Ley 779 traducción miskito

Transcripción

Ley 779 traducción miskito
Lâ
779
aiska rau
sauhkanka
mairin nani
mapara
Juntas y juntos
podremos reconocer
la mitad mujer
de nuestra comunidad
Publicación de AHV Gaviota
Traducción: Avelino Cox
Diseño y diagramación: Lucía Grilli
Abril de 2013
Managua, Nicaragua
Lâ Aiska Rau Sauhkanka Mairin
Nani Mapara
bara Kli Raya Daukan Lâ Nº 641, Codigo Penal
Lâ Nº 779
Nicaragua kuntrika Presidentka ai uplika nanI ra wisa:
KUNTRI ASLIKA
BAKU KULKANKA BA MITA
I
Lâ mangkan bara ba, mairin nanira rau sauhki mapara,Lâ pura luanka pliki ba aitani kat rayaka
kaina sunanka, pri bara aiska sut, baha mita nitka sa lâka ba yaka kakaira takaia klauna lakara
kulkanka aihka wal, aisanka bribia pâtka ba aiska kumira sakaia bara lâ buia taibanka yabia
mairin saura munanka satka sut dukiara.
II
Nicaragua kuntrikaba sain munan bara karnika yaban lata wina lâka nani baha tilara “Convención
para la Eliminación de todas las Formas de Discriminación Contra la Mujer”, ba “Convención
Interamericana para Prevenir Sancionar y Erradicar la Violencia Contra La Mujer”, ba
“Convención sobre los Derechos del Niño”, bara “Convención Internacional sobre los Derechos
de las Personas con Discapacidad”, wala nani tilara. Naha là nanina, kuntri ra taibi munisa lâ
aihka nani mangkbia bara kulkanka kumi ba lâ mawanra tanka ba yaka aimakbia; bahki kulki ba
tikaia bara mairin ra rau sauhki ba apia kabia dia ai daukanka sut mapara.
III
Nicaragua kuntrikawauhkataya tara ra kulkanka yabisa lâ bila wina upla raitka nani, klauna raitka
nani, rayaka briaia raitka, wina tara aiska bri kaia, sinska bara wapanka, latwan munka yamni
wapanka, purara sunanka klauna pri lakara, tankakasak, lâ wina sinska; bara sin kulkanka yabisa
tara pali upla nani silakra raitka nani dukiara, lâka daukannani, bansakunanitkasa kulkanka
sirpika mangkbia upla nani pâtra dimi nanira.
Baku bara
Ai lukanka yus munanra,
Yaban ullbansa
Naha nani:
Lâ Nº 779, Lâ Aiska Rau Sauhkanka Mairin Nani Mapara Bara Kli Raya Daukan
Lâ Nº 641, Codigo Penal
Taikilka I
Disposiciones y Principios Generales
Sapta I
Del objeto, ámbito y políticas
Ulbanka lal 1
Naha lâka bapanka
Naha lâka na bapanka brisa rau sauhki mapara mairin nani ra muni ba, lukanka ba mairin nani
upla ra raitka bri sa bara baha raitka ba kaina sunaia, bara rayaka pri kaia, rau sauhkanka apu
iwaia, yamni munaia ai pawanka ra, bara yamni a dahra walaya aikuki kumira kulkanka ba baku,
bara bahki saura kulkaia apia; kahbaia lâ nani kaina sunaia dukiara aiska ra, kainara ridi takaia, lâ
purara kahbaia bara rau sauhkan ba takaia,bara mairin ra walaia sauhki munan nanira, daukanka
wala nani yaka aimakaia Iwanka natka nani bara patitara wina karnika tilara briba.
Ulbanka lal 2
Naha lâ anikat wiba
Naha lâ kana yus munbia upla sut ra bara klauna ra sin ya mairin ra rausauhkan dauki kaka
aimakum apia kaka pyuba nira. Lâka na yaka aimakbia baha nani ra yusmunankabia, ani uplika
apiaka ka baha uplika wal aitalia kumi plapi kaka, wal baku nani ra, ya uplika aimih tara upla kum
brikaina suni kaka, maya patitara wal aimaya kan, wal brikan, aimaya baku, wal kût muni kan, kût
muni siswin, latwan kaikikan, kakaira apia, baku sin dia tankara wal kakaira kan baha wina naha
sat rausauhkanka bal takaia.
Rau sauhkanka tani sut ra: Baha sika daukanka wal apia kaka daukaia apia lukanka apia kaka,
pâtkira, tawan bilara takanba, wark pliskara, apia kaka apia bilara apia kaka ani pliskara kabia,
yuba nira mairin nani ra rausauhkira ikatiki daukikaka, ya uplika bui,apia kaka kuntribui,apia kaka
gabament warkka uplika bui.
Rau sauhkanka klauna bila kat: Taika nani tilara takiba apia kaka wal aitanka lâ kabrikaka, kan
rausasauhkra ba aikuki apiaka ka sim watlara mairin bawal dimisa kaka.
Ulbanka lal 3
Lâ yus munanka aiska yaura rausauhkan bara kainasunaia
Kuntri ba yaura karnika yaban bakku daukaia sa:
a)
Mairin nani sut ra yabaia, airaitka nani alki daukbia,
yabalka kasak aihni daukaia, param, bara aitani kat warkka
daukaia dukiara kahban ba.
b)
Karna daukaia matira nani brih impakaiaba, lukanka ra
dingkaia bara yaka aidahra walaia mairin nanira mapara
rausaukanka dauki nani, ani raitka dukiara, diara nani, bara
2
Taikilka I
Disposiciones y Principios Generales
Sapta I
Del objeto, ámbito y políticas
sutwarkka alkidaukaia paramra baraklauna ra kaina manas ridi takaia, lâ purara kahbaia bara
tikaia.
c) Kau yamni daukaia lukanka Sutra mairin nani ra rausauhkanka mapara kainara ridi takaia
bara tikaia bahki Saura kulkanka muni ba mairin ra; paskaia,yus munaia, bara nina bliki
kaikaia warkka daukaia bakainara ridikaia mata, lâ purara kahbaia,walaia,bara mairin ra
rausauhkanka dauki batikaia.
d) Yamnika sak lalah tanira daukaia, skul brin nani, sinska raya dukiara, bara sinska tanka bara
daira daukanka baku taki ba, kuntri apiska nani, kasak alki walaia, ridi takaia bara tikaia
mairin nani mapara rausauhkanka dauki ba, baku sin lâ aitani kat purara kahbaia, saura dauki
nani mapara bara lâ nani mangkaia iwanka bara smalkanka tanira, bara kli baku daukbia apia
dukiara.
e) Alki daukaia bara karna daukaia tanka saura nani sirpi baltaki ba kaikaia rausauhkanka
mapara, Lâ bapankara dia kahban ba baku, kaina sunaia, ta baikaia. Yukuaia pliska bara
aiska kli ai dahra walaia, baku sin mangkaia daukanka kum kau aitani aitanka briaia pat bara
nani sa tasba sirpi baiki sakanka ra, tasba kuarika baiki sakanka klauna tasbaya ra bara
kuntri ra.
f)
Ta tukbi waya walka ta baikaia bara dakni nani takanka nani tila dimbia bara asla takanka
nani tawan uplika nani wina daukisa rausauhkanka mairin nani mapara.
g) Brih impakaia smalkanka ba pyu banira bara dia tanka ra lân takaia ba bara lâ waki uplika
nani, matira, alki daukaia, bara saura munan nanira kaina sunaia
h) Brih impakaia smalkanka yabaia ba pyu banira dia tankara lâ tanka bri ba waitna bara mairin,
Comisaria de la Mujer y Niñez, bara Ministerio Público.
i)
Mangkaia bara karna daukaia aihnika Lâ nani kaina sunaia dukiara kaina manas yaka raitka
nani kaina sunaia naha lâkara, baku sin klauna kaina sunaia, wina tara ra, lukankara, warkka
ra bara mairin pahnika rausauhkan uplika ra.
j)
Teléfono lainka mana luha kum kuakaia bara param kaia
pulis lainka wal wilkan kaia bara Ministerio Público, matira
yabia warkka briba, smalkanka yabi dia nani bri ba dukiara
kaina ra ridi kaia mairin nanira rausauhki ba mapara, bara
yaura munan nanira alki ta baikaia.
3
Taikilka I
Disposiciones y Principios Generales
Sapta II
Principios, fuentes y derechos
Ulbanka lal 4
Lâ munhtara sut sa bara lâ brih impaki ba
Lâ ba upla sut raitka brisa kulkanka wal, naha ulbanka lal ra, mangkan sa lâ tanira kulkanka kumi
yabaia dukiara, lata tanira kahban ba wal bara Nicaragua kuntrika sin dakni tilara sa bara sin sain
munan:
a) Lâ ba upla sut briaia yabalka brisa: Kuntri apiska nani ba, lâ warkka alki dauki nani bara
tawan sirpi ta uplika nani mairin nanira raitka yaban kaia sa, aihka lukanka apu tankara,
yabalka anikkubrin kabia aitani kat, brinka nani dukiara bara dia bara yaban ba, yabal
prakanka sut takaia, bara kaina prakanka sin apu kaia dia satka kabia yabal praki kaka.
b) Lâ ba aitani sa isti dauki kaia: Tnatka nani lâ bui mangki ba kahbisa naha lâkara, isti wal
daukaia sa, aihwa takaskras kira, bila kaikanka bal aimakbia dia mangkan ba kat, baha ba
yak aimakras kaka wark ka uplika nani witin nani alki dauki auya na, witin nani mapara lâ
kauhbia nahki ba kat.
c) Lâ ratakrikankadaukiba: Lâtakrikan, naha aitani sa sim yua tnata alkbia, tanka marikanka sut
brin kaka daknika wal sut bui yaban. Baku sipa apia kaka, ban dauki wabia kau pyu prahnira,
ulbanka lal 288 bara 289 Lâ Nº 406 ra winba baku, “Código Procesal Penal de las República
de Nicaragua”
d) Lâ apis nani aikuki aitanka bri kaia: Yabaia Comisaria de la Mujer y la Niñez, Ministerio
Publico, Defensoría Publica, Instituto de Medicina Legal, Poder Judicial, Procuraduria
Especial de la Mujer, Ministerio de Educacion, Ministerio de Salud, Ministerio de la Familia,
Adolescencia y la Niñez, Instituto Nicaraguense de la Mujer, Sistema Penitenciario Nacional
bara tawan sirpi ta uplika nani, warkka nani taura aimakbia taika nani ra rausauhkan daukan
ba wapni daukaia nitka brisa kaka.
e)
Lâ munhtara sut kasak kumi kulkaia: Dia sut daukanka lâ
munhtara ba, trai munbia kulkanka kumi upla baku briaia,
bahara kumira kau tara kulkanka apu, mairin ra, mânka,
kiamka, bara kahwara, kulkanka yabaia, upla raitka ba yabaia,
baha tilara tnatka satka nani bri ba, lalahka, wîna tara bara
iwanka aikuki pana pana bri ba, aikuki kumira kulkanka wapni
daukaia.
f)
Lâ munhtara sut aiskara: Mairin nani kaina sunaia ba
rau sauhkan ban iwi nanira, nit sa pâtka ba daktar bui kaikaia,
lâ tanira, sinska tanira, bara iwanka tanka aiskara
4
Taikilka I
Disposiciones y Principios Generales
Sapta II
Principios, fuentes y derechos
bara pyua kat, pâtka ba pliki kaikaia, kaina sunaia bara raitka nani yabaia.
g) Lâ munhtara kuntri dia plikaia ba: Kuntri ba witin ai pahpaiara sa alki daukaia tanka wal, kaina
manas ridi takaia, tanka plikaia, lâ purara kahbaia bara rausauhkanka mairin nanira dauki ba
tikaia, lukanka ba baha wal rayaka ra kulkisa, yamni daukaia bara kaina sunaia ya uplika ra
saura munan nanira
h) Tuktan brinka kau purara ba lukanka: Tanka brisa tuktan mairin bara waitna bara tuktan
kuarika nani brinka ba baha sut yamnika ra pâwaia wina tara, sinska ra, wapanka, tnatka,
bara iwanka, baku bara ai lukanka nani sut kasak pali yamnika bribia, bara kau pali ba
kulkanka, bankaia, aiauyapah bara ai raitka wina liliaka bribia, pri tankara bara diara sut
aiskara yabia.
i)
Lâ munhtara saura bahki kulkaia apia: Baha ba satka wala lukanka nani sut tikaia, tnayara
lakaia apia kaka aisubanka ra luki, kuntrika, pulitik ra tniwanka, kiamka,
ânka,twisa,religian,lukanka,ani wina, lalah tanira, iwanka tankara, kahwak ra, bapan ka kum
brikaka apia kaka dia bal takanka,
bahki kulkaia, apia kaka apia wiaia kulkanka ba, yamnika briaia apia kaka ai raitka daukaia
bara pri lâ pali ba. Bara sin saura bahki kulkanka dauki nani ba apia kaka daukras saura
bahki kulkaia lukanka ra apu kan sakuna âu saura bahki bal taki sa.
j)
Lâ munhta ra ninka sauhkanka apia: Kuntri ba yabaia sa ta uplika nani lâ dauki banghwiba
bara apis nani wala wawalra yamni kaia, kainara ridi daukisa, tankaplikisa, bara rausauhki ba
purara lâ kahbisa, ilingkaia lâ kulkanka aihka ridi takanka nani, tanka kra briras kabia lukanka,
nitka apia nani kli daukaia bara krauhka nani sipsa saura munan nani ra yabaia.
k) Lâ munhtara rausauhkaia apia: Mairin nani ra rausauhkanka ba lâ krikanka kum sa upla prika
lâka nani ra kaina praki aiska apia kaka pis, pisra, kulkanka, liliaka bara upla raitka nani.
l)
Lâ munhtara mairin bara waitna kulkanka kumi: Wal aitanka lâka mairin dukiara ba kahban
kaia sa sim waitna mairin wal raitka kumi,
sip apia kabia wal aitanka laka ra
bapan karnika bara taibanka, waitna
ba mairin ra taibi brisa, munan bawi
sa, bara trai munisa mairin ra pura
kaikaia.
m) Lâ munhtara saura munan nani ra
kaina sunaia: Saura munan uplika
nanira nahara tanka marikanka na
raitka brisa lâ nani yabalka briaia,
mana luha bara witin nani ra walbia
tanka kat, bila kaikanka apu kira apia
5
Taikilka I
Disposiciones y Principios Generales
Sapta II
Principios, fuentes y derechos
kaka aitani apia bahki taibi muni bara lâ ulbi lakan dia pyua mangkan ba kat lâ bui kahban ba
baku, bara raitka bahkira kulkras apia dahra sakras tankara.
n) Lâ munhtara matira dukiara: Lâka daukaia ba upla sut mawanra paramra kabia, sakuna saura
munan ba bui baku apia wibia kaka, lâ waki pûtka bui wibia naha na sut wal apia kaka pis pis
ra dur praki, maisa paki sa kaina manas bara pyua yamni kum briaia pât brin uplika ba sip
kaikbia ai raitka yus munaia.
o) Lâ munhtara tikan ba kli yabaia: Lâ waki auya ba bui yabia smatka nani aitani kat bara yaka
ya uplika ra rausauhkanka brin ba yaka klimunka paskbia apia kaka tani walakku mana
aibapaia tanka kat, nahki wapanka ba yamnika raya daukaia tankara.
Ulbanka lal 5
Tanka laki kaikaia karma
Kahban sa tanka laki kaikaia karna naha lâkara, Nicaragua kuntrika wauhkataya tara ra, lâ
daknika nanira, lâ nani, dia dia alki yus munaia dukia nani lata tanira upla raitka nani ra ulban
bara âu win Nicaragua Kuntrika bui.
Tanka kumi, baha nani ba naha lâka tanka laki kaikanka karma sa:
a) La Convención para la Eliminación de todas Formas de Discriminación contra la Mujer y
b) La Convención Interamericana para Prevenir, Sancionar y Erradicar la Violencia contra la
Mujer.
Ulbanka lal 6
Tawan uplika tila dimanka
Tawan uplika nani ba ai asla takanka nani bakku raitka brisa bara tanka kat aitani daukaia sa,
taura aimaki tilara kaia Lâ ka yaka ban
kaia dukiara.
Ulbanka lal 7
Mairin nani raitka kaina sunanka
Mairin nani sut raitka brisa ,sut
mawanra kabia baku tankara
klauna rayaka ra sin, rayaka kum
rau sauhkanka apu, ai prika
takan,baha dukiara bara aiska
rawaitna mairin wal rûktakaia ba
6
Taikilka I
Disposiciones y Principios Generales
Sapta II
Principios, fuentes y derechos
pri bara luhpa sahwaya, baku sin kulkanka dukiara,lilia,ai raitka nani sut daukbia baha prika làka
“Constitución Política de la República de Nicaragua”, lâ munanka kuntri bilara bara lata tanira
upla raitka dukiara.
Naha raitka nani walka aikuki naku baiki sakan sinskara:
a) Raitka brisa ai rayaka ra kulkanka yabia; iwan kaia rau sauhkan apu bara bahki saura
kulkanka sin apu;
b) Raitka brisa wîna tara yamnika bara skul briaia;
c) Raitka brisa ai wîna tara aiska bar kulkanka yabia, sinska ra, wapanka ra, waitna mairin wal
prawanka, pahnika, apia kaka lalahra;
d) Raitka brisa pri kaia, klaunapât apu iwanka, yakan ai wapanka ra;
e) Raitka brisa pri kaia ai kasakka lukankara bara ai sinskara;
f)
Raitka brisa taibi munaia yaka baiwaia apia, rau sauhkaia, kupias baku munaia, swira paskaia
apia;
g) Raitka brisa kulkanka briba yabia upla baku bara aitaika nani ra sin;
h) Raitka brisa wala bak kulkanka bri kaia kaina sunanka Lâ mawanra bara Lâ ra sin;
i)
Raitka brisa matira nani bri kaia bara smalki yabanka tanka kat;
j)
Raitka brisa yabalka sirpi kum bri kaiaaihni pali lâ dauki pûtka nani mawanra bara Gabament
Apis wala nani sin ta baikbia dukiara, lâ krikan pyuara;
k) Raitka brisa walka aikuki baku sim kulkanka bri kaia param wark kara bara baha sat wark ka
nani tila dimaia, bara alki daukaia;
Ulbanka lal 8
Rau sauhkanka tnatka nani mairin mapara
Mairin ra rau sauhkanka ba tnatka nahki kabia bara anira kabia kaikan
kaia sa, bara saura bahki kulkanka kum kum pura luanka baman mairin
nani iwi ra wal aitanka lâka karnika ra, Kuntri bui karnika yaban sutra
wîna tara yamnika pâtka kum baku, pât apu kaia, upla iwanka ra kau
pali ba:
a) Misoginia: Baha nani ba daukanka ba mairin ra misbara kaikisa
bara rau sauhkanka ra tawi sa, saura muni witin mapara mairin ba
dukiara baman.
7
Taikilka I
Disposiciones y Principios Generales
Sapta II
Principios, fuentes y derechos
b) Wîna tara ra rau sauhkanka: Baha ba dia daukan ka satka sut, ba bara mairin rayaka ra
pâtra dingkaia, baha taka mita insauhkan takbia kaka.ina tara ra.
c) Rau sauhkanka wark dauki ba wina upla sut mâwan ra mairin mapara: Baha ba daukisa
ta uplika nani bui apia kaka gabament daknika bui, skul brin uplika nani bui, wark taki daknika
bui, bara pura kaiki nani dia apiska ra taki kabia ba wina, apia kaka apis wina, lukanka ba
wihka takaski bri waya, kaina dakbaia, apia wiaia, mairin nani lâ plikaia yabalka bribia sut
wapanka ra.
d) Wark ra mairin nani ra rau sauhkanka: Baha sika mairin nanira saura bahki kulki ba wark
pûtka ra upla sut mawanra, apia kaka klauna pûtkara, bara yabalka prakisa, wark yabaia apia
munisa, kantrak yabaia mâna aitani kat yabaia bara kulkanka wal, warkra mangkan wina uli
waya, pyu bani warkka bri kaia, sim pyuara taibi munisa witin tanka,yapti,aisubras, biara
klakan, mânka, wina daukra, kuihra sapa munan tanka marikanka dauki, apia kaka Virus de
Inmunodeficiencia Humana VIH/SIDA dukiara, apiua kaka wina tara yamnika dukiara.
Kaikansa rau sauhkanka wark pûtka ra, lalah tanira, waitna mâna wal baku apia, baha sin
raitka tikisa. Baku sin lukankara taibi munisa pyu banira mairin kum ra kra warkka wina sakaia
dukiara.
e) Rau sauhkanka dia pahni bri bara lalah tanira: Daukanka apia kaka kaikras baku ba sin
sauhkanka kum sa, tikanka, sakaia, sauhkaia, alkitakaskaia, bara diara nani sauhlkaia,
klauna wauhkataya nani, diara kulkanka bri nani pánika raitka nani apia kaka lalah blikaia
auyapah yabaia nitka nani, mairin yamnika nani bri ba, bara klauna ai dukia nani bri ba apia
kaka taika aikuki yus muni, apia kaka aiwalka wal.
Bara sin rau sauhkan kulkisa pahnika ra, bara lalah ra diara yamnika nani pura kaiki ba,bara
lalah yus munanka ra, mairin purara taibanka ban dauki ba, utla bila nitka nani yabras muni
ba, lalah kulkanka apu ba, utla warkka ra mairin ra muni ba,bara wark kum ra ai mâna brikan
taibi muni ba wark swibia dukiara.
f)
Sinskara rau sauhkanka:
Daukanka apia kaka kaikras baku dauki ba
wapanka ba mairin nanira sauhkaia,bara dia
dauki ba pura kaikaia wapanka nani, dia alki
dauki ba, bara mairin kasakka lukanka, taibi
munanka bakku, lukanka ra yus munaia,
taibi muni yaka daukaia, praki kaikaia, bila
sukra wiaia, sirang ikaia wîna kat apia kaka
tnayakku, swira paskaia, tnayara lakaia, apia
8
Taikilka I
Disposiciones y Principios Generales
Sapta II
Principios, fuentes y derechos
kaka daukanka wala kabia sinska yamnika ra sauhki klauna iwanka bara klauna pawanka.
g) Waitna mairin wal rûk takaia ra rau sauhkanka: Diara daukanka sut mairin ra taibi muni
kaka wal rûk takaia ra, wina kat muni apia kaka aisanka wal, karna taibi munanka wal, sirang
iki munaia, taibi munanka. mâna aibapi taibi munaia, kunindaukaia, rau sauhkaia wiba, bara
tanka wala mairin rûk takaia lukanka pri laka apu, nahki tankara saura dadaukra ba mairin wal
bri kabia sin, aiLilabaku, apia kaka.
Lideresas Bonanza, Prinzapolka y Rosita
Lideresas Puerto Cabezas
9
Taikilka II
De los delitos y de las penas
Sapta Yakan
Delitos de violencia contra las mujeres y sus penas
Ulbanka lal 9
Femicidio
Saurka daukiba waitna bui, wal aitanka laka yamni apia kan waitna karnika bara mairin nani,ra
ikbia kaka upla sut mawanra, apia kaka klauna yukuan ra,dia dia pâtka nani tilara kabia.
a) Trai munan sakuna sip pura luras kahbi briaia wal aitanka briaia lâka, apia kaka wal briaia
saurka munan ba wal;
b) Ban alki brikaia baha pyuara dia daukan ba, apia kakasaurka munan ba aitanka lâka kat, wal
amaya kan, walbrikan,lâaitanibrikan, apia kaka wal ai lihki tauki kan,aiuplika,aipanika,wark
tankara skul smalkanka apia kaka pura kaiki kan;
c) Baha wina bal takan ka baku pyu banira rau sauhkanka dauki sa uplika mapara;
d) Baha wina bal takan baku dakni daukanka, pâna daknika nani, yus muni banghwisa
aiklabaika dukia nani dia satka kabia;
e) Saura munan uplika ra, wina tara ra yamni kaikras ai brinka dukiara baman, apia kaka
kamisan wina kalki saki ba apia kaka winara klaki sakanka awala kabia sin;
f)
Misoginia;
g) Uplikara saurka daukanka ba ai luhpia nani mâwanra dauki ba;
h) Ani pyua bal takbia kaka nahki pyuara kabiakaikaia kahban sa kuntri lâka pura luanka uplara
ikan Código Penal.
Ani pyua dukia daukanka ba upla sut mâwanra kaka saurka mâna ba,15 wina 20 mani kat silakra
kabia. Sakuna klauna tila kat takan kaka silakra 25 mani kaia. Tani wal Sutra kumi apia tanka
walra takbia kaka bara tani wal Sutra ulbanka luan baku kau Là aihwa witin purara kauhbia.
Saurka daukanka kum ba dukiara lâ nani kahban ba, numba luanra kau aihwa sunan kabia kuata
kumra ani daukanka wal ra upla ikan kaka, baha lika kau aihwa silakra
30 mani kat kaia.
Ulbanka lal 10
Wîna tarara rausauh kanka
Wîna tara ra rau sauhkan taka mita waitna bui daukan bara wal
aitanka lâka kat kumi kau karnika bri ba mita waitna bara mairin wal
ba, mairin wina tarara insauhkan baku tanka kaka bara naha lâkara
dia mangkan ba baku, naha Lâka nani witin ra mangkbia:
a)
Wina tara ra klakanka sirpi kaka,lâ purara kauhbia kati 8 wina
mani 1 kat bara 4 kati silakra kaia.
10
Taikilka II
De los delitos y de las penas
Sapta Yakan
Delitos de violencia contra las mujeres y sus penas
b) Wîna tarara insauhkan tara daukan kaka,lâ purara kauhbia mâni 2 pura 8 kati nani baha wina
6 mani pura 8 kati nani kat silakra kaia.
c) Sakuna insauhkan saura pali yaban kaka,lâ purara kahban kabia silakra mani 7 pura kati 6
wina 13 mani pura kati 4 silakra kaia.
Ulbanka lal 11
Rau sauhkanka sinskara
Ya uplika daukan ka apia kaka daukras kabia nina sauhkan lukankara, pura kaiki kaka dia dauki
aula ba, wapanka nani, bara mairin wal bri kasakka lukanka wal brih apia kaka aimia almuk kan,
wal brin kan aitani sa kaka, walai lihki tauki kaka, wal tauki si swin kaka, taikaalmuk, kiamka
nani,taika wala nani, wal tala kumi, aikuki kakaira, dia wala tankara klauna ra kabia, wina kat ikaia
muni baku karna taibi munaia taibi kasakka tikaia, swira paskaia, tnayara lakaia, saura muni kupia
sauhkaia, biki kaiki taukaia, praki kaikanka sauhki daukaia, taibi muni mihta dakbaia, nina bliki
taibi munaia, bara dia wala pyuara saurka baku kaka wîna tara yamnika saura sa kaka sinska
tankara, klauna ai lukanka yaban kahwan kaka apia kaka klauna pâwanka ra, purara lâ kauhbia
naku tankara:
a) Sinska tanira sauhkanka bara sa kaka, baha dukiara tanka bri daktarka nitka sa kaka, lâ witin
purara kauhbia silakra kati 8 wina mani 1 pura 4 kati silakra.
b) Baha tilara tanka walara warkka daukanka ba, ani piska ra kabia, warkkapûtkara, skulwatlara,
taika tilara, apia kaka iwankara nitka bri sa sinska pâtka tanka bri nanibaku, baha purara lâ
kauhbia, silak ra mani 2 pura 8 kati nani, baha wina sipsa mani 6 pura 8 kati nani silakra.
c) Sinskara yahma kum prukbia kaka, pâtka tanka bri pali sin si yaka ai sinska yamnika briras
kaka pyua banira baku, witin purara lâ kauhbia silakra mani 7 pura kati 6 kat baha wina mani
13 pura kati 4 silakra.
Ulbanka lal 12
Rau sauhkanka pahni kara bara lalahra
Baha rau sauhkanka pahnika ra bara lalahra, aisaia apia kaka
aisaia apia waitna bui mairin mapara daukisa, yu kum kra wal
talia taka mita wal kan, wal ailamara uplika, wal aimaya,
aimaya kan, wal brikan aitani kat, wal brikanluan, walai
lihkisa,ai lihki tauki kan kaka ka sakuna baha wina bal takbia
daukanka naku tankara:
a) Panhnika pâtka ba: Ya uplika walka dukia kulkanka bri
kan implikbiakaka, apia kaka mairin pahnika
11
Taikilka II
De los delitos y de las penas
Sapta Yakan
Delitos de violencia contra las mujeres y sus penas
wina yamnika ba implikibiakaka, dia sat kabia, ya kabia lâ purara kauhbia silakra mani 2 wina
5 mani kat. Baha sut ba yamnika nani brin ba kau mâna purara kaka, kati bani warkka mâna
ba wal, ai warkka pûtkara kau sirpi kati bani saki ba wal kulkan kabia
b) Pahnika ra sauhkan: Ya uplika saukhbia, sip apia dauki swibia kaka, yaka tiubia, apia kaka,
kainara kan ba baku swiras, dia tanka ra kabia yamnika dia brikan kabia dawanka baku,
aimihtara brikan kaka, lâ purara kauhbia silakra mani 2 wina 5 pura kaia. Baha sut ba
yamnika nani brin ba kau mana purara kaka kati bani warkka mana ba wal, ai warkka pûtkara
bri ba wal kulkanka.
c) Kaina prakanka pahnika raitka warkka daukaia: Ya bui kaina prakbia kaka, apia kaka yus
munbia apia wibia kaka, yamnika briaia, wakaia, tnatka wala daukaia, apia kaka yahmika nani
kahbanka taika pahnika piska kaka, apia kaka mairin pahnika kaka,lâ purara kauhbia, silakra
mangkbia mani 1 wina mani 3 kat.
d) Utlara wark daukaia dukia taika nani lalah sakaia brikan implikan kaka: Ya implikbia
kaka biuti mâna saki brikan kaka taika nani lalah sakaia warkka wina, apia kaka klauna witin
baman yamnika briaia dauki kaka, wala nanira sauhkaia dukiara mairin raitka kaka,lâ purara
kauhbia silakra mangbia mani 2 wina mâni 4 kat.
e) Mairin ra taibi muni wark dingki lalah saki ba: Ya rau sauhkanka wal taibi muni, apia kaka,
karna muni yaka bara kaka, ban aiska apia kaka, yu kum ra kabia witin purara lâ kauhbia
silakra mangbia mani 1 wina mani 3 kat.
f)
Plun raitka ra apia wiba bara warkka ra sin: Ya uplika utla nitka dukiara apia wisa kaka
apia kaka taibi munka mairin ra wark swibia apia kaka wark kum ta krikaia kaka, ai mana bria
dukiara,lâ purara kahwan kabia silakra mani 1 wina mâni 3 kat.
Ulbanka lal 13
Mairin ra karna taibi muni apia kaka sirang iki
Waitna ba aisanka wal apia kabia ulbanka wal,ai bila bliki
celurku apia kaka satka wala wal taibi muni kaka apia kaka
sirang iki dia dia muni kaka mairin ra kainara wal brikan kaka,
apia kaka wal aitanka laka kan kaka, wal ai uplika kan, kaina
sunaia bri sa apia kaka bri kan kaka, wal asla takanka kan
dauki aitani, patitara wal brikan, wal ailihkisa wal ai lihki tauki
kan, aitanka yamni brikan; saura munaia lukanka bara kan,
saura pali wina tara ra, sinskara, rûk takaia ra, wark ra, apia
12
Taikilka II
De los delitos y de las penas
Sapta Yakan
Delitos de violencia contra las mujeres y sus penas
kaka pahnika ra, witin purara lâ kauhbia kati 6 wina mani 1 kat silakra.
Silakra ba sipsa kati 6 wina 2 mani kat, naha dukia nani kum kra takbia kaka:
a) Taibi munanka ba apia kaka ikaia muni kaka, watlara apia kaka mairka watlara, taika nani
watlara, pánika nani tilara apia kaka dia wala ra kabia anira yukuan kaka;
b) Rau sauhkanka ba ai luhpia mairin bara waitna nani mawanra daukbia kaka.
c) Saurka dauki uplika ba ai warkka bri ba ra uba tara kulkanka wal daukbia kaka gabament
suliarka baku, apia kaka puli daknika baku apia kaka kauhru nani;
d) Saurka dakan ba aiklabaia dukia wal daukan kaka, klakaia dukia baku, bulit wal, apia kaka
diara kum sauhkaia sip kaka wina tara ra apia kaka wina tara yamnika ra.
Ulbanka lal 14
Luhpa waitna bara luhpa mairin kupia laka apia kan brih wiba
Ani pyua aisika apia kaka taika kum mairin mapara karnika aiska saukanka dauki kaka yabal kum
baku rau sauhkanka ban dauki waya dukiara mairin mapara, implikbia luhpia waitna bara mairin
yaptika mihta wina, lâ wina witin tukta ba bri kaia daukan kaka, apia kaka kaina sunaia baku,
adarka apu alki takaskbia kaka dahra walras,lâ purara kauhbia silakra mani 2 wina mani 4 kat.
Ulbanka lal 15
Wark ra rau sauhkanka
Ya bui kaina dakbia mairin nani warka dauki ba, raitka kahbanka bakku nitka mairin baku, mânka,
wina daukra, waitna bri apia, yapti baku luka kanka bara tanka laki kaikanka laboratorio nani ra
tanka marikanka bri kaka Virus de Inmunodeficiencia Humana (VIH/SIDA) dukiara apiakaka,
tanka kuihra takbia kaka satka, kaina dakbia
kaka yabalka ra, warkka mâna, ai warkka ra kau
uli auya ban bara kaia mairin warkka nanira,
witin purara lâ kauhbia lalah 100 kum wina 300
kat lâ krikan mâna.
Sakuna apis kum lukanka kat sutra apia kaka
klauna ra dauki kaka, ya uplika saura bahki
kulkanka dauki kaka, witin purara lâ kau karna
bara tara mangbia. Baha sut ba sauhkanka apu
kira kahbanka bri ba ulbanka lal 125 Lâ Nº
641,”Codigo Penal”.
13
Taikilka
Taikilka II
I
Disposiciones,
De los delitosPrincipios
y de las penas
Generales
Sapta
Sapta
Yakan
II
Delitos de Principios,
violencia contra
fuentes
lasymujeres
derechos
y sus penas
Ulbanka lal 16
Rau sauhkanka mairin mapara lâ warkka dauki ba wina
Ya uplika lâ warkka upla sut dukiara dauki ba dia sat warkka kabia kunin dauki kaka, takaski,
kaina prakbia, apia wibia, alki aitani daukaia ba apia kaka mairin ra munka sip ai raitka briras
kaka pyua kat apis bui witin wabia pyuara, ai nitka plikaia dukiara apia kaka diara kum dukiara
auya ba,ai raitka wal aitanka briaia, lâ wina yabi ba, lâ purara kahwan kabia lâ pura luan mâna
200 wina 500 kat lâ krikan mâna, bara warkka wina tnayara lakbia kati 3 wina katin6 kat, anira
warkka bri bara sauhkan apu kira.
Daukanka saura nani ban dauki sa kaka ai dahra walras ra lâ pura luan mâna ba 100 bara 200
yua nani aibapbia warkka wina tnayara lakbia kati 3 kat.
Sakuna kainara daukanka marikan ba wina mairin kum rayaka aiskara ra pât ra dingbia kaka,
silakra mangkbia kati 6 apia kaka mani 1 bara aihka sim warkka ba daukbia sim tankara.
Ulbanka lal 17
Dahra sakraska
Upla nani lâ wapanka ra lâ dauki pyuara witin nani bribia ai Pahpaia ra saura daukan ba dahra
sakaiasut mawanra daukan ba, aipyua tanka brika mairin kum, tuktanwaitna, mairin apia kaka
tuktan kuarika r rau sauhkan kaka, dahra sakaia kabia Policía Nacional puliska mawanra daukaia
apia kka Ministerio Pùblico awar 48 bilara. Ya uplika naha auya tikbia kaka lâ purara kauhbia 200
wina 500 lâ pura luan mâna.
Ulbanka lal 18
Taibi rûk munaia dauki kaka dahra sakaia ba
Ta uplika bani karnika bri ba wark pûtka nanira, skul smalki tilara,
apia kaka dia wala warkka ra kabia, tanka brika naha sat daukanka
saura witin munhtara wark taki kaka apia kaka witin lalka, Policía
Nacional ra dahra sakras kaka apia kaka Ministerio Público ra, lâ
witin purara kauhbia a 50 wina 100 yua nani lâ pura luan mâna
aibapaia.
14
Taikilka III
De las Medidas de Atención, Protección, Sanción,
Precautelares y Cautelares
Sapta I
De las medidas de atención, protección y sanción
Ulbanka lal 19
Medidas de atención y Prevención
Lâ nani wawalra kaia ba bara kainara ridi kaia bakahbisa lâ daknika nani sa, bara wark nani yaura
saura munan rakaina sunaiarau sauhkan nanira, Kuntri pahpaiara sa mairin nanira yabaia pât apu
iwaya, bara upla raitka briaia. Baha tnatka ba naha nani briai sa:
a) Plikanka daukbia wawalra kaia, smalkaia lâ tanira bara sinska ra ta baikanka yabi tanka bri
nani aikuki, bara mana luha yaura saura munan nanira rau sauhkanka munan nanira.
b) Warkka alki daukaia, kli smalkaia aiska ra, tanka bri nani bui mana luha y saura dadaukra
nanira, bara tikaia saura dauki nanira smalkanka yabi bakku, diara satka saura nani ba tikaia,
waitna kau purara kaia lukanka babara uba waitna lukanka bri ba rau sauhkanka bali ba.
c) Yabaia apia ya bui saura munan uplika bui walbia ai lâka pliki bara walbia, apia kaka saura
dadaukra bui saura munan uplika ra walbia, bara sin sim pliskara. Aima kum si sipa apia witin
bui walaia, baha uplika nani lâ purara kahwan rau sauhkanka kum daukan dukia ra.
d) Yamni daukaia baiki sakaia bara ya rau sasauhkra ba wihkara swiaia saura munan ba wina.
e) Yaban kabia bara karna daukaia mairin nani rau sauhkanka wahwan ba kaina sunanka pûtka
ra, bara ai luhpia waitna bara mairin nani ta baikanka tanka yabaia sinska aitanira bara lâ
wina tanka brabrira ba bui mana luha yabia.
Ulbanka lal 20
De las medidas para la atención a las victimas
Lâ nani wina yaura saura munan nani ra walaia ba naha nani aiska ya ta baikanka sa:
a) Nikbanka daukaia upara yamnika daukaia pûtka bara sa sut dukiara, bara klauna ra sin ta
baikanka pliki nanira mana luha daukisa satka sut ra mairin nanira rau sauhkanka munan
nanira;
b) Yamni daukaia upla nitka alki daukia ba brin
kabia apia kaka upla sut ai dahra wali kabia
saura munan nanira yamnika dauki ba, kasak,
kaina kir klauna ra bila kaikanka ra, bara ai
dahra wali kabia suapnika naha nani bris win
tara bara sinskara sin;
c) Wina tara yamnika dukiara sin yabaia kabia
aiska mairin nani dukiara, kau pali ba yahma
bri nanira rau sauhkanka wina bal takan ba.
15
Taikilka III
De las Medidas de Atención, Protección, Sanción,
Precautelares y Cautelares
Sapta I
De las medidas de atención, protección y sanción
d) Kakaia, aisi kaikaia bara matira wiaia ta uplika nani karnika bri nanira wina tara ra dia sakan
ba dukiara bara sinskara, rau sauhkanka bui bal takan, mairin nanira, tara yamnika pûtka
aidrubi sa bara lâ sin purara lâ kahbaia bara kli briaia kaina daukanka.
e) Yaura saura munan nanira wina tara yamnika aiska, tanka plikanka, smalkanka apia kaka
yula kahbaia, matira nani rau sauhkan taka ra iwan ba mita aitani sa wina tara yamnika watla
ra blikaia sa pyua tikras kira apia kaka lâ plikaia brinka sa kaka.
Ulbanka lal 21
Lâ nani kaina sunaia bara lâ purara kahbaia
Kaina kahbaya lâ nani bara lâ purara kahbaya:
a) Daukaia wan warkka ka sa yaura saura munan ra maisa pakaia dia taki ba dahra kuhban
wina; ya tanka pliki nani mihtara sa dahra kuahkan ba tanka plikaia mairin ra rau sauhkan
ba,lâ ka nani mangkaia, lâ nani kainara ridi kaia ba briaia, kaina sunanka makabaia pyu kau
prahnira, dia Lâ win ba baku;
b) Yamni kasak yabaia medidas precautelares bara cautelares, lâ uplika nani kau karnika bri
nani bui saura dadaukra nanira pura kaiki, saura munan nani telefon ku dia ulbi win dahra
nani, pura kaikanka nina winaikira aiska pali daktar ra waya ba taibanka wal sa;
c) Yaban kabia forense nani kuntri bilara nani ai warkka ba alki daukbia, tanka ailal bri nani ba
yabia bara sinska tanka sin, forense dia pliki kaikan ba aiska sut upla nani sut ra saura
munan ba nina mangkaika yu banira bri kabia tanka bri dauki ba sin;
d) Lâ dimaia waya ba kau tara daukbia, lâ pura kaikanka wal, daktar ka sinska tanira mana luha
mairin nani rau sauhkan tilara nanira;
e) Smalkanka yabaia waitna bara mairin daukanka wina, wark uplika nanira lâ warkka dauki
aiska sut ra;
f)
Karna daukia wark daukaia luki ba
sinska ra dingkaia tanka nani ba, mairin bara
waitna wal tankara lâ dadaukra nanira yamni ai
warkka daukan kabia kasak yamnikira bara rau
sauhkan mairin nanira muni ba tikaia;
16
Taikilka III
De las Medidas de Atención, Protección, Sanción,
Precautelares y Cautelares
Sapta I
De las medidas de atención, protección y sanción
g) Yamni kaina sunanka lukanka tilara dingkaia tawan uplika kaina sunanka wina kat kainara ridi
takaia, tanka plikaia, lâ purara kahbaia bara femicido ba tikaia, tanka brisa tnatka kau saura
pura luan kum kulkisa rau sauhkan nani tilara mairin nani mapara;
h) Dimaika watla nikbanka daukaia, dakni klauna ta baiki bara sauhkanka ba kli paskaia auya
sa mairin nanira kaina sunaia taika nanira, tawan bilara; bara
i)
Lâ nani mangkaia aitani ba kat bara sin karna muni kainara ridi takaia, tanka plikaia, lâ purara
kahbaia bara trata, tanka aiska sut mairin ra bara tuktan mairin, kuarika nanira sim, kuntri
walara sakisa, ba sut tikaia rûk taibi munanka nani yaban wark karna takiba sin.
Ulbanka lal 22
Wark daukaia luki ba nikbanka nani
Wark nani daukaia luki ba, kainara ridi takaia, walidaukaia, purara lâ kahbaia, bara mairin nanira
rau sauhkanka dauki ba mapara naha lâka nani kabia:
a) Brih impakaia bara sinska tanka yabaia bara warkka daukaia upla mairin raitka nani dukiara;
b) Tila dimaia tanka wala lakaia maulka iwanka tnatka nanira, mairin nani tnatka bara waitna
nani, baha tilara wark daukaia luki ridi takanka bara sin warkka nani skul smalkanka tanka ba,
bara lata wina, smalkanka satka sut ra marikaia, kaina manas ridi kaia ba, alki daukaia, lî
purara kahbaia bara tikaia daukanka saura nani lata wina brin ba, kan munisa mairin ra rau
sauhki nani ba yaka lui wabia;
c) Dia wal daukaia ba mihtara mangkaia bara mairin trabilka ba kakaira takia baha wal tanka bri
kabia tukiara, mairin yamnikara, naha lâkara kaikankaba baku, smalkaia, marikaia, bara
sinskara dingkaia mairin upla raika dukiara:
1. Lâ warkka dauki mairin bara waitna nanibahara wihta nani sin, Poder Judicial bri nani,
fiscales bara pulis; bara
2. Kuntri warkka uplika nani mairin bara waitna
nani kaiara ridi takaia lukanka ai mihtara briba,
wali alki daukaia, bara mairin ra rau sauhkanka
ba tikaia.
d) Warkka daukaia dukia nani yabaia mâna luha bara
sin walaia bara saura munan nanira kaina sunaia, ta
upla nani bakku bara gabament apiska nani sut
dukiara ba bara klauna ra ba sin;
17
Taikilka III
De las Medidas de Atención, Protección, Sanción,
Precautelares y Cautelares
Sapta I
De las medidas de atención, protección y sanción
e) Nikbanka daukaia matira kuahki nani mairin lilka ba yus munbia apia bisnis nanira rûk munaia
ra baman lukanka, baku sin maisa kapaya apia mairin ra rau sauhkaia dauki banghwiba,
tikaia ba ra ta baikaia rau sauhkanka satka sut mairin ra muni ba bara karna daukaia upla
raitka nani ba bara mairin aitanika raitka ba yabaia;
f)
Paskaia wark daukaia luki ba wali alki daukaia smalkanka yabaia mairin nanira bara yaka tila
dimaia aiska pali rayaka daukanka tanka sut ra;
g) Yamni yabaia tanka plikanka bara turbi kaikanka tanka paskanka numbika dia wina ba la taki
ahkia bani bara dia pâtka bui mairin nanira rau sauhkanka dauki ba, lâ ka nani mangkaia
dukiara yus munaia kaina manas ridi kaia dukiara,walaia, lâ purarakahbaia bara tikaia rau
sauhkanka sut;
h) Kati 6 bani ulban ka aiska saki kaia bara numbika nani mairin nani ra rausauhkanka nani
dukiara; bara
i)
Nikbanka daukaia dahra sakanka mairin nanira rau sauhkanka dauki baapis aitani tanka
marikaia, bara yamnika aiska yabaia.
Kuntri apiska nani bawitin dia daukaia ba alki daukan kaia sa lâ nani sut mangkan ba naha
lâkara, sauhkanka apukira tila dimaia tawan uplika nani bui yaka aimakaia dukiara.
Sapta II
Naturaleza y acciones de las medidas precautelares y cautelares
Ulbanka lal 23
Naturaleza preventiva
Medidas precautelares bara cautelares bahasika kaina ridi kaia lukanka nani, mairin ra saura
munan ba kaina sunaia wina aiskara, sinska ra, bara rûk tankara
bara pahnika dukiara sin, baku dia satka sut daukbia lâ purara
lubia kaka, apia kaka saura munaia luki ba, raitka nani nahara
mangkan na, pura lubia baku yaka kli rau sauhkanka raya takbia
apia.
Ulbanka lal 24
Medidas precautelares
Ani pyua bahmuna satka dauki ba lamara sma kaka apia kaka
amia tikma kaka sip sa baha ba lâ swakwanka kum kaia, naha
18
Taikilka III
De las Medidas de Atención, Protección, Sanción,
Precautelares y Cautelares
Sapta II
Naturaleza y acciones de las medidas precautelares y cautelares
lâkara aisi na, Policía Nacional bara Comisaria de la Mujer y la Niñez bri ba bakku, ta upla nani
distrito taura nani bara municipal nani apia kaka Ministerio Público, sipsa adar yabaia bara
medidas precautelares alki daukaya bara dia wal ba naha nani sa:
a) Adar mahka yabaia watla wina saura dadaukra ba taki wabia, dia satka baku witin brikan
kaka sin, baku bara rau sauhkanka bara aiska tankara wina tara mapara, sinska, rûk takaia
tankara, bara mairin pahnika sin. Saura dadaukra ba sip utla dukia nani baha wina brih taki
waras, bara diara wala nani sin. Diara kumi brih waya ba klauna witin yus munaika nani, wark
dukia nani bata skul dukia kaka;
b) Saura dadaukra alki takaskaia, kaina dakbaia watlara waya, warkka pûtkara, skul dimi
pûtkara, plis nani kum kum mairin ba tauki, apia witin wal praubia kaka, 200 mita bilara. Saura
dadaukra bara mairin wal sim pliskara wark taki kaka apia skul dimi kaka sin pûtkara, naha
lâka adarka yabia mairin kaina sunaia dukiara;
c) Adar yabaia mairin ba kli watlara dingkaia, anira kaina praki kaka, apia kaka ani wina saura
muni kangbi sakanra, taibi muni apia kaka dia satka taibi munan kaka, dia bak kabia sin diara
nani dawanka. Ta lâka sakan ra adarka yabia saura dadaukra ba utla wina taki waya;
d) Yabaia saura munan uplika ra daktar dimaia, psicológica bara psiquiátrica tanira briba;
e) Adar yabaia mahka daktar laki kaikbia, sinskara bara iwanka ra, tuktan waitna bara tuktan
mairin nanira wahma waitna bara tiara mairin nani suapnika brisa raitka ra, pât wahwanka
wina kat apia kaka tnayakku rau sauhkanka bara alki walaia tanka;
f)
Makabaia Ministerio de la Familia, Adolescencia y Niñez suapnika bri kaka dahra sakanka
tuktan waitna bara mairin nani raitka. Baku sin sip kabia makabaia asla takanka nani tanka bri
nani ta baikanka yabi ba, smalkanka pûtka ra, bara nina bliki kaiki kaia aitani kat;
g) Adar yabaia apia rau sasauhkra ra taibanka tanka nani dakaia apia, karna taibi munaia, nina
blikaia, bliki suapkaia, mairin mapara, taika daknika wina apia kaka
upla nani dahra sakanka tankara, klauna kabia apia kaka upla wala
bakku, dia smatka wal kabia ulbanka apia kaka nakra wal
marikanka;
h) Brih waya bara takaski bri kaia, mahka pali bulit dukia nani, bara
klakaia dukia nani bara tuskaia dukia sut saura dadaukra mihtara
ba, baha brih taukaia adarka bri kabia sin,ai warkka ra. Nahki tanka
kabia arma satka nani dakban ba Policía Nacional mihtara
mangkaia, bara dia takaia ba Lâ Nº 510 ra dia win ba kaikbia “Ley
Especial para el Control y Regulaciòn de Armas de Fuego,
Municiones, Explosivos y otros Materiales Relacionados” , Lâ Nº
19
Taikilka III
De las Medidas de Atención, Protección, Sanción,
Precautelares y Cautelares
Sapta II
Naturaleza y acciones de las medidas precautelares y cautelares
228, “Ley de la Policía Nacional¨, Lâ Nº 406, “Codigo Procesal Penal de la Republica de
Nicaragua” bara Lâ Nº 641, ¨Código Penal”.
i)
Adar yabaia apia saura dadaukra ra dingbia apia kaka arma nani utlara sirang ikaia dukiara,
sirang iki bri kaia apia kaka saura munaia taika daknika kum ra;
j)
Watlara dia bri ba dukiara kulki kaikanka kum daukaia, mairin bara luhpia nani pahnika nani
kaina sunaia dukiara. Naha lâkara daukan kabia ulbanka yus munbia pyuara a) bara c) naha
ulbanka lâlra; bara
k) Dar yabaia mairin ba witin brih wabia yamnika nani witin ra aitani kaia ba, bara aitaya nanira
sin, wilin takbia pyuara, kaina sunaia dukiara, utla wina takaia sim saura dadaukra wal kum
dimi ba.
Lâ nani kaina luan ba sip kabia briaia laki kaiki munan ninkara, tanka kat yabaya, diara luki
yabaya nitka, bara aihnika.
Ulbanka lal 25
Medidas Cautelares
Wihta waitna, Wihta mairin apia Tribunal, Ministerio Público bui makaban, apia kaka saura munan
uplika bui dahra sasakra takan, sip kabia naha medidas cautelares nani mangkaia:
a) Adar yabaia rau sasauhkra ra psicológica dimbia apia kaka psiquiátrica tanka bri nanira
wihta waitna bara wihta mairin apia wibia ba aitani kabia;
b) Saura dadaukra ra taibi munaia, witin alki daukbia Wihta waitna bara Wihta mairin bui lâ
mangkbia, mairin ra sauhkanka ba mana aibapbia;
c) Pyua prahnira tuktan waitna, bara tuktan mairin, bara wahma tiara sirpe nani, upla kauha
nani ra kaina sunaika mangkaia ba ani uplika ra yamni kaiki baha warkka daukaia, saura
dadaukra ra bila kaikanka brikan kaka, baku tankara tilara kan kaka
saurka daukan pyuara naha lâkara;
d)
Taibi munaia saura dadaukra nanira mairin ra rau sauhkan
ra pata bara yabaia ai iwanka nani, mairin nani nahki wina lalah
sakaia tanka apusa kaka, baha mita bara sa wal aitanka lâka kum
bara sa, lâ bui dia pyua mangkan ba kat sasauhkra wina aita baiki
kan kaka. Naha lâka bui pyu prahnira mangkan sa;
e)
Taibi munaia rau sasauhkra ra luhpa nanira pata yabi kaia
bara sin yabia raya kaia dukiara.ani pyua kat ta uplika nani karnika
bri ba bui nahki pali yabi kaia ba mangkbia ba kat, naha lâka ra dia
win ba kat;
20
Taikilka III
De las Medidas de Atención, Protección, Sanción,
Precautelares y Cautelares
Sapta II
Naturaleza y acciones de las medidas precautelares y cautelares
f)
Rau sasauhkra ra adar kum lakbia ai luhpia nanira sip wapi kaikras, bara ya kaina suni ba
suni bara tila sip dimras, kaina sunaia, pâkaia, bara skul yabaia, naha nani si rau sauhkan
tilara pât brin ba, apia kaka tuktan ba yapti ba mihtara kaka, utla bilara kabia, pyu prahni
watlara kabia pliskum yamnika yabi kaka;
g) Adar kum lâ wina lakaia kaina sunanka bara ta baikaia, pulis wihtika ra. Yaura saura munan
ba sin naha wauhkataya taibi sakanka kum bri ka, baha wal sip kabia ai lâka ta upla kau ai
lâmara bara plikaia, rau sasauhkra kli taibi muni kaka lata bara ai watla bilara;
h) Yamni yabaia warkka nani lâ wina ba plun tanira rau sasauhkra ra yaka kantrak pahnika nani
dia bri kan ba dukiara aisanka daukbia apia baku sin dukia nani ba sip plis walara lakras,
i)
watla wina utla walara apia tani walara kabia pahnika nani. Wihta waitna apia kaka wihta
mairin ba dukia nani kulkan kabia pahnika nani, naha làkanani mangki pyuara swin pyuara
sin;
j)
Rau sasauhkra ra alki takaskaia ani pûtka kabia kaina suni uplika lamara sip waras, baku sin
watla lamara waya, ai warkka pûtkara, apia kaka ani pûtka witin tauki nanira. Wihta waitna
apia kaka wihta mairin bui ani kat waya laiuhrika yabia baha wina witin sip luras kabia lâ
krikan takbia kaka ai purara kahban kabia. Wihka ra kabia lâka mangkan ba sip kabia kaina
suni uplika nani pûtka ba swih taki wan kaka;
k) Rau sasauhkra ra adar yabaia apia aisabia upla nani ani marikbia ba aikuki, baha pura lubia
kaka sip sa lâ ai purara kahwaya;
l)
Saura dadaukra ra adar yabaia apia arma twilki taukaia;
m) Warkka wina sakaia tanka plikanka daukan bara ani pyua daukanka, tanka pliki ba ai warkka
dauki ba wal takan kaka; bara
n) Rau sasauhkra ba bara yaka sip taki wabia apia kuntri walara.
21
Taikilka IV
De la Duración de las Medidas Cautelares
Sapta I
De la duración de las medidas cautelares
Ulbanka lal 26
Duración de las Medidas Precautelares
Medidas precautelares bara dia wal dakaia sin yus munbia saura muna uplika bui makabia kaka,
apia kaka apis ba warkka witin ninara daukbi. Kainara kaiki baku kau wihka ba lapta 20 baha, sin
sipsa aima kumi kli yaka daukaia, daukan kaiasa maisa nihkanka wal.
Mahka lâka dia dukiara, ba ta krikan bara penal apia taika nani kaka, wihta waitna apia kaka
wihta mairin makabanka wal lâ nani sut alki bri kaia dukiara kainara ridi takaia dia wal sin daukaia
dukiara ba, medidas precautelares laka wiba nani kum kum yus munaia sipba, tanka nahki ba dia
daukaia ai warkka kaka.
Lâ ulbi sakan wihta waitna bara wihta mairin bui ba medidas precautelares bara adarka yabaya
medidas cautelares, tanka kat alki daukan kabia, bahara sin win kabia baha ba aitilara nitka sa,
nahki kat wabia ba pyua mangkaia, sip apia kabia mani 1 pura.
Wihta waitna bara wihta mairin ba tanka pliki kaikaia sa nitka nani lâ mangki bri kaia ba, kati 3
bani bara pyua lubia kaka raya daukaia la nani kum kum kahbaya, Lâ wala uya karna apia watlika
mangkbia. Ani pyura kabia sin lâ nani laki kaikaia ba, makabanka ba bui.
Sapta II
De la solicitud, aplicación y competencia de las medidas precautelares
Ulbanka lal 27
Makabanka wina medidas precautelares
Dahra sakan puara saura munan uplika ba apia kaka swira paskan
ba, ya uplika kabia apia kaka apis kum uplika ba watlikara, sip kabia
makabaia ai bila wal apia kaka ulbanka wal, medidas precautelares
bara dia wal daukaia ba, lâ uplika karnika bri ba mihtara yabia,
ulbanka kum sakbia bahara naku mangkan kaia sa:
a)
Nina bara taikilka bara anira dimisa saura munan uplika ba;
b)
Rau sasauhkra tanka nani, anira dimi sa tanka brisa kaka;
c)
Wal aitanka lâka daukanka dukiara dahra sakan ba, bara
marikaia tanka marikanka bri kaka;
d)
Medidas precautelares bara dia wal tanka marikanka daukaia
yus munaia sip ba; bara
22
Taikilka IV
De la Duración de las Medidas Cautelares
Sapta II
De la solicitud, aplicación y competencia de las medidas precautelares
e) Pûtka anira dahra kuahkanka briai ba.
Ulbanka lal 28
Medidas precautelares yus munanka nani
Makabanka marikan, ta uplika karnika bri nani, mahka adar yabia lâka ba yus munan kabia lâka
makaban ba wal. Ban sakuna, sauhkanka apura makaban bara, ta uplika karnika bri ba adar
yabia lâ wala nani yus munaia, ta baikaia tankara wina tara ra, sinska bara rau munan uplikara
pahni kara.
Lâ ulbi sakan ba adar yabia yus munaia medida precautelar bara dia wal, maisa pakaia kabia
bara daukan kabia naha nani pyua nani 24 awar lâka mangkan baha mapara dia lâka wala apu
kabia.
Lâ ulbi sakan ba maisa pâkbia yuara dahra sakan bara, klauna mihta kat Comisaria de la Mujer y
la Niñez bakku apia kaka Dirección de Auxilio Judicial de la Policía Nacional apia kaka Ministerio
Público. Maisa pâkanka ba sipsa daukaia watlara apia kaka ani pliskara wal praubia kaka rau
sasauhkra ba wal praubia ani awarka kabia Lâ wakwanka brin naha lâka bui mangkan ba.
Ulbanka lal 29
Organo competente para la ejecución y vigilancia de las medidas precautelares y
cautelares
Lâka daukaia ba dukiara medidas precautelares bara dia wal medidas cautelares ba ani tauplika
bui yaka bliki kaiki kabia.
Naha lâka bara yaka aimakaia kahban medidas cautelares bara Lâ uplika nani,bui bara
Comisaria de la Mujer y la Niñez ba aita baikbia
Dirección de Auxilio Judicial de la Policía Nacional.
Ani pyua baha lâka ba alki daukras kaka ani lâka
mangkan ba sut naha ra rau sasauhkra, ba dukiara
tanka plikanka kum dakbia saurka daukan ba dukiara
lâ kulkras ba dukiara.
23
1
Taikilka V
Órganos competentes en materia de
Violencia hacia las mujeres
Sapta I
De la creación y jurisdicción de los Órganos Especializados
Ulbanka lal 30
Órganos especializados
Juzgado de Distrito nani paskan Tanka briba Rau sauhkan mapara, tilara sa wihta waitna kum
apia kaka wihta mairin tanka kasak brisa. Kau wiria kaia ba Juzgado de Distrito kum rau sauhkan
tanka kasak brisa baiki sakan banira bara klauna tasbaya nanira ban sin tasba sirpi baiki sakan,
baha ra ba wina karna kabia lâ watla nani tasba baiki sakan banira dimaia.
Juzgado de Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan nani mapara, ba wihta nani munhtara sa satka
ailal winadakni kum paskan kabia, baha tila sinska daktar ka kum iwanka warkka dauki ba kum,
saura munan nani warkka daukaia, ta baikaia dukiara lâ tasba baiki sakan ra ba paiwanka
walaya; ba bara nina bliki kaiki lâ pura kaiki uplika ra kaina sunaya Lâ bui dia kahbanba.
Ulbanka lal 31
Órganos Jurisdiccionales competentes
Karnika bri nani kakaira takaia bara wapni daukaia naha órganos jurisdiccionales nani bui:
a) Juzgados Locales Únicos nani, taura kakaira takaia lâ ulbi saki blikan bahara saura daukan
ba Lâ bui dia witin ra kahbia ba, baha ba uya karna kabia apia. Mangka lâ ra blikaia, dia
sakan nani ba blikaia sa Juzgado de Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan baha tasbaya
tanira dukia nani takan ba mita.
b) Juzgados Locales de lo Penal nani mihtara salâ ka nani kahbaia ba tasba sirpi baiki sakana,
taura kakaira takaia ani pyua lâ purara mangkbia kat swakwanka nani mariki ba lâ mawanra
witin saura daukan dukiara lâ, mangkaia ba uya karna kabia apia. Lâ ra blikaia tilara dia tanka
plikan ba sin blikbia Juzgado de Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan nani baha tasbaya
tanira daukan ba.
c)
Wihte waina bara Wihte mairin de Distrito Tanka bri
nanira Rau sauhkan nani mapara kaiki banghbia, bara taura
wapni daukbia swakwanka nani kahbi ba naha lâkara, witin ra lâ
kahbaya uya karna kabia apia. Sakuna lâ swakwanka ba kau sirpi
kaka, baha tasbaya tanira witin daukaia sa, baha wihtika nani
kaiki banghbia ta krikanka aisanka ai bila wal daukbia param ra.
d)
Witin daukaia sa lâka dingki dia bri ba kakaira takaia
Apelación witin bri ba, lâ Sala Penal Tanka ailal bri ba lâ waki
pûtka ra trai munisa wapni daukaia bara sin tanka marikanka
aitani apia, plaia marikanka ba bara sa ulbanka lal
e)
24
Taikilka V
Órganos competentes en materia de
Violencia hacia las mujeres
Sapta I
De la creación y jurisdicción de los Órganos Especializados
155 Lâ ra Nº 406 “Código Procesal Penal de la República de Nicaragua”, âkara bapan sa
wihta nani bui mangkan swakwanka sirpi nani dukiara.
Bara sin Salas Penales mihtara sa Tanka bri ba Tribunales mangkan ba kakaira takaia wihta
nani bui kahban ba Distrito Tanka bri nanira Rau sauhkan ka mapara dia lâ swakwanka
daukan kau sirpi ba.
f)
Daukaia sip kabia kakaira takaia bara sip daira daukras ba kaikaia sala pena corte suprema e
justicia ra lâ swakwanka sirpi daukan dukiara bara sin kakaira bara wapni sin daukan, sala
penales nani bui.
Ulbanka lal 32
Competencia Objetiva
Tanka nani wal aitanka lakara ba naha ulbanka ra, Juzgado de Distrito Tanka bri nanira Rau
sauhkan dauki mapara, witin nani kakaira takaia sa bara wapni daukaia taura pali wapanka nani:
wal aitanka lâka watawanka nani sakan sa naha lâka ra, bara Lâ nani wala sin watawanka wala
nani:
a) Taikilka I, wina Buk II Lâ Nº 641 ¨Codigo Penal ¨, sakuna kau pali ba naha saptika nani ra
marikan sa:
1. Sapta I, Watawanka rayaka mapara
Uulbanka lal 142. Maisa kapi apia kaka klauna prubia dukiara
2. Sapta II, Iki sakaia, kiamka ra turbanka dauki bara aisubras ba munan insauhkisa
Ulbanka lal 144. Dahra walras yaban prui takiba
Ulbanka lal 145. Tanis munan mita prui taki ba
Ulbanka lal 148. Insauhkan nani wina aisubaia man bara
3. Sapta III, Insauhkan nani bara bakahnu
blahwanka
Ulbanka lal 156. Turbi munan yahma uplara lui
ba
b) Taikilka II, wina Buk II Lâ Nº 641 ¨Codigo Penal”,
barakau pali ba naha saptika nanira mangkan sa:
1. Sapta III, Watawanka kun pri daukanka mapara
Ulbanka lal 188. Kupia lâka apia kantani walakku
munan kuihra tiwi ba
25
Taikilka V
Órganos competentes en materia de
Violencia hacia las mujeres
Sapta I
De la creación y jurisdicción de los Órganos Especializados
Ulbanka lal 189. Kunin muni yaban walakku yaban kuihra tiwi ba
c) Taikilka V, wina Buk II Lâ Nº 641¨ Código Penal¨, Bara kau pali ba naha saptika nani ra
mangkan sa:
1. Sapta I, Watawanka upla lâ munhtara nani mapara
Ulbanka lal 210. Lâ muhtara apia kan marit taki ba
Ulbanka lal.211. Puli marit taki ba
Ulbanka lal.212. Yaban marit taki ba lâ muhtara apia
2. Sapta III, Taika nani daukaia kan daukras ba
Ulbanka lal 217. Nitka aiska yabaia raitka nani daukras ba
3. Sapta IV, Wata wanka kun sa yapti bara aisa wal aitanka lâka mapara, aisa bara luhpia
nani wal, kaina sunanka bara aimihta bri ba
Ulbanka lal 218. Dahra walras brih taki wiba tuktan ra apia kaka sip ait kaina sunras
nanira
Baha nani sut ban dauki bangh wan kaka mairin nani, tuktan nani apiakaka tuktan kuarika nani
mapara, almuk sip apia nani watawikira aikuki aitanka brikankaka, aitaya baku, taika wala
nani,wala ilukanka kumi, kaina kahbi tanka,aimaya,aimaya almukkan, wal ban brisa, wal ban
brikan, wal ailihki taukisa, wala ilihki taukikan, dia walka wal aitanka brikan kaka, apiakaka
watawanka daukanba kakairaapia kan.
Juzgados Locales de lo Penal bara Juzgados Únicos Locales baha witin nani sipsa kaikaia bara
wapni daukaia lâ ra blikaia, wapan kanani wina lâ watawanka wina ulbanka pat luan ra aisin ba.
Ulbanka lal 33
Especializacion de los funcionarios
Apis nani sut lâ warkka sistema de justicia penal nanira
yaban kaia tanka uplika nani bara lâ wapanka dauki
nani, bara sin mairin ra rau sauhkanka dauki nani
smalkanka brin kabia baha lâkara wark daukaia taura
luki ba baku, pyu, banira, smalkanka wal lân takan, bri
impakbia apis tanka wal, bara sin walka aikuki.
26
Taikilka V
Órganos competentes en materia de
Violencia hacia las mujeres
Sapta I
De la creación y jurisdicción de los Órganos Especializados
Baha taka mita, Ministerio Público bara fiscales tanka bribia bara wal Corte Suprema de Justicia
bui wihta waitna apia wihta mairin nani mangkbia, lâ wakaika nani rau sauhkan dukiara tanka
kasak briba, Lâ Nº 501 ra dia wiba baku “Ley de Carrera Judicial”, bara kumi bani ba bribia pûtka
kum wihta nani pliska kun bribia, magistrado waitna apia mairin kum, baha sin tanka brabrira
kaiasa.
Tribunal de Apelaciones paskan kaia sa Managua tasbaya piska ra, Sala Penal Rau sauhkam
mapara tanka bri ba, Justicia Penal de Adolescentes, kakaira takbia apelación ra, lâ nani ulbi
sakan Juzgado de Distrito tanka briba Rau sauhkam mapara, bara Juzgados Penales de Distrito
de Adolescentes. Tâka nani kuntri aiska nani kir Sala Penal lâ daukia tanka bri nani Poder
Judicial ra.
Klauna Tasbayara Kus Atlantik ra, tanka bri nani pliki daukbia uplika nani warkka daukaia ba
smalkanka bribia Corte Suprema de Justicia bui mangkbia, ba klauna luhpia nani kabia.
Sapta II
De las inhibiciones o recusaciones
Ulbanka lal 34
Causas de inhibición o recusación
Dia taka mita kaina dakbisa bara sip âu takras ba lâ uplika nani bui witin nani mihtara sa justicia
penal tanka bri rau sauhki mairin nani mapara, baku sin wauhkataya nani plikaia pyua nani Lâ Nº
406, “Código Procesal Penal de la República de
Nicaragua” wiba baku.
Ani pyuara sip âu wiras apia kaka param ra sakan
piska wal, Tribunal de Apelaciones blikbia tanka bani
wihta waitna apia wihta mairin ninka ra, baku naha ban
aikainara ban dauki wabia wauhkataya nani tnata ra
kat.
Wihta waitna ba apia kaka wihta mairin ninka kaina
dakbi kaka apia sip âu takras kaka, tanka nani Tribunal
27
Taikilka V
Órganos competentes en materia de
Violencia hacia las mujeres
Sapta II
De las inhibiciones o recusaciones
de Apelaciones witin nani alki wapni daukbia Juzgado Tanka bri ba Rau sauhkan Mairin mapara
ra, lâ ka pûtka kau lamara bara kaka.
Ya uplika aikaina dakbi kaka apia sip âu takras kaka lâ watla daknika ra aiska sut kabia, dakni
wala nani bui wapni daukbia. Baha daknika aikaina dakbi apia kaka âu sip takras kaka,lâ watla
walara sim karnika bri ra kaikbia.
Ulbanka lal 35
Oportunidad para recusar
Âu apia wiba kahban kabia ani pyua ra wapanka, bila aisanka wal apia kaka ulbi lakisa Wihta
waitna mawanra, Wihta mairin nanira apia kaka pâtkara, lâ wakaika waitna apia kaka mairin
Salas Penales de los Tribunales de Apelación makabia bara Corte Suprema de Justicia, tanka
marikaia bri kaka bahara kahbia.
Ulbanka lal 36
Efectos de incidencia de recusación
Wihta waitna apia kaka Wihta mairin, witin ai warkka ba sip tikras ani pyua kat dia takan âu takras
apia kaka kaina dakban ba dia wibia ba kat.
Sapta III
De la Comisaría de la Mujer y la Niñez
Ulbanka lal 37
Fortalecimiento de la Comisaria de la Mujer y la Niñez
Comisaria de la Mujer y la Niñez mairin bara tuktan wapanka
ba sut ba kuntri puliska ta pali ra ba mihtara sa. Comisaria de
la Mujer y la Niñez mairin bara tuktan dukiara pulisra ba, tasba
baiki sakan bani mihtara sa, distrit nanI, sut ba ai karnika bribia
Comisaria de la Mujer y la Niñez bara tuktan ba wina.
Direccion Comisaria de la Mujer y la Niñez nani daukaia pura
apia kaka ninkara ba mihtara sa.
28
Taikilka V
Órganos competentes en materia de
Violencia hacia las mujeres
Sapta III
De la Comisaría de la Mujer y la Niñez
Director apia kaka Directora aiska Policia Nacional ra. Comisaria nani mairin bara tuktan Policía
Nacional wina bara sa kaka tasba baiki sakan bani, distrit bara tasba sirpi baiki sakan ra taura
aimaki ba mihtara sa comisaria mairin bara tuktan ba wina.
Comisaria taura aimaki ba mairin bara tuktan nani dukiara kuntri puliska ra ba,tanka tara kum lân
takan bara sa,kaina ra ridi kaia bara, saura dauki nani nina bliki ba naha lâkara mangkan
ba.Karrnika swin daukbia dukiara nani ba tasba baiki sakan kuntri puliska ra,tanka plikanka
daukbia lâ pura luan nanira,kau Comisaria mairin bara tuktandukiara kau mangkras baha tasba
sirpi baiki sakan ra. Kainara ridi kaia warkka ba bara tanka bri ba bui alki daukaia ba rau sauhkan
nanira kuntri apiska wala aikuki aitanka bri daukbia tanka marikanka yus muni dia âuwin ba wal.
Comisaria mairin bara tuktan nani dukiara pulisra ba, dakni kum upla watlikara wark dauki ba,
karnika brisa brisi dingkaia .tani walara lakaia, upla pliki dingkaia, bara dia tanka bri warkkara
daukbia. Sim baku tankara bribia bara yus munbia dia nani wal,bara tanka bri nani baha dukiara
mangkan ba yaura saura munan nani ra kaina suni ta baikaia.
Kuntri ba yabaia kabia lalah wark daukaia dukiara comisaria ban wark dauki waya mata, bara
smalkanka tanka aitani briaia dukiara mairin ra rau sauhki da tankara.
Comisaria mairin bara tuktan dukiara taura aimaki ba, yabaia kabia sinska tanka aitani kat,
warkka uplika nani bara ban kaia 24 awar wik bilara yu banira, bara sip wark walara dingras baha
uplika nani ba.
Lâ ta baikaia ra skulka bri lân takaia ba, tanka plaplikra, luki kaiki tanka marikaia ba, bara yamni
ka yabaia Sutra kuntri puliska,ta baikbia mairin comisaria bara
tuktan dukiara ba lâ watawan nani ba param sakaia, mairin
bara tuktan ra rau sauhkan nani.
Comisaria mairin bar tuktan dukiara aiska wark daukbia,
kuntri bui lalahka yabia aitani ba kat pulis lalahka manira yus
muni ba wal.
29
Taikilka V
Órganos competentes en materia de
Violencia hacia las mujeres
Sapta III
De la Comisaría de la Mujer y la Niñez
Ulbanka lal 38
Fortalecimineto de la unidad Especializada de Delitos contra la violencia de Genero
Ministerio Público ba, upla iwanka watlikara ba bara yaura saura munan nanira lâ wapanka ra
watawan tankara, nina blikanka daukbia mairin dukiara ba.Naha tankara lân takanka bri aslika lâ
watawan mairin mapara baha sut ba fiscal general kuntri ra ba mihtara sa, dakni kum upla watlika
ra wark dauki ba mihtara sa tanka plikaia, nina blikaia lâ watawan nani mapara naha lâka ra kaina
manas mangkan ba.
Lân taki pura luan aslika ba kuntri aiskara warkka sa,baha bapanka nani yaka aimakaia, bara dia
daukaia nani ba sin yabaia, smalkimarikanka, sinska tanka lâ wina, yula kahbaya bara turbi
kaikaia pûtka tasba baiki sakan nani ra, klauna tasbaya nanI ra,bara tasba sirpi baiki sakan
nanira,ministerio publico wina,bara aitilara bribia upla lân taki pura luan nani nitka bribia tasba
baiki sakan banira, klauna bara tasba sirpi baiki sakan kuntri aiskara.
Kainara ridi kaia bapanka, wawalra yamni kaia, kainasunaia, tanka plikaia bara lâ watawan
daukan kaka ,purara kahbaianaha lâkara bri ba baku, lân taki pura luan nani aslika watawan
daukan mairin mapara, ministerio Publico wina, wilkanka nani daukbia, apis wala nani aikuki
aitanka bri.
Lân takan nani aiska warkka daukaia dukiara kuntri bui dia nitka nani yabia, bara lalahka,
ministerio publico wina.
30
Taikilka VI
Del Procedimiento Penal en los Delitos regulados por la
presente Ley
Sapta I
Del régimen en el procedimiento
Ulbanka lal 39
Regimen en el procedimiento
Lâ watawan dukiara lâka daukaia ba naha ra pat ulbi mangkan sa,bara daukan kabia, upla sut lâ
munhta ra ba mitakahban sa bara tnatka nani naha lâkara kahban sa lâ nº 406,”Lâ daknika bui
pâtkira kulki baNicaragua kuntrika ra “Tnatka bara pyua marikanka lâ watawan saura pali dukiara,
nahki takan ba kaiki, bara mapara mangkan naha lâka tilara.
Ulbanka lal 40
Ejercicio de la acción penal
Ministerio Publico ba lâ pura luan nani nina blikaia sa, watawan nani naha lâra marikan ba baku.
Yaura saura munan ba sipsa dahra sakanka brih waya kau pali ba ulbanka lal 78 naha làka Nº
406 ra ¨Codigo Procesal Penal wan tawan ka kuntri Nicaragua ¨ nara, Ministerio Publico bara ta
baikaia sa, pât wahwan nani wal, lâka daukan pyua sut ra.
Ulbanka lal 41
Victima menor de edad
Saura munanka ba kau tuktan manka aita apia kaka, apia kahwa kaka, daukanka nani ba sipsa
ya watlikara nani bui dusa kuhbia, saura munan dukiara, apiua kaka apis nani iwanka nani ra
pura kaiki ba apia kaka ta uplika wala apia kaka upla daukanka ba taka bri kaka.
Ulbanka lal 42
Yula kahbanka rausahkan nani ra
Lâka dauki wapanka tilara waya ba, saura munan uplika ba sipsa sinska daktarka waitna apia
kaka mairin kum yula kahbaya, apia kaka upla kum wal, bapanka ba ban kra saura muna uplika
ba sinskara saura munbia kaka dukiara, lukanka suapni daukan taka mita.
31
Taikilka VI
Del Procedimiento Penal en los Delitos regulados por la
presente Ley
Sapta I
Del régimen en el procedimiento
Ulbanka lal 43
De la protección de datos y las limitaciones a la publicidad
Daukanka nanira bara tnatka nanira wal tanka naha lâkara ba bui kaina sunbia saura munan
nanira; dahra param ra sakras; witin ai tanka tanira, ai taya nani bara upla wala kabia ya bui kaina
suni kaka. Matira kuakuhkra nani uplika ba nina sauhkaia apia dukiara, taibi rûk munan kaka bara
diara wala nani sin bara kaka, uplika kau saura ra lakaia apia dusa kuhbaya kulkanka kau tara
pali ba munhtara, matira kuakuhkra skul yamni bri nani.
Ulbanka lal 44
Taura tanka marikanka ani kat bri ba
Fiscal bara layar dusa kuakuhkra tnaya wina sipsa makabaia klauna tanka marikanka, lâ
watawanka marikan ba naha lâkara:
a) Yaura saura munan ba bara witniska ba sip sa pât ra kaia rau sauhkan wal, saura munaia luki
ba, lalah apia kaka pramis apia kaka diara yamnika wala nani.
b) Aima wala kli ridika daukaia dukiara, lâ daukras kaka apia takaskan kaka upla sut lâ aisanka
daukaia ba takbia apia kaka sut mawanra aisanka baman ba kau wihka wabia lâka ba wihta
daknika watlara bara kli daukaia ba kli winanka daukaia, yaura saura munan watla ba wihkara
sa iwaika ra Lâ daknika uya yabalka apu kaka dia wal impakaia kan naha sat dukia nani uya
ailal apia sa, bara lalah aitani apu mita sip aibapapras, witin yaka takaski mana aibapaia bara
aipata man mana sin.
Baha lâka ba yus munan kaia sa dia tnatka mangkan ba baku, ulbanka lal 202 ra lâ Nº 406 ¨
codigo procesal penal wan kuntrika Nicaragua¨bara sin sauhkanka apu marikan ba baku sim
ulbanka lâlra.
32
Taikilka VI
Del Procedimiento Penal en los Delitos regulados por la
presente Ley
Sapta I
Del régimen en el procedimiento
Ulbanka lal 45
Wìna tara ra tanka plikanka
Daukan kaia sa tnatka aihni ra tanka plikanka wina tara ra bara wina tara wina laya saki rayaka
mapara lâ watawan mairin mapara pri ka lakara rûk takaia tanka aiskara sin, baha muna satka
tankara baman dia kum saki kaka tanka plikaia bara raki kaikaia laya sakan kaka wal. Baha tanka
plikanka ba lâ adarka wal kaia, lukanka ban bara ahkia sip pâtra lukras upla wina tara yamnika
tanka pliki ba, bara ani pyua sip apia takbia kaka ya uplika bui saurka daukan ba kat ra.
Ulbanka lal 46
Prohibicion de la mediación
Wan tawanka bila ra aisi waupni kli daukras kaisa naha lâ kara pât aisansa.
Ulbanka lal 47
Tawan uplika raitka baku
Yaura saura munan dukiara naha lakara aisi na dia lukan ba tawan uplika baku daukbia, lâ ra dia
kahban ba baku, lánº 406 Código penal daknika watawan nani nina bliki bakuntri Nicaragua ra,
sip kabia wina kat daukaia, layar tani wala bakku, apia kaka Ministerio publico bui tanka smalkbia
apia kaka watlikara lâ wina raitka kli yabaia, sauhkanka ba paskaia, apia kaka saura munan mana
aibapaia.
Sapta II
De las diligencias policiales y de la ejecución de pena
Ulbanka lal 48
Polis dahra briba
Comisaria de la Mujer y la Niñez
dukiara tasba baiki sakan taura
aimaki ba, distrit apia kaka tasba sirpi
baiki sakan dia tanka pliki sakan ba
ulbi paskan, baha ra sain munan sa
Comisaria de la Mujer y la Niñez,
dukia ra ba, baha ninkara ta uplika
banira ra blikaia. Tasba sirpi baiki
sakan nanira comisara nani apu bara,
dahra ulbi sakan ba policía lalka bui
sain munbia.
33
Taikilka VI
Del Procedimiento Penal en los Delitos regulados por la
presente Ley
Sapta I
De las diligencias policiales y de la ejecución de pena
Ulbanka lal 49
Orden de detención
Comisaria mairin bara tuktan dukiara lalka nani, apia kaka policía lalka, witin aimihta upla bri nani
sip kabia, alki takaskaia adarka daukaia, dia tanka ba param marikanka wal, ya nani watawanka
daukan bara kamisan saurka nina bliki ba kasak kaka, purara lâ kahbaya, naha lâka saurka
daukan mita kutban ra dingkaia pat maisa pakan kaia prika lâka tikaia,12 awar bilara. Ban
sakuna, naha sat dukia nani ba, kulkan kabia nina blikanka kum nanara bara minitkara, saura
dadaukra kum upla watlara dimana ba.
Tanka nani walara nitka kabia lâ wina alki takaskan ka daukaia
Upla kum ra alki takaskan ka kum dauki pyuara, policía warkka dauki nani dahra win kaia sa 12
awar luras bara Ministerio Publico ra, dia dauki pliki sakan ba dukiara bara marikaia pyua
mangkan ba wihta ninka mawanra.
Ulbanka lal 50
Ejecucion de pena
Ya uplika nani watawan daukan ba pâtkira takbia kaka, mairin nani, tuktan main bara tuktan
waitna bara kuarika nani mapara, taibi munan kabia smalkanka daukaia luki bara dimaia, wawalra
kaia bara kaina manas ridi kaia brih waya tnatara wabia bara wapanka satka wala daukaia, rau
sauhkan lâka bri ba wina, yaka kli daukaia apia. Lâ bui mangkbia tnatka bara pyua, mangkbia,
naha laka tanka mangkan ba. Bara Sistema Penitenciaro Nacional ra daukan ra lâ kahbi ba bri
kaia sa tanka nahki ba lâka aitani kat wark daukaia luki ba pâwaia dukiara Bara nahki baha nanira
muni kaia ba Barasmalkaia, naha ra dia win ba baku.
34
Taikilka VII
Políticas de Prevención, atención y Protección a la mujer
Sapta I
De los mecanismos para la implementación de las medidas de prevención,
atención y protección a la mujer
Ulbanka lal 51
Kuntri kamisan ka apis ailal aikuki paskan aiklabanka daukisa mairin mapara rau
sauhkanka dauki ba dukiara
Kuntri kamisan ka apis ailal aikuki paskan aiklabanka daukisa mairin mapara rau sauhkanka
dauki ba dukiara baha tilara dingkan kabia naha apiska nani: Corte Suprema de Justicia, kamisan
mairin dukiara ba, wahma/tiara nani, tuktan bara taika nani kuntri aisanka wina, Procuraduria
Especial mairin dukiara, Procuraduria upla raitka ba wina,.Comisaria mairin bar tuktan kuntri
puliskawina, Ministeriopublico, Defensoría Publica lâ wina, Ministerio de Educacion, Ministerio de
salud, Ministerio de la familia, tuktan kuarika nani bara tuktan, Ministerio de trabajo, Instituto
Nicaraguense de lamujer, bara kuntri wina Sistema Penitenciario.
Kamisan ba mâni bani wahbi sakbia aipaswanka wina coordinador kum, apia kakacoordinadora
bara aiulbra kum apia aiulbra mairin, bara kati yuhmpa bani asla taki aisi kabia tanka ba kat bara
aihni kira baku lukbia kaka.
Ani pyua baku lukbia kaka, kamisan ba sip kabia paiwaia tilara dimaiaaisanka nanira aisaya sipsa
sakuna sip but munras, tawan uplika watlikara apia kaka apis wala nani param ra ba apia kaka
klauna ra ba mairin kaina sunaia dukiara.
Tasba baiki sakan paurika ra bara tasba sirpi baiki sakan asla takbiabara wark daukbiakamisan
paski aikuki aitanka bria kaia dukiara baha tilara kabia apis daknika nani kamisan ka kuntri
aiskara, apis ailal aikuki aiklabanka rau sauhkanka mairin mapara ba bara alcaldía tasba sirpi
baiki sakan nani. Naha kamisan ka na wahbi sakbia coordinador kum, bara aiulbra kum, kati bani
asla taki aisanka daukbia baku witin nani lukbia kaka.
Ulbanka lal 52
Kamisan wark ka nani kuntri ra apis ailal aikuki Aiklabanka
daukisa Mairin ra rau Sauhki ba Mapara.
1. Wark kana aikuki wal daukaya
a) Nikbanka daukaia bara lâ nani mangkaia lalah mangkaia
wark nan daukia luki ba kainara ridi kaia wawalra yamni
kaia bara lâ kahbaia mairin mapara rau sauhki ba dukiara
apis lalahka tilara.
b) Plikaia lalah kum wahbi bri kaia dukiara kuntri wina yaura
saura munan nani ra, rau sauhkan nani mâna aibapaia,
wali kli briaia bara raitka tikan ba yabaia;
35
Taikilka VII
Políticas de Prevención, atención y Protección a la mujer
Sapta I
De los mecanismos para la implementación de las medidas de prevención,
atención y protección a la mujer
c) Paskaia.smalkaia, brihimpakaia, bara daukaiawark nani apis ailal aikuki lâ nani yus
munaia lukanka nani mairin nani mapara rau sauhkanka dauki ba dukiara.
2. De monitoreo y evaluación:
a) Paskaia laki kaikanka satka kum rau sauhkanka mairinmapara, kuntri kamisan ka tnayara
aiklabanka rau sauhkanka mairin mapara, baha mihtara sa, smalkanka, kli laki kaikaia,ta
baikaia apiswina, dahra nani paskaia, tanka plikanka bara kahbanka, baha tankara
aimakbia rau sauhkan mairinmapara. Tasba sirpi baiki sakan tila dimanka aikuki bara
mairin asla takanka sut;
b) Paskaia dahra taka dukiara numba wal, turbi kaikaia bara nina bliki kaikaia nahki dauki
auya ba rau sauhkanka mairin mapara;
c) Là nani kahbaia ta mangkanka baku tnatka ba yamni daukaia dukiara, kainara ridi kaia,
bara wawalra kaia, tanka plikanka, lâ ra alki daukanka, lâ purara kahbaia, kli smalkanka
yabaia, pura kaikaia bara rau sauhkanka sut batikaia.
Ulbanka 53
Wark ka nani tilara dimaya gabamint apis ka apia kabia sin
Kamisan ba asla takbia kati 6 bani aima kum, asla takanka nani aikuki rau sauhkanka nani
mapara wark dauki nani, baku ra sin bapanka walaya; kahbanka apia kaka kupia kraukanka
marikbia kaka, aikuki wark daukaia dukiara.
Kamisan ba dahra nani yabia kabia asla takanka nanira dia daukia luki nani yus munaia dukiara,
lukanka nani rau sauhkanka mairin mapara bara dahra numbika nani turbi kaiki bara kli laki kaiki
wina.
Sapta II
De la elaboración y del objetivo
Ulbanka lal 54
Paskan ka natka nani
Kamisan apis wina ba paskan kaia sa 180 yua nani naha lâka
mahka aimakbia, kaina mansa ridi kaia lukanka, wawalra kaia bara
kaina sunaia mairin nani ra rau sauhkanka dauki ba dukiara.
36
Taikilka VII
Políticas de Prevención, atención y Protección a la mujer
Sapta II
De la elaboración y del objetivo
Ulbanka lal 55
Objetivo
Bapanka ba, naha lukanka wal ba yabaia lâ nani kaina manas ridi takaia, alki dakaia, kaina
sunaia, marikaia, smalkaia bara yabaia nina blikanka tanka kat mairin nani ra rau sauhkan bara.
Sapta III
Jueza o Juez técnico y cómputo del plazo de la prescripción para el ejercicio de
la acción penal
Ulbanka lal 56
Juez o Jueza Técnico
Wihta mairin apia kaka wihta tanka bri ba bui daukbia wihta apia kaka wihta mairin naha làka ra
aisi ba baku.
Ulbanka lal 57
Computo del plazo
Tanka kum ra dia ba daukras kabia kaka pyua kat lâ wal nina blikaia lâ watawan nan rau
sauhkanka mairin mapara dahra sakaia pyua ba ta krikan kabia wal brikan ba nata alkbia pyua
wina, wal Marit lâka ba,sal brikan ba, wal lihki kan bara dia wala saura dadaukra bara saura
munanka wal.
37
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Ulbanka lal 58
Ta mangkanka ulbanka lal nanira 150, 151, 152, 169,175, bara 195 buk ninka ba wina, lâ Nº
641,”Lâ Codigo Penal”, ulbi sakan gaceta ra, gabamentpali dahra ulbanka lal Nº 83, 84,
85,86 bara 87 baha ba yua nani 5, 6, 7,8 bara 9 lî mairin kati mani 2008 ra.
a) Ta mangkanka ba ulbanka lal 150, lâ 641 wina, ¨Lâ Codigo Penal ¨baiki sakanka ninka ba
wina, baha ani pyua tilara dingbia naku aisaia:
Ulbanka lal 150
Rausauhkan
Baha dukiara naha lâ daknika ra lukanka ba insauhkan, puskan, sukuan, kriwan, snukwan,
aman, bara wina tara ra dia saura takan kaka sat, bara dia wala kaka, wîna tara aiskara, apia
kaka upla sinskara, ani pyua lata tani wina daukan kaka.
Baha nani tilara sa sisnkara sauhkan, apia kaka lukakkara, sinskara sauhkan klauna witin ai
wina ra kulkras takan ba bui, apia kaka klauna lukankara sauhkan, baku sin dia saura wala
wina tara ra munan kaka, wina tara aiskara sauhkan kaka, wark ra,Skulra,taika apia kaka
iwankara, sim baku yahma satka sut sinskara, dia munan ba wina ani wina tara piska banira
wark klauna wark dauki bara sauhkan kaka, wark ra, Skulra, taikara, apia kaka iwanka, daktar
nit sa kaka, sinska ra,lâ purara kauhbia, silak ra sipsa mangkaia mami 5 kat”
b) Ta mangks, ulbanka lal 169 lâ nº 641 wina “Lâ Codigo Penal “ulbanka kum baha ani pyua
ta mangkan kaka naku aisi kaikbia.
Ulbanka lal 151
Rausauhkan uya pali
Ya uplika bui wala wina tara ra insauhkan yabia kaka apia kaka sinskara bara rawaia nitka bri
kaka baha tilara wîna tara
yamnika plikan daktar dimaia,
lâ purara kahbia silakra
mangkbia kati 6 wina mâni
kum.
Insauhkan ka ba aparit daukaia
nitka bri kaka, lâ purara kahbia
bara silakra kati 6 wina mâni
wal
38
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Ban lukisa sisnkara sauhkanka sirpi kabia, baha nani bui sauhkanka munan sinskara bara
sinska aiska dukiara bribia kaka, sinska rakaia, ba lâ puara kahbia silak ra kati 6 wina mâni
kum kat”.
c) Ulbanka lal 152 wal ta mangks lâ 641 “Código penal “baiki sakanka walhwal, bahara ta
mangkan ninkara naku aisi kaikbia.
Ulbanka lal 152
Lesiones graves
Insauhkan ka ba wîna tara yamnika ra daukan kaka, sinska kum ra, wîna piska ra, apia tani
walara, rayaka ba pâtra waya sa kaka apia kaka, klakan markka latan kabia kaka pyu banira
mâwanra, lâ purara kahbia silakra mangkbia mâni kun wina mani yuhmpa kat.
Insauhkan ka ba mark param swibia kaka pyu banira ban kaia kaka ani wîna piskara kabia,
upla kum ai warkka bri, waitna/mairin, dia warkka brisa, apia daukanka param ra swisa
kaka,lâ purara kahbia, silak mâni kum wina mani matsip kat.
Insauhkan ka tara ba arma yus munanka wina takan kaka, dia kum wal, sauhkan nani, apia
kaka pât pali takaia tanka kaka, rayaka ra,wina tara yamnika ra apia kaka sinskara kabia
kaka, silakra mangkbia mâni yuhmpa wina mâni 6 kat.
Insauhkan tara kulkisa sisnkara kaka, pâtka ba prura balbia kaka, ani piska wina tara tani
klaunara, warkk ra, Skulra, apia kaka taika apia iwanka sinska daktar nitka takbia kaka,
silakra mangkan kabia mani wal wina mani matsip kat.
d) Ta mangks ulbanka lal 169 ra lâ 641,”Codigo
penal”ulbanka piska “e”,bahara tilara dingkan ninkara
naku aisi kaikbia:
Ulbanka lal 169
Violación agravada
Lâ purara kahbia12 wina 15 mani kat silakra ahkia:
a. Lâ watawan ba witin waitna bara wal aitanka brika
bara, karnika bri, purara mita, taika, bila kaikanka
brikan, saura munan mairka wal, apia kaka pyu banira
sim watlara aikuki kan.
39
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
b. Taibi rûk munanka ba upla wal apia kau upla ailal kan kaka.
c.
Saura munan uplika ba kau suapnika bri kan kaka, kau pali yahma brikan kaka, apia kaka
wina tara ra kahwa kan kaka, apia sinskara baku aita baikaia, apiakaka, mairin kuihra
kum kan kaka, apia upla almuk 60 mani pura, bara silakra 5 mani kabia.
d. Wina tara saukanka tara kum takan kabia yaura munan bara, apia kaka,
e. Mairka baha taibi rûk munan taka mita kuihra takbia kaka.
Bahara upla wal wina kau dia takan ba kainara naha ulbanka lal ra, lâ kau
e) Ta mangkbia ulbanka lal 175 ra lâ 641 wina,”Lâ daknika saurka nina bliki ba “baiki sakanka 5
ba, baha ani pyua ta mangkan kaka naku aisi kaikbia:
Ulbanka lal 175
Taibi muna rûk taki nani, rûk taki lilka, bara ruk taki daukanka, tukta kuarika aikuki,
mana aibapan ka wal
Ya uplika bui sal dingbia, yabal yabia, nikbanka daukbia, apia kaka yus munbia rûk takaia
lukanka baman ra apia kaka, yaka kupia tuskaia, upla kau tuktan 16 mani baman brisa apia
kaka kahwa, yaka kaikaia apia tila dimaya daukanka kum param ra apia kaka klauna ra,
uplika ba aitani lukbia baha tilara kaia ba,sakuna witin purara lâ kauhbia mani 5 wina 7 mani
kat,bara silak ra mangkbia ani pyua saurka muna uplika ba 16 mani mâni bri kaka kau mani
18 alkras ba.
Ya uplika nikbanka daukbia, lalah yabia,paskbia,,wala daukbia, ulbanka sakbia, markit
munbia, kuntri walara lakbia, rûk takaia dukiara baman, ai yabalka bakku kabia, wina kat
kabia,ulbanka,nakra wal kaikaia, apia kaka dahra wal kabia, masin nani wal,apia kaka kau
tuktan 16 mani baman bri kaka,18 mani
wina mayara, rûk takaia warkkara apia
kaka., yaka kupia tuskaia, kaikisa apia
talika, apia kaka ai wina sirpika mariki, rûk
taki dukiara,lâ purara kahwan kabiamani 5
wina 7 kat,baha wina 150 wina 500 yu nani
watawan ba mana apia kaka aibapaia
kabia.
40
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Ya nani taibanka lâka brih yaban rûk takan lilka nani, apia kaka, kupia tuskanka dauki nani ta
baiki sakan ra aisan ba baku,lá purara kahban kabia mâni kum silakra lulkbia.
Ya uplika rûk takanka dauki kaka apia kaka kupia turbanka upla almuk wal 14 mani wina ai
purara bara kau sirpi 18 wina aimayara manka ba dia waitna apia kaka mairin apia kaka
pramis munan mana aibapaia, silak ra mangkbia mani 5 wina 7 mani kat, apia kaka pyu
yabaia lalah mihtara mangkaia, dia daukanka kabia sin.
Bapanka nani dukiara naha lâ daknika ra kahban na bara lâ aihka nanira, tanka bribia taibi
munan rûk munan tankara, daukanka sut ra, tuktan mairin pyua kau 18 mani alkras kan wîna
tara yus munan, apia kaka sipa apia kan, baku sin aikupia lâka daukan kaka klauna yamnika
briaia rûk munan takanwina, kupia turbanka, lalah tanira, markit munaia upla sut mawanra api
dia satka kabia.
f)
Ta mangkaia ulbanka lal 195 lâ 641 wina”Lâ daknika saurka nina bliki ba “baiki sakanka 2,
baha ani pyuara tilara dingkan kaka naku aisi kaikbia:
Ulbankalal 195
Paransakanka
Ya uplikaaimihtarasakimarikaikadukiabakubrikaka,lilka alkan baku, klauna aidukia, paramra
sakbia kaka adarka apu, yaban daukankabia sin, lâ purara kauhbia 180 yua nani watawan
mâna munka aibapia
Lilkananialkidaukanba, matira yaban takan, apia kaka wauhtaya param yaban takan kaka,rûk
takan dukiara baman, kupiaraturbanka, adarka wal
brin kabia sin, saurka mana ba mani 2 wina mani 4
kat silakra. Sakuna dukia nani ba pat param ra
sakan kan kaka internet ku, wihta karnika bri ba
Ministerio Publico makabanka bakku, adarka
yabaia dukia nani pat param ra sakan ba sut mihta
dakbia.
41
9
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Ulbanka lal 59
Lâ kli raya daukan, ulbanka lal nani 23, 78, 153, 162, 182, bara 183, wina Lâ Nº 641
“Codigo Penal”
a) Kli raya daukisa ulbanka lal 23, Lâ Nº 641, “ codigo penal” naku aisi kaikbia:
Ulbanka lal 23
Omision y Comisión por Omision
Watawanka nani apia kaka saura daukan ba sipsa takan kaia tila wina sakaia tanka. Baha
nani mâ sakaia dukiara diara kum bila kaiki kan, sipsa tanka briaia tila wina sakan witin sip
alki takaskras kan lâ aihka kum luan, ya daukan ba lâ bila wisa witin daukaia, baha tanka
ba,lâ bila, bila kaikanka dia bal takaia ba.
Baha tilara dingkras kan nani,lâ luan kabia sin witin dawanka lâ aihka kum bui daukaia
sa,tanka ba ani wina bal takan bara ba,lâ kum witin ra mangkbia mayara brih waya, baha
piarkika kau sirpi bal takan ba baha bakriki baku.”
b) Kli tâya daukisa ulbanka 78 lâ Nº 641 “Codigo Penal” baha ba naku aisi kaikbia
Ulbankalal 78
Lânanisaurkadaukan nanira yus munaia.
Wihta nani wihta mairin nani Bara lâ waki pûtka nani bui saurka daukan mâna kau Tara ba
kahbia, Bara kau sirpika ba lâ bui dia mangkbia ba watawan Kara, baha tila naha nani brin
kabia:
a) Dia wala kau saura kum takras kaka apia kaka mayara brih waya aima wala kli kli dauki
kaka, lukanka ra bri kabia uplika ba klauna dukiara bara aihkika ba apia kaka kau mayara
saurka daukan ba.
b) Diara kau saura takan kaka, lâ watawan ra,lâ
kahbia kau wiria saura kaka bakriki purkaramangkbia,
baku apia kaka lâ wala wibia kaka uplika ba dia muni
baku takan ba.
c) Aima manas kli kli dauki sa apia kaka ailal
mayara brih wan kaka,lâ purara mangkbia bakriki wina
mayara.
42
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
d) Diara ailal takisa apia kaka diara ailal takan bara pâtka mayara brih wisa uya kulkanka
brisa,bara tanka brisa dia muni baku takan ba aitani apia sa, numba 1 ulbanka lal35 naha
lâkara, sip sa lâ kau mayara kum kahbaia, witin piarkika kau tara ba sirpika naha lâkara
mangkan ba apia kaka ya daukaia apu,bara witin piarkika sirpika ba sipsa bakriki kaia
apia kaka kuat kum naha wina.
Wihta nani Bara wihta mairin Bara lâ waki uplika nani daukai SA sip kabia daukaia Apia,
luki kaikaia apia kaka nikbanka daukaia plaia bapanka nani naha lâka yus munaia ba.”
c.
Ulbanka lal 153 lâ Nº 641 wina ba kli raya daukan, “Codigo Penal” baman bahara naku aisi
kaikbia:
Ulbanka lal 153
Insauhkanka saura pali
Ya bui walkara, dia ku kabia apia tnatka kum tiubia apia sauhki swibia wina piska kum apia
wina tara au pali ba sinska kum, sip apia takbia kaka, sip luhpa baikras, sauhkanka tara pali,
wîna tara ra, apia sinskara, lâ kabia, mani 5 wina mani 10 kat.
Ban kulkisa insauhkan saura pali, baha wina yahma kum takbia kaka sinskara daktar dingkan
sut purkara uplika ba si wina tara yamnika sinskara ba sip briras, pyu banira kata baku, lá
purara kauhbia mani 5 wina mani 10 kat silakra”
d) Ulbanka lal 155 kli raya daukisa,lâ nº 6641 wina,”Lâ daknika saurka nina bliki ba”, bahara
naku aisi kaikbia:
Ulbanka lal 155
Rau sauhkanka utla bilara bara taika tilara
Ya uplika dia sat karnika wal yus munbia, rau
sauhkanka apia kaka taibi muni tanka, wina tara
apia kaka sinskara witin aimaya kan uplika ra
apia kaka wal iwi kan nahki ba kat ban kan, apia
kaka ya bara sa, apia bara kan kaka pyua banira,
wal aitanka brikan, tuktan waitna bara tuktan
mairin, kuarikanani, upla almuk nani, upla kahwa
nani,klauna aimaya wal ai lupia mairin/waitna
purara, taika ,bara kiamka nani,taika wala
nani,taika tala wina, wal kakaira, brih pura kaiki
kan,
43
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Tuktan waitna bara tuktan mairin bara tuktan kuarika nanira sip raitka ba blahwanka ra
dingkras wapni daukaia watlara.
Ya mihta ba nah saurka daukan ba naku lâ nani witin ra kahbia:
a. Insauhkan kasirpi, silakramani 1 wina mani 2 kat;
b. Insauhkan kasaura, lâ purara kauhbia mani 3 silakra.
c.
Insauhkan ka saura pali, lâ purara kahbia mani 5 wina 12 mani kat silakra.
Baha tilara silak ra mangkaia kahban ba kainara aisan ka ba baku, ya uplika nani rau
sauhkanka dauki kaka taika tilara, lâ kum mangbia kaina dakbanka si pyua raitka bri ba Yapti
aisa wal baku, lauhpa nani aisa wal, apia kaka ya uplika witin mihtara bri kan ba.
e)
Ulbanka lal 162 kli raya daukisa, lâ nº 641 “Codigo Penal” baha ba naku aisi kaikbia:
Ulbankalal 162
Provocación, conspiración y proposición
Kupia tuskaia ba,platawa, bara dia kum aibapaia daira saura kum upla ikaia dukiara,
mairinikaia, aisaikaia, bara ikaiaia satka sut, kupia yabakaia, arma satka raya sakaia
dukiara,insauhka sirpi, insauhkan tara,insauhka saura pali, naha ulbanka luan ra bara ba,lâ
witin nani purarakahbia, witin purara kahbaia ba piarkika kau sirpi lâ bui dia mangkan ba,
watawanka dukiara ba lâ kau sirpi purara piarkika ba wina bakriki”.
f)
Ulbanka lal 182 kli raya daukisa,lâ Nº 641 “Codigo penal” baha ba naku aisi kaikan kabia:
Ulbankalal 182
Trata de personas
Watawan kum sa upla atkrika waya ba,ya bui lalah yabi dauki kaka,ta bribia, asladaukbia,
nikbankadaukbia,
yabalyabia, taibi munaia,
apia kaka dia bakku
daukbia lalah wal aibapaia
daukbia,plikbia,wahbi bri
waya, aibapi briaia,diakku
brih waya,lakaia,taibi
munaia dukiara: Rûk yaka
takaia, Marit albika,taibi
muni Marit yaka takaia
munanka,wsaitna Yapaia
44
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
warkka, taibi muni yaka wark takaia, albalakara, yakaaidukia daukaia mana luha, bara alba
tanka nanira dauki ba atkaia, apia wina piska saki atki ba,lâ wina luhpa briras ba,bara bah
sim ba kuntri tasbaya ra lâka daukisa,ku`pia lâka kabia sin, Lâ puara kauhbia silakra mani 7
wina mani 10 kat.
Lâ kahban kabia silakra 10 mani wina,12 mani kat ani pyua:
1. Ani pyua watawanka ba uplika ba dauki kaka, dia bri ba karnika wal ai pyua brisa,
suapnika tanka upla briba, taibi munanka bakku, sirang iki, karna muni, apia kaka taibi
karna muni ba,ai karnika wal taibi muni dauki ba.
2. Ani pyua dia daukanka ba kunin muni impliki daukia kaka, taibi kunin munaia apia kaka,
sirang iki munaia, diara mana luha yabaia pramiska, apia dia wala mana kum bri kaka,
dia briaia brin ka upla lukanka wala wal.
3. Watawanka daukan ba ta uplika kum kaka, gabamnet uplika, apia kaka apis kum ra wark
taki uplika.
Lâ witin purara mangkbia mani 12 wina 14 mani kat, ani:
1. Saura munan uplika ba,18 mani kau alkras tuktan kaka apia kaka kahwa sip diara
daukras, apia kaka taika kum bui daukan kaka,aitaya kusua wamsa kumi, apia kaka ninka
taika, kaina suni bri uplika apiakaka skulka yabaia warkka bri uplika, mapaplapaika, ta
briaika,utkla bilara ban dauki kan, wina uplika ra saura munan, bila kaikanka brikan uplika
wina.
2. 2 Saurka dadaukra ba bribia, yabia, atkbia, yabia, laki yabia, apia kaka bribia tukta mairin
kum apia kaka waitna, apia kuarika, bahara lalah yabaia wibia apia mana aibapaia, ai
bapanka laka daukaia dukiara, naha lâ ra pat mangkan sa.
g)
Ulbanka lal 183 ba kli raya daukisa, lâ Nº 641 “Codigo Penal”, baha ba naku aisi kaikbia:
Ulbanka lal 183
Ani kat mangkan kakaira ba
Ani pyua uplika ba alki taibi rûk munan basaura
pali,tuktan ra alki rûk muni ba taibi munan, yaban rûk
takan taibi munisa, rûk takaia warkkatuktan kuarika
aikukilalah kum aibapi, rûk takan lilka nani, kirhbi
kaikaia pûtka yaka kakaira takaia, rûk takka man
sakaia lukanka wal, munanrûk takanka wina lalah bri
ba saura pali, saura pali daukanka ,upla atkaia aisika
apia yaptika kabia, ya mihtara ba,lâ wina saura muna
bara kaina suni baku dauki ba,
45
9
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
lâ mangkbia baha nani purara, pyu aihka kum, kainaprakaia, silakra mangkaia yaptika raitka,
aisa, luhpia nani apia ta uplika munhtara kan ba.
-
Ani pyua uplika ba alki taibi rûk munan ba saura pali, tuktan ra alki rûk muni ba taibi munan,
yaban rûk takan taibi munisa, rûk takaia warkka tuktan kuarika aikuki lalah kum aibapi, rûk
takan lilka nani, kirhbi kaikaia pûtka yaka kakaira takaia, rûk takka man sakaia lukanka wal,
munan rûk takanka wina lalah bri ba saura pali, saura pali daukanka ,Sapta nani luan bara
mangkan sa,bara lâ purara kauhbia kau mayara saurka ba kaka witin piarkika aihwa ba
kainara win bal<à ra dia win ba baku,lá watawan dukiara ba kau sirpika baha wina bakriki.
Ulbanka lal 60
Tilara dingkaia
Ta mankanka nani bara kli raya daukaia âu win ba taikilka VIIInaha lâkara tilara dingkan
kabia piska banira ulbanka lal bani lâ Nº 641 “Codigo Penal” bahara aisi ba.
Ulbanka lal 61
Tikaia nani ba
Tiki sa naha ani kat mangkan nani:
a) Baiki sakanka wal,lukanka lal 21 lâ nº 228 wina,”Lâ Policia Nacional”,ulbisakan gaceta ra
kuntri ulbaika nº 162 sikla kati mani 1996;bara
b) b)Ulba1997.ninka lal 63,isti lâka Nº 26-96lâ ra lakan Nº 228,policia lâka, ulbi sakan,
gabament ulbaika pali, yu bani ulbi ba Nº 32 kusua kati 14.
Ulbanka lal 62
Lâ kli aihi lui nani
La watawan bara kainara saura daukan nani naha lâka dimbia bara lä mihtara
mangbianahalaka Nº641”Codigo Penal ”bansadia ba alki
brisa ya daukaia ba,Lâ waki pûtka dia mangkan ba baku ya
daukaia ba bapanka bara dauki sa nahki mangkan ba baku.
Ulbanka lal 63
Piska kum lâ daknika saurka nina bliki ba
Naha lâka na, lâ piska kum Nº lâ Nº 641, “Código Penal,”.
Piska na tilara dingkaia sa, naha ulbanka saki watla nani sin
paski banghbia, taibi sakaia ulbi sakaia ani wina kabia sin,
ulbi marika ai warkka brisa, ulbanka sirpi lâ wina, adar ta
uplika karnika bri wina yaban wal
46
Taikilka VIII
Reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Sapta Yakan
De las adiciones y reformas a la Ley N° 641, Código Penal
Ulbanka lal 64
Watlika ra makabisa
Naha ra mangkras lâka dukia wapni daukbia ani kat ba, lâ Nº 641, “codigo penal” bara lâ Nº
406 “Codigo procesal penal Nicaragua kuntrika ra”
Ulbanka lal 65
Lâ tanka kum Bara ban ba
Naha lâka Na, mahka dimbia gaceta ra ulbi sakan wina 120 yua nani dimbia ninkara.
Managua tawanka ra yaban kuntri lâka aslika nani Aisi Paskiba Nicaragua kunrikayu 26
siakwa kati mani 2012 ra.
Ing Rene Nunez Tellez
Lic Alba Palacios Benavides
President Kuntri Aslika
Kuntri Aslika ra Aiulbra
47
9
Violencia contra la mujer
De
de Enero a Abril de 2013
106 víctimas de violencia de género
Mujeres 101
Hombres
4
Transexual 1
939 víctimas de violencia sexual
Violaciones
474
Abuso Sexual
245
Estupro
104
Acoso Sexual
65
Tentativa de Violación
53
Explotación Sexual
2
17 mujeres asesinadas
De Enero a Marzo de 2013
Detener la violencia contra la mujer
es una responsabilidad de todas y todos
48
9

Documentos relacionados