka aisaia apia waitna bui mairin mapara daukisa, yu kum kra wal talia taka mita wal kan, wal ailamara uplika, wal aimaya, aimaya kan, wal brikan aitani kat, wal brikanluan, walai lihkisa,ai lihki tauki kan kaka ka sakuna baha wina bal takbia daukanka naku tankara: a) Panhnika pâtka ba: Ya uplika walka dukia kulkanka bri kan implikbiakaka, apia kaka mairin pahnika 11 Taikilka II De los delitos y de las penas Sapta Yakan Delitos de violencia contra las mujeres y sus penas wina yamnika ba implikibiakaka, dia sat kabia, ya kabia lâ purara kauhbia silakra mani 2 wina 5 mani kat. Baha sut ba yamnika nani brin ba kau mâna purara kaka, kati bani warkka mâna ba wal, ai warkka pûtkara kau sirpi kati bani saki ba wal kulkan kabia b) Pahnika ra sauhkan: Ya uplika saukhbia, sip apia dauki swibia kaka, yaka tiubia, apia kaka, kainara kan ba baku swiras, dia tanka ra kabia yamnika dia brikan kabia dawanka baku, aimihtara brikan kaka, lâ purara kauhbia silakra mani 2 wina 5 pura kaia. Baha sut ba yamnika nani brin ba kau mana purara kaka kati bani warkka mana ba wal, ai warkka pûtkara bri ba wal kulkanka. c) Kaina prakanka pahnika raitka warkka daukaia: Ya bui kaina prakbia kaka, apia kaka yus munbia apia wibia kaka, yamnika briaia, wakaia, tnatka wala daukaia, apia kaka yahmika nani kahbanka taika pahnika piska kaka, apia kaka mairin pahnika kaka,lâ purara kauhbia, silakra mangkbia mani 1 wina mani 3 kat. d) Utlara wark daukaia dukia taika nani lalah sakaia brikan implikan kaka: Ya implikbia kaka biuti mâna saki brikan kaka taika nani lalah sakaia warkka wina, apia kaka klauna witin baman yamnika briaia dauki kaka, wala nanira sauhkaia dukiara mairin raitka kaka,lâ purara kauhbia silakra mangbia mani 2 wina mâni 4 kat. e) Mairin ra taibi muni wark dingki lalah saki ba: Ya rau sauhkanka wal taibi muni, apia kaka, karna muni yaka bara kaka, ban aiska apia kaka, yu kum ra kabia witin purara lâ kauhbia silakra mangbia mani 1 wina mani 3 kat. f) Plun raitka ra apia wiba bara warkka ra sin: Ya uplika utla nitka dukiara apia wisa kaka apia kaka taibi munka mairin ra wark swibia apia kaka wark kum ta krikaia kaka, ai mana bria dukiara,lâ purara kahwan kabia silakra mani 1 wina mâni 3 kat. Ulbanka lal 13 Mairin ra karna taibi muni apia kaka sirang iki Waitna ba aisanka wal apia kabia ulbanka wal,ai bila bliki celurku apia kaka satka wala wal taibi muni kaka apia kaka sirang iki dia dia muni kaka mairin ra kainara wal brikan kaka, apia kaka wal aitanka laka kan kaka, wal ai uplika kan, kaina sunaia bri sa apia kaka bri kan kaka, wal asla takanka kan dauki aitani, patitara wal brikan, wal ailihkisa wal ai lihki tauki kan, aitanka yamni brikan; saura munaia lukanka bara kan, saura pali wina tara ra, sinskara, rûk takaia ra, wark ra, apia 12 Taikilka II De los delitos y de las penas Sapta Yakan Delitos de violencia contra las mujeres y sus penas kaka pahnika ra, witin purara lâ kauhbia kati 6 wina mani 1 kat silakra. Silakra ba sipsa kati 6 wina 2 mani kat, naha dukia nani kum kra takbia kaka: a) Taibi munanka ba apia kaka ikaia muni kaka, watlara apia kaka mairka watlara, taika nani watlara, pánika nani tilara apia kaka dia wala ra kabia anira yukuan kaka; b) Rau sauhkanka ba ai luhpia mairin bara waitna nani mawanra daukbia kaka. c) Saurka dauki uplika ba ai warkka bri ba ra uba tara kulkanka wal daukbia kaka gabament suliarka baku, apia kaka puli daknika baku apia kaka kauhru nani; d) Saurka dakan ba aiklabaia dukia wal daukan kaka, klakaia dukia baku, bulit wal, apia kaka diara kum sauhkaia sip kaka wina tara ra apia kaka wina tara yamnika ra. Ulbanka lal 14 Luhpa waitna bara luhpa mairin kupia laka apia kan brih wiba Ani pyua aisika apia kaka taika kum mairin mapara karnika aiska saukanka dauki kaka yabal kum baku rau sauhkanka ban dauki waya dukiara mairin mapara, implikbia luhpia waitna bara mairin yaptika mihta wina, lâ wina witin tukta ba bri kaia daukan kaka, apia kaka kaina sunaia baku, adarka apu alki takaskbia kaka dahra walras,lâ purara kauhbia silakra mani 2 wina mani 4 kat. Ulbanka lal 15 Wark ra rau sauhkanka Ya bui kaina dakbia mairin nani warka dauki ba, raitka kahbanka bakku nitka mairin baku, mânka, wina daukra, waitna bri apia, yapti baku luka kanka bara tanka laki kaikanka laboratorio nani ra tanka marikanka bri kaka Virus de Inmunodeficiencia Humana (VIH/SIDA) dukiara apiakaka, tanka kuihra takbia kaka satka, kaina dakbia kaka yabalka ra, warkka mâna, ai warkka ra kau uli auya ban bara kaia mairin warkka nanira, witin purara lâ kauhbia lalah 100 kum wina 300 kat lâ krikan mâna. Sakuna apis kum lukanka kat sutra apia kaka klauna ra dauki kaka, ya uplika saura bahki kulkanka dauki kaka, witin purara lâ kau karna bara tara mangbia. Baha sut ba sauhkanka apu kira kahbanka bri ba ulbanka lal 125 Lâ Nº 641,”Codigo Penal”. 13 Taikilka Taikilka II I Disposiciones, De los delitosPrincipios y de las penas Generales Sapta Sapta Yakan II Delitos de Principios, violencia contra fuentes lasymujeres derechos y sus penas Ulbanka lal 16 Rau sauhkanka mairin mapara lâ warkka dauki ba wina Ya uplika lâ warkka upla sut dukiara dauki ba dia sat warkka kabia kunin dauki kaka, takaski, kaina prakbia, apia wibia, alki aitani daukaia ba apia kaka mairin ra munka sip ai raitka briras kaka pyua kat apis bui witin wabia pyuara, ai nitka plikaia dukiara apia kaka diara kum dukiara auya ba,ai raitka wal aitanka briaia, lâ wina yabi ba, lâ purara kahwan kabia lâ pura luan mâna 200 wina 500 kat lâ krikan mâna, bara warkka wina tnayara lakbia kati 3 wina katin6 kat, anira warkka bri bara sauhkan apu kira. Daukanka saura nani ban dauki sa kaka ai dahra walras ra lâ pura luan mâna ba 100 bara 200 yua nani aibapbia warkka wina tnayara lakbia kati 3 kat. Sakuna kainara daukanka marikan ba wina mairin kum rayaka aiskara ra pât ra dingbia kaka, silakra mangkbia kati 6 apia kaka mani 1 bara aihka sim warkka ba daukbia sim tankara. Ulbanka lal 17 Dahra sakraska Upla nani lâ wapanka ra lâ dauki pyuara witin nani bribia ai Pahpaia ra saura daukan ba dahra sakaiasut mawanra daukan ba, aipyua tanka brika mairin kum, tuktanwaitna, mairin apia kaka tuktan kuarika r rau sauhkan kaka, dahra sakaia kabia Policía Nacional puliska mawanra daukaia apia kka Ministerio Pùblico awar 48 bilara. Ya uplika naha auya tikbia kaka lâ purara kauhbia 200 wina 500 lâ pura luan mâna. Ulbanka lal 18 Taibi rûk munaia dauki kaka dahra sakaia ba Ta uplika bani karnika bri ba wark pûtka nanira, skul smalki tilara, apia kaka dia wala warkka ra kabia, tanka brika naha sat daukanka saura witin munhtara wark taki kaka apia kaka witin lalka, Policía Nacional ra dahra sakras kaka apia kaka Ministerio Público ra, lâ witin purara kauhbia a 50 wina 100 yua nani lâ pura luan mâna aibapaia. 14 Taikilka III De las Medidas de Atención, Protección, Sanción, Precautelares y Cautelares Sapta I De las medidas de atención, protección y sanción Ulbanka lal 19 Medidas de atención y Prevención Lâ nani wawalra kaia ba bara kainara ridi kaia bakahbisa lâ daknika nani sa, bara wark nani yaura saura munan rakaina sunaiarau sauhkan nanira, Kuntri pahpaiara sa mairin nanira yabaia pât apu iwaya, bara upla raitka briaia. Baha tnatka ba naha nani briai sa: a) Plikanka daukbia wawalra kaia, smalkaia lâ tanira bara sinska ra ta baikanka yabi tanka bri nani aikuki, bara mana luha yaura saura munan nanira rau sauhkanka munan nanira. b) Warkka alki daukaia, kli smalkaia aiska ra, tanka bri nani bui mana luha y saura dadaukra nanira, bara tikaia saura dauki nanira smalkanka yabi bakku, diara satka saura nani ba tikaia, waitna kau purara kaia lukanka babara uba waitna lukanka bri ba rau sauhkanka bali ba. c) Yabaia apia ya bui saura munan uplika bui walbia ai lâka pliki bara walbia, apia kaka saura dadaukra bui saura munan uplika ra walbia, bara sin sim pliskara. Aima kum si sipa apia witin bui walaia, baha uplika nani lâ purara kahwan rau sauhkanka kum daukan dukia ra. d) Yamni daukaia baiki sakaia bara ya rau sasauhkra ba wihkara swiaia saura munan ba wina. e) Yaban kabia bara karna daukaia mairin nani rau sauhkanka wahwan ba kaina sunanka pûtka ra, bara ai luhpia waitna bara mairin nani ta baikanka tanka yabaia sinska aitanira bara lâ wina tanka brabrira ba bui mana luha yabia. Ulbanka lal 20 De las medidas para la atención a las victimas Lâ nani wina yaura saura munan nani ra walaia ba naha nani aiska ya ta baikanka sa: a) Nikbanka daukaia upara yamnika daukaia pûtka bara sa sut dukiara, bara klauna ra sin ta baikanka pliki nanira mana luha daukisa satka sut ra mairin nanira rau sauhkanka munan nanira; b) Yamni daukaia upla nitka alki daukia ba brin kabia apia kaka upla sut ai dahra wali kabia saura munan nanira yamnika dauki ba, kasak, kaina kir klauna ra bila kaikanka ra, bara ai dahra wali kabia suapnika naha nani bris win tara bara sinskara sin; c) Wina tara yamnika dukiara sin yabaia kabia aiska mairin nani dukiara, kau pali ba yahma bri nanira rau sauhkanka wina bal takan ba. 15 Taikilka III De las Medidas de Atención, Protección, Sanción, Precautelares y Cautelares Sapta I De las medidas de atención, protección y sanción d) Kakaia, aisi kaikaia bara matira wiaia ta uplika nani karnika bri nanira wina tara ra dia sakan ba dukiara bara sinskara, rau sauhkanka bui bal takan, mairin nanira, tara yamnika pûtka aidrubi sa bara lâ sin purara lâ kahbaia bara kli briaia kaina daukanka. e) Yaura saura munan nanira wina tara yamnika aiska, tanka plikanka, smalkanka apia kaka yula kahbaia, matira nani rau sauhkan taka ra iwan ba mita aitani sa wina tara yamnika watla ra blikaia sa pyua tikras kira apia kaka lâ plikaia brinka sa kaka. Ulbanka lal 21 Lâ nani kaina sunaia bara lâ purara kahbaia Kaina kahbaya lâ nani bara lâ purara kahbaya: a) Daukaia wan warkka ka sa yaura saura munan ra maisa pakaia dia taki ba dahra kuhban wina; ya tanka pliki nani mihtara sa dahra kuahkan ba tanka plikaia mairin ra rau sauhkan ba,lâ ka nani mangkaia, lâ nani kainara ridi kaia ba briaia, kaina sunanka makabaia pyu kau prahnira, dia Lâ win ba baku; b) Yamni kasak yabaia medidas precautelares bara cautelares, lâ uplika nani kau karnika bri nani bui saura dadaukra nanira pura kaiki, saura munan nani telefon ku dia ulbi win dahra nani, pura kaikanka nina winaikira aiska pali daktar ra waya ba taibanka wal sa; c) Yaban kabia forense nani kuntri bilara nani ai warkka ba alki daukbia, tanka ailal bri nani ba yabia bara sinska tanka sin, forense dia pliki kaikan ba aiska sut upla nani sut ra saura munan ba nina mangkaika yu banira bri kabia tanka bri dauki ba sin; d) Lâ dimaia waya ba kau tara daukbia, lâ pura kaikanka wal, daktar ka sinska tanira mana luha mairin nani rau sauhkan tilara nanira; e) Smalkanka yabaia waitna bara mairin daukanka wina, wark uplika nanira lâ warkka dauki aiska sut ra; f) Karna daukia wark daukaia luki ba sinska ra dingkaia tanka nani ba, mairin bara waitna wal tankara lâ dadaukra nanira yamni ai warkka daukan kabia kasak yamnikira bara rau sauhkan mairin nanira muni ba tikaia; 16 Taikilka III De las Medidas de Atención, Protección, Sanción, Precautelares y Cautelares Sapta I De las medidas de atención, protección y sanción g) Yamni kaina sunanka lukanka tilara dingkaia tawan uplika kaina sunanka wina kat kainara ridi takaia, tanka plikaia, lâ purara kahbaia bara femicido ba tikaia, tanka brisa tnatka kau saura pura luan kum kulkisa rau sauhkan nani tilara mairin nani mapara; h) Dimaika watla nikbanka daukaia, dakni klauna ta baiki bara sauhkanka ba kli paskaia auya sa mairin nanira kaina sunaia taika nanira, tawan bilara; bara i) Lâ nani mangkaia aitani ba kat bara sin karna muni kainara ridi takaia, tanka plikaia, lâ purara kahbaia bara trata, tanka aiska sut mairin ra bara tuktan mairin, kuarika nanira sim, kuntri walara sakisa, ba sut tikaia rûk taibi munanka nani yaban wark karna takiba sin. Ulbanka lal 22 Wark daukaia luki ba nikbanka nani Wark nani daukaia luki ba, kainara ridi takaia, walidaukaia, purara lâ kahbaia, bara mairin nanira rau sauhkanka dauki ba mapara naha lâka nani kabia: a) Brih impakaia bara sinska tanka yabaia bara warkka daukaia upla mairin raitka nani dukiara; b) Tila dimaia tanka wala lakaia maulka iwanka tnatka nanira, mairin nani tnatka bara waitna nani, baha tilara wark daukaia luki ridi takanka bara sin warkka nani skul smalkanka tanka ba, bara lata wina, smalkanka satka sut ra marikaia, kaina manas ridi kaia ba, alki daukaia, lî purara kahbaia bara tikaia daukanka saura nani lata wina brin ba, kan munisa mairin ra rau sauhki nani ba yaka lui wabia; c) Dia wal daukaia ba mihtara mangkaia bara mairin trabilka ba kakaira takia baha wal tanka bri kabia tukiara, mairin yamnikara, naha lâkara kaikankaba baku, smalkaia, marikaia, bara sinskara dingkaia mairin upla raika dukiara: 1. Lâ warkka dauki mairin bara waitna nanibahara wihta nani sin, Poder Judicial bri nani, fiscales bara pulis; bara 2. Kuntri warkka uplika nani mairin bara waitna nani kaiara ridi takaia lukanka ai mihtara briba, wali alki daukaia, bara mairin ra rau sauhkanka ba tikaia. d) Warkka daukaia dukia nani yabaia mâna luha bara sin walaia bara saura munan nanira kaina sunaia, ta upla nani bakku bara gabament apiska nani sut dukiara ba bara klauna ra ba sin; 17 Taikilka III De las Medidas de Atención, Protección, Sanción, Precautelares y Cautelares Sapta I De las medidas de atención, protección y sanción e) Nikbanka daukaia matira kuahki nani mairin lilka ba yus munbia apia bisnis nanira rûk munaia ra baman lukanka, baku sin maisa kapaya apia mairin ra rau sauhkaia dauki banghwiba, tikaia ba ra ta baikaia rau sauhkanka satka sut mairin ra muni ba bara karna daukaia upla raitka nani ba bara mairin aitanika raitka ba yabaia; f) Paskaia wark daukaia luki ba wali alki daukaia smalkanka yabaia mairin nanira bara yaka tila dimaia aiska pali rayaka daukanka tanka sut ra; g) Yamni yabaia tanka plikanka bara turbi kaikanka tanka paskanka numbika dia wina ba la taki ahkia bani bara dia pâtka bui mairin nanira rau sauhkanka dauki ba, lâ ka nani mangkaia dukiara yus munaia kaina manas ridi kaia dukiara,walaia, lâ purarakahbaia bara tikaia rau sauhkanka sut; h) Kati 6 bani ulban ka aiska saki kaia bara numbika nani mairin nani ra rausauhkanka nani dukiara; bara i) Nikbanka daukaia dahra sakanka mairin nanira rau sauhkanka dauki baapis aitani tanka marikaia, bara yamnika aiska yabaia. Kuntri apiska nani bawitin dia daukaia ba alki daukan kaia sa lâ nani sut mangkan ba naha lâkara, sauhkanka apukira tila dimaia tawan uplika nani bui yaka aimakaia dukiara. Sapta II Naturaleza y acciones de las medidas precautelares y cautelares Ulbanka lal 23 Naturaleza preventiva Medidas precautelares bara cautelares bahasika kaina ridi kaia lukanka nani, mairin ra saura munan ba kaina sunaia wina aiskara, sinska ra, bara rûk tankara bara pahnika dukiara sin, baku dia satka sut daukbia lâ purara lubia kaka, apia kaka saura munaia luki ba, raitka nani nahara mangkan na, pura lubia baku yaka kli rau sauhkanka raya takbia apia. Ulbanka lal 24 Medidas precautelares Ani pyua bahmuna satka dauki ba lamara sma kaka apia kaka amia tikma kaka sip sa baha ba lâ swakwanka kum kaia, naha 18 Taikilka III De las Medidas de Atención, Protección, Sanción, Precautelares y Cautelares Sapta II Naturaleza y acciones de las medidas precautelares y cautelares lâkara aisi na, Policía Nacional bara Comisaria de la Mujer y la Niñez bri ba bakku, ta upla nani distrito taura nani bara municipal nani apia kaka Ministerio Público, sipsa adar yabaia bara medidas precautelares alki daukaya bara dia wal ba naha nani sa: a) Adar mahka yabaia watla wina saura dadaukra ba taki wabia, dia satka baku witin brikan kaka sin, baku bara rau sauhkanka bara aiska tankara wina tara mapara, sinska, rûk takaia tankara, bara mairin pahnika sin. Saura dadaukra ba sip utla dukia nani baha wina brih taki waras, bara diara wala nani sin. Diara kumi brih waya ba klauna witin yus munaika nani, wark dukia nani bata skul dukia kaka; b) Saura dadaukra alki takaskaia, kaina dakbaia watlara waya, warkka pûtkara, skul dimi pûtkara, plis nani kum kum mairin ba tauki, apia witin wal praubia kaka, 200 mita bilara. Saura dadaukra bara mairin wal sim pliskara wark taki kaka apia skul dimi kaka sin pûtkara, naha lâka adarka yabia mairin kaina sunaia dukiara; c) Adar yabaia mairin ba kli watlara dingkaia, anira kaina praki kaka, apia kaka ani wina saura muni kangbi sakanra, taibi muni apia kaka dia satka taibi munan kaka, dia bak kabia sin diara nani dawanka. Ta lâka sakan ra adarka yabia saura dadaukra ba utla wina taki waya; d) Yabaia saura munan uplika ra daktar dimaia, psicológica bara psiquiátrica tanira briba; e) Adar yabaia mahka daktar laki kaikbia, sinskara bara iwanka ra, tuktan waitna bara tuktan mairin nanira wahma waitna bara tiara mairin nani suapnika brisa raitka ra, pât wahwanka wina kat apia kaka tnayakku rau sauhkanka bara alki walaia tanka; f) Makabaia Ministerio de la Familia, Adolescencia y Niñez suapnika bri kaka dahra sakanka tuktan waitna bara mairin nani raitka. Baku sin sip kabia makabaia asla takanka nani tanka bri nani ta baikanka yabi ba, smalkanka pûtka ra, bara nina bliki kaiki kaia aitani kat; g) Adar yabaia apia rau sasauhkra ra taibanka tanka nani dakaia apia, karna taibi munaia, nina blikaia, bliki suapkaia, mairin mapara, taika daknika wina apia kaka upla nani dahra sakanka tankara, klauna kabia apia kaka upla wala bakku, dia smatka wal kabia ulbanka apia kaka nakra wal marikanka; h) Brih waya bara takaski bri kaia, mahka pali bulit dukia nani, bara klakaia dukia nani bara tuskaia dukia sut saura dadaukra mihtara ba, baha brih taukaia adarka bri kabia sin,ai warkka ra. Nahki tanka kabia arma satka nani dakban ba Policía Nacional mihtara mangkaia, bara dia takaia ba Lâ Nº 510 ra dia win ba kaikbia “Ley Especial para el Control y Regulaciòn de Armas de Fuego, Municiones, Explosivos y otros Materiales Relacionados” , Lâ Nº 19 Taikilka III De las Medidas de Atención, Protección, Sanción, Precautelares y Cautelares Sapta II Naturaleza y acciones de las medidas precautelares y cautelares 228, “Ley de la Policía Nacional¨, Lâ Nº 406, “Codigo Procesal Penal de la Republica de Nicaragua” bara Lâ Nº 641, ¨Código Penal”. i) Adar yabaia apia saura dadaukra ra dingbia apia kaka arma nani utlara sirang ikaia dukiara, sirang iki bri kaia apia kaka saura munaia taika daknika kum ra; j) Watlara dia bri ba dukiara kulki kaikanka kum daukaia, mairin bara luhpia nani pahnika nani kaina sunaia dukiara. Naha lâkara daukan kabia ulbanka yus munbia pyuara a) bara c) naha ulbanka lâlra; bara k) Dar yabaia mairin ba witin brih wabia yamnika nani witin ra aitani kaia ba, bara aitaya nanira sin, wilin takbia pyuara, kaina sunaia dukiara, utla wina takaia sim saura dadaukra wal kum dimi ba. Lâ nani kaina luan ba sip kabia briaia laki kaiki munan ninkara, tanka kat yabaya, diara luki yabaya nitka, bara aihnika. Ulbanka lal 25 Medidas Cautelares Wihta waitna, Wihta mairin apia Tribunal, Ministerio Público bui makaban, apia kaka saura munan uplika bui dahra sasakra takan, sip kabia naha medidas cautelares nani mangkaia: a) Adar yabaia rau sasauhkra ra psicológica dimbia apia kaka psiquiátrica tanka bri nanira wihta waitna bara wihta mairin apia wibia ba aitani kabia; b) Saura dadaukra ra taibi munaia, witin alki daukbia Wihta waitna bara Wihta mairin bui lâ mangkbia, mairin ra sauhkanka ba mana aibapbia; c) Pyua prahnira tuktan waitna, bara tuktan mairin, bara wahma tiara sirpe nani, upla kauha nani ra kaina sunaika mangkaia ba ani uplika ra yamni kaiki baha warkka daukaia, saura dadaukra ra bila kaikanka brikan kaka, baku tankara tilara kan kaka saurka daukan pyuara naha lâkara; d) Taibi munaia saura dadaukra nanira mairin ra rau sauhkan ra pata bara yabaia ai iwanka nani, mairin nani nahki wina lalah sakaia tanka apusa kaka, baha mita bara sa wal aitanka lâka kum bara sa, lâ bui dia pyua mangkan ba kat sasauhkra wina aita baiki kan kaka. Naha lâka bui pyu prahnira mangkan sa; e) Taibi munaia rau sasauhkra ra luhpa nanira pata yabi kaia bara sin yabia raya kaia dukiara.ani pyua kat ta uplika nani karnika bri ba bui nahki pali yabi kaia ba mangkbia ba kat, naha lâka ra dia win ba kat; 20 Taikilka III De las Medidas de Atención, Protección, Sanción, Precautelares y Cautelares Sapta II Naturaleza y acciones de las medidas precautelares y cautelares f) Rau sasauhkra ra adar kum lakbia ai luhpia nanira sip wapi kaikras, bara ya kaina suni ba suni bara tila sip dimras, kaina sunaia, pâkaia, bara skul yabaia, naha nani si rau sauhkan tilara pât brin ba, apia kaka tuktan ba yapti ba mihtara kaka, utla bilara kabia, pyu prahni watlara kabia pliskum yamnika yabi kaka; g) Adar kum lâ wina lakaia kaina sunanka bara ta baikaia, pulis wihtika ra. Yaura saura munan ba sin naha wauhkataya taibi sakanka kum bri ka, baha wal sip kabia ai lâka ta upla kau ai lâmara bara plikaia, rau sasauhkra kli taibi muni kaka lata bara ai watla bilara; h) Yamni yabaia warkka nani lâ wina ba plun tanira rau sasauhkra ra yaka kantrak pahnika nani dia bri kan ba dukiara aisanka daukbia apia baku sin dukia nani ba sip plis walara lakras, i) watla wina utla walara apia tani walara kabia pahnika nani. Wihta waitna apia kaka wihta mairin ba dukia nani kulkan kabia pahnika nani, naha làkanani mangki pyuara swin pyuara sin; j) Rau sasauhkra ra alki takaskaia ani pûtka kabia kaina suni uplika lamara sip waras, baku sin watla lamara waya, ai warkka pûtkara, apia kaka ani pûtka witin tauki nanira. Wihta waitna apia kaka wihta mairin bui ani kat waya laiuhrika yabia baha wina witin sip luras kabia lâ krikan takbia kaka ai purara kahban kabia. Wihka ra kabia lâka mangkan ba sip kabia kaina suni uplika nani pûtka ba swih taki wan kaka; k) Rau sasauhkra ra adar yabaia apia aisabia upla nani ani marikbia ba aikuki, baha pura lubia kaka sip sa lâ ai purara kahwaya; l) Saura dadaukra ra adar yabaia apia arma twilki taukaia; m) Warkka wina sakaia tanka plikanka daukan bara ani pyua daukanka, tanka pliki ba ai warkka dauki ba wal takan kaka; bara n) Rau sasauhkra ba bara yaka sip taki wabia apia kuntri walara. 21 Taikilka IV De la Duración de las Medidas Cautelares Sapta I De la duración de las medidas cautelares Ulbanka lal 26 Duración de las Medidas Precautelares Medidas precautelares bara dia wal dakaia sin yus munbia saura muna uplika bui makabia kaka, apia kaka apis ba warkka witin ninara daukbi. Kainara kaiki baku kau wihka ba lapta 20 baha, sin sipsa aima kumi kli yaka daukaia, daukan kaiasa maisa nihkanka wal. Mahka lâka dia dukiara, ba ta krikan bara penal apia taika nani kaka, wihta waitna apia kaka wihta mairin makabanka wal lâ nani sut alki bri kaia dukiara kainara ridi takaia dia wal sin daukaia dukiara ba, medidas precautelares laka wiba nani kum kum yus munaia sipba, tanka nahki ba dia daukaia ai warkka kaka. Lâ ulbi sakan wihta waitna bara wihta mairin bui ba medidas precautelares bara adarka yabaya medidas cautelares, tanka kat alki daukan kabia, bahara sin win kabia baha ba aitilara nitka sa, nahki kat wabia ba pyua mangkaia, sip apia kabia mani 1 pura. Wihta waitna bara wihta mairin ba tanka pliki kaikaia sa nitka nani lâ mangki bri kaia ba, kati 3 bani bara pyua lubia kaka raya daukaia la nani kum kum kahbaya, Lâ wala uya karna apia watlika mangkbia. Ani pyura kabia sin lâ nani laki kaikaia ba, makabanka ba bui. Sapta II De la solicitud, aplicación y competencia de las medidas precautelares Ulbanka lal 27 Makabanka wina medidas precautelares Dahra sakan puara saura munan uplika ba apia kaka swira paskan ba, ya uplika kabia apia kaka apis kum uplika ba watlikara, sip kabia makabaia ai bila wal apia kaka ulbanka wal, medidas precautelares bara dia wal daukaia ba, lâ uplika karnika bri ba mihtara yabia, ulbanka kum sakbia bahara naku mangkan kaia sa: a) Nina bara taikilka bara anira dimisa saura munan uplika ba; b) Rau sasauhkra tanka nani, anira dimi sa tanka brisa kaka; c) Wal aitanka lâka daukanka dukiara dahra sakan ba, bara marikaia tanka marikanka bri kaka; d) Medidas precautelares bara dia wal tanka marikanka daukaia yus munaia sip ba; bara 22 Taikilka IV De la Duración de las Medidas Cautelares Sapta II De la solicitud, aplicación y competencia de las medidas precautelares e) Pûtka anira dahra kuahkanka briai ba. Ulbanka lal 28 Medidas precautelares yus munanka nani Makabanka marikan, ta uplika karnika bri nani, mahka adar yabia lâka ba yus munan kabia lâka makaban ba wal. Ban sakuna, sauhkanka apura makaban bara, ta uplika karnika bri ba adar yabia lâ wala nani yus munaia, ta baikaia tankara wina tara ra, sinska bara rau munan uplikara pahni kara. Lâ ulbi sakan ba adar yabia yus munaia medida precautelar bara dia wal, maisa pakaia kabia bara daukan kabia naha nani pyua nani 24 awar lâka mangkan baha mapara dia lâka wala apu kabia. Lâ ulbi sakan ba maisa pâkbia yuara dahra sakan bara, klauna mihta kat Comisaria de la Mujer y la Niñez bakku apia kaka Dirección de Auxilio Judicial de la Policía Nacional apia kaka Ministerio Público. Maisa pâkanka ba sipsa daukaia watlara apia kaka ani pliskara wal praubia kaka rau sasauhkra ba wal praubia ani awarka kabia Lâ wakwanka brin naha lâka bui mangkan ba. Ulbanka lal 29 Organo competente para la ejecución y vigilancia de las medidas precautelares y cautelares Lâka daukaia ba dukiara medidas precautelares bara dia wal medidas cautelares ba ani tauplika bui yaka bliki kaiki kabia. Naha lâka bara yaka aimakaia kahban medidas cautelares bara Lâ uplika nani,bui bara Comisaria de la Mujer y la Niñez ba aita baikbia Dirección de Auxilio Judicial de la Policía Nacional. Ani pyua baha lâka ba alki daukras kaka ani lâka mangkan ba sut naha ra rau sasauhkra, ba dukiara tanka plikanka kum dakbia saurka daukan ba dukiara lâ kulkras ba dukiara. 23 1 Taikilka V Órganos competentes en materia de Violencia hacia las mujeres Sapta I De la creación y jurisdicción de los Órganos Especializados Ulbanka lal 30 Órganos especializados Juzgado de Distrito nani paskan Tanka briba Rau sauhkan mapara, tilara sa wihta waitna kum apia kaka wihta mairin tanka kasak brisa. Kau wiria kaia ba Juzgado de Distrito kum rau sauhkan tanka kasak brisa baiki sakan banira bara klauna tasbaya nanira ban sin tasba sirpi baiki sakan, baha ra ba wina karna kabia lâ watla nani tasba baiki sakan banira dimaia. Juzgado de Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan nani mapara, ba wihta nani munhtara sa satka ailal winadakni kum paskan kabia, baha tila sinska daktar ka kum iwanka warkka dauki ba kum, saura munan nani warkka daukaia, ta baikaia dukiara lâ tasba baiki sakan ra ba paiwanka walaya; ba bara nina bliki kaiki lâ pura kaiki uplika ra kaina sunaya Lâ bui dia kahbanba. Ulbanka lal 31 Órganos Jurisdiccionales competentes Karnika bri nani kakaira takaia bara wapni daukaia naha órganos jurisdiccionales nani bui: a) Juzgados Locales Únicos nani, taura kakaira takaia lâ ulbi saki blikan bahara saura daukan ba Lâ bui dia witin ra kahbia ba, baha ba uya karna kabia apia. Mangka lâ ra blikaia, dia sakan nani ba blikaia sa Juzgado de Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan baha tasbaya tanira dukia nani takan ba mita. b) Juzgados Locales de lo Penal nani mihtara salâ ka nani kahbaia ba tasba sirpi baiki sakana, taura kakaira takaia ani pyua lâ purara mangkbia kat swakwanka nani mariki ba lâ mawanra witin saura daukan dukiara lâ, mangkaia ba uya karna kabia apia. Lâ ra blikaia tilara dia tanka plikan ba sin blikbia Juzgado de Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan nani baha tasbaya tanira daukan ba. c) Wihte waina bara Wihte mairin de Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan nani mapara kaiki banghbia, bara taura wapni daukbia swakwanka nani kahbi ba naha lâkara, witin ra lâ kahbaya uya karna kabia apia. Sakuna lâ swakwanka ba kau sirpi kaka, baha tasbaya tanira witin daukaia sa, baha wihtika nani kaiki banghbia ta krikanka aisanka ai bila wal daukbia param ra. d) Witin daukaia sa lâka dingki dia bri ba kakaira takaia Apelación witin bri ba, lâ Sala Penal Tanka ailal bri ba lâ waki pûtka ra trai munisa wapni daukaia bara sin tanka marikanka aitani apia, plaia marikanka ba bara sa ulbanka lal e) 24 Taikilka V Órganos competentes en materia de Violencia hacia las mujeres Sapta I De la creación y jurisdicción de los Órganos Especializados 155 Lâ ra Nº 406 “Código Procesal Penal de la República de Nicaragua”, âkara bapan sa wihta nani bui mangkan swakwanka sirpi nani dukiara. Bara sin Salas Penales mihtara sa Tanka bri ba Tribunales mangkan ba kakaira takaia wihta nani bui kahban ba Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan ka mapara dia lâ swakwanka daukan kau sirpi ba. f) Daukaia sip kabia kakaira takaia bara sip daira daukras ba kaikaia sala pena corte suprema e justicia ra lâ swakwanka sirpi daukan dukiara bara sin kakaira bara wapni sin daukan, sala penales nani bui. Ulbanka lal 32 Competencia Objetiva Tanka nani wal aitanka lakara ba naha ulbanka ra, Juzgado de Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan dauki mapara, witin nani kakaira takaia sa bara wapni daukaia taura pali wapanka nani: wal aitanka lâka watawanka nani sakan sa naha lâka ra, bara Lâ nani wala sin watawanka wala nani: a) Taikilka I, wina Buk II Lâ Nº 641 ¨Codigo Penal ¨, sakuna kau pali ba naha saptika nani ra marikan sa: 1. Sapta I, Watawanka rayaka mapara Uulbanka lal 142. Maisa kapi apia kaka klauna prubia dukiara 2. Sapta II, Iki sakaia, kiamka ra turbanka dauki bara aisubras ba munan insauhkisa Ulbanka lal 144. Dahra walras yaban prui takiba Ulbanka lal 145. Tanis munan mita prui taki ba Ulbanka lal 148. Insauhkan nani wina aisubaia man bara 3. Sapta III, Insauhkan nani bara bakahnu blahwanka Ulbanka lal 156. Turbi munan yahma uplara lui ba b) Taikilka II, wina Buk II Lâ Nº 641 ¨Codigo Penal”, barakau pali ba naha saptika nanira mangkan sa: 1. Sapta III, Watawanka kun pri daukanka mapara Ulbanka lal 188. Kupia lâka apia kantani walakku munan kuihra tiwi ba 25 Taikilka V Órganos competentes en materia de Violencia hacia las mujeres Sapta I De la creación y jurisdicción de los Órganos Especializados Ulbanka lal 189. Kunin muni yaban walakku yaban kuihra tiwi ba c) Taikilka V, wina Buk II Lâ Nº 641¨ Código Penal¨, Bara kau pali ba naha saptika nani ra mangkan sa: 1. Sapta I, Watawanka upla lâ munhtara nani mapara Ulbanka lal 210. Lâ muhtara apia kan marit taki ba Ulbanka lal.211. Puli marit taki ba Ulbanka lal.212. Yaban marit taki ba lâ muhtara apia 2. Sapta III, Taika nani daukaia kan daukras ba Ulbanka lal 217. Nitka aiska yabaia raitka nani daukras ba 3. Sapta IV, Wata wanka kun sa yapti bara aisa wal aitanka lâka mapara, aisa bara luhpia nani wal, kaina sunanka bara aimihta bri ba Ulbanka lal 218. Dahra walras brih taki wiba tuktan ra apia kaka sip ait kaina sunras nanira Baha nani sut ban dauki bangh wan kaka mairin nani, tuktan nani apiakaka tuktan kuarika nani mapara, almuk sip apia nani watawikira aikuki aitanka brikankaka, aitaya baku, taika wala nani,wala ilukanka kumi, kaina kahbi tanka,aimaya,aimaya almukkan, wal ban brisa, wal ban brikan, wal ailihki taukisa, wala ilihki taukikan, dia walka wal aitanka brikan kaka, apiakaka watawanka daukanba kakairaapia kan. Juzgados Locales de lo Penal bara Juzgados Únicos Locales baha witin nani sipsa kaikaia bara wapni daukaia lâ ra blikaia, wapan kanani wina lâ watawanka wina ulbanka pat luan ra aisin ba. Ulbanka lal 33 Especializacion de los funcionarios Apis nani sut lâ warkka sistema de justicia penal nanira yaban kaia tanka uplika nani bara lâ wapanka dauki nani, bara sin mairin ra rau sauhkanka dauki nani smalkanka brin kabia baha lâkara wark daukaia taura luki ba baku, pyu, banira, smalkanka wal lân takan, bri impakbia apis tanka wal, bara sin walka aikuki. 26 Taikilka V Órganos competentes en materia de Violencia hacia las mujeres Sapta I De la creación y jurisdicción de los Órganos Especializados Baha taka mita, Ministerio Público bara fiscales tanka bribia bara wal Corte Suprema de Justicia bui wihta waitna apia wihta mairin nani mangkbia, lâ wakaika nani rau sauhkan dukiara tanka kasak briba, Lâ Nº 501 ra dia wiba baku “Ley de Carrera Judicial”, bara kumi bani ba bribia pûtka kum wihta nani pliska kun bribia, magistrado waitna apia mairin kum, baha sin tanka brabrira kaiasa. Tribunal de Apelaciones paskan kaia sa Managua tasbaya piska ra, Sala Penal Rau sauhkam mapara tanka bri ba, Justicia Penal de Adolescentes, kakaira takbia apelación ra, lâ nani ulbi sakan Juzgado de Distrito tanka briba Rau sauhkam mapara, bara Juzgados Penales de Distrito de Adolescentes. Tâka nani kuntri aiska nani kir Sala Penal lâ daukia tanka bri nani Poder Judicial ra. Klauna Tasbayara Kus Atlantik ra, tanka bri nani pliki daukbia uplika nani warkka daukaia ba smalkanka bribia Corte Suprema de Justicia bui mangkbia, ba klauna luhpia nani kabia. Sapta II De las inhibiciones o recusaciones Ulbanka lal 34 Causas de inhibición o recusación Dia taka mita kaina dakbisa bara sip âu takras ba lâ uplika nani bui witin nani mihtara sa justicia penal tanka bri rau sauhki mairin nani mapara, baku sin wauhkataya nani plikaia pyua nani Lâ Nº 406, “Código Procesal Penal de la República de Nicaragua” wiba baku. Ani pyuara sip âu wiras apia kaka param ra sakan piska wal, Tribunal de Apelaciones blikbia tanka bani wihta waitna apia wihta mairin ninka ra, baku naha ban aikainara ban dauki wabia wauhkataya nani tnata ra kat. Wihta waitna ba apia kaka wihta mairin ninka kaina dakbi kaka apia sip âu takras kaka, tanka nani Tribunal 27 Taikilka V Órganos competentes en materia de Violencia hacia las mujeres Sapta II De las inhibiciones o recusaciones de Apelaciones witin nani alki wapni daukbia Juzgado Tanka bri ba Rau sauhkan Mairin mapara ra, lâ ka pûtka kau lamara bara kaka. Ya uplika aikaina dakbi kaka apia sip âu takras kaka lâ watla daknika ra aiska sut kabia, dakni wala nani bui wapni daukbia. Baha daknika aikaina dakbi apia kaka âu sip takras kaka,lâ watla walara sim karnika bri ra kaikbia. Ulbanka lal 35 Oportunidad para recusar Âu apia wiba kahban kabia ani pyua ra wapanka, bila aisanka wal apia kaka ulbi lakisa Wihta waitna mawanra, Wihta mairin nanira apia kaka pâtkara, lâ wakaika waitna apia kaka mairin Salas Penales de los Tribunales de Apelación makabia bara Corte Suprema de Justicia, tanka marikaia bri kaka bahara kahbia. Ulbanka lal 36 Efectos de incidencia de recusación Wihta waitna apia kaka Wihta mairin, witin ai warkka ba sip tikras ani pyua kat dia takan âu takras apia kaka kaina dakban ba dia wibia ba kat. Sapta III De la Comisaría de la Mujer y la Niñez Ulbanka lal 37 Fortalecimiento de la Comisaria de la Mujer y la Niñez Comisaria de la Mujer y la Niñez mairin bara tuktan wapanka ba sut ba kuntri puliska ta pali ra ba mihtara sa. Comisaria de la Mujer y la Niñez mairin bara tuktan dukiara pulisra ba, tasba baiki sakan bani mihtara sa, distrit nanI, sut ba ai karnika bribia Comisaria de la Mujer y la Niñez bara tuktan ba wina. Direccion Comisaria de la Mujer y la Niñez nani daukaia pura apia kaka ninkara ba mihtara sa. 28 Taikilka V Órganos competentes en materia de Violencia hacia las mujeres Sapta III De la Comisaría de la Mujer y la Niñez Director apia kaka Directora aiska Policia Nacional ra. Comisaria nani mairin bara tuktan Policía Nacional wina bara sa kaka tasba baiki sakan bani, distrit bara tasba sirpi baiki sakan ra taura aimaki ba mihtara sa comisaria mairin bara tuktan ba wina. Comisaria taura aimaki ba mairin bara tuktan nani dukiara kuntri puliska ra ba,tanka tara kum lân takan bara sa,kaina ra ridi kaia bara, saura dauki nani nina bliki ba naha lâkara mangkan ba.Karrnika swin daukbia dukiara nani ba tasba baiki sakan kuntri puliska ra,tanka plikanka daukbia lâ pura luan nanira,kau Comisaria mairin bara tuktandukiara kau mangkras baha tasba sirpi baiki sakan ra. Kainara ridi kaia warkka ba bara tanka bri ba bui alki daukaia ba rau sauhkan nanira kuntri apiska wala aikuki aitanka bri daukbia tanka marikanka yus muni dia âuwin ba wal. Comisaria mairin bara tuktan nani dukiara pulisra ba, dakni kum upla watlikara wark dauki ba, karnika brisa brisi dingkaia .tani walara lakaia, upla pliki dingkaia, bara dia tanka bri warkkara daukbia. Sim baku tankara bribia bara yus munbia dia nani wal,bara tanka bri nani baha dukiara mangkan ba yaura saura munan nani ra kaina suni ta baikaia. Kuntri ba yabaia kabia lalah wark daukaia dukiara comisaria ban wark dauki waya mata, bara smalkanka tanka aitani briaia dukiara mairin ra rau sauhki da tankara. Comisaria mairin bara tuktan dukiara taura aimaki ba, yabaia kabia sinska tanka aitani kat, warkka uplika nani bara ban kaia 24 awar wik bilara yu banira, bara sip wark walara dingras baha uplika nani ba. Lâ ta baikaia ra skulka bri lân takaia ba, tanka plaplikra, luki kaiki tanka marikaia ba, bara yamni ka yabaia Sutra kuntri puliska,ta baikbia mairin comisaria bara tuktan dukiara ba lâ watawan nani ba param sakaia, mairin bara tuktan ra rau sauhkan nani. Comisaria mairin bar tuktan dukiara aiska wark daukbia, kuntri bui lalahka yabia aitani ba kat pulis lalahka manira yus muni ba wal. 29 Taikilka V Órganos competentes en materia de Violencia hacia las mujeres Sapta III De la Comisaría de la Mujer y la Niñez Ulbanka lal 38 Fortalecimineto de la unidad Especializada de Delitos contra la violencia de Genero Ministerio Público ba, upla iwanka watlikara ba bara yaura saura munan nanira lâ wapanka ra watawan tankara, nina blikanka daukbia mairin dukiara ba.Naha tankara lân takanka bri aslika lâ watawan mairin mapara baha sut ba fiscal general kuntri ra ba mihtara sa, dakni kum upla watlika ra wark dauki ba mihtara sa tanka plikaia, nina blikaia lâ watawan nani mapara naha lâka ra kaina manas mangkan ba. Lân taki pura luan aslika ba kuntri aiskara warkka sa,baha bapanka nani yaka aimakaia, bara dia daukaia nani ba sin yabaia, smalkimarikanka, sinska tanka lâ wina, yula kahbaya bara turbi kaikaia pûtka tasba baiki sakan nani ra, klauna tasbaya nanI ra,bara tasba sirpi baiki sakan nanira,ministerio publico wina,bara aitilara bribia upla lân taki pura luan nani nitka bribia tasba baiki sakan banira, klauna bara tasba sirpi baiki sakan kuntri aiskara. Kainara ridi kaia bapanka, wawalra yamni kaia, kainasunaia, tanka plikaia bara lâ watawan daukan kaka ,purara kahbaianaha lâkara bri ba baku, lân taki pura luan nani aslika watawan daukan mairin mapara, ministerio Publico wina, wilkanka nani daukbia, apis wala nani aikuki aitanka bri. Lân takan nani aiska warkka daukaia dukiara kuntri bui dia nitka nani yabia, bara lalahka, ministerio publico wina. 30 Taikilka VI Del Procedimiento Penal en los Delitos regulados por la presente Ley Sapta I Del régimen en el procedimiento Ulbanka lal 39 Regimen en el procedimiento Lâ watawan dukiara lâka daukaia ba naha ra pat ulbi mangkan sa,bara daukan kabia, upla sut lâ munhta ra ba mitakahban sa bara tnatka nani naha lâkara kahban sa lâ nº 406,”Lâ daknika bui pâtkira kulki baNicaragua kuntrika ra “Tnatka bara pyua marikanka lâ watawan saura pali dukiara, nahki takan ba kaiki, bara mapara mangkan naha lâka tilara. Ulbanka lal 40 Ejercicio de la acción penal Ministerio Publico ba lâ pura luan nani nina blikaia sa, watawan nani naha lâra marikan ba baku. Yaura saura munan ba sipsa dahra sakanka brih waya kau pali ba ulbanka lal 78 naha làka Nº 406 ra ¨Codigo Procesal Penal wan tawan ka kuntri Nicaragua ¨ nara, Ministerio Publico bara ta baikaia sa, pât wahwan nani wal, lâka daukan pyua sut ra. Ulbanka lal 41 Victima menor de edad Saura munanka ba kau tuktan manka aita apia kaka, apia kahwa kaka, daukanka nani ba sipsa ya watlikara nani bui dusa kuhbia, saura munan dukiara, apiua kaka apis nani iwanka nani ra pura kaiki ba apia kaka ta uplika wala apia kaka upla daukanka ba taka bri kaka. Ulbanka lal 42 Yula kahbanka rausahkan nani ra Lâka dauki wapanka tilara waya ba, saura munan uplika ba sipsa sinska daktarka waitna apia kaka mairin kum yula kahbaya, apia kaka upla kum wal, bapanka ba ban kra saura muna uplika ba sinskara saura munbia kaka dukiara, lukanka suapni daukan taka mita. 31 Taikilka VI Del Procedimiento Penal en los Delitos regulados por la presente Ley Sapta I Del régimen en el procedimiento Ulbanka lal 43 De la protección de datos y las limitaciones a la publicidad Daukanka nanira bara tnatka nanira wal tanka naha lâkara ba bui kaina sunbia saura munan nanira; dahra param ra sakras; witin ai tanka tanira, ai taya nani bara upla wala kabia ya bui kaina suni kaka. Matira kuakuhkra nani uplika ba nina sauhkaia apia dukiara, taibi rûk munan kaka bara diara wala nani sin bara kaka, uplika kau saura ra lakaia apia dusa kuhbaya kulkanka kau tara pali ba munhtara, matira kuakuhkra skul yamni bri nani. Ulbanka lal 44 Taura tanka marikanka ani kat bri ba Fiscal bara layar dusa kuakuhkra tnaya wina sipsa makabaia klauna tanka marikanka, lâ watawanka marikan ba naha lâkara: a) Yaura saura munan ba bara witniska ba sip sa pât ra kaia rau sauhkan wal, saura munaia luki ba, lalah apia kaka pramis apia kaka diara yamnika wala nani. b) Aima wala kli ridika daukaia dukiara, lâ daukras kaka apia takaskan kaka upla sut lâ aisanka daukaia ba takbia apia kaka sut mawanra aisanka baman ba kau wihka wabia lâka ba wihta daknika watlara bara kli daukaia ba kli winanka daukaia, yaura saura munan watla ba wihkara sa iwaika ra Lâ daknika uya yabalka apu kaka dia wal impakaia kan naha sat dukia nani uya ailal apia sa, bara lalah aitani apu mita sip aibapapras, witin yaka takaski mana aibapaia bara aipata man mana sin. Baha lâka ba yus munan kaia sa dia tnatka mangkan ba baku, ulbanka lal 202 ra lâ Nº 406 ¨ codigo procesal penal wan kuntrika Nicaragua¨bara sin sauhkanka apu marikan ba baku sim ulbanka lâlra. 32 Taikilka VI Del Procedimiento Penal en los Delitos regulados por la presente Ley Sapta I Del régimen en el procedimiento Ulbanka lal 45 Wìna tara ra tanka plikanka Daukan kaia sa tnatka aihni ra tanka plikanka wina tara ra bara wina tara wina laya saki rayaka mapara lâ watawan mairin mapara pri ka lakara rûk takaia tanka aiskara sin, baha muna satka tankara baman dia kum saki kaka tanka plikaia bara raki kaikaia laya sakan kaka wal. Baha tanka plikanka ba lâ adarka wal kaia, lukanka ban bara ahkia sip pâtra lukras upla wina tara yamnika tanka pliki ba, bara ani pyua sip apia takbia kaka ya uplika bui saurka daukan ba kat ra. Ulbanka lal 46 Prohibicion de la mediación Wan tawanka bila ra aisi waupni kli daukras kaisa naha lâ kara pât aisansa. Ulbanka lal 47 Tawan uplika raitka baku Yaura saura munan dukiara naha lakara aisi na dia lukan ba tawan uplika baku daukbia, lâ ra dia kahban ba baku, lánº 406 Código penal daknika watawan nani nina bliki bakuntri Nicaragua ra, sip kabia wina kat daukaia, layar tani wala bakku, apia kaka Ministerio publico bui tanka smalkbia apia kaka watlikara lâ wina raitka kli yabaia, sauhkanka ba paskaia, apia kaka saura munan mana aibapaia. Sapta II De las diligencias policiales y de la ejecución de pena Ulbanka lal 48 Polis dahra briba Comisaria de la Mujer y la Niñez dukiara tasba baiki sakan taura aimaki ba, distrit apia kaka tasba sirpi baiki sakan dia tanka pliki sakan ba ulbi paskan, baha ra sain munan sa Comisaria de la Mujer y la Niñez, dukia ra ba, baha ninkara ta uplika banira ra blikaia. Tasba sirpi baiki sakan nanira comisara nani apu bara, dahra ulbi sakan ba policía lalka bui sain munbia. 33 Taikilka VI Del Procedimiento Penal en los Delitos regulados por la presente Ley Sapta I De las diligencias policiales y de la ejecución de pena Ulbanka lal 49 Orden de detención Comisaria mairin bara tuktan dukiara lalka nani, apia kaka policía lalka, witin aimihta upla bri nani sip kabia, alki takaskaia adarka daukaia, dia tanka ba param marikanka wal, ya nani watawanka daukan bara kamisan saurka nina bliki ba kasak kaka, purara lâ kahbaya, naha lâka saurka daukan mita kutban ra dingkaia pat maisa pakan kaia prika lâka tikaia,12 awar bilara. Ban sakuna, naha sat dukia nani ba, kulkan kabia nina blikanka kum nanara bara minitkara, saura dadaukra kum upla watlara dimana ba. Tanka nani walara nitka kabia lâ wina alki takaskan ka daukaia Upla kum ra alki takaskan ka kum dauki pyuara, policía warkka dauki nani dahra win kaia sa 12 awar luras bara Ministerio Publico ra, dia dauki pliki sakan ba dukiara bara marikaia pyua mangkan ba wihta ninka mawanra. Ulbanka lal 50 Ejecucion de pena Ya uplika nani watawan daukan ba pâtkira takbia kaka, mairin nani, tuktan main bara tuktan waitna bara kuarika nani mapara, taibi munan kabia smalkanka daukaia luki bara dimaia, wawalra kaia bara kaina manas ridi kaia brih waya tnatara wabia bara wapanka satka wala daukaia, rau sauhkan lâka bri ba wina, yaka kli daukaia apia. Lâ bui mangkbia tnatka bara pyua, mangkbia, naha laka tanka mangkan ba. Bara Sistema Penitenciaro Nacional ra daukan ra lâ kahbi ba bri kaia sa tanka nahki ba lâka aitani kat wark daukaia luki ba pâwaia dukiara Bara nahki baha nanira muni kaia ba Barasmalkaia, naha ra dia win ba baku. 34 Taikilka VII Políticas de Prevención, atención y Protección a la mujer Sapta I De los mecanismos para la implementación de las medidas de prevención, atención y protección a la mujer Ulbanka lal 51 Kuntri kamisan ka apis ailal aikuki paskan aiklabanka daukisa mairin mapara rau sauhkanka dauki ba dukiara Kuntri kamisan ka apis ailal aikuki paskan aiklabanka daukisa mairin mapara rau sauhkanka dauki ba dukiara baha tilara dingkan kabia naha apiska nani: Corte Suprema de Justicia, kamisan mairin dukiara ba, wahma/tiara nani, tuktan bara taika nani kuntri aisanka wina, Procuraduria Especial mairin dukiara, Procuraduria upla raitka ba wina,.Comisaria mairin bar tuktan kuntri puliskawina, Ministeriopublico, Defensoría Publica lâ wina, Ministerio de Educacion, Ministerio de salud, Ministerio de la familia, tuktan kuarika nani bara tuktan, Ministerio de trabajo, Instituto Nicaraguense de lamujer, bara kuntri wina Sistema Penitenciario. Kamisan ba mâni bani wahbi sakbia aipaswanka wina coordinador kum, apia kakacoordinadora bara aiulbra kum apia aiulbra mairin, bara kati yuhmpa bani asla taki aisi kabia tanka ba kat bara aihni kira baku lukbia kaka. Ani pyua baku lukbia kaka, kamisan ba sip kabia paiwaia tilara dimaiaaisanka nanira aisaya sipsa sakuna sip but munras, tawan uplika watlikara apia kaka apis wala nani param ra ba apia kaka klauna ra ba mairin kaina sunaia dukiara. Tasba baiki sakan paurika ra bara tasba sirpi baiki sakan asla takbiabara wark daukbiakamisan paski aikuki aitanka bria kaia dukiara baha tilara kabia apis daknika nani kamisan ka kuntri aiskara, apis ailal aikuki aiklabanka rau sauhkanka mairin mapara ba bara alcaldía tasba sirpi baiki sakan nani. Naha kamisan ka na wahbi sakbia coordinador kum, bara aiulbra kum, kati bani asla taki aisanka daukbia baku witin nani lukbia kaka. Ulbanka lal 52 Kamisan wark ka nani kuntri ra apis ailal aikuki Aiklabanka daukisa Mairin ra rau Sauhki ba Mapara. 1. Wark kana aikuki wal daukaya a) Nikbanka daukaia bara lâ nani mangkaia lalah mangkaia wark nan daukia luki ba kainara ridi kaia wawalra yamni kaia bara lâ kahbaia mairin mapara rau sauhki ba dukiara apis lalahka tilara. b) Plikaia lalah kum wahbi bri kaia dukiara kuntri wina yaura saura munan nani ra, rau sauhkan nani mâna aibapaia, wali kli briaia bara raitka tikan ba yabaia; 35 Taikilka VII Políticas de Prevención, atención y Protección a la mujer Sapta I De los mecanismos para la implementación de las medidas de prevención, atención y protección a la mujer c) Paskaia.smalkaia, brihimpakaia, bara daukaiawark nani apis ailal aikuki lâ nani yus munaia lukanka nani mairin nani mapara rau sauhkanka dauki ba dukiara. 2. De monitoreo y evaluación: a) Paskaia laki kaikanka satka kum rau sauhkanka mairinmapara, kuntri kamisan ka tnayara aiklabanka rau sauhkanka mairin mapara, baha mihtara sa, smalkanka, kli laki kaikaia,ta baikaia apiswina, dahra nani paskaia, tanka plikanka bara kahbanka, baha tankara aimakbia rau sauhkan mairinmapara. Tasba sirpi baiki sakan tila dimanka aikuki bara mairin asla takanka sut; b) Paskaia dahra taka dukiara numba wal, turbi kaikaia bara nina bliki kaikaia nahki dauki auya ba rau sauhkanka mairin mapara; c) Là nani kahbaia ta mangkanka baku tnatka ba yamni daukaia dukiara, kainara ridi kaia, bara wawalra kaia, tanka plikanka, lâ ra alki daukanka, lâ purara kahbaia, kli smalkanka yabaia, pura kaikaia bara rau sauhkanka sut batikaia. Ulbanka 53 Wark ka nani tilara dimaya gabamint apis ka apia kabia sin Kamisan ba asla takbia kati 6 bani aima kum, asla takanka nani aikuki rau sauhkanka nani mapara wark dauki nani, baku ra sin bapanka walaya; kahbanka apia kaka kupia kraukanka marikbia kaka, aikuki wark daukaia dukiara. Kamisan ba dahra nani yabia kabia asla takanka nanira dia daukia luki nani yus munaia dukiara, lukanka nani rau sauhkanka mairin mapara bara dahra numbika nani turbi kaiki bara kli laki kaiki wina. Sapta II De la elaboración y del objetivo Ulbanka lal 54 Paskan ka natka nani Kamisan apis wina ba paskan kaia sa 180 yua nani naha lâka mahka aimakbia, kaina mansa ridi kaia lukanka, wawalra kaia bara kaina sunaia mairin nani ra rau sauhkanka dauki ba dukiara. 36 Taikilka VII Políticas de Prevención, atención y Protección a la mujer Sapta II De la elaboración y del objetivo Ulbanka lal 55 Objetivo Bapanka ba, naha lukanka wal ba yabaia lâ nani kaina manas ridi takaia, alki dakaia, kaina sunaia, marikaia, smalkaia bara yabaia nina blikanka tanka kat mairin nani ra rau sauhkan bara. Sapta III Jueza o Juez técnico y cómputo del plazo de la prescripción para el ejercicio de la acción penal Ulbanka lal 56 Juez o Jueza Técnico Wihta mairin apia kaka wihta tanka bri ba bui daukbia wihta apia kaka wihta mairin naha làka ra aisi ba baku. Ulbanka lal 57 Computo del plazo Tanka kum ra dia ba daukras kabia kaka pyua kat lâ wal nina blikaia lâ watawan nan rau sauhkanka mairin mapara dahra sakaia pyua ba ta krikan kabia wal brikan ba nata alkbia pyua wina, wal Marit lâka ba,sal brikan ba, wal lihki kan bara dia wala saura dadaukra bara saura munanka wal. 37 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal Ulbanka lal 58 Ta mangkanka ulbanka lal nanira 150, 151, 152, 169,175, bara 195 buk ninka ba wina, lâ Nº 641,”Lâ Codigo Penal”, ulbi sakan gaceta ra, gabamentpali dahra ulbanka lal Nº 83, 84, 85,86 bara 87 baha ba yua nani 5, 6, 7,8 bara 9 lî mairin kati mani 2008 ra. a) Ta mangkanka ba ulbanka lal 150, lâ 641 wina, ¨Lâ Codigo Penal ¨baiki sakanka ninka ba wina, baha ani pyua tilara dingbia naku aisaia: Ulbanka lal 150 Rausauhkan Baha dukiara naha lâ daknika ra lukanka ba insauhkan, puskan, sukuan, kriwan, snukwan, aman, bara wina tara ra dia saura takan kaka sat, bara dia wala kaka, wîna tara aiskara, apia kaka upla sinskara, ani pyua lata tani wina daukan kaka. Baha nani tilara sa sisnkara sauhkan, apia kaka lukakkara, sinskara sauhkan klauna witin ai wina ra kulkras takan ba bui, apia kaka klauna lukankara sauhkan, baku sin dia saura wala wina tara ra munan kaka, wina tara aiskara sauhkan kaka, wark ra,Skulra,taika apia kaka iwankara, sim baku yahma satka sut sinskara, dia munan ba wina ani wina tara piska banira wark klauna wark dauki bara sauhkan kaka, wark ra, Skulra, taikara, apia kaka iwanka, daktar nit sa kaka, sinska ra,lâ purara kauhbia, silak ra sipsa mangkaia mami 5 kat” b) Ta mangks, ulbanka lal 169 lâ nº 641 wina “Lâ Codigo Penal “ulbanka kum baha ani pyua ta mangkan kaka naku aisi kaikbia. Ulbanka lal 151 Rausauhkan uya pali Ya uplika bui wala wina tara ra insauhkan yabia kaka apia kaka sinskara bara rawaia nitka bri kaka baha tilara wîna tara yamnika plikan daktar dimaia, lâ purara kahbia silakra mangkbia kati 6 wina mâni kum. Insauhkan ka ba aparit daukaia nitka bri kaka, lâ purara kahbia bara silakra kati 6 wina mâni wal 38 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal Ban lukisa sisnkara sauhkanka sirpi kabia, baha nani bui sauhkanka munan sinskara bara sinska aiska dukiara bribia kaka, sinska rakaia, ba lâ puara kahbia silak ra kati 6 wina mâni kum kat”. c) Ulbanka lal 152 wal ta mangks lâ 641 “Código penal “baiki sakanka walhwal, bahara ta mangkan ninkara naku aisi kaikbia. Ulbanka lal 152 Lesiones graves Insauhkan ka ba wîna tara yamnika ra daukan kaka, sinska kum ra, wîna piska ra, apia tani walara, rayaka ba pâtra waya sa kaka apia kaka, klakan markka latan kabia kaka pyu banira mâwanra, lâ purara kahbia silakra mangkbia mâni kun wina mani yuhmpa kat. Insauhkan ka ba mark param swibia kaka pyu banira ban kaia kaka ani wîna piskara kabia, upla kum ai warkka bri, waitna/mairin, dia warkka brisa, apia daukanka param ra swisa kaka,lâ purara kahbia, silak mâni kum wina mani matsip kat. Insauhkan ka tara ba arma yus munanka wina takan kaka, dia kum wal, sauhkan nani, apia kaka pât pali takaia tanka kaka, rayaka ra,wina tara yamnika ra apia kaka sinskara kabia kaka, silakra mangkbia mâni yuhmpa wina mâni 6 kat. Insauhkan tara kulkisa sisnkara kaka, pâtka ba prura balbia kaka, ani piska wina tara tani klaunara, warkk ra, Skulra, apia kaka taika apia iwanka sinska daktar nitka takbia kaka, silakra mangkan kabia mani wal wina mani matsip kat. d) Ta mangks ulbanka lal 169 ra lâ 641,”Codigo penal”ulbanka piska “e”,bahara tilara dingkan ninkara naku aisi kaikbia: Ulbanka lal 169 Violación agravada Lâ purara kahbia12 wina 15 mani kat silakra ahkia: a. Lâ watawan ba witin waitna bara wal aitanka brika bara, karnika bri, purara mita, taika, bila kaikanka brikan, saura munan mairka wal, apia kaka pyu banira sim watlara aikuki kan. 39 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal b. Taibi rûk munanka ba upla wal apia kau upla ailal kan kaka. c. Saura munan uplika ba kau suapnika bri kan kaka, kau pali yahma brikan kaka, apia kaka wina tara ra kahwa kan kaka, apia sinskara baku aita baikaia, apiakaka, mairin kuihra kum kan kaka, apia upla almuk 60 mani pura, bara silakra 5 mani kabia. d. Wina tara saukanka tara kum takan kabia yaura munan bara, apia kaka, e. Mairka baha taibi rûk munan taka mita kuihra takbia kaka. Bahara upla wal wina kau dia takan ba kainara naha ulbanka lal ra, lâ kau e) Ta mangkbia ulbanka lal 175 ra lâ 641 wina,”Lâ daknika saurka nina bliki ba “baiki sakanka 5 ba, baha ani pyua ta mangkan kaka naku aisi kaikbia: Ulbanka lal 175 Taibi muna rûk taki nani, rûk taki lilka, bara ruk taki daukanka, tukta kuarika aikuki, mana aibapan ka wal Ya uplika bui sal dingbia, yabal yabia, nikbanka daukbia, apia kaka yus munbia rûk takaia lukanka baman ra apia kaka, yaka kupia tuskaia, upla kau tuktan 16 mani baman brisa apia kaka kahwa, yaka kaikaia apia tila dimaya daukanka kum param ra apia kaka klauna ra, uplika ba aitani lukbia baha tilara kaia ba,sakuna witin purara lâ kauhbia mani 5 wina 7 mani kat,bara silak ra mangkbia ani pyua saurka muna uplika ba 16 mani mâni bri kaka kau mani 18 alkras ba. Ya uplika nikbanka daukbia, lalah yabia,paskbia,,wala daukbia, ulbanka sakbia, markit munbia, kuntri walara lakbia, rûk takaia dukiara baman, ai yabalka bakku kabia, wina kat kabia,ulbanka,nakra wal kaikaia, apia kaka dahra wal kabia, masin nani wal,apia kaka kau tuktan 16 mani baman bri kaka,18 mani wina mayara, rûk takaia warkkara apia kaka., yaka kupia tuskaia, kaikisa apia talika, apia kaka ai wina sirpika mariki, rûk taki dukiara,lâ purara kahwan kabiamani 5 wina 7 kat,baha wina 150 wina 500 yu nani watawan ba mana apia kaka aibapaia kabia. 40 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal Ya nani taibanka lâka brih yaban rûk takan lilka nani, apia kaka, kupia tuskanka dauki nani ta baiki sakan ra aisan ba baku,lá purara kahban kabia mâni kum silakra lulkbia. Ya uplika rûk takanka dauki kaka apia kaka kupia turbanka upla almuk wal 14 mani wina ai purara bara kau sirpi 18 wina aimayara manka ba dia waitna apia kaka mairin apia kaka pramis munan mana aibapaia, silak ra mangkbia mani 5 wina 7 mani kat, apia kaka pyu yabaia lalah mihtara mangkaia, dia daukanka kabia sin. Bapanka nani dukiara naha lâ daknika ra kahban na bara lâ aihka nanira, tanka bribia taibi munan rûk munan tankara, daukanka sut ra, tuktan mairin pyua kau 18 mani alkras kan wîna tara yus munan, apia kaka sipa apia kan, baku sin aikupia lâka daukan kaka klauna yamnika briaia rûk munan takanwina, kupia turbanka, lalah tanira, markit munaia upla sut mawanra api dia satka kabia. f) Ta mangkaia ulbanka lal 195 lâ 641 wina”Lâ daknika saurka nina bliki ba “baiki sakanka 2, baha ani pyuara tilara dingkan kaka naku aisi kaikbia: Ulbankalal 195 Paransakanka Ya uplikaaimihtarasakimarikaikadukiabakubrikaka,lilka alkan baku, klauna aidukia, paramra sakbia kaka adarka apu, yaban daukankabia sin, lâ purara kauhbia 180 yua nani watawan mâna munka aibapia Lilkananialkidaukanba, matira yaban takan, apia kaka wauhtaya param yaban takan kaka,rûk takan dukiara baman, kupiaraturbanka, adarka wal brin kabia sin, saurka mana ba mani 2 wina mani 4 kat silakra. Sakuna dukia nani ba pat param ra sakan kan kaka internet ku, wihta karnika bri ba Ministerio Publico makabanka bakku, adarka yabaia dukia nani pat param ra sakan ba sut mihta dakbia. 41 9 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal Ulbanka lal 59 Lâ kli raya daukan, ulbanka lal nani 23, 78, 153, 162, 182, bara 183, wina Lâ Nº 641 “Codigo Penal” a) Kli raya daukisa ulbanka lal 23, Lâ Nº 641, “ codigo penal” naku aisi kaikbia: Ulbanka lal 23 Omision y Comisión por Omision Watawanka nani apia kaka saura daukan ba sipsa takan kaia tila wina sakaia tanka. Baha nani mâ sakaia dukiara diara kum bila kaiki kan, sipsa tanka briaia tila wina sakan witin sip alki takaskras kan lâ aihka kum luan, ya daukan ba lâ bila wisa witin daukaia, baha tanka ba,lâ bila, bila kaikanka dia bal takaia ba. Baha tilara dingkras kan nani,lâ luan kabia sin witin dawanka lâ aihka kum bui daukaia sa,tanka ba ani wina bal takan bara ba,lâ kum witin ra mangkbia mayara brih waya, baha piarkika kau sirpi bal takan ba baha bakriki baku.” b) Kli tâya daukisa ulbanka 78 lâ Nº 641 “Codigo Penal” baha ba naku aisi kaikbia Ulbankalal 78 Lânanisaurkadaukan nanira yus munaia. Wihta nani wihta mairin nani Bara lâ waki pûtka nani bui saurka daukan mâna kau Tara ba kahbia, Bara kau sirpika ba lâ bui dia mangkbia ba watawan Kara, baha tila naha nani brin kabia: a) Dia wala kau saura kum takras kaka apia kaka mayara brih waya aima wala kli kli dauki kaka, lukanka ra bri kabia uplika ba klauna dukiara bara aihkika ba apia kaka kau mayara saurka daukan ba. b) Diara kau saura takan kaka, lâ watawan ra,lâ kahbia kau wiria saura kaka bakriki purkaramangkbia, baku apia kaka lâ wala wibia kaka uplika ba dia muni baku takan ba. c) Aima manas kli kli dauki sa apia kaka ailal mayara brih wan kaka,lâ purara mangkbia bakriki wina mayara. 42 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal d) Diara ailal takisa apia kaka diara ailal takan bara pâtka mayara brih wisa uya kulkanka brisa,bara tanka brisa dia muni baku takan ba aitani apia sa, numba 1 ulbanka lal35 naha lâkara, sip sa lâ kau mayara kum kahbaia, witin piarkika kau tara ba sirpika naha lâkara mangkan ba apia kaka ya daukaia apu,bara witin piarkika sirpika ba sipsa bakriki kaia apia kaka kuat kum naha wina. Wihta nani Bara wihta mairin Bara lâ waki uplika nani daukai SA sip kabia daukaia Apia, luki kaikaia apia kaka nikbanka daukaia plaia bapanka nani naha lâka yus munaia ba.” c. Ulbanka lal 153 lâ Nº 641 wina ba kli raya daukan, “Codigo Penal” baman bahara naku aisi kaikbia: Ulbanka lal 153 Insauhkanka saura pali Ya bui walkara, dia ku kabia apia tnatka kum tiubia apia sauhki swibia wina piska kum apia wina tara au pali ba sinska kum, sip apia takbia kaka, sip luhpa baikras, sauhkanka tara pali, wîna tara ra, apia sinskara, lâ kabia, mani 5 wina mani 10 kat. Ban kulkisa insauhkan saura pali, baha wina yahma kum takbia kaka sinskara daktar dingkan sut purkara uplika ba si wina tara yamnika sinskara ba sip briras, pyu banira kata baku, lá purara kauhbia mani 5 wina mani 10 kat silakra” d) Ulbanka lal 155 kli raya daukisa,lâ nº 6641 wina,”Lâ daknika saurka nina bliki ba”, bahara naku aisi kaikbia: Ulbanka lal 155 Rau sauhkanka utla bilara bara taika tilara Ya uplika dia sat karnika wal yus munbia, rau sauhkanka apia kaka taibi muni tanka, wina tara apia kaka sinskara witin aimaya kan uplika ra apia kaka wal iwi kan nahki ba kat ban kan, apia kaka ya bara sa, apia bara kan kaka pyua banira, wal aitanka brikan, tuktan waitna bara tuktan mairin, kuarikanani, upla almuk nani, upla kahwa nani,klauna aimaya wal ai lupia mairin/waitna purara, taika ,bara kiamka nani,taika wala nani,taika tala wina, wal kakaira, brih pura kaiki kan, 43 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal Tuktan waitna bara tuktan mairin bara tuktan kuarika nanira sip raitka ba blahwanka ra dingkras wapni daukaia watlara. Ya mihta ba nah saurka daukan ba naku lâ nani witin ra kahbia: a. Insauhkan kasirpi, silakramani 1 wina mani 2 kat; b. Insauhkan kasaura, lâ purara kauhbia mani 3 silakra. c. Insauhkan ka saura pali, lâ purara kahbia mani 5 wina 12 mani kat silakra. Baha tilara silak ra mangkaia kahban ba kainara aisan ka ba baku, ya uplika nani rau sauhkanka dauki kaka taika tilara, lâ kum mangbia kaina dakbanka si pyua raitka bri ba Yapti aisa wal baku, lauhpa nani aisa wal, apia kaka ya uplika witin mihtara bri kan ba. e) Ulbanka lal 162 kli raya daukisa, lâ nº 641 “Codigo Penal” baha ba naku aisi kaikbia: Ulbankalal 162 Provocación, conspiración y proposición Kupia tuskaia ba,platawa, bara dia kum aibapaia daira saura kum upla ikaia dukiara, mairinikaia, aisaikaia, bara ikaiaia satka sut, kupia yabakaia, arma satka raya sakaia dukiara,insauhka sirpi, insauhkan tara,insauhka saura pali, naha ulbanka luan ra bara ba,lâ witin nani purarakahbia, witin purara kahbaia ba piarkika kau sirpi lâ bui dia mangkan ba, watawanka dukiara ba lâ kau sirpi purara piarkika ba wina bakriki”. f) Ulbanka lal 182 kli raya daukisa,lâ Nº 641 “Codigo penal” baha ba naku aisi kaikan kabia: Ulbankalal 182 Trata de personas Watawan kum sa upla atkrika waya ba,ya bui lalah yabi dauki kaka,ta bribia, asladaukbia, nikbankadaukbia, yabalyabia, taibi munaia, apia kaka dia bakku daukbia lalah wal aibapaia daukbia,plikbia,wahbi bri waya, aibapi briaia,diakku brih waya,lakaia,taibi munaia dukiara: Rûk yaka takaia, Marit albika,taibi muni Marit yaka takaia munanka,wsaitna Yapaia 44 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal warkka, taibi muni yaka wark takaia, albalakara, yakaaidukia daukaia mana luha, bara alba tanka nanira dauki ba atkaia, apia wina piska saki atki ba,lâ wina luhpa briras ba,bara bah sim ba kuntri tasbaya ra lâka daukisa,ku`pia lâka kabia sin, Lâ puara kauhbia silakra mani 7 wina mani 10 kat. Lâ kahban kabia silakra 10 mani wina,12 mani kat ani pyua: 1. Ani pyua watawanka ba uplika ba dauki kaka, dia bri ba karnika wal ai pyua brisa, suapnika tanka upla briba, taibi munanka bakku, sirang iki, karna muni, apia kaka taibi karna muni ba,ai karnika wal taibi muni dauki ba. 2. Ani pyua dia daukanka ba kunin muni impliki daukia kaka, taibi kunin munaia apia kaka, sirang iki munaia, diara mana luha yabaia pramiska, apia dia wala mana kum bri kaka, dia briaia brin ka upla lukanka wala wal. 3. Watawanka daukan ba ta uplika kum kaka, gabamnet uplika, apia kaka apis kum ra wark taki uplika. Lâ witin purara mangkbia mani 12 wina 14 mani kat, ani: 1. Saura munan uplika ba,18 mani kau alkras tuktan kaka apia kaka kahwa sip diara daukras, apia kaka taika kum bui daukan kaka,aitaya kusua wamsa kumi, apia kaka ninka taika, kaina suni bri uplika apiakaka skulka yabaia warkka bri uplika, mapaplapaika, ta briaika,utkla bilara ban dauki kan, wina uplika ra saura munan, bila kaikanka brikan uplika wina. 2. 2 Saurka dadaukra ba bribia, yabia, atkbia, yabia, laki yabia, apia kaka bribia tukta mairin kum apia kaka waitna, apia kuarika, bahara lalah yabaia wibia apia mana aibapaia, ai bapanka laka daukaia dukiara, naha lâ ra pat mangkan sa. g) Ulbanka lal 183 ba kli raya daukisa, lâ Nº 641 “Codigo Penal”, baha ba naku aisi kaikbia: Ulbanka lal 183 Ani kat mangkan kakaira ba Ani pyua uplika ba alki taibi rûk munan basaura pali,tuktan ra alki rûk muni ba taibi munan, yaban rûk takan taibi munisa, rûk takaia warkkatuktan kuarika aikukilalah kum aibapi, rûk takan lilka nani, kirhbi kaikaia pûtka yaka kakaira takaia, rûk takka man sakaia lukanka wal, munanrûk takanka wina lalah bri ba saura pali, saura pali daukanka ,upla atkaia aisika apia yaptika kabia, ya mihtara ba,lâ wina saura muna bara kaina suni baku dauki ba, 45 9 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal lâ mangkbia baha nani purara, pyu aihka kum, kainaprakaia, silakra mangkaia yaptika raitka, aisa, luhpia nani apia ta uplika munhtara kan ba. - Ani pyua uplika ba alki taibi rûk munan ba saura pali, tuktan ra alki rûk muni ba taibi munan, yaban rûk takan taibi munisa, rûk takaia warkka tuktan kuarika aikuki lalah kum aibapi, rûk takan lilka nani, kirhbi kaikaia pûtka yaka kakaira takaia, rûk takka man sakaia lukanka wal, munan rûk takanka wina lalah bri ba saura pali, saura pali daukanka ,Sapta nani luan bara mangkan sa,bara lâ purara kauhbia kau mayara saurka ba kaka witin piarkika aihwa ba kainara win bal<à ra dia win ba baku,lá watawan dukiara ba kau sirpika baha wina bakriki. Ulbanka lal 60 Tilara dingkaia Ta mankanka nani bara kli raya daukaia âu win ba taikilka VIIInaha lâkara tilara dingkan kabia piska banira ulbanka lal bani lâ Nº 641 “Codigo Penal” bahara aisi ba. Ulbanka lal 61 Tikaia nani ba Tiki sa naha ani kat mangkan nani: a) Baiki sakanka wal,lukanka lal 21 lâ nº 228 wina,”Lâ Policia Nacional”,ulbisakan gaceta ra kuntri ulbaika nº 162 sikla kati mani 1996;bara b) b)Ulba1997.ninka lal 63,isti lâka Nº 26-96lâ ra lakan Nº 228,policia lâka, ulbi sakan, gabament ulbaika pali, yu bani ulbi ba Nº 32 kusua kati 14. Ulbanka lal 62 Lâ kli aihi lui nani La watawan bara kainara saura daukan nani naha lâka dimbia bara lä mihtara mangbianahalaka Nº641”Codigo Penal ”bansadia ba alki brisa ya daukaia ba,Lâ waki pûtka dia mangkan ba baku ya daukaia ba bapanka bara dauki sa nahki mangkan ba baku. Ulbanka lal 63 Piska kum lâ daknika saurka nina bliki ba Naha lâka na, lâ piska kum Nº lâ Nº 641, “Código Penal,”. Piska na tilara dingkaia sa, naha ulbanka saki watla nani sin paski banghbia, taibi sakaia ulbi sakaia ani wina kabia sin, ulbi marika ai warkka brisa, ulbanka sirpi lâ wina, adar ta uplika karnika bri wina yaban wal 46 Taikilka VIII Reformas a la Ley N° 641, Código Penal Sapta Yakan De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal Ulbanka lal 64 Watlika ra makabisa Naha ra mangkras lâka dukia wapni daukbia ani kat ba, lâ Nº 641, “codigo penal” bara lâ Nº 406 “Codigo procesal penal Nicaragua kuntrika ra” Ulbanka lal 65 Lâ tanka kum Bara ban ba Naha lâka Na, mahka dimbia gaceta ra ulbi sakan wina 120 yua nani dimbia ninkara. Managua tawanka ra yaban kuntri lâka aslika nani Aisi Paskiba Nicaragua kunrikayu 26 siakwa kati mani 2012 ra. Ing Rene Nunez Tellez Lic Alba Palacios Benavides President Kuntri Aslika Kuntri Aslika ra Aiulbra 47 9 Violencia contra la mujer De de Enero a Abril de 2013 106 víctimas de violencia de género Mujeres 101 Hombres 4 Transexual 1 939 víctimas de violencia sexual Violaciones 474 Abuso Sexual 245 Estupro 104 Acoso Sexual 65 Tentativa de Violación 53 Explotación Sexual 2 17 mujeres asesinadas De Enero a Marzo de 2013 Detener la violencia contra la mujer es una responsabilidad de todas y todos 48 9